1, 2. (a) Nĩ thĩna wĩva syana ila syĩ ũeninĩ ikomanaa naw’o? (b) Twĩneenea makũlyo meva ĩsomonĩ yĩĩ?

JOSHUA aĩtye atĩĩ: “Nĩ mũnini natũmĩaa kĩthyomo kya asyai makwa ĩla twĩ mũsyĩ na ĩla twĩ maũmbanonĩ.” Aendeee kwasya: “Ĩndĩ ĩla naendie sukulu nĩnambĩĩie kwenda kĩthyomo kya kũla twathamĩĩe. Vatavĩtĩte myaka mingĩ nambĩĩe kũtũmĩa kĩthyomo kĩu kĩ kyoka. Nũndũ wa ũu vai kĩndũ nakwatasya maũmbanonĩ, o na ndyeew’aa ndyenda kũatĩĩa syĩthĩo sya asyai makwa.” Ti Joshua e weka ũkwatĩtwe nĩ thĩna ũsu.

² Ũmũnthĩ andũ mbee wa 240,000,000 mekalaa kũndũ mataasyaĩwa. Ethĩwa wĩ mũsyai wĩkalaa ũeninĩ, ũtonya kũtetheesya ata syana syaku nesa vyũ syĩthĩwe na ngwatanĩo ndũmu na Yeova, na ‘iiendaa nthĩnĩ wa ũla w’o’? (3 Yoa. 4) Namo ala angĩ matonya kũtetheesya ata?

3, 4. (a) Asyai matonya ata kwĩthĩwa me ngelekany’o nzeo? (b) Nĩ kyaũ asyai mataĩle kwĩkwatya syana imeke?

³ Asyai, ngelekany’o yenyu nĩ ya vata mũno ethĩwa nĩmũkwenda syana syenyu ikinyĩle nzĩanĩ ya thayũ. Syana syenyu syoona ‘mũyamba kũmantha Ũsumbĩ,’ ikeemanyĩsya kũmwĩkwatasya Yeova  eanĩasye mavata masyo ma kĩla mũthenya. (Mt. 6:33, 34) Kwoou mũikasembany’e na malĩ. Mũiketĩkĩle syĩndũ sya kĩ-mwĩĩ imũvate kwĩka maũndũ ma kĩ-veva. Ĩvathanei na makoani. Ĩkĩai kĩthito mũmwendeesye Yeova kwa kwĩmanthĩa “ũthwii ĩtunĩ” vandũ va kũmantha “ndaĩa ya andũ.”—Soma Maliko 10:21, 22; Yoa. 12:43.

⁴ Mũikakwatane mũno nginya mwaĩwe nĩ mwanya wa kwĩthĩwa na syana syenyu. Ekai imanye kana kĩla kĩtonya kũmũtanĩthya nĩ kĩthito kyasyo kya kũmwendeesya Yeova mbee, ĩndĩ ti ndaĩa ya andũ kana malĩ ĩla itonya kwĩmanthĩa kana ikamũmanthĩa. Andũ aingĩ masũanĩaa kana syana nĩsyo syaĩle kũmantha malĩ nĩ kana ithũmũsye asyai. Mũklĩsto ndaĩle kwĩthĩwa na woni ta ũsu o na vanini. Nũseo mũkalilikana kana “syana ityaĩlwe nĩ kũmbanĩsya asyai, ĩndĩ asyai nĩmaĩlwe nĩ kũmbanĩsya syana.”—2 Ako. 12:14.

5. Nĩkĩ asyai maĩle kũneenaa na syana syoo ĩũlũ wa Yeova?

⁵ O tondũ Mbivilia yathanie, andũ “kuma ithyomonĩ syonthe sya i mbaĩ” nĩmaendeee kũlika ũseũvyonĩ wa Yeova. (Nzek. 8:23) Ĩndĩ thĩna wa kĩthyomo no ũtume vethĩwa ve vinya kũmanyĩsya syana syenyu ũw’o. Syana syenyu nĩsyo amanyĩw’a ma Mbivilia ala ma vata vyũ mũtonya kwĩthĩwa namo, nasyo ‘syamũmanya’ Yeova ikeethĩwa na wĩkwatyo wa kwĩkala tene na tene. (Yoa. 17:3) Kwoou nĩ kana syana syaku syĩkĩe ndeto sya Yeova ngoonĩ, “ineenae ndeto isu” kĩla ĩvinda mwanya waumĩla.—Soma Kũtũngĩlĩlwa Kwa Mĩao 6:6, 7.

6. Syana syenyu itonya kũtetheka ata syeemanyĩsya kĩthyomo kyenyu? (Sisya visa ĩthangũnĩ ya 8.)

⁶ Nĩvatonyeka syana syenyu ikemanyĩsya kĩthyomo kya kũla mũthamĩĩe ĩla syĩ sukulu, kana ikemanyĩsya kuma kwa ala siũtindany’a namo kĩsionĩ. Ĩndĩ ikeemanyĩsya kĩthyomo kyenyu ethĩwa mũkakĩtũmĩaa mavinda maingĩ ĩla mũkũea ngewa nasyo. Syana syenyu nitonya kũneena nenyu mũkaeleanwa nesa ethĩwa nĩsyĩsĩ kĩthyomo ĩ kyenyu. O na eka ũu, kũmanyĩsya syana kĩthyomo kyenyu no kũitethye maũndũnĩ angĩ. Kwa ngelekany’o, syana syeemanyĩsya kĩthyomo kyenyu vamwe na kĩthyomo kya kĩsio kĩla mũthamĩĩe niamũkaa kĩlĩko ikoĩvanga, na nĩsyĩthĩawa itonya kũeleanwa nesa na andũ ala angĩ. O na ĩngĩ, ũu no ũitetheesye kwongelanga ũthũkũmi wasyo. Kwasũanĩa ndeto sya Carolina, ũla asyai make nĩ ekali ma ũeninĩ. Aĩtye atĩĩ: “Nĩndanĩaa mũno kwĩthĩwa kĩkundinĩ kĩtũmĩaa kĩthyomo kya asyai makwa.” O na easya: “Ũndũ ũngĩ ũndanĩthasya nĩ kũtetheesya isionĩ ila syĩ na vata mũnene wa atavany’a.”

7. Mũtonya kwĩka ata ethĩwa mũsyĩ ve na thĩna wa kĩthyomo?

⁷ O na ũu wĩ o vo, o ũndũ syana sya asyai ala me ũeninĩ iendeee kũmanyĩa kĩthyomo na syĩthĩo ila syeethĩa kũla asyai mathamĩĩa, now’o imwe itonya kũlwa kana ikasya mea ma kũtũmĩa kĩthyomo kya asyai masyo. Inyw’ĩ asyai, ethĩwa syana syenyu syĩ na thĩna ta ũsu, mwĩona ata mũkatata kwĩmanyĩsya ne inyw’ĩ kĩthyomo kĩla kĩtũmĩawa kũla mũĩ? Ethĩwa nĩmũkũeleanwa na syana syenyu ĩla mũkũea ngewa, mũkeethĩwa mũtonya kũitetheesya nesanga syĩthĩwe Aklĩsto aseo. O na mũkeethĩwa mũtonya kũitethya ethĩwa nĩmũkũelewa nesa syĩndũ ila syĩkwĩtanĩthya nasyo, ethĩwa nĩmũkũelewa inengetwe wĩa ũilyĩ ata sukulu, na ethĩwa nĩmũtonya kũea ngewa na alimũ masyo. Nĩ w’o kana kwĩmanyĩsya kĩthyomo kĩeni nĩkwendaa ĩvinda, kĩthito kingĩ, na nĩkwendaa wĩnyivyo. Ĩndĩ kwasũanĩa mwanau awaĩte matũ na aieka kwĩw’a, we ndwĩkĩa kĩthito wĩmanyĩsye kĩthyomo kya ala matew’aa nongi kana nũea ngewa nake? Kĩthito kĩu nokyo waĩle kwĩkĩa ethĩwa mwana waku aeleawa nesa kĩthyomo kĩngĩ we mũsyai ũtakĩsĩ nesa, kana ti w’o? *

8. Ũtonya kũtetheesya ata syana syaku ethĩwa ndwĩsĩ nesa kĩthyomo kĩla itũmĩaa?

 ⁸ Vate nzika, asyai amwe nĩmatonya kũemwa nĩ kwĩmanyĩsya nesa kĩthyomo kya kũla mathamĩĩe. Na kĩu no kĩtume wĩthĩwa wĩ ũndũ wĩ vinya kwa asyai kũtetheesya syana syĩthĩwe na ũmanyi mwingĩ wa “maandĩko matheu.” (2 Tim. 3:15) Ethĩwa ũu nĩw’o vailyĩ kwaku, ndũkakw’e ngoo. Nũtonya kũtetheesya syana syaku imũmanye Yeova na iimwenda. Shan nĩ mũtumĩa wa kĩkundi na aĩtye ũũ: “Inyia witũ ndeesĩ nesa kĩthyomo kĩla twaeleawa nĩ na eĩtu-a-mwaitũ, naitũ tũyaneenaa nesa kĩthyomo kĩla kyake. Ĩndĩ kwona Mami ayĩmanyĩsya, aivoya, na aitata ũndũ ũtonya atongoesye ũthaithi wa mũsyĩ kĩla kyumwa, kwatumie tũmanya kana kwĩmanyĩsya ĩũlũ wa Yeova nĩ ũndũ wa vata mũno.”

9. Asyai matonya kũtetheesya ata syana ila itonya kwĩthĩwa na vata wa kwĩmanyĩsya na ithyomo ilĩ?

⁹ Syana imwe nitonya kũtetheka syamanyĩw’a ĩũlũ wa Yeova na kĩthyomo kĩla kya asyai masyo vamwe na kĩthyomo kĩla kĩtũmĩawa sukulu. Nĩ kana asyai amwe meanĩsye kĩu, matũmĩaa mavuku, vitio, na syĩndũ ingĩ ilekotiĩtwe sya ithyomo isu syelĩ. Vate nzika, ve vata wa asyai ala mekalaa ũeninĩ matũmĩe ĩvinda yingangĩ na mayĩkĩa kĩthito kingangĩ nĩ kana matetheesye syana syoo syĩthĩwe na ngwatanĩo nzeo vamwe na Yeova.

10. (a) Nũũ ũla waĩle kũtw’a kĩkundi kĩla mwaĩle kũthi? (b) Aĩle kwamba kwĩka ata ataneka ũtwi?

¹⁰ Ethĩwa “ekali ma ũeninĩ” mai vakuvĩ na Ngũsĩ ingĩ ineenaa kĩthyomo kyoo, maĩle kũthi maũmbano kĩkundinĩ kĩla kĩ vakuvĩ. (Sav. 146:9) Ĩndĩ twasye ve o kĩkundi kĩ ũkuvĩnĩ kĩtũmĩaa kĩthyomo kĩla inyw’ĩ asyai mwasyaiwe nakyo, ĩkũlyo nĩ atĩĩ: Mũtonya kũtethekea kĩkundinĩ kya kĩthyomo kĩva? Mwene mũsyĩ aĩlĩte kwamba kũsũanĩa mũno na aivoya, na ĩndĩ aioany’a na mũka na syana atanamba kwĩka ũtwi. (1 Ako. 11:3) Nĩ maũndũ ta meva mwene mũsyĩ waĩle kũsũanĩa? Nĩ myolooto yĩva ĩtonya kũmũtetheesya? Eka twone ĩmwe.

11, 12. (a) Kĩthyomo kĩtonya ata kũtuma mwana atetheka nĩ maũmbano? (b) Nĩkĩ syana imwe itemanyĩasya kĩthyomo kya asyai masyo?

¹¹ No nginya asyai masũanĩe nesa mavata ma syana syoo. O na vatw’ĩke vai thĩna wa kĩthyomo, mwana ndesa kũlũmya ũla w’o no ũndũ wa masaa manini ala ũmanyĩĩaw’a maũmbanonĩ kĩla kyumwa. Ĩndĩ kwasũanĩa ũndũ ũũ: Syana syathi maũmbanonĩ ma kĩthyomo ikũelewa nesa, nĩvatonyeka maũndũ ala syeew’a makalika ngoonĩ vyũ o na kwĩ ũndũ asyai meũsũanĩa. Ĩndĩ iyĩsa kũtetheka ũu ethĩwa iikũelewa nesa kĩthyomo kĩla kĩũtũmĩwa. (Soma 1 Akolintho 14:9, 11.) Na ti lasima kĩthyomo kĩla mwana wasyaiwe nakyo kĩkaendeea kwĩthĩwa nekyo kĩthyomo kĩla wĩsĩ na wendete. O na syana imwe no syumasye maelesyo, maũvoo, kana o ikekaa mawonany’o na kĩthyomo kya asyai masyo, ĩndĩ ũyĩthĩa kĩla iũweta o na kĩyumĩte ngoonĩ.

¹² Ũndũ ũngĩ mwaĩle kũmanya nĩ kana ve maũndũ angĩ matonya kũkiita ngoo ya mwana ĩndĩ ti kĩthyomo kĩ kyoka. Ũla mwana-a-asa wĩtawa Joshua ũwetiwe mwambĩĩonĩ nĩweeyoneie ũndũ ũsu. Mwĩĩtu masyaanĩw’e wĩtawa Esther aĩtye atĩĩ: “Syana syonaa kĩthyomo kya asyai masyo o ũndũ ũmwe na ũndũ syonaa syĩthĩo syoo, na ndĩni yoo.” Syana ikethĩwa itendete kũatĩĩa syĩthĩo sya asyai masyo, nitonya kũlea kwĩmanyĩsya kĩthyomo kyoo, o na kwĩtĩkĩlana na mũĩkĩĩo woo. Kwoou mo asyai ala me ũeninĩ maĩle kwĩka ata?

13, 14. (a) Nĩ kyaũ kyatumie asyai amwe mekalaa ũeninĩ mathamĩĩa kĩkundi kya kĩthyomo kya kũu me na syana syoo? (b) Asyai asu meekaa ata nĩ kana malũlũmĩĩlye ngwatanĩo yoo na Yeova?

¹³ Asyai Aklĩsto mathĩnĩkĩaa mũno mavata ma kĩ-veva ma syana syoo vandũ va kũmantha kwĩuna ene. (1 Ako. 10:24) Samuel, ũla nĩwe ĩthe wa Joshua na Esther, aĩtye atĩĩ: “Nĩ  na kĩveti kyakwa nĩtwasyaisye syana sitũ nesa tũmanye nĩ kĩthyomo kĩva kĩtonya kũitethya iendeee nesa kĩ-veva, na ĩndĩ twavoya tũnengwe ũĩ. Ũsũngĩo ũla twakwatie waĩ kĩvathũkany’o na wendi witũ. Ĩndĩ nũndũ nĩtwoonie kana iitethekaa nĩ maũmbano ma kĩthyomo kitũ, nĩtwathamĩĩie kĩkundinĩ kĩngĩ kya kĩthyomo kya kũu. Nĩtwaendaa vamwe nasyo maũmbanonĩ na ũtavany’a tũte kũtĩĩa. O na nĩtwathokasya anyanyae maitũ kũu tũkaĩsanĩa na tũkai ndembea. Kwĩka maũndũ asu onthe nĩkwatetheeisye syana sitũ syamanyana na ana-a-asa na syeethĩwa na ngwatanĩo nzeo na Yeova, weethĩa syĩmwona ta Ngai wasyo, Ĩthe wasyo, na Mũnyanyae wasyo. Twatalile ũsu taw’o ũndũ ũla wesaa kũitethya mũno o na kwĩ kwĩmanyĩsya kĩthyomo kitũ.”

¹⁴ Samuel ongeleele kwasya: “Nĩ kana nĩ na kĩveti kyakwa tũendeee kwĩthĩwa na ngwatanĩo nzeo na Yeova, nĩtwasyokaa tũkathi maũmbanonĩ ma kĩthyomo kitũ. Tweethĩawa tũkwatene na twanoaa mũno. Ĩndĩ nĩtũmũtũngĩaa Yeova mũvea nũndũ nĩwaathimie kĩthito kitũ na kwĩyumya kwitũ. Yu syana sitũ syonthe syĩ itatũ syĩ ũthũkũminĩ wa ĩvinda yonthe.”

15. Nĩkĩ mwĩĩtu-a-asa wĩtawa Kristina woonie ve vata wa kũthamĩĩa kĩkundi kya kĩthyomo kya kũla maĩ?

¹⁵ Syana syamina kwĩana no syĩthĩe itonya o kũmũthũkũma Yeova nesa syĩ kĩkundinĩ kya kĩthyomo kĩla syĩkũelewa nesa vyũ. Ikeka ũtwi ta ũsu, asyai mayaĩle kũsũanĩa kana nĩmo itekwenda. Kwasũanĩa ngewa ya Kristina. Aĩtye: “O na kau nĩneesĩ o vanini kĩthyomo kya asyai makwa, neew’aa kĩthyomo kĩla kyatũmĩawa maũmbanonĩ kĩ vinya vyũ.” Aendeee kwasya: “Ĩvinda yĩmwe nĩ na myaka 12 nĩnaendie ũmbanonĩ mũnene wa kĩthyomo kĩla twatũmĩaa sukulu. Yĩu nĩyo yaĩ ĩvinda yakwa ya mbee kũelewa kana kĩla kyamanyĩaw’a nĩkyo ũw’o. O na ĩvinda yĩngĩ neewie maũndũ maalyũka nĩ ĩla nambĩĩe kũvoya na kĩthyomo kĩla twatũmĩaa sukulu. Kuma vau naĩ ndonya kũneena na Yeova kuma ngoonĩ!” (Meko 2:11, 41) Kristina aima nĩwaneeneie ũndũ ũsu na asyai make, na atw’a kũthamĩĩa kĩkundinĩ kyatũmĩaa kĩthyomo kya kĩsio kĩla maĩ. Aĩtye: “Kwĩmanyĩsya ĩũlũ wa Yeova na kĩthyomo kĩla natũmĩaa sukulu nĩkwatumie nĩka maendeeo.” O na vatavĩtĩte ĩvinda ĩasa, Kristina nĩwoosie ũvainia wa kĩla ĩvinda na nũtanĩaa mũno ũthũkũmi ũsu.

16. Nĩkĩ mwĩĩtu-a-asa wĩtawa Nadia ũtanaa nũndũ wa kũendeea kwĩkala kĩkundinĩ kya kĩthyomo kya asyai make?

¹⁶ Andũ ma mũika, nĩmũkwona ta ve vata wa kũthamĩĩa kĩkundinĩ kĩtũmĩaa kĩthyomo kya kĩsio kĩla mũĩ? Ethĩwa wĩona ũu, kwekũlye nĩ kyaũ kĩũtuma wenda kũthama. Wĩenda kũthamĩĩa kĩkundinĩ kĩu kĩngĩ nũndũ wa ngwatanĩo yaku na Yeova? (Yak. 4:8) Kana wĩthĩwa ũyenda kũthama nũndũ ndũkwenda kũtinda ũisungwa kana ndũkwenda kwĩnosya? Nadia, ũla yu ũthũkũmaa Mbetheli, aĩtye atĩĩ: “Nĩ na syana ila tũsyaanĩw’e twakililye twavĩtũkya myaka 13, twambĩĩa kwenda kũthamĩĩa kĩkundinĩ kya kĩthyomo kya kĩsio kĩla twaĩ.” Ĩndĩ asyai make nĩmeesĩ kana kũthamĩĩa kĩkundinĩ kĩu kũyaĩ kũtethya syana isu ilũlũmĩlye ngwatanĩo yasyo vamwe na Yeova. Nadia easya: “Yu nĩtũtũngaa mũvea mũno nũndũ wa kĩthito kĩla asyai maitũ meekĩie nĩ kana matũmanyĩsye kĩthyomo kyoo, na nũndũ mayaaĩtĩkĩla tume kĩkundinĩ kĩu kya kĩthyomo kyoo. Ũndũ ũsu nũtũtethetye mũno thayũnĩ na ũkatũvingũĩa myanya mingĩ ya kũtetheesya angĩ mamũmanye Yeova.”

17. (a) Yeova anengete aaũ kĩanda kya kũea syana? (b) Asyai matonya kumya ũtethyo va ĩla mekũmanyĩsya syana syoo ũw’o?

¹⁷ Yeova anengete asyai kĩanda kya kũea syana na kũimanyĩsya ũla w’o, ĩndĩ ti aa-ũmae kana aa-ũsũe kana andũ angĩ. (Soma Nthimo 1:8; 31:10, 27, 28.) Ĩndĩ o na vailyĩ oou,  asyai ala matesĩ kĩthyomo kĩla syana ieleawa nesa nĩmatonya kwĩthĩwa na vata wa kũtetheew’a nĩ kana mavikie ngoo syasyo. Kũkũlya ũtethyo ta ũsu ti kwonany’a kana maikwenda kwĩanĩsya kĩanda kĩla manengetwe, ĩndĩ no matale kwĩka ũu ta nzĩa ĩmwe ya kũea syana syoo “na mosilĩlo na motao ma Mwĩaĩi.” (Aev. 6:4) Kwa ngelekany’o, asyai nĩmatonya kũkũlya atumĩa motao ĩũlũ wa kũtongoesya ũthaithi wa mũsyĩ, o na no mamakũlye mamatetheesye kũmanthĩa syana syoo atindany’a aseo.

18, 19. (a) Ana-a-asa na eĩtu-a-asa ala aima kĩ-veva matonya kũtetheesya amũika ata? (b) Nĩ ũndũ wĩva asyai mataĩle kũeka kwĩka?

¹⁸ Kwa ngelekany’o, mavinda kwa mavinda asyai no mathokye Aklĩsto angĩ na mĩsyĩ yoo methĩwe namo ĩla mekwĩka ũthaithi woo wa mũsyĩ. O na ĩngĩ, kĩtindo kya amũika vamwe na Aklĩsto aima kĩ-veva nĩkĩmatetheeasya mũno makeka maendeeo, ta kwa ngelekany’o, ĩla mathi ĩmwe ũtavany’a, kana ĩla me ĩmwe mayĩtanĩthya. (Nth. 27:17) Ũla mwana-a-asa wĩtawa Shan ũwetiwe navu ĩtina aĩtye atĩĩ: “Ndyamba kũlwa nĩ ana-a-asa ala mandetheeisye. Neemanyĩasya maũndũ maingĩ mũno ĩla meũndetheesya kwĩyũmbanĩsya maũvoo ala nanengwa. Na nĩnatanĩaa mũno kĩtindo kyoo ĩla tũkwĩka o maũndũ maitũ.”

¹⁹ Ala manyuvwa nĩ asyai matetheesye syana syoo maĩle kũitetheesya inenge asyai masyo ndaĩa kĩla ĩvinda, ĩndĩ mayaĩle kumany’a asyai asu kana kwĩyosea kĩanda kyoo. Ũndũ ũngĩ nĩ kana, ĩla me na syana isu mayaĩle kwĩka maũndũ matonya kũtuma angĩ kĩkundinĩ kana nza wa kĩkundi mambĩĩa kwĩkũlya makũlyo. (1 Vet. 2:12) Asyai mayaĩle kũekea angĩ vyũ kĩanda kyoo kya kũmanyĩsya syana ũla w’o. No nginya mekalae mesĩ kĩla syana syoo iũmanyĩw’a nĩ ala meũmatetheesya, na o namo ene mayaĩlĩte kũeka kũimanyĩsya.

20. Asyai matonya kũtetheesya ata syana syoo syĩthĩwe athũkũmi aseo ma Yeova?

²⁰ Inyw’ĩ asyai, voyai Yeova amũtetheesye na mũitata vala mũtonya. (Soma 2 Mavinda 15:7.) Ambai kũsisya kĩla kĩtonya kũtuma syana syenyu syĩthĩwa na ngwatanĩo nzeo na Yeova mũtanamba kũsũanĩa wendi wenyu ene. Ĩkai kyonthe kĩla mũtonya nĩ kana mũĩkĩĩthye Ndeto ya Ngai nĩyalika ngoonĩ ya syana syenyu. Mũikaaĩse kũsũanĩa o na ĩmwe kana mwana wenyu ndatw’ĩka mũthũkũmi mũseo wa Yeova. Syana syenyu syaatĩĩa Ndeto ya Ngai na ngelekany’o yenyu nzeo, mũkeethĩwa mũtonya kwasya o tondũ mũtũmwa Yoana waisye ĩũlũ wa syana syake sya kĩ-veva. Aisye: “Ndi na ũtanu ũngĩ mũnene ũvĩtũkĩte ũũ, ngĩw’a ũvoo wa syana syakwa ũndũ iendaa nthĩnĩ wa ũla w’o.”—3 Yoa. 4.