1, 2. (a) Se a te fakalavelave e fe‵paki mo tamaliki e tokouke mai nisi fenua? (e) Ne a fesili ka sau‵tala ki ei i te mataupu tenei?

“MAI taku folikiga, ne faipati sāle au i te ‵gana a oku mātua i te fale mo te fakapotopotoga,” ko pati a Joshua. “Kae i taimi ne kamata o fanatu au ki te akoga, ne kamata o ‵lei atu ki a au te ‵gana o te fenua e ‵nofo matou i ei. I loto i nai tausaga, ne ‵fuli katoatoa ei te tulaga. Ne seki mafai o malamalama au i mea e fai i fakatasiga, kae ne seki toe tautali au i tuu a oku mātua.” E sē se mea fou a te tala o Joshua.

² I aso nei, ko sili atu i te 240,000,000 o tino ko ‵nofo atu i fenua kolā e seki fa‵nau ei latou. Kafai koe se mātua mai nisi fenua, e mafai pefea o tuku atu ne koe ki au tama a te ‵toe avanoaga ‵lei ke fai mo tama‵liki kolā “e tumau i te sa‵sale i te munatonu”? (3 Ioa. 4) Kae e mafai pefea ne nisi tino o fesoasoani atu?

3, 4. (a) E fakaasi mai pefea ne mātua se fakaakoakoga ‵lei mō olotou tama‵liki? (e) Se a te mea e se ‵tau o fakamoe‵moe ki ei a mātua ke fai ne olotou tama‵liki?

³ Mātua, e aoga otou fakaakoakoga ki te faiga o otou tama‵liki ke kamata o olo atu i te auala ki te ola se-gata-mai. Kafai e lavea ne otou tama‵liki me e “‵sala muamua faeloa ne koutou te Malo,” e fakamasani  ei latou ke fakalagolago ki a Ieova i te lotou tausiga i aso katoa. (Mata. 6:33, 34) Tela la, ke ola mo te agamalu. Ke taofi a nisi mea faka-te-foitino mō mea faka-te-agaga aoga. Taumafai ke mo a ma fai se kaitalafu. ‵Sala ki “koloa e uke i te lagi”—te taliaga a Ieova—kae e se ko koloa io me ko “tavaega mai tino.”—Faitau te Maleko 10:21, 22; Ioa. 12:43.

⁴ Ke mo a ma to fai ke fakalavelave koe telā ko seai ei sou taimi ki au tama‵liki. Fakailoa atu me e fakamatamata koe i a latou māfai e fakaiku aka ke fakamuamua ne latou a Ieova i lō te kausaki atu ke maua se ata ‵lei io me ko koloa—mō latou io me mō koe. ‵Kalo keatea mai te kilokiloga sē Kelisiano me e ‵tau mo tama‵liki o fakaputu aka a mea mō mātua. Masaua, “e se ‵tau o fakamoe‵moe a tama‵liki ke fakaputu aka a mea mō olotou mātua, ka ko mātua mō olotou tama‵liki.”—2 Koli. 12:14.

5. Kaia e ‵tau ei mo mātua o fakamasausau atu ki olotou tama‵liki e uiga ki a Ieova?

⁵ E pelā mo te mea ne ‵valo mai, “ka o‵mai a tino o fenua fakaatea” ki te fakapotopotoga a Ieova. (Saka. 8:23) Kae ona ko te kese‵kese o ‵gana e mafai ei o fakafaigata a te akoako atu o te munatonu ki au tama‵liki. Au tama‵liki ko toe akoga faka-te-Tusi Tapu tāua eiloa, kae ko te “iloa tonu” ne latou o Ieova e iku atu ei ki te mauaga o te ola se-gata-mai. (Ioa. 17:3) Ko te mea ke tauloto au tama‵liki ki akoakoga a Ieova, e ‵tau o “fakamasausau” atu ne koe ki a latou i so se avanoaga.—Faitau te Teutelonome 6:6, 7.

6. E aoga pefea ki tama‵liki a te tauloto ki tau ‵gana? (Onoono ki te ata i te kamataga.)

⁶ E mafai o tauloto au tama‵liki ki te ‵gana o te fenua e ‵nofo koutou i ei i te akoga mo koga e olo latou ki ei, kae e tauloto muamua ne latou tau ‵gana māfai e fesokotaki atu faeloa koe ki a ia i tau ‵gana. I tafa o te faiga o sau‵talaga ‵loto mo au tama‵liki, a te iloa ‵lei ne latou o tau ‵gana e maua ei ne latou a nisi mea aoga. A te iloa o ‵gana e uke, e ati aka ei te malosi o te mafaufau o au tama‵liki kae penā foki mo te lotou malamalama i te kilokiloga a nisi tino. E mafai foki o ‵tala mai ei a avanoaga ke fakalauefa atu te lotou taviniga. “Se mea fakafiafia ‵ki a te kau atu ki se fakapotopotoga i se ‵gana fakaatea,” ko muna a Carolina, telā ne olo atu ana mātua ki se fenua fakaatea. “Kae se mea gali ‵ki ke fesoasoani atu i se koga telā e manakogina malosi ei a te fesoasoani.”

7. Ne a au mea e mafai o fai māfai e fai a te ‵gana mo fakalavelave i te kāiga?

⁷ Kae e pelā me ne tama‵liki a mātua mai fenua fakaatea, e mafai o galo atu i nisi o latou a te manakoga mo te atamai ke fai‵pati atu i te ‵gana a olotou mātua. Mātua, kafai e penā loa au tama‵liki, e a, e mafai ne koutou o tauloto ki nisi ‵gana o te fenua e ‵nofo koutou i ei? Ka tu eiloa koe i te ‵toe tulaga ‵lei ke puti aka au tama‵liki e pelā me ne Kelisiano māfai e malamalama koe i olotou sau‵talaga, fakafiafiaga, mo meaakoga kae māfai foki e fesokotaki ‵tonu atu koe ki olotou faiakoga. E tonu, a te tauloto ki se ‵gana fou e manakogina a taimi mo taumafaiga e uke, penā foki mo te loto maulalo. Kae kafai foki e ‵tuli tau tama, e a, e se taumafai koe o tauloto ki te ‵gana fai tāga ko te mea ke fesokotaki atu ki a ia? A te tamaliki telā e fesokotaki atu i se isi ‵gana faipati e ‵tau foki loa o fai penā, e a, e se lotomalie koe ki ei? *

8. E fesoasoani atu pefea koe ki au tama‵liki māfai e se iloa ‵lei ne koe te ‵gana o te fenua e ‵nofo koutou i ei?

⁸ Se mea tonu, me e se mafai ne mātua mai fenua fakaa‵tea o apo ‵ki i te ‵gana fou a olotou tama‵liki. A te ikuga faigata tenei e mafai o fai ke faigata ki mātua ke tuku atu ki olotou tama‵liki se iloaga ‵loto o “tusitusiga tapu.” (2 Timo. 3:15) Kafai tenā loa tou tulaga, koi mafai eiloa o fesoasoani atu koe ki au tama‵liki ke iloa kae a‵lofa latou ki a Ieova. “E se  katoatoa te malamalama o te motou mātua i te ‵gana telā e malamalama malosi matou i ei, kae e se fai‵pati faka‵lei foki matou mo oku tuagane ki tena ‵gana,” mea ne masaua ne se toeaina e igoa ki a Shan. “Kae kafai e lavea ne matou tou fafine e fai ana sukesukega, ‵talo, kae fai te ‵toe mea e mafai o fai ke fai te tapuakiga a kāiga i vaiaso katoa, ne malamalama ei matou me i te taumafai ke iloa ‵lei a Ieova se mea tāua ‵ki.”

9. E fesoasoani atu pefea a mātua ki tama‵liki kolā kāti e manakogina ke fai olotou sukesukega i ‵gana e lua?

⁹ E manakogina ke tauloto a nisi tamaliki i ‵gana e lua—te ‵gana i te akoga mo te ‵gana e fakaaoga i te fale. Ke fai penā, e fakaaoga faka‵lei ne nisi mātua a tusi ‵lomi, tusi fakalogo‵logo, mo vitio i ‵gana e lua. E fakaasi faka‵lei mai i ei, me e ‵tau o fakamāumāu ne mātua a taimi e uke kae gasuesue malosi muamua foki ko te mea ke fesoasoani atu ki olotou tama‵liki ke ati aka ne latou se fesokotakiga malosi mo Ieova.

10. (a) Ko oi e ‵tau o fakaiku aka ne ia a te fakapotopotoga i te ‵gana ke ‵kau atu ki ei? (e) Ne a ana mea e ‵tau o fai a koi tuai o fai se fakaikuga?

¹⁰ Kafai e ‵nofo ‵mao a “tino fakaa‵lofa” mai nisi Molimau kolā e fai‵pati ki te lotou ‵gana, e ‵tau o ‵kau atu latou ki se fakapotopotoga pili. (Sala. 146:9) Kae kafai e isi se fakapotopotoga pili telā e fakaaoga i ei tau ‵gana, konei la a fesili e ‵sae aka: Se a te ‵gana e sili atu i te ‵lei mō tou kāiga? Mai tua o te mafaufau faka‵lei fakatasi mo te faiga o ‵talo mo te ‵sala atu ki nisi manatu fesoasoani mai tena avaga mo ana tama‵liki, ko ‵tau ei o fai ne te ulu o te kāiga a te fakaikuga. (1 Koli. 11:3) Ne a manatu ka mafaufau faka‵lei ki ei a te ulu o te kāiga? Ne a akoakoga fakavae e mafai o fakaaoga? Ke mafau‵fau tatou ki nisi mea.

11, 12. (a) E pokotia pefea a te tauloto a te tamaliki i te ‵gana i fakatasiga? (e) Kaia e ‵teke atu a nisi tamaliki ki te taulotoga o te ‵gana a olotou mātua?

¹¹ E ‵tau o iloilo faka‵lei aka ne mātua a manakoga o olotou tama‵liki. E tonu—faitalia te ‵gana—ke malamalama faka‵lei i te munatonu, e ‵tau o uke atu a mea e fai ne se tamaliki i lō te kau atu fua ki nai itula o akoakoga faka-te-agaga i vaiaso takitasi i fakatasiga. Kae mafaufau ki te mea tenei: Kafai e ‵kau atu ki fakatasiga kolā e fai i te ‵gana e malamalama ‵lei latou i ei, e mafai o uke atu a akoakoga e maua ne latou mai te ‵nofo atu fua i ei, kāti e uke atu olotou mea e tauloto i lō te mea e iloa ne olotou mātua. E se penā loa māfai e se malamalama katoatoa a tama‵liki i te ‵gana. (Faitau te 1 Kolinito 14:9, 11.) Kae ka se fai faeloa te ‵gana tonu a te tamaliki mo fai te ‵gana i tena mafaufau mo tena loto. A te ‵tonuga loa, ne tauloto a nisi tamaliki ke fai olotou tali, fakaasiga, mo lāuga i te ‵gana a olotou mātua e aunoa mo te pokotia olotou loto i ei.

¹² E se gata i ei, e uke atu a mea e pokotia i ei te loto o te tamaliki i lō te ‵gana fua. Tenā loa te mea ne tupu ki a Joshua, telā ne taku atu i te kamataga. E pelā mo tena tuagane ko Esther, ne lavea ne ia me, “e ‵kilo atu eiloa a tamaliki ki te ‵gana, tuu, mo te lotu a olotou mātua e pelā me ne mea e ‵kau fakatasi.” Kafai e se tau‵tali atu a tamaliki ki tuu a olotou mātua, e mafai o ‵teke atu latou ki te taulotoga o te ‵gana a latou—mo te lotou fakatuanaki. Ne a mea e mafai o fai ne mātua mai fenua fakaa‵tea?

13, 14. (a) Kaia ne fakaiku aka ne se tauavaga mai fenua fakaa‵tea ke ‵kau atu te lotou kāiga ki se fakapotopotoga i te fenua e ‵nofo latou i ei? (e) Ne fakatumau pefea ne mātua te lā ma‵losi i te feitu faka-te-agaga?

¹³ E fakamuamua ne mātua Kelisiano a te ‵lei o olotou tama‵liki i te feitu faka-te-agaga i lō mea kolā e ‵lei ki a latou. (1 Koli. 10:24) E fai mai te tamana o Joshua mo Esther: “Ne onoono māua mo taku avaga ki ma tama‵liki me se a te ‵gana e ola ‵lei lāua i ei, kae ne ‵talo atu māua mō te poto. A te tali e se ko te mea telā e ‵lei eiloa ki a māua. Kae i te taimi ne lavea ne māua me ko kamata o mu‵tana a mea aoga e maua ne lāua mai fakatasiga i te ma ‵gana, ne  fakaiku aka ne māua ke ‵kau atu ki te fakapotopotoga i te fenua e ‵nofo matou i ei. Ne ‵kau fakatasi atu matou ki fakatasiga mo te galuega talai. Ne ‵kami foki ne matou a taugasoa ke ‵kai fakatasi kae ta‵fao fakatasi. Ne fesoasoani atu a mea katoa konei ki ma tama‵liki ke iloa ‵lei ne lāua a taina mo Ieova, e se pela fua me ko te lā Atua kae e pelā foki mo te lā Tamana mo se Taugasoa. E sili atu ki a māua te tāua o te mea tenei i lō te taumafai ke ‵poto lāua i te ma ‵gana.”

¹⁴ Ne toe fai mai a Samuelu: “Ke fakatumau te ma ma‵losi i te feitu faka-te-agaga, ne ‵kau atu foki māua ki fakatasiga i te ma ‵gana. Ne fakalavelave ‵ki māua kae ne fi‵ta foki. Kae e fakafetai māua ki a Ieova mō te fakamanuiaga ne ia o ma taumafaiga mo mea faiga‵ta. Ko tavini atu nei ma tamaliki tokotolu katoa ki a Ieova i te taviniga tumau.”

15. Kaia ne mafaufau ei se tuagane e igoa ki a Kristina me e ‵lei ki a ia ke kau atu ki se fakapotopotoga telā e fakaaoga i ei te ‵gana o te fenua e ‵nofo latou i ei?

¹⁵ E mafai o mafau‵fau a tama‵liki kolā ko ma‵tua me e mafai o momea aka te lotou tavini faka‵lei atu ki a Ieova i se fakapotopotoga telā e fakaaoga a te ‵gana e malamalama ‵lei latou i ei. Kafai e penā loa, e se ‵tau o mafau‵fau olotou mātua me ko ‵teke atu olotou tama‵liki ki a latou. “E iloa ne au te ‵gana faigofie a oku mātua, kae ko te ‵gana e fakaaoga i fakatasiga e se malamalama au i ei,” ko mea ne masaua ne Kristina. “I te taimi ko 12 ei oku tausaga, ne kau atu au ki se fono i te ‵gana i taku akoga. Ne malamalama au mō te taimi muamua me i mea kolā ne lagona ne au ko te munatonu eiloa! A te suā ‵fuliga ko te taimi ne kamata ei o ‵talo atu au i te ‵gana e fakaaoga i taku akoga. Ne mafai ei ne au o faipati atu ki a Ieova mai toku loto eiloa!” (Galu. 2:11, 41) I te taimi ko matua ei tou fafine, ne sau‵tala a Kristina mo ana mātua e uiga ki ei kae fakaiku aka ke ‵kau atu latou ki se fakapotopotoga i te ‵gana tenā. Ne fai mai tou fafine: “A te tauloto e uiga ki a Ieova i te ‵gana e fakaaoga i taku akoga ne fakamalosi aka ei au ke gasuesue malosi.” E seki leva kae ne kamata o fai a ia mo fai se paenia tumau fiafia.

16. Kaia ne fiafia ei a te tuagane e igoa ki a Nadia ke tumau eiloa a ia i se fakapotopotoga i se ‵gana fakaatea?

¹⁶ Talavou, se a tau faka‵tau, e ‵lei atu ki a koe ke kau atu ki se fakapotopotoga i te fenua e ‵nofo koutou i ei? Kafai e penā loa, ke fesili ifo me se a te pogai. E mata, ka fesoasoani atu a tou kau ki se vaegā fakapotopotoga penā ke momea aka tou pili atu ki a Ieova? (Iako. 4:8) Io me kāti e fia fanatu koe ki ei ko te mea ke momea aka tou saolotoga io me ke se uke au galuega e fai? “I te taimi ko ma‵tua ei matou, tamaliki, ne ma‵nako matou ke ‵kau atu ki se fakapotopotoga i te fenua e ‵nofo matou i ei,” ko pati a Nadia, telā ko tavini atu nei i te Peteli. Kae ne iloa ne ana mātua me ka se fesoasoani atu te mea tenei ki lā tama‵liki i te feitu faka-te-agaga. “Nei la, ko fia‵fia malosi matou me ne ga‵lue malosi motou mātua ke akoako mai te lā ‵gana kae ne tumau eiloa matou i te fakapotopotoga telā e fakaaoga ei se ‵gana fakaatea. Ne momea aka ei te ‵lei o omotou olaga kae maua foki te avanoaga ke fesoasoani atu ki nisi tino ke iloa ne latou a Ieova.”

17. (a) Ko oi ne tuku atu ne Ieova ki ei te tauliaga o te putiakaga o tama‵liki? (e) E maua pefea ne mātua a te fesoasoani i te akoakoatuga o te munatonu ki olotou tama‵liki?

¹⁷ Ko oti ne tuku atu ne Ieova ki mātua—e se ko tupuna io me ko so se tino—a te tauliaga o te putiakaga o olotou tama‵liki. (Faitau te Faataoto 1:8; 31:10, 27, 28.) Kae koi ‵tau eiloa o maua ne mātua kolā e se iloa ne latou te ‵gana o te fenua e ‵nofo latou i ei a te fesoasoani ke fakaoko faka‵lei atu te munatonu ki loto o olotou tamaliki. A te fakatokaga o te vaegā fesoasoani penā e se fakauiga i ei me ko  fulitua atu latou ki te lotou tiute i te feitu faka-te-agaga; i lō te fai penā, e mafai o fai mo vaega o te putiakaga o olotou tama‵liki “i polopolokiga mo fakatakitakiga a Ieova.” (Efe. 6:4) E pelā mo mātua e mafai o fakamolemole atu ki toeaina i te fakapotopotoga mō ne manatu fesoasoani i te faiga o tapuakiga a kāiga kae ke fai foki mo taugasoa ‵lei ki olotou tama‵liki.

18, 19. (a) E aoga pefea ki talavou a taina mo tuagane ma‵losi i te feitu faka-te-agaga? (e) Ne a mea e ‵tau o fai faeloa ne mātua?

¹⁸ E pelā mo mātua, e mafai o ‵kami ne latou a nisi kāiga ke ‵kau atu ki a latou i te lotou tapuakiga a kāiga i nisi taimi. E se gata i ei, e tokouke a talavou e ola ‵lei mai lalo i fakamalosiga a taugasoa paleni ‵lei i te feitu faka-te-agaga kolā e mafai o ga‵lue fakatasi latou i te galuega talai kae ‵kau tasi foki i fakafiafiaga ‵ma. (Faata. 27:17) “E masaua ‵lei ne au a taina kolā ne fesoasoani mai ki a au,” ko muna a Shan, telā ne taku atu muamua. “Kafai e fesoasoani mai lāua ki oku tōfiga mō te fakatasiga, e uke atu faeloa aku mea e tauloto i ei. Kae gali ‵ki ki a au a tafaoga mo nisi mea kolā ne aofia fakatasi matou i ei e pelā me se potukau.”

¹⁹ E tonu, a latou kolā e filifili aka ne mātua ke fesoasoani atu ki olotou tama‵liki e ‵tau faeloa o ati aka ne latou a te āva o tama‵liki ki mātua, te fai‵pati faeloa ki mea ‵lei e uiga ki a latou, kae e se ko te taumafai o fai te tiute o mātua. E se gata i ei, e ‵tau mo latou kolā e fesoasoani atu o ‵kalo keatea mai i so se amioga telā e mafai o fakauiga ‵se ne tino i loto io me mai tua o te fakapotopotoga telā e mafai o fakafesili aka ei te ‵lei o amioga. (1 Pe. 2:12) E se ‵tau o tuku atu fua ne mātua olotou tama‵liki ki nisi tino ke akoako ne latou i te feitu faka-te-agaga. E ‵tau o onoono faka‵lei latou ki te fesoasoani e tuku atu ne olotou taugasoa kae tumau eiloa i te akoako atu o olotou tama‵liki.

20. Ne fesoasoani atu pefea a mātua ki olotou tama‵liki ke fai mo tavini ‵lei a Ieova?

²⁰ Mātua, ‵talo ki a Ieova mō se fesoasoani, kae fai te ‵toe mea e mafai ne koe o fai. (Faitau te 2 Nofoaiga Tupu 15:7.) Ke fakamuamua ne koe te fesokotakiga o tau tama mo Ieova i lō ou manakoga totino. Fai so se mea e mafai o fai ke fakaoko faka‵lei atu ei a te Muna a te Atua ki te loto o tau tama. Ke mo a ma fakagata tou talitonu me e mafai o fai tau tama mo tavini ‵lei a Ieova. Kafai ko tau‵tali atu au tama ki te Muna a te Atua mo tau fakaakoakoga ‵lei, ka maua eiloa ne koe a lagonaga o te apositolo ko Ioane ki ana tamaliki faka-te-agaga: “E seai se mea e silia atu toku loto fakafetai e uiga ki ei i lō te mea tenei, ke lagona ne au i aku tama e tumau i te sa‵sale i te munatonu.”—3 Ioa. 4.