1, 2. (a) Kumbi ŵana wo aja ku charu chaŵeni akumana ndi masuzgu nanga? (b) Kumbi tikambisanengi mafumbu nanga munkhani iyi?

JOSHUA wangukamba kuti: “Kutuliya pa unamana wangu, ndalongoronga chineneru cha apapi ŵangu kunyumba ndi ku mpingu. Kweni ndati ndayamba sukulu ndingwamba kwanja chineneru cha muchigaŵa cho tajanga. Pati pajumpha vyaka vimanavi, ndinguluwa chineneru cha apapi ŵangu. Ndavwanga cha vo vakambikanga pa maunganu ndipu ndaziŵikanga cha kuti nde wa mtundu wuli.” Vo vinguchitikiya Joshua, vichitikiya ŵanthu anandi.

² Mazuŵa nganu, ŵanthu akujumpha 240 miliyoni aja mu charu cho akuwiya cha. Asani ndimwi mupapi ndipu muja ku charu chaŵeni, kumbi mungaŵawovya wuli ŵana ŵinu kuti ayanjengi Chiuta ndi ‘kulutiriza kwenda mu uneneska’? (3 Yoh. 4) Nanga isi tingaŵawovya wuli?

3, 4. (a) Kumbi apapi angalongo wuli chakuwoniyapu chamampha ku ŵana ŵawu? (b) Ndi maŵanaŵanu wuli ngambula kwenere ngo apapi akhumbika cha kuŵa nangu?

³ Apapi, vo muchita vingawovya ŵana ŵinu kuti ayendengi pa nthowa yakuluta ku umoyu wambula kumala. Asani ŵana ŵinu awona kuti  ‘mupenja dankha ufumu,’ ayambengi kugomeza Yehova kuti ndiyu waŵawovyengi kusaniya vakukhumbika va zuŵa ndi zuŵa. (Mat. 6:33, 34) Mungakhumbanga vinthu vinandi cha. Kuteŵete Yehova kuŵengi pa malu ngakwamba m’malu mwakupenja vinthu vakuliŵavu. Yesesani kuleka kuja ndi ngongoli. Penjani ‘chuma cho che kuchanya’ kuti muje akuzomerezeka ndi Yehova m’malu mwakupenja ndalama pamwenga “unkhankhu wakutuliya ku ŵanthu.”—Ŵerengani Mariko 10:21, 22; Yoh. 12:43.

⁴ Mungalekanga cha kucheza ndi ŵana ŵinu chifukwa cha kutangwanika. Alongoni kuti mukondwa asani asankha kuŵika Yehova pa malu ngakwamba m’malu mwakupenja kutchuka pamwenga ndalama kuti ziŵawovyi pamwenga kuti zikuwovyeni. Apapi mutenere cha kuja ndi maŵanaŵanu ngambula kwenere ngakuti ŵana ndiwu atenere kusaniriya apapi ŵawu vinthu vakukhumbika pa umoyu. Kumbukani kuti, “ŵana ndiwu atenere kusungiya chuma apapi ŵawu cha, kweni apapi ndiwu atenere kusungiya ŵana.”—2 Ŵakor. 12:14.

5. Ntchifukwa wuli apapi atenere kukambisana ndi ŵana ŵawu zaku Yehova?

⁵ Nge mo Bayibolu likambiya, ŵanthu “akutuwa muvineneru va mitundu yosi,” atuza mugulu laku Yehova. (Zek. 8:23) Kweni chineneru chingachitisa kuti kuje kwakusuzga kusambiza ŵana ŵinu uneneska. Yiwu ndiwu mbakukhumbika ukongwa kuti musambirengi nawu Bayibolu. Asani ‘aziŵa’ Yehova, angazilonde umoyu wamuyaya. (Yoh. 17:3) Kuti ŵana ŵinu asambiri zaku Yehova, mukhumbika “kuŵasambiza” pa nyengu yakwenere.—Ŵerengani Marangu 6:6, 7.

6. Kumbi ŵana ŵinu angayanduwa wuli asani angaziŵa chineneru chinu? (Wonani chithuzi cho che papeji 8.)

⁶ Ŵana ŵinu angasambira ku sukulu ndi kwa anyawu chineneru cha muchigaŵa cho muja. Kweni angasambira chineneru chinu asani mukambisana nawu kaŵikaŵi. Asani ŵana ŵinu aziŵa chineneru chinu vingakuwovyani kuti mukambisanengi nawu mwakufwatuka ndipuso kungaŵawovya pa vinthu vinyaki. Kulongoro vineneru vinandi kungawovya ŵana ŵinu kuti aziŵi vinthu vinandi kweniso mo ŵanthu anyaki awone vinthu. Vingawovya so kuti asazgiyeku uteŵeti wawu. Carolina yo apapi ŵaki akusamiya ku charu chinyaki wangukamba kuti: “Kuja mumpingu wa chineneru chinyaki nkhwakukondwesa ndipu kuteŵete ko kukhumbika chovyu nkhwamampha ukongwa.”

7. Kumbi mungachita wuli asani mu banja linu mutondeka kukambisana ndi ŵana ŵinu chifukwa cha chineneru?

⁷ Ŵana wo aja mucharu chinyaki asambira midawuku ndi chineneru cha muchigaŵa cho aja. Anyaki angaleka kuchiyanja chineneru cha apapi ŵawu ndipu angakhumba cha kuchilongoro. Asani venivi ndivu achita ŵana ŵinu, kumbi mungasambira cha chineneru cha mucharu cho muja? Viŵengi vakusuzga viŵi cha kusambiza ŵana ŵinu kuti aje Akhristu, asani muziŵa vo akambisana ndi anyawu, vakusangaluska vo atanja, vo asambira kusukulu ndipuso asani mukambisana ndi asambizi ŵawu. Mbunenesa kuti kusambira chineneru chinyaki kuto nyengu, kukhumbika phamphu ndipuso kujiyuyuwa. Kweni asani mwana winu watondeka kuvwa kweniso kulongoro, kumbi muyesesengi cha kuti musambiri chineneru cha manja kuti mukambisanengi nayu? Mwakuyanana ŵaka, mwana yo waziŵa chineneru chinyaki, mukhumbika kukambisana nayu mu chineneru cho waziŵa. Asi viyo? *

8. Kumbi mungaŵawovya wuli ŵana ŵinu asani mutichiziŵa ukongwa cha chineneru cho alongoro?

⁸ Kukamba uneneska, apapi anyaki wo aja mucharu chinyaki angafiska cha kulongoro umampha chineneru cho ŵana ŵawu aziŵa. Ivi vingachitisa kuti vije vakusuzga kusambiza  ŵana ŵawu “malemba ngakupaturika.” (2 Tim. 3:15) Asani ivi ndivu vichitika pa nyumba yinu, mungaŵawovya mbwenu ŵana ŵinu kuti ayanjengi Yehova. Mura munyaki zina laki Shan wangukamba kuti: “Ama wo atilelanga ŵija, achiziŵanga kamanavi chineneru cha ku isi taŵana ndipu ini ndi azichi ŵangu tachiziŵanga ukongwa cha chineneru chawu. Kweni chifukwa chakuti asambiranga pakuŵija, apempheranga ndipuso ayesesanga kuchitisa kusopa kwa pabanja sabata yeyosi, taziŵanga kuti kuziŵa Yehova kwenga kwakukhumbika ukongwa.”

9. Kumbi apapi angawovya wuli ŵana ŵawu wo akhumbika kusambira zaku Yehova mu vineneru viŵi?

⁹ Ŵana anyaki angakhumbika kusambira zaku Yehova mu vineneru viŵi, chineneru cho alongoro kusukulu ndi cho alongoro panyumba. Pa chifukwa ichi, apapi anyaki asaniya mabuku, nkhani zakuvwisiya ndipuso mavidiyo nga mu vineneru vosi viŵi. Ivi vilongo kuti apapi wo aja mucharu chinyaki, akhumbika kusaniya nyengu yakukwana ndipuso kuyesesa kuti awovyi ŵana ŵawu kuja pa ubwezi wakukho ndi Yehova.

10. (a) Kumbi ndiyani yo watenere kusankha mpingu wo banja laki litenere kuwungana? (b) Kumbi watenere kuchitanji wechendasankhi?

¹⁰ Asani “alendu” wo ŵe mu charu chinyaki aja kutali ndi Akaboni wo alongoro chineneru chawu, atenere kuwungana ndi mpingu wo we mu chigaŵa cho aja. (Sumu 146:9) Kweni asani mpingu wa chineneru chinu we pafupi, kumbi banja linu lingaluta ku mpingu nuwu? Mubali watenere kuyiŵanaŵaniya ukongwa ndipuso kuyipemphere nkhani iyi. Iyu watenere so kukambisana ndi muwolu waki ndi ŵana ndipu pavuli paki wangasankha vakuchita. (1 Ŵakor. 11:3) Kumbi ndi vinthu nivi vo mubali watenere kuŵanaŵaniya? Kumbi ndi fundu nizi zo zingamuwovya? Tiyeni tikambisani fundu zimanavi ŵaka.

11, 12. (a) Kumbi kuziŵa chineneru kungawovya wuli ŵana pa maunganu? (b) Nanga ntchifukwa wuli ŵana anyaki akana kusambira chineneru cha apapi ŵawu?

¹¹ Apapi atenere kuŵanaŵaniya vo ŵana ŵawu akhumbika. Kuti ŵana ŵinu aziŵi uneneska, akhumbika nyengu yinandi kuluska ŵaka maola ngamanavi ngo timaliya pa maunganu nga mpingu sabata yeyosi. Kweni ŵanaŵaniyani fundu iyi: Asani maunganu ngachitikiya mu chineneru cho ŵana atichiziŵa umampha, avwisa ukongwa vo vikambika chinanga angaleka kumukapu ndipu panyaki angasambira vinandi kuluska mo apapi angaŵanaŵaniya. Ivi vingachitika cha asani ŵana atichiziŵa umampha cha chineneru. (Ŵerengani 1 Ŵakorinte 14:9, 11.) Nyengu zinyaki, mwana wangachiyanja cha chineneru cha apapi ŵaki. Ŵana anyaki angamukapu pa maunganu, kuchita vakuyeruzgiyapu ndipuso kukamba nkhani muchineneru cha apapi ŵawu kwambula kutuliya pasi pa mtima.

¹² Nkhuziŵa chineneru pe cha ko kungachitisa mwana kuti wayanjengi kuteŵete Yehova. Ndimu ve nge ndi Joshua yo tamuzumbuwa kukwambiriya. Mzichi waki Esther wangukamba kuti, “ku ŵana, chineneru cha apapi, midawuku yawu ndi chisopa chawu vosi vitende limoza.” Mwaviyo, asani mwana wakana kuziŵika ndi midawuku ya apapi ŵaki, wakanengi so kusambira chineneru ndi chisopa chawu. Kumbi apapi angachita wuli?

13, 14. (a) Ntchifukwa wuli banja linyaki lingusamiya ku mpingu wa chineneru cha muchigaŵa cho ajanga? (b) Kumbi apapi anguchita wuli kuti alutirizi kuja pa ubwezi ndi Yehova?

¹³ Apapi achikhristu adanjiza vakukhumba vawu cha chifukwa akhumba kuti ŵana ŵawu aje pa ubwezi wakukho ndi Yehova. (1 Ŵakor. 10:24) Samuel, awisi aku Joshua ndi Esther angukamba kuti: “Ini ndi muwolu wangu tawonesesanga kuti tiziŵi chineneru cho chawovyanga ŵana ŵidu kuluta panthazi mwauzimu ndipu tapempheranga kuti Chiuta watipasi zeru. Vo Yehova wangutimuka ndivu isi takhumbanga cha. Kweni tati tawona  kuti ayanduwa ukongwa cha ndi maunganu nga mu chineneru chidu, tinguŵanaŵana kuti tisamiyi ku mpingu wa chineneru cho achiziŵanga. Nyengu zosi talutiyanga limoza ku maunganu ndi mu uteŵeti. Tadananga so anyidu a muchigaŵa cho tajanga kuti tiziryi limoza chakurya ndipuso kuluta kuchiyenda. Venivi vinguwovya ŵana ŵidu kuti aŵaziŵi umampha abali. Vinguŵawovya so kuziŵa kuti Yehova ndi Chiuta wawu, Wisewu kweniso Mubwezi wawu. Tinguwona kuti ivi venga vakukhumbika ukongwa kuluska ŵaka kuti aziŵi chineneru chidu.”

¹⁴ Samuel wangukamba so kuti: “Kuti ubwezi widu uje wakukho ndi Chiuta, ini ndi muwolu wangu talutanga so ku mpingu wa chineneru chidu. Tatangwanikanga ukongwa ndipu tavukanga. Kweni tiwonga Yehova chifukwa wangutumbika kujipereka kwidu. Ŵana ŵidu wosi atatu achita uteŵeti wa nyengu zosi.”

15. Chifukwa wuli Kristina wanguŵanaŵana kuti wangaluta panthazi asani wangasamiya ku mpingu wa chineneru cho waziŵanga?

¹⁵ Achinyamata angawona kuti angateŵete Yehova umampha mu chineneru cho atichiziŵa ukongwa. Asani ndi viyo, apapi akhumbika cha kuwona kuti ŵana ŵawu atiŵayanja cha. Kristina wangukamba kuti: “Chineneru cha apapi ŵangu ndachiziŵanga kamanavi kweni asani ndaluta ku maunganu ndavwanga cha vo vakambikanga. Ndati ndafika vyaka 12, ndinguluta ku unganu wa chigaŵa wo wenga muchineneru cho ndalongoronga kusukulu. Iyi yenga nyengu yakwamba kuti ndiwuvwisi umampha uneneska. Ndinguwona so kusintha kunyaki ndati ndayamba kupemphera mu chineneru cho ndalongoronga kusukulu. Vo ndakambanga ndi Yehova vatuliyanga mumtima.” (Mac. 2:11, 41) Kristina wati wakuwa wangukambisana ndi apapi ŵaki ndipu wangusamiya ku mpingu wa chineneru cha ko ajanga. Iyu wangukamba kuti: “Kusambira vaku Yehova mu chineneru cha kusukulu kungundiwovya kuti ndichitepu kanthu.” Pati pajumpha nyengu yimanavi, Kristina wangwamba kuchita upayiniya wa nyengu zosi.

16. Ntchifukwa wuli Nadia wawonga chifukwa chakuti wangutuwamu cha mumpingu wa chineneru cha apapi ŵaki?

¹⁶ Achinyamata, kumbi muŵanaŵana kuti mungayanja kuwungana ndi mpingu wa muchigaŵa cho muja? Asani ndi viyo, mujifumbi chifukwa chaki. Kumbi kusamukiya ku mpingu wenuwu kwakukuwovyani kuti muje pa ubwezi ndi Yehova? (Yak. 4:8) Kumbi mukhumba kusamiya ku mpingu wo kuti mukachitengi vinthu mwakufwatuka chifukwa kwamuŵavi apapi ŵinu pamwenga kuti mukalekengi kuchita vinandi? Nadia yo sonu wateŵete pa Beteli wangukamba kuti: “Ini, mzichi wangu ndi avurwa ŵangu tati tafika vyaka va pakati pa 13 ndi 19, takhumbanga kuluta ku mpingu wa chineneru cha muchigaŵa cho tajanga.” Kweni apapi ŵawu aziŵanga kuti asani angasamukiya ku mpingu uwu, ubwezi wawu ndi Yehova watingi utimbanizgikengi. Nadia wangukamba so kuti: “Sonu tiwonga kuti apapi ŵidu anguyesesa kutisambiza chineneru chawu ndipu tingulutiriza kuwungana mumpingu wa chineneru chawu. Venivi vatiwovya pa umoyu widu ndipuso vatipasa mwaŵi wakovya ŵanthu anyaki kuti aziŵi Yehova.”

17. (a) Kumbi Yehova wakupereka kwakuyani udindu wakusambiza ŵana? (b) Kumbi apapi angasaniya nunkhu chovyu kuti asambizi ŵana ŵawu uneneska?

¹⁷ Yehova wakupereka udindu wakusambiza ŵana uneneska kwa ambuyawu cha pamwenga munthu weyosi kweni kwa apapi ŵawu. (Ŵerengani Nthanthi 1:8; 31:10, 27, 28.) Chinanga kuti ve viyo, apapi wo atichiziŵa cha chineneru cha muchigaŵa cho aja, akhumbika kuŵawovya kuti asambizengi ŵana ŵawu mwakuŵafika pa mtima. Asani apapi asaniya munthu wakuti waŵawovyi, ving’anamuwa kuti athaŵa udindu  wawu cha wakulera ŵana ŵawu. M’malu mwaki, ndi nthowa yo angawovye ŵana ŵawu ‘kuŵasambiza ndi kuŵalunguchizga nge mo Yehova wakhumbiya.’ (Ŵaef. 6:4) Mwakuyeruzgiyapu, apapi angapempha masachizu kwa ŵara mumpingu nga mo angachitisiya kusopa kwa pabanja kweniso kuti aŵawovyi kusaniya ŵanthu amijalidu yamampha kuti achezengi ndi ŵana ŵawu.

18, 19. (a) Kumbi abali ndi azichi wo ŵe pa ubwezi ndi Yehova, angawovya wuli achinyamata? (b) Kumbi apapi atenere kulutiriza kuchitanji?

¹⁸ Apapi nyengu zinyaki angapempha mabanja nganyaki kuti achitengi nawu limoza kusopa kwa pabanja. Achinyamata anandi achita so umampha pakuteŵete Yehova asani ŵe ndi anyawu wo atanja kuteŵete Yehova. Mwakuyeruzgiyapu, anyawu ŵenaŵa angaluta nawu mu uteŵeti ndipuso kuchitiya nawu limoza vakusangaluska vamampha. (Nthanthi 27:17) Shan yo tamuzumbuwa kali wangukamba kuti: “Ndeche kuŵakumbuka abali wo andiwovyanga. Ndasambiranga vinandi asani atindisambiza kunozgeke nkhani ya musukulu yakuti nkhakambi ku maunganu. Ndipuso ndakondwanga ukongwa ndi vakusangaluska vo ndachitiyanga limoza ndi anyangu.”

¹⁹ Abali ndi azichi wo apempheka ndi apapi kuti aŵawovye ŵana ŵawu, nyengu zosi atenere kuŵasambiza kuti atumbikengi apapi ŵawu panyengu yo asambira nawu pamwenga kucheza nawu. Yiwu akhumbika kukamba vinthu vamampha va apapi a ŵana yaŵa ndipu akhumbika cha kuŵalonda udindu wawu. Akhristu wo apempheka akhumbika cha kuchita vinthu vo Akaboni pamwenga wo mbakaboni cha angawona kuti ndi jalidu lamampha cha. (1 Pet. 2:12) Chinanga kuti apapi angapempha abali ndi azichi kuti aŵawovye ŵana ŵawu kweni ndi udindu wawu mbwenu kuŵasambiza uneneska. Yiwu atenere kuziŵa mo ŵana ŵawu alutiya panthazi ndipu atenere kulutiriza kuŵasambiza.

20. Kumbi apapi angachita wuli kuti awovyi ŵana ŵawu kuti aje ateŵeti amampha aku Yehova?

²⁰ Apapi mupemphengi Yehova kuti wakuwovyeni ndipu muyesesengi kuchita vo mungafiska. (Ŵerengani 2 Mikoka 15:7.) Kovya ŵana ŵinu kuti aje pa ubwezi ndi Yehova, ndichu chakukhumbika ukongwa kuluska vakukhumba vinu. Chitani vosi vo mungafiska kuti Mazu ngaku Chiuta ngaŵafikengi pa mtima. Mukhumbika kugomeza kuti mwana winu wangaja mteŵeti wamampha waku Yehova. Asani ŵana ŵinu alondo fundu za m’Mazu ngaku Chiuta ndi vinthu vamampha vo muchita, mujivwengi nge mo wakutumika Yohane wanguvwiya. Pakukamba za ŵana ŵaki wo wanguŵasambiza uneneska, iyu wanguti: “Palivi chinthu cho chitindikondwesa ukongwa kuluska kuvwa kuti ŵana ŵangu alutiriza kwenda mu uneneska.”—3 Yoh. 4.