1, 2. (a) Eware esa vẹ ma wo evaọ egagọ Ọghẹnẹ nọ e rrọ ghaghae kẹ omai? (b) Eme ma te ta kpahe evaọ uzoẹme nana?

JIHOVA ọ mai fe evaọ ehrugbakpọ na. (1 Irv. 29:11, 12) Fikinọ ọ rrọ Ọsẹ nọ o re ru ọghọ gaga, o bi dhesẹ iwuhrẹ riẹ buobu via kẹ ohwo kpobi nọ ọ riẹ aghare rai. Eva e be were omai gaga nọ o ru omai wo efe iwuhrẹ riẹ no, onọ o kẹre te otoriẹ kpahe (1) Uvie Ọghẹnẹ, (2) usiuwoma ota mai nọ o rẹ kẹ uzuazọ na, gbe (3) iwuhrẹ uzẹme Ebaibol nọ e rrọ ghaghae! Rekọ ma gbẹ yọrọ oma ha, ma rẹ sai rri eware eghaghae nana vo hayo gbabọ kẹ ai dede. Re ma ruẹsi gbe rri rai ghaghae, o gbahọ nọ ma rẹ rehọ ai ruiruo ziezi, onana u ve ti ru nọ e rẹ rọ gbẹ were omai ẹsikpobi. Jesu ọ ta nọ: “Oria nọ efe rai ọ rrọ, etẹe udu rai o rẹ jọ re.”—Luk 12:34.

² Joma ta kpahe epanọ ma sai gbe ro rri Uvie na, usiuwoma ota na, gbe uzẹme na ghaghae. Nọ ma bi ti wuhrẹ uzoẹme nana, roro didi kpahe epanọ whọ sai ro ru uyoyou nọ who wo kẹ efe egagọ Ọghẹnẹ jọ gaga.

3. Eme ọthueki nọ Jesu ọ ta kpahe evaọ ọtadhesẹ riẹ na o ru re ọ sae dẹ uzuu jọ nọ u woma gaga? (Rri uwoho nọ o rrọ emuhọ uzoẹme na.)

³ Se Matiu 13:45, 46. Jesu ọ kẹ ọtadhesẹ kpahe ọthueki jọ nọ ọ jẹ gwọlọ izuu dẹ. U muẹro nọ anwọ ikpe buobu ze na, ọthueki nana ọ dẹ jẹ zẹ izuu buobu no. Ghele na, ọ ruẹ uzuu jọ nọ u woma gaga te epanọ o rọ kẹe evawere nọ ọ re ruẹ obọ riẹ hẹ. Rekọ re ọ tẹ te sae dẹe, o gwọlọ nọ ọ rẹ zẹ eyero riẹ kpobi. Uzuu na o ginẹ jọ ghaghae kẹe gaga!

4. Uzẹme Uvie na o tẹ were omai wọhọ epanọ uzuu na o jọ kẹ ọthueki na, eme o te wọ omai ru?

⁴ Eme ma rẹ sai wuhrẹ no onana ze? Uzẹme nọ ma riẹ no kpahe Uvie Ọghẹnẹ o wọhọ uzuu oghaghae. Uzẹme na o tẹ were omai gaga wọhọ epanọ uzuu na o jọ kẹ ọthueki na, ma ti siobọno eware efa kpobi re ma sae jọ otọ esuo Uvie na. (Se Mak 10:28-30.) Roro kpahe imava jọ nọ i ru onana.

5. Ẹvẹ Zakiọs o ro dhesẹ nọ ọ gba riẹ mu nọ ọ rẹ jọ otọ esuo Uvie Ọghẹnẹ?

⁵ Zakiọs ọ jọ omiazọhọ nọ o fe gaga fikinọ o je gboro igho amọfa rehọ. (Luk 19:1-9) Rekọ nọ ọzae yena nọ ọ jọ orumuomu na o yo usiuwoma nọ Jesu ọ jẹ ta kpahe Uvie na, ọ tẹ ruẹ nọ oware nọ ọ jẹ gaviezọ kẹ na o jọ ghaghae gaga, kẹsena o te ru oware nọ u fo ẹsiẹsiẹ. Zakiọs ọ ta nọ: “Rri! Olori, mẹ te rehọ abọvo eyero mẹ kẹ iyogbere, yọ oware kpobi nọ mẹ rehọ iwhayo mi ohwo jọ, me ti zihe iei akuane.” Ọ rọ evawere siobọno efe nọ ọ rọ iwhayo wo, jẹ whaha uvou-uthei.

6. Enwene vẹ Rose o ru re ọ sae jọ otọ esuo Uvie Ọghẹnẹ, kọ fikieme o ro ru ere?

⁶ Ikpe jọ nọ i kpemu, ọmọtẹ jọ nọ ma ti se Rose o yo ovuẹ Uvie na, rekọ ọ jẹ hai lele ibe ọmọtẹ riẹ wezẹ. Ọ jọ ohwo nọ o wuzou ukoko jọ nọ o rẹ họre kẹ udu nọ ahwo a sai ro lele ibe aye hayo ọzae wọhọ ae omarai wezẹ. Rekọ nọ Rose o mu Ebaibol na họ ewuhrẹ, ọ tẹ ruẹ nọ uzẹme nọ o bi wuhrẹ kpahe Uvie Ọghẹnẹ na o rrọ ghaghae gaga. Rekọ ọ ruẹ nọ o gwọlọ nọ o re ru inwene ilogbo. (1 Kọr. 6:9, 10) Uyoyou nọ o wo kẹ Jihova o tẹ wọe siobọno ọkwa nọ ọ jọ na, jẹ siọ owezẹ ọmọtẹ avọ ọmọtẹ ba. Rose ọ họ-ame evaọ 2009, ukpe nọ u lele i rie o te mu iruo ọkobaro oke-kpobi họ. Uyoyou nọ o wo kẹ Jihova gbe uzẹme nọ o wuhrẹ kpahe Uvie na o ga vi isiuru ugboma riẹ.—Mak 12:29, 30.

7. Ẹvẹ Uvie Ọghẹnẹ o sae gbẹ rọ jọ ghaghae kẹ omai?

⁷ Ababọ avro, mai otujọ buobu ma ru inwene ilogbo no re ma sae jọ otọ esuo Uvie Ọghẹnẹ. (Rom 12:2) Dede na, orọnikọ ma te ru inwene itiena no yọ u re no ho. O gwọlọ nọ ma re rri otọ mu kẹ eware nọ e rẹ gwọlọ rehọ iroro mai, wọhọ isiuru kẹ ekwakwa eyerakpọ hayo isiuru ọfariẹ-ogbe. (Itẹ 4:23; Mat. 5:27-29) Jihova ọ kẹ omai oware oghaghae ofa jọ nọ u re fiobọhọ kẹ omai yọrọ isiuru nọ ma wo kẹ Uvie Ọghẹnẹ.

8. (a) Fikieme Pọl ukọ na ọ rọ ta nọ usiuwoma ota mai yọ “efe . . . evaọ ekwakwa nọ a rọ ọviẹ ma”? (b) Ẹvẹ Pọl o ro dhesẹ nọ o rri usiuwoma ota riẹ ghaghae?

⁸ Kareghẹhọ nọ Jesu ọ ta nọ ma ta usiuwoma na je wuhrẹ ahwo kpahe Uvie Ọghẹnẹ. (Mat. 28:19, 20) Pọl ukọ na o vuhumu nọ usiuwoma ota mai na o rrọ ghaghae. Ọ ta nọ iruo odibọgba ọvọ ọkpokpọ na yọ “efe . . . evaọ ekwakwa nọ a rọ ọviẹ ma.” (2 Kọr. 4:7; 1 Tim. 1:12) Dede nọ mai yọ ahwo-akpọ nọ a rọ ẹkpẹ ma nọ a gba ha, usiuwoma nọ ma be ta na o rẹ sai ru omai gbe ahwo nọ a gaviezọ kẹ omai wo  uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ. Fikinọ Pọl ọ riẹ onana, ọ ta nọ: “Me bi ru eware kpobi fiki usi uwoma na, re mẹ sai whowho iei kẹ amọfa.” (1 Kọr. 9:23) Ẹhẹ, uyoyou nọ Pọl o wo kẹ usiuwoma ota na u ru nọ ọ jẹ rọ daoma gaga re ọ ruẹ nọ o fiobọhọ kẹ amọfa zihe ruọ ilele Jesu. (Se Ahwo Rom 1:14, 15; 2 Timoti 4:2.) Onana u fiobọhọ kẹe thihakọ ọwọsuọ ọgaga. (1 Tẹs. 2:2) Ẹvẹ ma sai ro dhesẹ nọ ma rri usiuwoma ota na ghaghae wọhọ Pọl ukọ na?

9. Idhere jọ vẹ ma sai ro dhesẹ nọ ma rri usiuwoma ota na ghaghae?

⁹ Edhere jọ nọ Pọl o ro dhesẹ nọ o rri usiuwoma ota riẹ ghaghae họ, ọ jẹ hae daoma rọ uvẹ kpobi nọ u rovie fihọ ta usiuwoma kẹ amọfa. Wọhọ ikọ na gbe Ileleikristi ikpe-udhusoi ọsosuọ, ma rẹ ta usiuwoma na oke gheghe, evaọ ẹgbede, je no uwou ruọ uwou. (Iruẹru 5:42; 20:20) U fo nọ ma rẹ gwọlọ idhere sa-sa nọ ma re ro wobọ ziezi evaọ iruo usiuwoma ota na wọhọ epanọ uyero mai o rrọ, ma rẹ sai ru iruo ọkobaro ubroke hayo ọrọ oke-kpobi. Ma sai je wuhrẹ ẹvẹrẹ ọfa, kwa kpohọ ofẹ ofa evaọ orẹwho mai, hayo tubẹ kwa kpohọ orẹwho ofa.—Iruẹru 16:9, 10.

10. Ẹvẹ Ọghẹnẹ ọ rọ ghale Irene fiki ọtamuo riẹ inọ ọ rẹ ta usiuwoma na kẹ ahwo ẹvẹrẹ ọfa?

¹⁰ Wọhọ oriruo, Irene yọ oniọvo-ọmọtẹ nọ ọ re te rọo ho evaọ obọ America nọ o ru inwene fiki iruo Uvie na. Ọ gwọlọ nọ ọ rẹ ta usiuwoma kẹ ahwo ẹvẹrẹ Russia nọ a ziọ okegbe rai. Evaọ ukpe 1993 nọ o ro mu onana họ, iwhowho-uvie udhe ọvo e jọ utu ẹvẹrẹ Russia na evaọ New York, obọ America. Irene o ru iruo usiuwoma ota na te ikpe udhe no evaọ ẹkwotọ ẹvẹrẹ Russia na. Ọ ta nọ: “Mẹ re te riẹ ẹvẹrẹ Russia na ẹjẹ totọ họ.” Dede na, Jihova ọ ghale ajọwha oniọvo nana gbe amọfa nọ a jowọ utiona no. Nẹnẹ, ikoko ẹvẹrẹ Russia ezeza e rrọ New York na. Ahwo ikpegbisoi evaọ usu enọ Irene o wuhrẹ obe kugbe a họ-ame no. Ejọ rai e rrọ iruo Ebẹtẹle, ekobaro oke-kpobi, gbe ekpako ukoko. Irene ọ ta nọ: “Me te roro kpahe eware efa nọ mẹ hae te rọ uzuazọ mẹ ru, ọvuọvo ọ riẹ nọ ọ hae te kẹ omẹ evawere te onana ha.” Avro ọ riẹ hẹ, Irene o rri iruo usiuwoma ota riẹ na ghaghae!

11. Ewoma vẹ o no rie ze no fikinọ inievo a ruabọhọ usiuwoma ota ghelọ ukpokpoma?

¹¹ Ma te rri usiuwoma ota mai ghaghae, ma te ruabọhọ usiuwoma ota mai ghelọ ọwọsuọ wọhọ Pọl ukọ na. (Iruẹru 14:19-22) Evaọ etoke ikpe 1930 gbe abọ emuhọ ikpe 1940, inievo mai a rẹriẹ ovao dhe ọwọsuọ gaga evaọ obọ America. Rekọ wọhọ Pọl ukọ na, a yọrọ edikihẹ rai jẹ ruabọhọ usiuwoma ota na. Inievo na a gu edhọ ekọto buobu re a ruẹ nọ a thọ udu nọ ma wo nọ ma rẹ rọ ta usiuwoma. Evaọ ukpe 1943, Brọda Nathan H. Knorr ọ ta kpahe ẹdhọ jọ nọ ma jọ kparobọ evaọ  Okọto Ukpehru obọ America inọ: “Omodawọ rai o wha obokparọ sa-sa nọ ma wo no na ze. Iwhowho-uvie na e gbẹ hae ruabọhọ usiuwoma ota ha, ma re wo uvumọ ẹdhọ evaọ obọ Okọto Ukpehru hu; rekọ fikinọ whai iwhowho-uvie na, nọ o kẹre te inievo nọ e rrọ akpọ-soso wha ruabọhọ iruo na u ru nọ ma ro fi ukpokpoma nana kparobọ. Fikinọ ahwo Olori na a dikihẹ ga u ru nọ a ro bruoziẹ obokparọ yena kẹ omai na.” Edikihẹga inievo na evaọ erẹwho efa sa-sa o wha obokparọ utiona ze no re. Ẹhẹ, ma te rri usiuwoma ota na ghaghae, ma rẹ sai fi ikpokpoma kparobọ.

12. Eme họ ọtamuo ra kpahe usiuwoma ota na?

¹² Ma te rri usiuwoma ota na wọhọ oware oghaghae nọ u no obọ Jihova ze, orọnikọ epanọ ma re ro wo euwa buobu ọvo evaọ usiuwoma ota na o te jọ omai oja ha. Ukpoye, ma te dao ẹgba mai kpobi re ma ruẹ nọ ma “se isẹri ziezi kpahe usi uwoma” na. (Iruẹru 20:24; 2 Tim. 4:5) Rekọ, eme ma ti wuhrẹ amọfa? Joma ta kpahe okwakwa aghae ofa nọ u no obọ Ọghẹnẹ ze.

13, 14. Eme họ “oria nọ [ma] rẹ jọ rawo ekwakwa-aghae” nọ Jesu ọ ta kpahe evaọ Matiu 13:52 na, kọ ẹvẹ ma re ro fiba eware nọ e riẹe?

¹³ Oware oghaghae avesa nọ ma wo evaọ egagọ Ọghẹnẹ họ, uzẹme Ebaibol nọ ma riẹ no. Jihova họ Ọghẹnẹ uzẹme na. (2 Sam. 7:28; Ol. 31:5) Fikinọ Jihova yọ Ọsẹ nọ o re ru ọghọ gaga, o bi dhesẹ uzẹme Ebaibol na kẹ ahwo nọ a be dhozọ riẹ. Anwọ oke ọsosuọ nọ ma ro yo kpahe uzẹme na ma ro wo uvẹ nọ ma re ro wuhrẹ eware sa-sa evaọ Ebaibol na, ebe ukoko na, ikokohọ esese gbe ilogbo, jekugbe iwuhrẹ ukoko na. Nọ oke o be nyaharo na, ma te ti wo oware nọ Jesu o dhesẹ wọhọ “oria nọ [ma] rẹ jọ rawo ekwakwa-aghae” iwuhrẹ uzẹme na, te enọ ma wuhrẹ kri no gbe enọ ma wuhrẹ obọ. (Se Matiu 13:52.) Ma tẹ be kiẹ gwọlọ iwuhrẹ uzẹme itieye na wọhọ efe nọ a sino, Jihova o ti fiobọhọ kẹ omai riẹ uzẹme okpokpọ noke toke nọ ma ti gbe fihọ “oria nọ [ma] rẹ jọ rawo ekwakwa-aghae” iwuhrẹ uzẹme na. (Se Itẹ 2:4-7.) Ẹvẹ ma sai ro ru ere?

¹⁴ O gwọlọ nọ ma re ru uwuhrẹ omobọ mai noke toke, jẹ roma totọ ru ekiakiẹ evaọ Ebaibol gbe ebe ukoko na. Onana u re fiobọhọ kẹ omai jọ Ẹme Ọghẹnẹ duku “eware ekpokpọ” nọ ma re te riẹ vẹre he. (Jos. 1:8, 9; Ol. 1:2, 3) A jọ uvitha ọsosuọ ọrọ Uwou-Eroro Na nọ o romavia evaọ Ahrẹ 1879 ta nọ: “Uzẹme, wọhọ ododo ọsese nọ ọ rrọ igbrẹwọ nọ eware sa-sa e vọ, ikpehre ebe nọ e be rro tha e ware riẹe họ jẹ be dina duwu iei. Otẹrọnọ whọ gwọlọ rueriẹ, kọ whọ rẹ tẹro viotọ ziezi. . . . Whọ tẹ gwọlọ woi kọ who re ruwẹ who ve viei. Jọ ododo uzẹme ọvo o d’owhẹ ẹro ho. . . . Gbẹ hai kokohọ, gbẹ hae gwọlọ efa.” O rrọ vevẹ, o gwọlọ nọ ma rẹ gbẹ hai fiba eriariẹ uzẹme nọ ma wo no.

15. Fikieme ma sae rọ ta nọ uzẹme sa-sa jọ nọ ma wuhrẹ no yọ erọ “anwae,” kọ ejọ rai vẹ who rri ghaghae gaga?

¹⁵ Okenọ ma mu idibo Jihova họ ekuomagbe obọ, ma wuhrẹ uzẹme sa-sa nọ e jọ ghaghae kẹ omai. Ma rẹ sae ta nọ iwuhrẹ uzẹme itieye na yọ erọ “anwae” keme okenọ ma je ro kurẹriẹ ruọ ukoko na obọ ma rọ riẹ ae. Evẹ họ iwuhrẹ uzẹme eghaghae nana jọ? Ma wuhrẹ nọ Jihova họ Ọnọ ọ ma omai, ọye ọ kẹ omai uzuazọ yọ u wo ẹjiroro nọ ọ rọ ma ahwo-akpọ. Ma te je wuhrẹ nọ fiki uyoyou nọ Jihova o wo kẹ omai, o siobọno Ọmọvo riẹ re ọ ta omai no igbo uzioraha gbe uwhu. Ofariẹ, ma wuhrẹ nọ Uvie riẹ u ti ku ebẹbẹ kpobi họ, gbe inọ ma wo ẹruore uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ evaọ akpọ nọ udhedhẹ gbe evawere ọvo e te jọ, onọ Uvie riẹ u ti su.—Jọn 3:16; Evia. 4:11; 21:3, 4.

16. Otoriẹ okpokpọ o tẹ romavia kpahe uzẹme Ebaibol, eme o gwọlọ nọ ma re ru?

 ¹⁶ Noke toke, ukoko na o be hai ru inwene evaọ otoriẹ nọ ma wo kpahe eruẹaruẹ Ebaibol hayo eria ikere jọ no. Nọ otoriẹ okpokpọ o tẹ romavia, u fo nọ ma rẹ romatotọ wuhrẹ iẹe ziezi je roro didi kpahe iẹe. (Iruẹru 17:11; 1 Tim. 4:15) Orọnikọ ugogo enwene nọ a jariẹ ru ọvo ma rẹ daoma wo otoriẹ riẹ hẹ, rekọ makọ te emeware esese nọ otoriẹ okpokpọ na o jọ wo ohẹriẹ no orọ anwae na. Enẹ uzẹme okpokpọ na o te rọ daji omai uzou, ma ve ku ei gbe eware efa nọ ma wuhrẹ no, nọ e rrọ ghaghae kẹ omai. Fikieme o rọ gwọlọ nọ ma daoma ru onana?

17, 18. Ẹvẹ ẹzi ọfuafo ọ sai ro fiobọhọ kẹ omai?

¹⁷ Jesu ọ ta nọ ẹzi ọfuafo Ọghẹnẹ ọ rẹ sae kareghẹhọ omai eware nọ ma wuhrẹ no. (Jọn 14:25, 26) Ẹvẹ onana o sai ro fiobọhọ kẹ omai nọ ma be ta usi uwoma na? Roro kpahe oware nọ o via kẹ oniọvo-ọmọzae jọ nọ a re se Peter. Ikpe ikpegbizii ọ jọ evaọ 1970, yọ oke yena ọ nwani mu iruo họ obọ evaọ uwou ogha Britain. Ẹdẹjọ nọ a jọ usiuwoma ota nuwou ruọ uwou, a tẹ jọ uwou jọ ruẹ ọzae jọ avọ etuagba. Peter ọ tẹ nọ ọzae na sọ o te were iẹe re o wo otoriẹ Ebaibol na. Onọ na o dina gbe ọzae na unu, kẹsena ọzae na ọ tẹ vuẹ Peter nọ ọyomariẹ yọ owuhrẹ ahwo Ju. Ọzae na ọ tẹ nọ Peter onọ jọ rọ dawo iẹe, inọ, “Ẹhẹ mọzae mẹ, ẹvẹrẹ vẹ a kaki ro kere obe Daniẹl?” Peter ọ tẹ kẹe uyo nọ, “Ẹvẹrẹ Aramaik a ro kere abọ riẹ jọ.” Uwhremu na, Peter ọ ta nọ: “U gbe owuhrẹ na unu gaga inọ mẹ riẹ uyo na, rekọ mẹ oware na o mai gbe unu! Ẹvẹ mẹ sae rọ riẹ uyo na? Nọ me te obọ uwou, me te je rri emagazini Uwou-Eroro Na gbe Awake! nọ i kpozi kẹle, mẹ tẹ ruẹ uzoẹme jọ nọ a jọ ta nọ ẹvẹrẹ Aramaik a rọ kaki kere obe Daniẹl.” (Dan. 2:4, ẹme-obotọ, NW ) Ẹhẹ, ẹzi ọfuafo na ọ rẹ sae kareghẹhọ omai eware nọ ma se no vẹre, enọ ma fiba iwuhrẹ uzẹme eghaghae nọ ma riẹ no.—Luk 12:11, 12; 21:13-15.

¹⁸ Ma te rri areghẹ nọ o re no obọ Jihova ze ghaghae, o te wọ omai wuhrẹ Ẹme Ọghẹnẹ evaọ oghẹrẹ nọ eware ekpokpọ gbe erọ anwae e rẹ rọ vọ oria nọ ma rẹ jọ rawo ekwakwa-aghae iwuhrẹ Ọghẹnẹ. Nọ areghẹ Jihova ọ be were vi epaọ anwẹdẹ kpobi na, u ti ru omai wo onaa ziezi evaọ usi uwoma ota na.

19. Fikieme o rọ gwọlọ nọ ma sẹro efe egagọ Ọghẹnẹ nọ ma wo?

¹⁹ Setan avọ akpọ omuomu riẹ a be daoma kpobi re a whrehe uyoyou nọ ma wo kẹ efe egagọ Ọghẹnẹ nọ ma ta kpahe no evaọ uzoẹme nana. Ma gbẹ yọroma ha, eware wọhọ iruo nọ a rẹ jọ hwa okposa, isiuru kẹ uzuazọ okpohwo uyero, hayo oma-udhesẹ, e rẹ sae rehọ iroro mai no. Jọn ukọ na ọ kareghẹhọ omai nọ akpọ nana ọ be vrẹ, yọ ere isiuru riẹ re. (1 Jọn 2:15-17) Fikiere, o gwọlọ nọ ma rẹ daoma gaga re uyoyou nọ ma wo kẹ Jihova gbe iruẹru egagọ riẹ o sae gbẹ jọ gaga.

20. Eme whọ gba riẹ mu nọ who re ru re whọ sae sẹro efe egagọ Ọghẹnẹ nọ who wo na?

²⁰ Jọ u no owhẹ eva ze nọ whọ rẹ whaha oware kpobi nọ u re ru nọ whọ gbẹ rọ rehọ Uvie Ọghẹnẹ karo ho. Rri iruo usi-uwoma ota mai nọ e rẹ kẹ esiwo na ghaghae, whọ jọ oma usiuwoma ota o rrọ owhẹ hẹ. Gbẹ hae kiẹ gwọlọ iwuhrẹ uzẹme nọ e rrọ Ebaibol na. Nọ who bi ru ere na, who ti koko “efe nọ ọ rẹ raha ha [họ] obọ odhiwu, oria nọ uvumọ oji ọ rẹ kẹle he, yọ uvumọ amara ọ rẹ jọ raha eware he. Keme oria nọ efe [ra] ọ rrọ, etẹe udu [ra] o rẹ jọ re.”—Luk 12:33, 34.