1, 2. (a) Banana babañata babazwa mwa linaha lisili bakopananga ni butata bufi? (b) Ki lipuzo lifi zekanyakisiswa mwa taba ye?

BO JOSHUA babulela kuli: “Kuzwa feela kwa bwanana bwaka nenibulelanga puo ya bashemi baka babali bazwahule hanili kwa ndu ni kwa puteho. Kono hanikalisa kukena sikolo, nakala kutabela hahulu puo yenebulelwa mwa silalanda saluna. Hamulaho wa lilimo lisikai feela, nese niziba feela puo yenebulelwa mwa silalanda saluna. Nenisa utwisisi zene luituta kwa mikopano, mi nenisa utwisisi sizo sa bashemi baka.” Bo Joshua haki bona banosi base baipumani mwa muinelo ocwalo.

² Kacenu, batu babafitelela 240,000,000 basiile linaha zahabo bona mi bapila mwa linaha lisili. Haiba mu bashemi babazwa mwa naha isili, mukona kutusa cwañi hande bana bamina kutiisa silikani sabona ni Jehova ilikuli “bazwelapili kuzamaya mwa niti”? (3 Joa. 4) Mi Bakreste babañwi bakona kutusa cwañi?

3, 4. (a) Bashemi bakona kutomela cwañi bana babona mutala omunde? (b) Bashemi habaswaneli kulibelelañi kwa bana babona?

³ Bashemi, mutokwa kutomela bana bamina mutala omunde oka batusa kufumana bupilo bobusa feli. Haiba bana bamina balemuha kuli  ‘mubata pili Mubuso,’ bakaituta kuitinga ku Jehova kuli abatuse kufumana zebatokwa ka zazi ni zazi. (Mat. 6:33, 34) Kacwalo, mukolwe ka lika zemunani zona. Muitombole lika za kwa mubili kuli mufumane lituso za kwa moya, kufita kulumeleza lika za kwa mubili kumipaleliswa kutuseha kwa moya. Mulike ka taata kusaikenya mwa likoloti. Mubate “bufumu kwa lihalimu”—fo kikuli, kulumelelwa ki Jehova—isiñi kuipatela bufumu kamba “kanya yezwa kwa batu.”—Mubale Mareka 10:21, 22; Joa. 12:43.

⁴ Musike mwapateha hahulu kuli mane mupalelwe kufumana nako ya kuba ni bana bamina. Mubatuse kulemuha kuli mwaitebuha bona hababeya za Jehova mwa sibaka sapili kufita habaipatela libubo kamba sifumu—ibe kuli baeza cwalo ka mulelo wa kuli bafumane tuso kamba kuli batuse mina. Muambuke mubonelo obasa swaneli kuba ni ona Bakreste wa kuli bana baswanela kutusa bashemi babona kupila bupilo bwa simbombo. Muhupule kuli, “bana habalibelelwi kubulukela bashemi babona maluwo, kono bashemi ki bona babalibelelwa kubulukela bana babona maluwo.”—2 Makor. 12:14.

5. Ki kabakalañi bashemi habaswanela kuambolanga ni bana babona ka za Jehova?

⁵ Sina mone kupolofitezwi, batu “babazwa mwa lipuo kaufela za macaba” basweli kuselahanela mwa kopano ya Jehova. (Zak. 8:23) Kono kusaziba puo yebautwa bana bamina kukona kutahisa kuli mufumane taata kubaluta niti. Bana bamina ki bona batu ba butokwa hahulu kwa batu kaufela bomuzamaiseza lituto za Bibele, mi haiba ‘baziba’ Jehova, bakafumana bupilo bobusa feli. (Joa. 17:3) Kuli bana bamina baitute lituto za Jehova, muswanela ‘kulibulela’ ka nako kaufela fomubela ni kolo ya kueza cwalo.—Mubale Deuteronoma 6:6, 7.

6. Bana bamina bakona kutuseha cwañi haiba baituta puo yamina? (Mubone siswaniso sesi fa likepe 8.)

⁶ Bana bamina mwendi bakaituta puo yeitusiswa mwa silalanda habali kwa sikolo kamba mwa libaka zeñwi, kono haiba mubata kuli baitute puo yamina, hañata mukatokwa kuambolanga ni bona ka kuitusisa puo yeo. Kuituta puo yamina hakuna kutusa feela bana bamina kuambolanga ni mina ka kulukuluha, kono hape kuka batusa mwa linzila zeñwi. Kuziba lipuo zepeli kwakona kutusa bana bamina kuekeza kwa buikoneli bwabona bwa kunahana hande ni kuswalisana hande ni batu babañwi. Hape kwakona kubatusa kufumana linzila zeñwi zeka batusa kuekeza kwa sebelezo yabona ya mwa bukombwa. Bo Carolina, ili bao bashemi babona bapila mwa naha isili, bali: “Niikozi hahulu kuba mwa puteho yeitusisa puo ya mwa naha isili. Mi kwatabisa kusebeleza mwa sibaka mokutokwahala hahulu bakutazi ba Mubuso.”

7. Mukona kueza cwañi haiba kunani butata bwa puo mwa lubasi lwamina?

⁷ Nihakulicwalo, bana ba bashemi ba bazwahule habanze baituta sizo ni puo ya mwa silalanda sebapila ku sona, babañwi ku bona mwendi bakona kukala kusatabela hahulu kubulela puo ya bashemi babona, mane nihaiba kuilibala. Bashemi, haiba wo ki ona muinelo obali ku ona bana bamina, kana mwakona kuituta puo ya mwa silalanda semupila ku sona? Mukakona hande kutusa bana bamina kuba Bakreste haiba muutwisisa litaba zebaambolanga, lika zebatabela kuitabisa ka zona, lituto zabona za kwa sikolo, ni ka kuikambotanga luli ni baluti babona. Ki niti kuli kuituta puo yenca kutokwa nako, kuikataza, ni buikokobezo. Kono kucwañi haiba mwanaa mina aba susu, kana nemusike mwaituta puo ya bo susu ilikuli mukone kuambolanga ni yena? Haiba kucwalo, uzibe mwana yasazibi puo ya bashemi bahae, ili yakona kuambola hande puo yeñwi ni yena utokwa kuisezwa mamelelo yeswana, nji haki cwalo? *

8. Mukona kutusa cwañi bana bamina haiba hamuzibi hande puo yenca yebaitutile?

⁸ Ki niti kuli mwendi bashemi babañwi babali bazwahule habana kufita fa kuziba hande puo  yenca yebabulela bana babona. Mi butata bo bwa kusaziba puo, bukona kutahisa kuli bashemi bafumane taata kuluta bana babona litaba zetungile za “mañolo akenile.” (2 Tim. 3:15) Haiba wo ki ona muinelo omuli ku ona, musakona kutusa bana bamina kuziba ni kulata Jehova. Bo Shan, base bali muuna-muhulu mwa puteho, babulela kuli: “Bo ma, bane bali mushemi waluna anosi, nebasa zibi hande puo yenca yene luitutile, mi na ni likaizeli zaka nelusa zibi hande kubulela puo yabona. Kono hane lubabonanga habaeza tuto ya ka butu, habalapela ni kulika ka taata kuluetelela mwa tukiso ya kulapela sina lubasi sunda ni sunda, lwalemuha kuli kuziba Jehova ki kwa butokwa hahulu.”

9. Bashemi bakona kutusa cwañi bana babakana batokwa kuituta za Jehova mwa lipuo zepeli?

⁹ Banana babañwi bakana batokwa kuituta za Jehova mwa lipuo zepeli—puo yeitusiswa kwa sikolo ni puo yebaitusisa kwa ndu. Kabakaleo, bashemi babañwi baitusisanga lika zefumaneha mwa lipuo zepeli zeo zecwale ka libuka zehatisizwe, litaba za kuteeleza feela zebalilwe, ni mavidio. Taba yeo ibonisa fokusweu kuli, bashemi babazwa mwa linaha lisili batokwa kutanda nako yeñata ni bana babona ni kuunga mihato yekatusa bana babona kutiisa silikani sabona ni Jehova.

10. (a) Ki mañi yaswanela kuketa puteho yeluka swalisana ni yona lubasi, ili yeitusisa puo yekatusa lubasi? (b) Ki sika mañi saswanela kueza pili asika eza kale katulo?

¹⁰ Haiba “bazwahule” bapila kwahule ni Lipaki za Jehova ka bona bababulela puo yabona, batokwa kuswalisana ni puteho yeitusisa puo ya mwa silalanda sebapila ku sona. (Samu 146:9) Kono haiba kunani puteho yeli bukaufi yeitusisa puo yahabo mina, puzo ki ya kuli: Ki puteho ifi yemuka swalisana ni yona, ili yeitusisa puo yekatusa lubasi lwamina? Hamulaho wa kunahanisisa hande taba ye, kulapela ka za teñi ni kubuisana ni musalaa hae ni bana bahae, toho ya lubasi uswanela kueza keto. (1 Makor. 11:31) Ki litaba mañi zaswanela kunyakisisa toho ya lubasi? Ki likuka mañi zaswanela kusebelisa? Halunyakisiseñi zeñwi za likuka zeo.

11, 12. (a) Puo ikona kuama cwañi zaituta mwana haali kwa mikopano? (b) Ki kabakalañi banana babañwi habahananga kuituta puo ya bashemi babona?

¹¹ Bashemi baswanela kunyakisisa ka tokomelo lika zekatusa bana babona. Nihaikaba kuli mwanaa mina u mwa puteho yeitusisa puo yaziba hande kamba kutokwa, kuli autwisise hande niti, utokwa nako yeñata ya kuituta lika za kwa moya isiñi feela lihora lisikai zatandanga kwa mikopano sunda ni sunda. Kono muzibe taba ye: Bana bamina habali kwa mikopano yeezwa mwa puo yebautwisisa hande, bakona kuituta lika ka kufumaneha feela teñi, mi bakona kuituta zeñata kufita mobanahanela bashemi. Kono bana habakoni kuituta zeñata haiba bakopana kwa puteho yeitusisa puo yebasa utwisisi hande. (Mubale 1 Makorinte 14:9, 11.) Mi hakutalusi kuli puo ya bana ya ka sipepo ki yona yekazwelapili kubatusa kuutwisisa lika kamba yeka bafita kwa lipilu. Mane banana babañwi bakona kuituta kufa likalabo, kuabana mwa liponiso ni kufa lingambolo mwa puo ya bashemi babona, kono inze babulela litaba zesazweleli luli kwa lipilu zabona.

¹² Kutuha fo, pilu ya mwana ikona kuamiwa ki lika zeñwi kwandaa feela puo. Ki mona mone kuezahalezi cwalo ku bo Joshua, bababulezwi kwa makalelo a taba ye. Bahulwani babona babasali bo Esther, babulela kuli, “banana babanyinyani baamiwanga ki puo ya bashemi babona, sizo sabona ni bulapeli bwabona.” Haiba banana habatabeli sizo sa bashemi babona, bakona kuhana kuituta puo ya bashemi babona, mane nihaiba kuhana kuba mwa bulapeli bwabona. Bashemi babazwa mwa naha isili bakona kueza cwañi habali mwa muinelo ocwalo?

13, 14. (a) Ki kabakalañi bo muuna ni musalaa hae bane bazwa kwa naha isili hane batutiselize lubasi lwabona mwa puteho yene iitusisa puo ya mwa silalanda sene bali ku sona? (b) Bashemi bao nebakonile cwañi kuzwelapili kuba babatiile kwa moya?

¹³ Bashemi ba Sikreste baiyakatwanga pili za zwelopili ya kwa moya ya bana babona kufita lika zebatabela bona beñi. (1 Makor. 10:24) Bo ndataa  bona bo Joshua ni bo Esther, ba libizo la Samuel, babulela kuli: “Na ni bo musalaaka nelubile ni nako ya kuituta bana baluna kuli luzibe puo yekona kubatusa hande kuzwelapili kwa moya, mi nelulapezi ku Mulimu kuli alufe butali. Kalabo yene lufilwe nesi yona yene lulibelela luli. Kono hane lulemuhile kuli bana baluna nebasa fumani hande tuso kwa mikopano yeneezwa mwa puo yaluna, lwaikatulela kututela mwa puteho yeneeitusisa puo ya mwa silalanda sene luli ku sona. Kaufelaa luna lwakalisa kuyanga hamoho kamita kwa mikopano ni mwa bukombwa. Hape nelumemelanga balikani baluna ba mwa puteho kwa sico ni kutama misipili ya kuya kwa libaka zeñwi kuyo itabisa. Kueza cwalo nekutusize bana baluna kuziba mizwale baluna ni kuziba Jehova, isiñi feela sina Mulimu wabona, kono hape sina Ndataa bona ni Mulikanaa bona. Nelubona kuli kueza cwalo ki kwa butokwa hahulu kufita hane bakaituta puo yaluna.”

¹⁴ Bo Samuel bazwelapili kubulela kuli: “Kuli luzwelepili kutiya kwa moya, na ni bo musalaaka hape neluyanga kwa puteho yeitusisa puo yaluna. Nelupatehanga luli ni kukatala hahulu. Kono luitumela ku Jehova kuli naafuyozi buikatazo bone luezize, ni buitomboli bwaluna. Bana baluna babalaalu kaufelaa bona basebeleza Jehova mwa sebelezo ya nako kaufela.”

15. Ki kabakalañi kaizeli wa libizo la Kristina hanaaikutwile kuli kututela mwa puteho yene iitusisa puo ya mwa silalanda sanaapila ku sona nekuka mutusa hande?

¹⁵ Bana base bahulile bakana balemuha kuli bakona kusebeleza hande Jehova habali mwa puteho yeitusisa puo yebautwisisa hande. Haiba ki cwalo, bashemi babona habaswaneli kuikutwa kuli bana babona habasa balata. Bo Kristina babulela kuli: “Neniziba feela litaba zenyinyani mwa puo ya bashemi baka, kono puo yene iitusiswa kwa mikopano nenisa iutwisisi. Hane nili wa lilimo ze 12, nenifumanehile kwa mukopano omutuna one uezizwe mwa puo yene iitusiswa kwa sikolo saluna. Neli lwapili mwa bupilo bwaka kuutwisisa kuli litaba zeneebulelwa neli yona niti! Hape, hane nikalisize kulapelanga mwa puo yene iitusiswa kwa sikolo, nenifumani tuso yetuna luli. Nenikona kulapela ku Jehova kuzwelela kwatasaa pilu yaka!” (Lik. 2:11, 41) Bo Kristina hase bahulile, baikambota taba yeo ni bashemi babona mi baiketela kututela mwa puteho yene iitusisa puo ya mwa silalanda sene bali ku sona. Babulela kuli: “Kuituta za Jehova mwa puo yene iitusiswa kwa sikolo neku nitusize kuunga mihato yeminde mwa bupilo.” Hamulahonyana wa fo, bo Kristina baba paina wa kamita yatukufalezwi.

16. Ki kabakalañi kaizeli yabizwa Nadia haitebuha kuli naazwezipili kuswalisana ni puteho yene iitusisa puo ya bashemi bahae?

¹⁶ Babanca, kana muikutwa kuli mutabela kuswalisana ni puteho yeitusisa puo ya mwa silalanda semupila ku sona? Haiba ki cwalo, muipuze libaka hamuikutwa cwalo. Kana kututela mwa puteho yecwalo kuka mitusa kusutelela ku Jehova? (Jak. 4:8) Kamba kana mubata kututa kabakala kuli hamutabeli kuzamaiswa ka nako kaufela kamba kuba ni zeñata za kueza? Bo Nadia babasebeleza kwa Betele ka nako ya cwale babulela kuli: “Na ni likaizeli zaka hane luli mwa lilimo za kunonoboka, nelubatile kututela mwa puteho yene iitusisa puo ya mwa silalanda sene luli ku sona.” Kono bashemi babona nebaziba kuli kueza cwalo nekuka tahisa kuli bana babona basike baeza hande kwa moya. Bo Nadia bazwelapili kubulela kuli: “Ka nako ya cwale lwaitumela kuli bashemi baluna nebalikile ka taata kululuta puo yabona ni kulutusa kuzwelapili kuba mwa puteho yene iitusisa puo yeo. Taba yeo ilutahiselize limbuyoti zeñata mwa bupilo bwaluna ni kulufa kolo yetuna ya kutusa babañwi kuziba Jehova.”

17. (a) Jehova ufile bo mañi buikalabelo bwa kuluta bana? (b) Bashemi bakona kueza cwañi kuli bafumane tuso habanze baluta bana babona niti?

¹⁷ Jehova ufile bashemi buikalabelo bwa kuluta bana babona niti—isiñi bo kuku wahae mutu kamba mutu ufi kamba ufi. (Mubale Liproverbia 1:8; 31:10, 27, 28.) Nihakulicwalo, bashemi babasa zibi puo yebulelwa mwa silalanda  sebapila ku sona bakana batokwa kutusiwa kuli bafite bana babona kwa lipilu. Haiba baeza tukiso ya kuli batusiwe ki Bakreste babañwi, habaswaneli kubayubekela buikalabelo bwabafile Jehova bwa kutusa bana babona; kono tuso yeo ikona kuba nzila yeñwi ya kuhulisa bana babona “ka kalimelo ni kelezo ya Jehova.” (Maef. 6:4) Ka mutala, bashemi bakona kukupa liakalezo kwa baana-bahulu mwa puteho za mwakuezeza tukiso ya kulapela sina lubasi kamba bakona kukupa tuso ya mobakona kutuseza bana babona kufumana balikani babande.

18, 19. (a) Mizwale ni likaizeli babahulile kwa moya bakona kutusa cwañi babanca? (b) Bashemi baswanela kuzwelapili kuezañi?

¹⁸ Ka mutala, fokuñwi bashemi bakona kumema mabasi amañwi kuli ato fumaneha kwa tukiso yabona ya kulapela sina lubasi. Hape babanca babañata baezanga zwelopili yende habaswalisana ni Bakreste babahulile kwa moya, mwendi ka kulukisa kuli babanca bao basebeze ni bona mwa bukombwa kamba kueza lika za kuitabisa ka zona zeyahisa. (Liprov. 27:17) Bo Shan bababulezwi kwa makalelo a taba ye, bali: “Nahupula hande mizwale bane banibabalezi ka kunitusa kwa moya. Hane nifiwanga lingambolo za baituti neba nitusanga kuziba monikona kuezeza, mi kamita neniitutanga zeñata ku bona. Mi neniikolanga linako zene nitandanga ni bona haluikatulusa sina sikwata.”

¹⁹ Nihakulicwalo, batu babakupilwe ki bashemi kuli babatuseze bana babona, baswanela kutusa bana bao kuzwelapili kukuteka bashemi babona, mi baswanela kubulela lika zende ka za bona, ni kusaamuha bashemi buikalabelo bwabona. Hape, batu bao baswanela kuambuka kueza lika zekona kutahisa kuli batu babañwi mwa puteho kamba batu babasi Lipaki za Jehova bakakanye muzamao wabona. (1 Pit. 2:12) Bashemi habaswaneli feela kufa bana babona kwa batu babañwi kuli babalute lika za kwa moya. Baswanela kulemuha tuso yebafa batu bao kwa bana babona mi baswanela kuluta bana babona, bona beñi.

20. Bashemi bakona kutusa cwañi bana babona kuli babe batanga ba Jehova babande?

²⁰ Bashemi, mulapele ku Jehova kuli amituse, mi mueze ka momukonela kaufela kutusa bana bamina. (Mubale 2 Makolonika 15:7.) Pili muiyakatwe za silikani sa bana bamina ni Jehova kufita kueza lika zemutabela mina. Mueze ka momukonela kaufela kuli Linzwi la Mulimu lifite bana bamina kwa lipilu. Kamita mukolwe kuli bana bamina bakona kuba batanga ba Jehova babande. Bana bamina habaka mamela litaba ze mwa Linzwi la Mulimu ni kulatelela mutala wamina omunde, mukaikutwa sina mwanaaikutwezi muapositola Joani yanaabulezi ka za bana bahae ba kwa moya kuli: “Hakuna nto yeenitabisa hahulu inge kuutwa taba ye: kuli bana baka bazwelapili kuzamaya mwa niti.”—3 Joa. 4.