1, 2. Ombusa tombise̱ bulu bwe̱se̱ o musombo, nje e po̱yedi Petro e?

BOKWEDI samba ba Yesu be o wa tombise̱ bulu bwe̱se̱ o musombo o munja ma Galilea esibe̱ bwa to̱ lambo. Ombusa bepumbwedi bao, Yesu a ta a te̱me̱ o saw’a munja, ombwa babo̱. Na mo̱ a kwalane̱ babo̱ ná: “Pimba epese̱ o dia la mom la bo̱lo̱, nde lo me̱nde̱ kusa. Na babo̱ ba pimba, nde ba si ta ba we̱le̱ jomba mo̱ ońola jita la sue.”—Yohane 21:1-6.

² Nde ba bo̱le̱no̱ da, na Yesu a baise̱ Simon Petro ná: “A Simon, mun’a Yona, o to̱ndi mba buka ban e?” Mo̱ nje Yesu eno̱ to̱pea e? Petro a ta a to̱ndo̱ musombo jita. E me̱ne̱ne̱ biana Yesu a ta nde a baise̱ mo̱ nje a to̱ndino̱ buka me̱se̱. Mo̱ a ta nde a to̱ndo̱ sue na ebol’a musombo buka Yesu na mambo mena okwe̱le̱no̱ mo̱ e? Na Petro alabe̱ ná: “E, a Sango, o bi ná na to̱ndi wa.” (Yohane 21:15) Petro a ta a bola bupisane̱ byala bao. Botea niponda, a lee̱le̱ ndol’ao ońola Kristo tongwea na we̱le̱ mo̱me̱ne̱ mususu o ebol’a timbise̱le̱ bato bokwedi. Bola la nika di boli ná a be̱ etembu o mwemba ma kriste̱n ma ńo̱ṅo̱n a boso.

3. Ońola njika malambi Kriste̱n yangame̱nno̱ be̱ epe̱ńe̱ e?

 ³ Nje jeno̱ ná jokwa tongwea na byala bena Yesu a kwalisane̱no̱ Petro e? E mapula ná di no̱nge jangame̱ye̱ ná di s’ese̱le̱ ná ndolo di be̱ne̱nno̱ Kristo e bo̱be, nde ná mambo mape̱pe̱ ma lo̱nde biso̱ ńai di si me̱nde̱no̱ pe̱ se̱le̱ pulise̱ myam ma Janea. Yesu a ta a bia njika ndutu na mutaka be o yen ebe̱yed’a mambo ya nin wase. O munia mao ma musaedi, Yesu a kwali ná bō̱ ba me̱nde̱ kasa “Eyal’a Janea” na babo̱ ba botea ńaka; nde mun “mutaka ma mundi ma wase na mulo̱ndo̱n ma bema” ba me̱nde̱ “bwa Eyala.” (Mat. 13:19-22; Marko 4:19) Na mbale̱, di titi te̱ jangwa, sombwea la biso̱me̱ne̱ buńa te̱ lena di no̱ngo̱ biso̱ mulema, na bola ná di bo̱be o mambo ma mudī. Ońola nika, Yesu ome̱le̱ bokwedi bao ná: “Bińo̱ no̱ngo̱ jangame̱ye̱ ná milema mańu mi si dilisabe̱ na mudesi na so̱ki na mitaka ma longe̱.”—Lukas 21:34.

4. Nje e me̱nde̱ jongwane̱ biso̱ o me̱ne̱ njib’a ndol’asu ońola Kristo e? (Ombwa duta la bebotedi ba jokwa.)

⁴ Ka nje te̱ Petro a bolino̱ ombusa ekwal’ao na Yesu nu pumbo, di me̱nde̱ lee̱le̱ njib’a ndol’asu ońola Kristo ke̱ di we̱le̱ ebolo a bolino̱ biso̱ o epol’a boso. Ne̱ni jeno̱ ná di be̱ mbaki ná je o benga bola nika e? Ponda na ponda te̱, jangame̱n baise̱ na biso̱me̱ne̱ ná: ‘Owe̱ni ndol’am ńa mbale̱ e se̱medino̱ e? Mo̱ muńe̱nge̱ mam munde̱ne̱ mu mawa nde o pulise̱ la mambo ma wase nga ma mudī e?’ Ońola nika, jombweye man mato̱ti malalo ma longe̱ mena, di si te̱se̱ te̱ diwo̱ te̱ o epol’ao nika ńe ná e bo̱bise̱ ndolo di be̱ne̱nno̱ Kristo na ńa mambo ma mudī—ebol’a musawedi, longe̱le̱ la ńolo, na masango.

5. Bupisane̱ Bete̱sedi ba Bibe̱l, njika m’bē̱ milopo ma ndabo a mbia mi be̱nno̱ e?

⁵ Musombo mu si ta Petro lambo la tombise̱ ponda—mu ta nde mo̱ mwano ma sombwea mbia mao. Milopo ma ndabo a mbia mi memba we̱nge̱ ná mi be̱n m’bē̱ mu maweye̱ babo̱ o Betiledi o sombwea mbia mabu. (1 Tim. 5:8) Bangame̱n o bola ebolo na ngińa o bwam ba londise̱ mu m’bē̱. Nde, o min mińa misukan, ebol’a musawedi e mawana pat’a mitakisan jita.

6. Njika mitakisan me o bepolo ba bebolo ba we̱nge̱ e?

⁶ Ońola pas’a bebolo we̱nge̱, jita la baboledi be eto̱m na mińakisan o bola ebolo pond’a bwaba ońola son a musawedi buka te̱. Ombusa nika pe̱, ońola muwaso ma muse̱ṅ ma jita, miyo m’ebolo mi mabolise̱ baboledi ebolo buka dime̱ne̱; nika e mepe̱ na tuse̱ baboledi jita, na wanea pe̱ babo̱ maboa ma matape̱ mańolo, bo̱ngo̱, nikame̱ne̱ pe̱ na mulema. Baboledi bena ba mabange̱ o tuse̱ mańolo o sue̱le̱ diyo l’ebolo o ni mbadi ba mabo̱lo̱ne̱ ebol’abu.

7, 8. (a) Nja jangame̱nno̱ se̱le̱ be̱ jemea e? (b) Njika belēdi munasango ńe o Tailand okono̱ jombwea ebol’ao e?

⁷ Ka Kriste̱n, Yehova nde jangame̱nno̱ se̱le̱ be̱ jemea, seto̱ sango asu ń’ebolo. (Lukas 10:27) Seto̱ ebol’a musawedi nde e kwe̱ longe̱ lasu. Di mabola nde ebolo ná di londe̱ ńo̱ng’asu ya longe̱ ye mweńa, na o sue̱le̱ pe̱ ebol’asu ya dikalo. Di si no̱ngi te̱ jangame̱ye̱, ebol’a musawedi ye ná e pandise̱ biso̱ na jowe̱ lasu. K’eyembilan, munasango mō̱ o Tailand a lango ná: “Ebol’am ya po̱ngise̱ o̱rdinate̱r e ta e do̱lisan mba jita, nde e ta e no̱ngo̱ne̱ mba ponda jita kańena na si ta pe̱ ná be̱ne̱ ponda ońola mambo ma mudī. Na timbi so̱ je̱ne̱ ná o bwam ba se̱le̱ pulise̱ myam  ma Janea, nangame̱n nde o wengisane̱ dia l’ebolo.” Nje so̱ nun munasango a bolino̱ e?

⁸ Mo̱ ná: “Ombusa mbu mō̱ ma m’boṅsaṅ, na no̱ngi bedomsedi ba be̱ mwandise̱ miliki ma koki ma mulo̱lo̱ko̱ o ngea. O bebotedi, kusa la mo̱ni di ta mba ndutu, na mba ná botea bo̱bo̱. Mako̱m mam m’ebolo ma kwaṅ ma ta be̱ ma yo̱ye̱ mba ke̱ di dongame̱n; na baise̱ pe̱ mba ońola nje na mo̱nge̱le̱no̱ ná jandise̱ la miliki ma koki ma mulo̱lo̱ko̱ owas’a wei le bwam buka ebol’a o̱rdinate̱r o ndabo ebolo ni be̱n mulo̱lo̱ko̱. Na kane̱ Yehova, na baise̱ mo̱ ná ongwane̱ mba o londise̱ mpuli mam ma bata be̱ne̱ ponda ońola mambo ma mudī. Ombusa son a ponda, mambo ma botedi o tukwa o mbad’a bwam. Na timbi ko̱lo̱ngo̱ne̱ bande̱ ńung’am, na mba na bata pe̱te̱ bia po̱ngo̱ ma miliki ma koki. Na ta so̱ na bo̱le̱ jandise̱ ńung’am ńe̱se̱ buńa te̱. Na timbi be̱ne̱ eyek’a mo̱ni buka ponda na tano̱ na po̱ngise̱ o̱rdinate̱r. Na ta muńe̱nge̱ ońola ná na si ta pe̱ na be̱ne̱ mitaka na ndutu na tano̱ na be̱ne̱ o ebol’am ya boso. Di buki me̱se̱, tatan na masenga na mbame̱ne̱ ná ne be̱be̱ na Yehova.”——Langa Mateo 5:3, 6.

9. Ne̱ni jeno̱ ná di be̱ skwe̱ jombwea ebol’asu ya musawedi e?

⁹ Be̱ la ngiń’ebolo le nde ede̱mo e wu na Loba, bola l’ebolo na ngińa pe̱ di mawana tombwane̱. (Min. 12:14) Ka nje te̱ nu munasango di wuno̱ kwalea a so̱ṅtane̱no̱, ebol’a musawedi yangame̱n jesabe̱le̱ o epol’ao. Yesu mo̱ ná: “Bińo̱ se̱le̱ nde pulise̱ Janea la Loba na te̱me̱ lao la sim, nde man me̱se̱ ma me̱nde̱ batabe̱le̱ bińo̱.” (Mat. 6:33) Ná di bie nga je skwe̱ o muwaso ma myam ma wase na m’bē̱ masu o mbad’a mudī, jangame̱n baise̱ biso̱me̱ne̱ min myuedi: ‘Mo̱ na mabwane̱ ebol’am ya musawedi muńe̱nge̱ jita, nde na ye̱use̱ mambo mam ma mudī e?’ Di dutedi te̱ o mbadi di me̱ne̱no̱ ebol’asu ya musawedi na mambo ma mudī, nika ńe ná ńongwane̱ biso̱ o bia we̱ni ndol’asu e se̱medino̱ na mbale̱.

10. Njika belēdi ba mweńa ba nje yangame̱n te̱se̱be̱ o epol’a boso Yesu okwe̱le̱no̱ e?

¹⁰ Yesu a dī eyembilan e malee̱ biso̱ ne̱ni be̱ skwe̱ o nje e mombweye̱ myam ma wase na mambo ma mudī. O mudio mō̱, Yesu a ta a pe̱pe̱le̱ Maria na munańango Marta ombo’abu. Niponda Marta a tano̱ a walame̱ne̱ o jipe̱ da, Maria a po̱si nde ja o myende ma Yesu o senga eyal’ao. Marta a to̱kisane̱no̱ ná Maria a titi o jongwane̱ mo̱, Yesu a kwalane̱ nde Marta ná: “Maria nde a po̱si dongo la bwam lena di si me̱nde̱ no̱ngo̱be̱le̱ mo̱.” (Lukas 10:38-42) Yesu a ta nde okwe̱le̱ Marta belēdi ba mweńa. Ná muwaso ma masango mu si no̱ngo̱ biso̱ mulema, na ná di lee̱le̱ pe̱ ndol’asu di be̱ne̱nno̱ Kristo, jangame̱n benga po̱so̱ “dongo la bwam,” o bwam ba te̱se̱ mambo ma mudī o epol’a boso.

11. Nje ye ka belēdi ba Bibe̱l jombwea wumse̱ e?

¹¹ Ombusa ebol’a ntū na bebolo bepe̱pe̱ ba ńai na ńai, di be̱n ńo̱ng’a wumse̱ na kenjise̱ ńolo. Eyal’a Loba e makwala ná: “Moto a si dian so̱ lambo dipe̱pe̱ buka te̱ o da, o ńo̱ na o bwane̱ bepuma b’ebol’ao muńe̱nge̱.” (Mul. 2:24) Yesu embi mweńa ma wumse̱ ponda iwo̱. Ombusa babo̱ wa o ebol’a ponda bwaba ya sambane̱ la dikalo, a kwalane̱ bokwedi bao ná: “Bińo̱ we̱nge̱me̱ye̱ o wum’eyaṅ, lo wumse̱ son.”—Marko 6:31, 32.

12. Njika jangame̱n di mapule̱ jombwea longe̱le̱ la ńolo e? Bola eyembilan.

¹² Na mbale̱, di be̱n ńo̱ng’a wumse̱ na longe̱le̱ la ńolo. Nde nika ńe ná e be̱ biso̱  lambi, yete̱na di we̱le̱ longe̱le̱ lasu la ńolo o epol’a boso o longe̱ lasu. O ńo̱ṅo̱n a boso, jita ba ta ba be̱ne̱ man mo̱nge̱le̱ ná: “Di de so̱, di ńo̱ pe̱; ebanja kie̱le̱ di mawo̱!” (1 Kor. 15:32) Man mo̱nge̱le̱ ma lań o jita la matongo ma wase we̱nge̱. K’eyembilan, ye ngus’a mimbu we̱nge̱ eso̱mb’a mome ewo̱ o Mbe̱ng’a Europa e botedino̱ o jukea o ndongame̱n. Nde ńo̱ng’ao ńa longe̱le̱ la ńolo e ta ngińa kańena ese̱le̱ mulatako mao na tumba la Yehova. Ombusa ponda, a timbi so̱ṅtane̱ ná we̱le̱ la longe̱le̱ la ńolo o epol’a boso di malenea nde mbeu a ńolo na boso̱lo̱. Na mo̱ a botea jokwa lao la Bibe̱l peńa, a timba pe̱ be̱ ńai ni dongame̱n o be̱ mute̱ dikalo la myango ma bwam. Ombusa dubise̱ lao, a kwali ná: “Nje na mombwe̱no̱ buka te̱ ye nde ná na ńamse̱ ponda jita denge̱ na maso̱ṅtane̱ ná bolea la Yehova di mawana muńe̱nge̱ mu peti buka bupe̱ la longe̱le̱ la ńolo lena nin wase e masebeano̱.”

13. (a) Bola elangisan e malee̱ nje longe̱le̱ la ńolo di be̱nno̱ ka malambi. (b) Nje ye ná yongwane̱ biso̱ ná di tike be̱ skwe̱ jombwea longe̱le̱ la ńolo e?

¹³ Janda la longe̱le̱ la ńolo le nde ná di bateye biso̱ ngudi na ngińa. Ońola nika so̱, ponda ininga jangame̱nno̱ o tombise̱ o bola la nika e? Dutea te̱ o yen elangisan: Dongo la ponda, jita lasu di to̱ndi da bewolo na beńe̱nge̱ń; nde di bi ná beńe̱nge̱ń ba jita be matakise̱ ja lasu la bwam. Ońola nika so̱, di mada nde mada ma membe̱ biso̱ na bola biso̱ ngudi. Mulemlem pe̱ nde longe̱le̱ la ńolo la jita leno̱ ná di takise̱ ja lasu la bwam o mbad’a mudī. O bwam ba jeka nika, di walame̱ne̱ biso̱me̱ne̱ o ebol’a janea. Ne̱ni jeno̱ ná di wasa bia nga je skwe̱ o nje e mombweye̱ longe̱le̱ la ńolo e? Je ná di no̱ngo̱ woki po̱ nde di keka maka háwa ininga di matombise̱no̱ ońola bebolo ba mudī, ka jukea la ndongame̱n, te̱ la dikalo, jokwa la Bibe̱l la moto mo̱me̱ne̱ na la ndabo a mbia. Je so̱ ná di langisane̱ mu muso̱ngi na háwa yena di tombise̱no̱ ni woki me̱ne̱ ońola mambo ka tuse̱ la ńolo, maloko, jombwa la television, to̱so̱ maloko ma video. Njika mbako ni mabuse̱ o yen elangisan e? Mo̱ e me̱nde̱ pula ná o wutise̱ da lo̱ngo̱ la “beńe̱nge̱ń” e, nika ná wutise̱ la pond’ango̱ ńa longe̱le̱ la ńolo e?—Langa Efeso 5:15, 16.

14. Nje yangame̱n die̱le̱ biso̱ o mpo̱so̱ko ma longe̱le̱ lasu la ńolo e?

¹⁴ Moto te̱ nikame̱ne̱ pe̱ na milopo ma ndabo a mbia te̱ me wonja o po̱so̱ longe̱le̱ la ńolo lena di do̱lisan babo̱, etum te̱ leno̱ mulatako na bediedi ba Yehova be mabuse̱ o bete̱sedi ba Bibe̱l. * Longe̱le̱ la ńolo di sangi le nde “jabea la Loba.” (Mul. 3:12, 13) Ye mbale̱, di memba ná mpo̱so̱ko ma longe̱le̱ la ńolo ma mō̱ na nune̱ mwe ná mu be̱ diwengisan. (Gal. 6:4, 5) E be̱ to̱ njika longe̱le̱ la ńolo di po̱sino̱, jangame̱n we̱le̱ mo̱ o epol’ao. Yesu mo̱ ná: “Ebanja wuma diwuta lo̱ngo̱ la bema leno̱, oten pe̱ nde mulema mo̱ngo̱ mu mabe̱no̱.” (Mat. 6:21) Ndol’a njiba di be̱ne̱nno̱ Yesu e me̱nde̱ o tute̱le̱ biso̱ o soke̱ mo̱nge̱le̱ masu, byala basu na bebolo basu o bebolo ba Janea ka lambo laboso, seto̱ o mambo ma longe̱ la buńa te̱.—Fil. 1:9, 10.

15, 16. (a) O njika mbadi to̱ndo̱ la masango leno̱ ná di timba be̱ lambi ońola Kriste̱n e? (b) Njika malea me dibie̱ Yesu a bolino̱ jombwea masango e?

¹⁵ Bato jita we̱nge̱ be nde bakom ba patan a bebo̱tedi i mabuse̱ peńa buńa te̱, na belongisan ba ńai na ńai ka telefon, na tafe̱l, na nika. Kriste̱n te̱ ńangame̱n so̱ o  jombwea ńo̱ng’ao ponda na ponda te̱, tongwea na baise̱ mo̱me̱ne̱ min myuedi ná: ‘Be̱ne̱ la masango di timbi be̱ mba mweńa jita kańena na matombise̱ ponda eyeka o dutea ne̱ni be̱ne̱ mambo ka mitoa mi busi peńa to̱so̱ bebo̱tedi ba peńa, buka ponda ńena na matombise̱no̱ o boṅsane̱ ndongame̱n e? Mambo ma longe̱ la buńa te̱ ma walame̱ne̱ mba kańena na si be̱n pe̱ ponda ndongo o kane̱ to̱ jokwa Bibe̱l e?’ Di so̱i so̱ te̱ ná ndol’a masango e ni dimse̱ ndolo di be̱ne̱nno̱ Kristo, jo̱nge̱le̱ ben byala ba Yesu ná: “Langame̱ye̱ ońola ńai a mukubo ye̱se̱.” (Lukas 12:15) Ońola nje Yesu a bolino̱ din jome̱le̱ la mweńa e?

¹⁶ Yesu a kwali ná “to̱ moto a titi ná a bolea basango baba” A bati pe̱ ná: “Lo titi ná lo bolea Loba, nde lo bolea pe̱ bema ba wase.” Ninka ńe nde ońola ná ban “basango” babane̱ be ko̱di. O me̱nde̱ nde po̱so̱ ‘singe̱ mō̱, o to̱ndo̱ nune̱’ to̱so̱ ‘o tingame̱ na mō̱, o yaṅa nune̱’ bupisane̱ byala ba Yesu. (Mat. 6:24) Kana jeno̱ bato ba bobe, biso̱ be̱se̱ jangame̱n benga janane̱ “bepuledi b’eyobo” nikame̱ne̱ pe̱ na muwaso ma masango.—Efe. 2:3.

17. (a) Ońola nje yeno̱ ndutu ná mot’eyobo a be̱ skwe̱ jombwea masango e? (b) Nje e mongwane̱ biso̱ o janane̱ mpuli ma masango e?

¹⁷ Ye ndutu ońola mot’eyobo ná a be̱ skwe̱ jombwea masango. Ońola nje e? Ońolana so̱ṅtane̱ lao la mambo ma mudī le isungu. (Langa 1 Korinto 2:14.) Kana eno̱ muńo̱ngo̱ o so̱ṅtane̱, ye mo̱ ndutu jita o we̱le̱ diwengisan oteten a nje ye bwam na bobe. (Bon. 5:11-14) O sukan, dongo labu di maso̱lo̱ o mpuli ma masango mu si be̱n dime̱ne̱—mpuli mwena mu si malonde̱ to̱ buńa. (Mul. 5:10) Masoma ná bwanga bwe bwená bo mongwane̱ biso̱ o janane̱ man mo̱nge̱le̱ ma to̱ndo̱ la masango: Eyal’a Loba, Bibe̱l, di malangano̱ buńa te̱. (1 Pet. 2:2) Ka ne̱ni te̱ dutea o mbale̱ ni mawe̱ na Loba di bolino̱ Yesu ngińa o te̱nge̱ne̱ mikekisan, we̱le̱ la bete̱sedi ba Bibe̱l o ebolo di mongwane̱ biso̱ o janane̱ mpuli ma masango. (Mat. 4:8-10) Di boli te̱ nika, di malee̱ Yesu ná di to̱ndi mo̱ buka to̱ njika sango nde.

18. Njika mambo o we̱le̱no̱ o epol’a boso o longe̱ lo̱ngo̱ e?

¹⁸ Ponda Yesu a baise̱no̱ Petro ná: “O to̱ndi mba buka ban e?” a ta nde a duta Petro mo̱nge̱le̱ ońola mweńa ma we̱le̱ mambo ma mudī o epol’a boso o longe̱ lao. Petro, ńena dina di be̱nno̱ beteledi ná “dale” a die̱le̱ longe̱ lao bupisane̱ dina lao, a lee̱le̱ pe̱ bede̱mo be ka dale. (Bebolo 4:5-20) Biso̱ pe̱ we̱nge̱ di mano̱ngo̱ bedomsedi o tingame̱ o ndol’asu ńa Kristo tongwea na jese̱le̱ ebol’a musawedi, longe̱le̱ la ńolo, na masango, lambo te̱ o epol’ao. Di bole so̱ ná mpo̱so̱ko masu o longe̱ mi lee̱le̱ ná di be̱n besengedi bō̱ ka Petro nu kwalane̱ Yesu ná: “A sango, o bi ná na to̱ndi wa.”