1, 2. (1) Ta eo emaroñ kõm̦m̦an bwe jen kwal̦o̦k kajjitõk in, “Ewi toon”? (2) Etke joñak ko an rũkarejar ro retiljek ilo iien ko etto remaroñ kõkajoor kõj?

 “EWI toon?” Eñin ej kajjitõk eo me rũkanaan ro ruo retiljek etaer Aiseia im Habakkuk rar bõkm̦aantak. (Ais. 6:11; Hab. 1:2, UBS) Ke Kiiñ Devid ear je bokin Sam 13, ear bareinwõt kwal̦o̦k kajjitõk in emãn alen im ba: “Ewi toon?” (Sam 13:1, 2) Bareinwõt, Irooj eo ad Jijej Kũraij ear kwal̦o̦k kajjitõk in ke ear lo an ro ibwiljin kwal̦o̦k bwe edik tõmak ko aer. (Matu 17:17, UBS) Kõn men in, jejjab aikuj bwilõñ ñe jet iien jej bar kwal̦o̦k ejja kajjitõk in wõt.

² Ta eo emaroñ kõm̦m̦an bwe jen kwal̦o̦k kajjitõk in, “Ewi toon”? Eokwe, bõlen ewõr jet wãween ko rejjab jim̦we jej iiooni. Ak bõlen kõn ad rũttol̦o̦k im elõñ nañinmej ak ijjiped ko ilo ‘iien kein renana,’ im kõn an kanooj pen mour. (2 Ti. 3:1) Ak bõlen kõn m̦wil ko renana m̦wilin ro rej pãd ibwiljid emaroñ kõm̦m̦an bwe jen jino m̦õk im ebbeer. Jekdo̦o̦n ta wãween ko jej iiooni, ak el̦ap an kõkajoor kõj ke jej jel̦ã bwe rũkarejar ro retiljek an Jeova ilo iien ko etto, rar anemkwõj in kwal̦o̦k ejja kajjitõk in wõt im ear jab mo aer kwal̦o̦ke.

3. Ta eo emaroñ jipañ kõj ñe jej iiooni wãween ko reppen?

 ³ Ak ta eo emaroñ jipañ kõj ñe jej iiooni wãween ko reppen? Rũkal̦oor eo jatin Jijej etan Jemes, ear jiroñ kõj im ba: “Ro jatũ, kom̦win kijenmej m̦ae iien Irooj ej itok.” (Jem. 5:7, UBS) Alikkar bwe kõj aolep jej aikuj kijenmej. Ak ta mel̦el̦ein kijenmej, im ewi wãween jemaroñ kwal̦o̦k wãween in em̦m̦an?

4, 5. (1) Ta mel̦el̦ein kijenmej, im ewi wãween ad kwal̦o̦ke? (2) Ewi wãween an kar rũkal̦oor Jemes kwal̦o̦k juon waanjoñak kõn ad aikuj kijenmej? (Lale pija eo ilo jinoin katak in.)

⁴ Ekkar ñan Baibõl̦, kijenmej ej m̦õttan leen jetõb kwõjarjar eo an Anij. Kõnke jejjab weeppãn, ñe ejjab kõn jipañ eo an Anij jeban maroñ kijenmej ñan joñan eo jej aikuj kwal̦o̦ke. Kijenmej ej juon menin letok jãn Anij, im ilo ad kwal̦o̦ke ej juon wãween eaorõk jej kaalikkar bwe jej yokwe e im yokwe ro jet. Ñe jej kwal̦o̦k ad jaje kijenmej aolep iien, emaroñ kõm̦m̦an bwe en dikl̦o̦k ad yokwe ro jet. Ak el̦aññe jej kwal̦o̦k kijenmej, men in enaaj kõm̦m̦an bwe en l̦apl̦o̦k ad yokwe ro jet. (1 Ko. 13:4; Ga. 5:22, UBS) Kijenmej ej bar kitibuj wãween ko jet raorõk ippãn juon Kũrjin. Ñan waanjoñak, ñe jej kijenmej, jemaroñ jutak pen ium̦win wãween ko reppen im bõk wõt l̦õmn̦ak eo ejim̦we. (Kol. 1:11, UBS; Jem. 1:3, 4, UBS) Jej bar kwal̦o̦k kijenmej ñe jej kate kõj im jab ukotl̦o̦k men ko renana ro jet rej kõm̦m̦ani ñan kõj, im ñe jej jutak pen jekdo̦o̦n ta wãween ko jej iiooni. Baibõl̦ ej bar rõjañ kõj bwe jej aikuj m̦õn̦õn̦õ in kõttar wõt, im ej alikkar men in ilo bokin Jemes 5:7, 8, UBS. (Riit.)

⁵ Etke jej aikuj m̦õn̦õn̦õ in kõttar wõt an Jeova em̦m̦akũt im jipañ kõj? Jemes ear keidi wãween in jej iioone ñan juon rũkallib. Meñe rũkallib eo ej buul̦ jerbal im kate katõk jikin kallib eo an, ak ejjab maroñ kõm̦m̦an bwe en wõt ak tak al̦ bwe en em̦m̦an im m̦õkaj an eddek men ko katõkan, im en lõñ leer. Ej aikuj m̦õn̦õn̦õ in kijenmej im kõttar wõt an “wal̦o̦k leen ko rem̦m̦an ilo jikin kallib eo an.” Ejja ãindeinl̦o̦k wõt, ewõr men ko me ejjel̦o̦k ad maroñ ioer im jej aikuj kõttar wõt an Jeova kajejjeti kallim̦ur ko an. (Mark 13:32, 33; Jrb. 1:7, UBS) Ãinwõt rũkallib eo, jej aikuj kijenmej im kõttar wõt.

6. Ta eo jemaroñ katak jãn joñak eo an rũkanaan Maika?

⁶ Wãween ko jej iiooni rainin rej ãinl̦o̦k wõt wãween ko rar wal̦o̦k ilo raan ko an rũkanaan Maika. Maika ear mour ilo tõre eo Kiiñ Ehaz ear irooj im elõñ men ko rejjab jim̦we rar wal̦o̦k. Ilo m̦ool, armej ro rar ‘lukkuun tijem̦l̦o̦k ilo jerbal ko renana.’ (Riit Maika 7:1-3, UBS.) Maika ear kile bwe ejjab maroñ kajim̦wi men kein renana rar wal̦o̦k. Innem ta eo ear kõm̦m̦ane? Ear ba: “Ak kõn ña, Inaaj reilo̦k ñan Jeova; inaaj kõttar Anij in aõ lo̦mo̦o̦r. Aõ Anij enaaj roñjake eõ.” (Mk. 7:7) Ãinwõt Maika, kõj aolep jej aikuj kijenmej im kõttar.

7. Etke ejjab bwe ñan ad pãd wõt im kõttar an Jeova kajejjeti kallim̦ur ko an?

⁷ El̦aññe jej kwal̦o̦k ad tõmak ãinwõt Maika, jenaaj m̦õn̦õn̦õ in kõttar Jeova. Jejjab ãinwõt juon rũkalbuuj me ej pãd ilo jikin kalbuuj eo an, im kõttar iien eo renaaj m̦ane ñan mej. Rũkalbuuj in ear jab kããlõt bwe en kõttar, ak kar booje bwe en kõm̦m̦ane men in, im ejjab reim̦aanl̦o̦k ñan iien eo renaaj m̦ane. Wãween in eoktak jãn wãween eo jej iioone! Jej m̦õn̦õn̦õ in kõttar Jeova kõnke jejel̦ã bwe enaaj kajejjete kallim̦ur eo an ñan letok mour indeeo ñan kõj ilo iien eo ejejjet im em̦m̦antata! Kõn men in jej aikuj “deblo̦k men otemjej kõn kijenmej im kõn lañlõñ.” (Kol. 1:11, 12, UBS) Anij eban m̦õn̦õn̦õ im  buñbũruon ippãd el̦aññe jej kõttar ak jej kam̦bũl̦ein bwe ejjab m̦õkaj in em̦m̦akũt ñan jipañ kõj.​—Kol. 3:12.

8. Ta ko jej aikuj keememeji ñe jej kõl̦mãnl̦o̦kjen̦ kõn waanjoñak ko an em̦m̦aan im kõrã ro retiljek ilo iien ko etto?

⁸ Enaaj l̦apl̦o̦k wõt ad m̦õn̦õn̦õ in kõttar ñe jej l̦õmn̦ak kõn em̦m̦aan im kõrã ro retiljek ilo iien ko etto, me rar kijenmej im kõttar an Jeova kajejjeti kallim̦ur ko an. (Rom 15:4) Ñe jej kõl̦mãnl̦o̦kjen̦ kõn waanjoñak ko aer, em̦m̦an bwe jen keememej ewi toun aer kar aikuj kõttar, etke rar m̦õn̦õn̦õ in kõttar, im ta jeraam̦m̦an ko rar loi kõn aer kar kijenmej.

9, 10. Ewi toun an Ebream im Sera kar aikuj kõttar Jeova?

⁹ L̦õmn̦ak kõn waanjoñak eo an Ebream im Sera. Erro ar m̦õttan armej ro im rar “jolõt menin kallim̦ur ko, kõn tõmak im kijenmej.” Eoon ko rej kwal̦o̦k bwe ãlikin an kar Ebream ‘kijenmej wõt, ear bõk menin kallim̦ur eo’ bwe Jeova enaaj kõjeraam̦m̦ane im kalõñl̦o̦k ro ineen. (Hi. 6:12, 15) Etke Ebream ear aikuj kwal̦o̦k an kijenmej? Eokwe kõnke enaaj kar bõk iien bwe en jejjet kũtien kallim̦ur eo. Bujen eo me Jeova ear kõm̦m̦ane ippãn Ebream ear jino jejjet kũtien ilo Nisan 14, 1943 m̦okta jãn Kũraij. Iien in ej iien eo ke erro Sera im aolep ro rar etal ippãerro l̦o̦k rar kijoone Reba Upretis im del̦o̦ñe Ãneen Kallim̦ur eo. Innem Ebream ear aikuj kõttar ium̦win 25 iiõ m̦okta jãn an kar l̦otak Aisak l̦adik eo nejin, ilo iiõ eo 1918 m̦okta jãn Kũraij. Bareinwõt, ear aikuj kõttar ium̦win 60 iiõ m̦okta jãn an kar l̦otak l̦adik ro jibwin etaer Iso im Jekob.​—Hi. 11:9, UBS.

 ¹⁰ Ewi kar joñan ãneo me Ebream ear jolõte? Baibõl̦ ej ba: “Anij ear jab lel̦o̦k jidik m̦õttan ãneo bwe en an Ebream, bõtab Anij ear kallim̦ur bwe enaaj lel̦o̦k ñane, im enaaj ãneen kab ro ineen tokãlik. Iien eo Anij ear kõm̦m̦ane kallim̦ur in, ejjañin wõr nejin Ebream.” (Jrb. 7:5, UBS) Ilo kar 430 iiõ ko tokãlik, ãlikin an kar Ebream kijoone Reba Upretis, ro ineen rar erom juon aelõñ me enaaj kar jolõte ãneo Jeova ear kallim̦uri Ebream kake.​—Ex. 12:40-42; Ga. 3:17.

11. Etke Ebream ear m̦õn̦õn̦õ in kõttar Jeova, im ta jeraam̦m̦an ko enaaj loi kõn an kar kijenmej?

¹¹ Ebream ear m̦õn̦õn̦õ in kõttar kõnke an kar kijenmej ear pedped ioon an tõmak ilo Jeova. (Riit Hibru 11:8-12, UBS.) Ear m̦õn̦õn̦õ in kõttar meñe ear jab lo an lukkuun jejjet kallim̦ur eo ilo raan ko an. Ak l̦õmn̦ake m̦õk an naaj Ebream lukkuun m̦õn̦õn̦õ ñe enaaj bar mour ilo jukjukun pãd eo ekããl. Enaaj bwilõñ ñe enaaj jel̦ã jete alen kar je bwebwenato eo an ilo Baibõl̦ im bareinwõt kõn ro ineen. * (Lale kõmel̦el̦e eo itulal̦.) Pijaikl̦o̦k joñan an naaj Ebream lañlõñ ñe enaaj mel̦el̦e kõn ewi joñan an kar l̦ap tokjãn ilo karõk eo an Jeova me ej ekkejell̦o̦k ñan ine eo kar kallim̦ur kake! Ejjel̦o̦k pere bwe enaaj kile bwe elukkuun wõr tokjãn an kar kijenmej im kõttar.

12, 13. Etke Josep ear aikuj kijenmej, im ta wãween ko rem̦m̦an ear kwal̦o̦ki?

¹² Josep l̦eo jibwin Ebream, ear bar m̦õn̦õn̦õ in kijenmej im kõttar. Elõñ men ko relukkuun nana im rejjab jim̦we Josep ear iiooni. Kein kajuon, ke ear 17 an iiõ l̦õm̦aro jein rar wiakake bwe en juon rũkõm̦akoko. Bareinwõt, rar kalbuuji kõn an kar jab m̦ool aer n̦aruon im ba bwe ear kajjioñ ko̦kkure lio pãleen irooj eo an. (Jen. 39:11-20; Sam 105:17, 18, UBS) Ijello̦kun an kar lo jeraam̦m̦an kõn men ko rem̦m̦an ear kõm̦m̦ani, ear eñtaan im iioon wãween ko renana. Bõtab ãlikin 13 iiõ, aolep men rar m̦õkaj im oktak. Ear rõl̦o̦k jãn jikin kalbuuj im ear juon eo eutiej im eo kein karuo jãn Pero ilo Ijipt.​—Jen. 41:14, 37-43, UBS; Jrb. 7:9, 10.

¹³ Josep ear ke illu kõn wãween ko rejjab jim̦we ear iiooni? Ear jako ke an lõke Anij eo an, Jeova? Ear jab. Ta eo ear jipañe bwe en kijenmej im kõttar? Kõn an kar tõmak ilo Jeova. Ear lo wãween an Jeova kõm̦adm̦õdi wãween ko ear iiooni. Lale wãween an kar kaalikkare men in ke ear ba ñan l̦õm̦aro jein im jatin: “Kom̦win jab mijak; ijjab maroñ bõk jikin Anij. Kom̦ar pepe in kõm̦m̦an nana ñan eõ, ak Anij ear ukot men in ñan em̦m̦an, bwe bwijin armej ren maroñ in mour rainin kõn tokjãn men in.” (Jen. 50:19, 20, UBS) Alikkar, Josep ear kile bwe ewõr tokjãn an kar kijenmej im kõttar.

14, 15. (1) Ta eo em̦m̦antata kõn wãween an kar Devid kwal̦o̦k an kijenmej? (2) Ta eo ear jipañ Devid bwe en kijenmej im kõttar wõt?

¹⁴ Kiiñ Devid ear bar iioon elõñ wãween ko rejjab jim̦we. Meñe Jeova ear kapit e ilo iien eo ke ear dik wõt bwe en kab naaj kiiñ eo an Israel, ak ear aikuj kõttar 15 iiõ m̦okta jãn an naaj erom kiiñ ñan bwij eo an. (2 Sa. 2:3, 4) Ilo kar iien in, Devid ear aikuj ko im kũttiliek jãn Kiiñ Saul kõnke ear kõn̦aan m̦ane. * (Lale kõmel̦el̦e eo itulal̦.) Tokjãn men in, Devid ear mour ãinwõt juon rijipo̦kwe. Jet iien ear aikuj mour ilo juon aelõñ me ejjab an im ilo ro̦ñ ko im ilo ãne jem̦aden ko. Im meñe tokãlik Saul ear mej ilo tarin̦ae, ak Devid ear bar aikuj kõttar ium̦win 7 iiõ m̦okta jãn an naaj kar erom kiiñ ñan aolepen aelõñin Israel.​—2 Sa. 5:4, 5, UBS.

 ¹⁵ Etke Devid ear m̦õn̦õn̦õ in kijenmej im kõttar? Eokwe, Devid ej kwal̦o̦k uwaak eo ñan kõj ilo ejja sam eo wõt ear je ke emãn alen an kar kajjitõk im ba: “Ewi toon?” Eñin men eo ej ba: “Ak ij lõke yokwe eo am̦ eo ej ñan indeeo; im inaaj m̦õn̦õn̦õ kõnke kwõnaaj lo̦mo̦o̦ren eõ. Inaaj al ñan Irooj, kõnke ear kõm̦m̦an em̦m̦an ñan eõ.” (Sam 13:5, 6, UBS) Devid ear jel̦ã bwe Jeova ej yokwe e im aolep iien Enaaj tiljek ñane. Ear l̦õmn̦ak kõn iien ko m̦okta ke Jeova ear jipañe, im ear reim̦aanl̦o̦k ñan iien eo me Jeova enaaj kõjem̦l̦o̦k wãween ko reppen ear iiooni. Innem alikkar bwe Devid ear kile bwe ewõr tokjãn an kar kijenmej im kõttar.

16, 17. Ewi wãween an Jeova im Jijej jim̦or likũt joñak ko rem̦m̦antata ilo aer m̦õn̦õn̦õ in kijenmej im kõttar?

¹⁶ Jeova ejjañin kajjitõk ippãd bwe jen kõm̦m̦ane juon men me e make eban kar m̦õn̦õn̦õ in kõm̦m̦ane. Em̦õj an likũt joñak eo em̦m̦antata ilo an m̦õn̦õn̦õ in kõttar. (Riit 2 Piter 3:9, UBS.) Ñan waanjoñak, to̦ujin iiõ ko remootl̦o̦k ilo kar jikin kallib in Iden, Setan ear n̦aruon Jeova bwe ejjab jim̦we an kõm̦m̦an ñan armej ro. Jeova ej kijenmej im kõttar wõt ñan iien eo etan enaaj lukkuun kwõjarjar. Ãlikin iien in, enaaj lõñ jeraam̦m̦an ko renaaj wal̦o̦k ñan ‘ro otemjej rej m̦õn̦õn̦õ in kõttar E.’​—Ais. 30:18.

¹⁷ Jijej ear bar m̦õn̦õn̦õ in kõttar. Meñe ear tiljek wõt ke ear pãd ijin ioon lal̦ im katok kake mour eo an ilo kar iiõ eo 33 ãlikin Kũraij, ak ear aikuj in kar kõttar m̦ae 1914 eo bwe en jino irooj im tõl. (Jrb. 2:33-35; Hi. 10:12, 13, UBS) Enaaj aikuj bar kõttar m̦ae an nãj jem̦l̦o̦k juon to̦ujin iiõ ko in an irooj bwe en kab jol̦o̦k aolep rũkõjdat ro an. (1 Ko. 15:25) Iien in ej juon iien aetok ñan kõttare, ak jemaroñ lukkuun lõke bwe ewõr tokjãn ad kijenmej im kõttar.

18, 19. Ta eo enaaj jipañ kõj bwe jen m̦õn̦õn̦õ in kijenmej im kõttar?

¹⁸ Ejjel̦o̦k pere bwe kõj kajjojo jej aikuj m̦õn̦õn̦õ in kijenmej im kõttar. Ak ta eo enaaj jipañ kõj ñan kõm̦m̦ane men in? Jej aikuj jar kõn jetõb kwõjarjar eo an Anij im keememej bwe kijenmej ej m̦õttan leen jetõb kwõjarjar eo an Anij. (Ep. 3:16, UBS; 6:18, UBS; 1 Te. 5:17-19) Kõn men in, kwõn akwel̦ap ñan Jeova bwe en jipañ eok kijenmej.

¹⁹ Bareinwõt, keememej ta eo ear jipañ Ebream, Josep, im Devid bwe ren kijenmej im kõttar an Jeova kajejjeti kallim̦ur ko an. Rein rar kwal̦o̦k aer tõmak ilo Jeova im lõke bwe enaaj jipañ er. Rar jab l̦õmn̦ak wõt kõn er make im kõn̦aan ko aer. Enaaj kõkajoor kõj bwe jen kijenmej im kõttar wõt ñe jej kõl̦mãnl̦o̦kjen̦ kõn men ko rem̦m̦an rein rar loi tokãlik.

20. Ta eo jej aikuj kate kõj bwe jen kõm̦m̦ane?

²⁰ Innem meñe jej iioon mãlejjoñ im wãween ko reppen, ak jenaaj kate kõj bwe jen kwal̦o̦k wõt ad m̦õn̦õn̦õ in kõttar. Alikkar bwe jet iien jemaroñ kajjitõk im ba: “Ewi toon, O Jeova?” (Ais. 6:11) Bõtab, ikijjeen jetõb kwõjarjar eo an Anij im an kõkajoor kõj, jemaroñ naaj bar kwal̦o̦k naan ko an Jeremaia ke ear ba: “Irooj wõt ej pãd ippa; innem e wõt ij kõjatdikdik kake.”​—Lia. 3:21, 24, UBS.