Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

Ɛlɛ Ɛhulolɛ Kɛ Ɛbazi Abotane Wɔahendɛ Ɔ?

Ɛlɛ Ɛhulolɛ Kɛ Ɛbazi Abotane Wɔahendɛ Ɔ?

“Bɛdabɛ noko, bɛnyia abotane.”​—GYE. 5:8.

EDWƐNE: 114, 79

1, 2. (a) Duzu a kola maa yɛbiza kɛ, “Kenlenzu” a? (b) Duzu ati a tete nɔhalɛ azonvolɛ neazo ne kola kyekye yɛ rɛle ɛ?

“KENLENZU?” Kpuya ɛhye a ngapezoma, Ayezaya nee Habakɛke bizale a. (Aye. 6:11; Hab. 1:2) Mɔɔ Belemgbunli Devidi noko hyehyɛ Edwɛndolɛ 13 ne la, ɔbizale ye fane nna kɛ: “Kenlenzu?” (Edw. 13:1, 2) Mɔɔ menli mɔɔ bɛnlɛ diedi rale yɛ Awulae Gyisɛse Kelaese anwo ɛkɛ la, ɔdaye noko ɔbizale kpuya ɛhye bie. (Mat. 17:17) Ɔti, saa ɔyɛ na yɛdayɛ noko yɛbiza kpuya ɛhye bie a, ɔnle kɛ ɔsi yɛ nwo.

2 Duzu a kola maa yɛbiza kɛ: “Kenlenzu” a? Bie a bɛlɛsisi yɛ. Anzɛɛ bie a, yɛgyi kpanyinliyɛlɛ, anwodolɛ anzɛɛ “mekɛ mɔɔ li awieleɛ mɔɔ anu yɛ se” la anu ngyegyelɛ nloa. (2 Tim. 3:1) Anzɛɛ bie a menli mɔɔ de bikye yɛ la ɛlɛfa bɛ subane ɛtane ne agyegye yɛ. Kɛ ɔde ye biala la, ɔkyekye yɛ rɛle kɛ Gyihova andea ye tete nɔhalɛ azonvolɛ mɔɔ bizale kpuya ɛhye la!

3. Saa yɛkɔ ngyegyelɛ nu a, duzu a baboa yɛ a?

3 Saa yɛkɔ ngyegyelɛ zɛhae mɔ anu a, duzu a baboa yɛ a? Sunsum ne maanle ɛdoavolɛ Gyemise mɔɔ le Gyisɛse adiema la zele yɛ kɛ: “Mediema, bɛzi abotane bɛhɔkpula Awulae ɛralɛ ne.” (Gye. 5:7) Nɔhalɛ nu, yɛ muala yɛhyia abotane. Noko, kɛ ɔkɛyɛ na yɛanyia subane kpalɛ ɛhye ɛ?

ABOTANE A LE DUZU?

4, 5. (a) Duzu a abotane mɔɔ yɛbanyia la kile a? (b) Abotane nwo neazo ko boni a ɛdoavolɛ Gyemise yɛle a? (Nea mɔlebɛbo nvoninli ne.)

4 Kɛmɔ Baebolo ne ka la, abotane le sunsum nwuanzanwuanza ne ma; saa Nyamenle amboa yɛ a, alesama mɔɔ ɛnli munli la ɛnrɛhola ɛnrɛnyia abotane mɔɔ bɛhyia nwo la. Abotane le ahyɛlɛdeɛ mɔɔ vi Nyamenle ɛkɛ, na saa yɛnyia abotane a ɔkile kɛ yɛkulo ye. Eza saa yɛnyia awie mɔ anwo abotane a, ɔkile kɛ yɛkulo bɛ. Saa yɛnlɛ abotane a, ɔbazɛkye agɔnwolɛvalɛ mɔɔ yɛ nee awie mɔ lɛ la; yɛnyia abotane a ɔmaa nuhua mia. (1 Kɔl. 13:4; Gal. 5:22) Kilisiene subane mgbalɛ dɔɔnwo boka abotane anwo. Kɛ neazo la, abotane boka kpundiigyinlanlɛ nwo na ɔmaa yɛfa adwenle kpalɛ yɛgyinla tɛnlabelɛ mɔɔ anu yɛ se la anloa. (Kɔl. 1:11; Gye. 1:3, 4) Abotane eza kola kile kɛ yɛbagyinla amaneɛnwunlɛ nloa mɔɔ yɛnli nzenralɛ na yɛagyinla kpundii mɔɔ yɛngyakyi yɛ munlililɛ nu ɔnva nwo biala mɔɔ bado yɛ la. Bieko, Baebolo ne tu yɛ folɛ kɛ yɛnyia abotane. Bɛzi abotane ɛhye azo wɔ Gyemise 5:7, 8. (Kenga.)

5 Duzu ati a ɔwɔ kɛ yɛnyia ɛhulolɛ kɛ yɛbahendɛ Gyihova ɛ? Gyemise fa yɛ tɛnlabelɛ ne toto ɛyazonlɛnli nwo. Ɛyazonlɛnli bayɛ gyima ɛsesebɛ alua ma, noko ɔnlɛ tumi wɔ ɛlobɔ ne azo anzɛɛ baka ne ɛnyilɛ nu. Ɔnrɛhola ɔnrɛmaa mekɛ ne ɛnrɛdwu ndɛndɛ. Ɔdie ɔto nu kɛ, ɔwɔ kɛ ɔkendɛ “azɛlɛ ne azo ma mɔɔ sonle bolɛ la.” Zɔhane ala a, ninyɛne dɔɔnwo wɔ ɛkɛ ne mɔɔ yɛnlɛ zolɛ tumi wɔ mekɛ mɔɔ yɛlɛkendɛ kɛ Gyihova ɛwɔkɛ ne mɔ bara nu la a. (Maake 13:32, 33; Gyi. 1:7) Ɔwɔ kɛ yɛkendɛ kɛ ɛyazonlɛnli ne la.

6. Duzu a yɛsukoa yɛfi ngapezonli Maeka neazo ne anu a?

6 Tɛnlabelɛ mɔɔ yɛkɔ nu ɛnɛ la le kɛ ngapezonli Maeka mekɛ zo ɛdeɛ ne la. Ɔdɛnlanle aze wɔ Belemgbunli Ehaze atisesebɛ tumililɛ bo, ɛnee ninyɛndane ɛlɛkɔ zo kpalɛ. Nɔhalɛ nu, ɛnee ɛtane ala a menli ne di a, “yɛɛ bɛdi ye nrɛlɛbɛ nu kpalɛ.” (Kenga Maeka 7:1-3.) Maeka nwunle kɛ ɔdaye mumua ne ɔnrɛhola ɔnrɛhakyi tɛnlabelɛ ɛhye mɔ. Ɔti, duzu a ɔyɛle a? Ɔka kɛ: “Mame, mebanlea mɔɔ [Gyihova] kɛyɛ la, mebahendɛ me ngoanelielɛ Nyamenle ne; me Nyamenle ne badie me.” (Maeka 7:7) Yɛdayɛ noko ɔwɔ kɛ ‘yɛkendɛ’ kɛ Maeka la.

7. Saa yɛlɛkendɛ kɛ Gyihova ɛwɔkɛ ne mɔ bara nu a, ɛnee yɛwie ɔ?

7 Saa yɛlɛ diedi kɛ Maeka a, yɛbanyia ɛhulolɛ kɛ yɛbahendɛ Gyihova. Yɛ tɛnlabelɛ ne ɛnle kɛ pilizanli mɔɔ ɛlɛkendɛ kɛ bɛbabua ye ewule fɔlɛ la. Ɔwɔ kɛ ɔkendɛ, ɔ nye ɛnla kenle zɔhane ade. Nea kɛzi ninyɛne le ngakyile wɔ yɛ afoa nu a! Yɛlɛ ɛhulolɛ kɛ yɛbahendɛ Gyihova, ɔluakɛ yɛze kɛ ye ɛwɔkɛ mɔɔ yebɔ kɛ yɛbanyia dahuu ngoane la bara nu wɔ ye mekɛ kpalɛ nu! Ɔti, ‘yɛfa abotane nee anyelielɛ yɛgyinla debie biala anloa.’ (Kɔl. 1:11, 12) Saa yɛanyɛ ye zɔ, yɛfa ɛya na yɛtendɛ yɛ nzo abo kɛ Gyihova ɛnyɛ ye debie ndɛndɛ a, yɛ Nyamenle ne anye ɛnrɛlie nwo.​—Kɔl. 3:12.

ABOTANEZILƐ NWO NEAZO BIE MƆ

8. Duzu a ɔwɔ kɛ yɛkakye ye wɔ mekɛ mɔɔ yɛlɛsuzu tete nɔhalɛ azonvolɛ mɔɔ dɛnlanle aze la neazo ne anwo a?

8 Saa yɛkakye tete nɔhalɛ azonvolɛ mɔɔ bɛhendɛle Gyihova bɛmaanle ye ɛwɔkɛ ne mɔ rale nu a, yɛbanyia ɛhulolɛ kpole kɛ yɛbahendɛ. (Wlo. 15:4) Mekɛ mɔɔ yɛlɛsuzu bɛ neazo ne anwo la, ɔwɔ kɛ yɛkakye mekɛ tendenle mɔɔ ɛnee ɔwɔ kɛ bɛkendɛ, deɛmɔti bɛnyianle ɛhulolɛ kɛ bɛbahendɛ nee nyilalɛ mɔɔ vi nu rale la.

Ɛnee ɔwɔ kɛ Ebileham kendɛ ɛvolɛ dɔɔnwo kolaa na bɛawo ye nlɔnra Yisɔ nee Gyekɔbo (Nea ɛdendɛkpunli 9, 10)

9, 10. Mekɛ tendenle nyɛ a ɛnee ɔwɔ kɛ Ebileham nee Sɛla kendɛ Gyihova a?

9 Maa yɛzuzu Ebileham nee Sɛla neazo ne anwo. Bɛboka “bɛdabɛ mɔɔ bɛdua diedi nee abotane zo bɛnyia ɛwɔkɛ ne mɔ la” anwo. Ngɛlɛlera ne ka kɛ, “Ebileham nyianle abotane la,” ɔ sa hanle ɛwɔkɛ ne mɔɔ Gyihova hanle kɛ ɔbayila ye na yeamaa ɔ bo zo amra anwo anzo la. (Hib. 6:12, 15) Duzu ati a ɛnee ɔwɔ kɛ Ebileham nyia abotane a? Ɔluakɛ ɛnee ɔbahyɛ na ɛwɔkɛ ne ara nu. Ngyekyeleɛ mɔɔ Gyihova nee Ebileham yɛle la bɔle ɔ bo yɛle gyima wɔ Naesan 14, 1943 K.Y.M. Mekɛ zɔhane a Sɛla nee ye sua nu amra pɛle Azule Yufileti ne hɔle Ɛwɔkɛ Azɛlɛ ne azo a. Ɛnee ɔwɔ kɛ Ebileham kendɛ ɛvolɛ 25 kolaa na bɛawo ɔ ra Ayezeke wɔ 1918 K.Y.M. yɛɛ ɛvolɛ 60 bieko kolaa na bɛawo ye nlɔnra Yisɔ nee Gyekɔbo wɔ 1858 K.Y.M.​—Hib. 11:9.

10 Azɛlɛ dodo nyɛ a Ebileham nyianle a? Bɛze yɛ kɛ: “Noko [Gyihova ammaa] ye [Ebileham] bie kɛ ye agyapadeɛ, ɛleka mɔɔ ɔbava ɔ gyakɛ yeazie bɔbɔ la, yeanva yeammaa ye; noko ɔbɔle ye ɛwɔkɛ kɛ ɔbava yeamaa ye kɛ agyapadeɛ, na ɔwu a yeava yeamaa ɔ bo zo amra, noko mekɛ zɔhane ɛnee ɔnlɛ ralɛ.” (Gyi. 7:5) Ebileham nee ɔ bo zo amra pɛle Yufileti ne la anzi ɛvolɛ 430 yɛɛ ɔ bo zo amra rayɛle maanle mɔɔ bava azɛlɛ ne ayɛ bɛ ɛdeɛ a.​—Ade. 12:40-42; Gal. 3:17.

11. Duzu ati a ɛnee Ebileham kulo kɛ ɔkendɛ Gyihova ɛ, na nyilalɛ boni a ye abotane ne bamaa yeanyia a?

11 Ɛnee Ebileham kulo kɛ ɔkendɛ, ɔluakɛ ɛnee ɔlɛ diedi wɔ Gyihova anu. (Kenga Hibuluma 11:8-12.) Ebileham nyianle ɛhulolɛ kɛ ɔbahendɛ, ɔnva nwo kɛ ɛwɔkɛ ne amuala amba nu wɔ ye mekɛ zo la. Noko saa bɛdwazo Ebileham bɛba paladaese azɛlɛ ne azo a, nea kɛzi ɔ nye balie a. Saa ɔnwu kɛ bɛhɛlɛle ɔdaye nee ɔ bo zo amra anwo edwɛkɛ dɔɔnwo wɔ Baebolo ne anu a, ɔbazi ɔ nwo. * Nea kɛzi ɔ nye balie, wɔ mekɛ mɔɔ ɔbanwu kɛ ɔboale ɔmaanle Gyihova bodane mɔɔ fale Mɛzaya ne anwo rale nu a! Nɔhalɛ nu, ɔbade nganeɛ kɛ yeangendɛ mgbane.

12, 13. Duzu ati a ɛnee Dwosefi hyia abotane a, na subane kpalɛ boni a ɔnyianle a?

12 Ebileham anlɔnra Dwosefi noko nyianle ɛhulolɛ kɛ ɔbahendɛ. Bɛsisile ye kpole kpalɛ. Mɔɔ limoa, ɔnyianle ɛvolɛ kɛyɛ 17 la, ɔ mediema ne mɔ dɔnenle ye kɛ akɛlɛ. Akee bɛdonle ye ɛzonle kɛ yedo ɔ menle aye bɔna, na bɛdole ye efiade. (Mɔl. 39:11-20; Edw. 105:17, 18) Ɔyɛle ninyɛne mɔɔ tenrɛ, noko kɛ anrɛɛ ɔbanyia nyilalɛ la, ɛnee ɔzɔho kɛ bɛlɛtwe ɔ nzo. Noko wɔ ɛvolɛ 13 anzi, ninyɛne hakyile ndɛndɛ. Bɛyele ye bɛvile efiade na bɛyɛle ye kpanyinli mɔɔ tɔ zo nwiɔ wɔ Yigyibiti.​—Mɔl. 41:14, 37-43; Gyi. 7:9, 10.

13 Asoo Dwosefi vale ɛya kɛ bɛsisile ye la? Yeanyia ye Nyamenle, Gyihova anu anwodozo bieko ɔ? Kyɛkyɛ. Duzu a boale Dwosefi maanle ɔhendɛle a? Ɔnyianle Gyihova anu diedi. Ɔnwunle Gyihova asa wɔ ye ɛbɛlabɔlɛ nu. Nea kɛzi ɛhye lale ali wɔ edwɛkɛ mɔɔ ɔhanle ɔhilele ɔ mediema ne mɔ anu la: “Bɛmmasulo; na tɛ mame a megyi Nyamenle agyakɛ anu a! Bɛmɛ ɛdeɛ, ɛnee bɛkpondɛ me nee munzule, na Nyamenle kpondɛle me nee saleɛ, amaa yeara ye zɔhane na mealie menli dɔɔnwo ngoane, kɛmɔ ɛnɛ bɛde la.” (Mɔl. 50:19, 20) Nɔhalɛ nu, Dwosefi nwunle kɛ yeangendɛ mgbane.

14, 15. (a) Duzu a ka ahonle wɔ Devidi abotane ne anwo a? (b) Duzu a boale Devidi maanle ɔhendɛle a?

14 Bɛsisile Belemgbunli Devidi noko fane dɔɔnwo. Gyihova kpokpale Devidi wɔ ye ngakula nu kɛ ɔbayɛ Yizilayɛ belemgbunli kenle bie ɛdeɛ, noko ɛnee ɔwɔ kɛ ɔkendɛ kɛyɛ ɛvolɛ 15 kolaa na bɛazie ye belemgbunli wɔ ye abusua ekpunli ne azo. (2 Sa. 2:3, 4) Wɔ mekɛ ɛhye anu, Belemgbunli Sɔɔlo mɔɔ ɛnli nɔhalɛ la ɛnee kulo kɛ ɔku Devidi. * Yemɔti, ɛnee ɔwɔ kɛ Devidi nriandi, bie a ɔkɔ maanle gyɛne zo anzɛɛ ɔda bolɛ bɔne nu wɔ fienemgbole ne anu. Mekɛ bɔbɔ mɔɔ bɛhunle Sɔɔlo wɔ konle nu la, ɛnee ɔwɔ kɛ Devidi kendɛ ɛvolɛ nsuu bieko kolaa bɛazie ye belemgbunli wɔ Yizilayɛ maanle ne azo.​—2 Sa. 5:4, 5.

15 Duzu ati a ɛnee Devidi kulo kɛ ɔkendɛ a? Yɛnwu mualɛ ne wɔ edwɛndolɛ ne mɔɔ kpuya nna ɛhye wɔ nu la anu, ɔbizale kɛ: “Kenlenzu?” Mɔɔ ɔhanle la ɛne: “Noko me rɛle wɔ wɔ ɛhulolɛ kpundii ne anu; mebali fɛlɛko wɔ wɔ ngoanelielɛ ne ati. Mebado edwɛne meamaa [Gyihova], ɔboalekɛ ɔ nee me ɛli ye boɛ.” (Edw. 13:5, 6) Devidi vale ɔ nwo dole Gyihova ɛhulolɛ kpundii ne azo. Ɛnee ɔ nye la kɛ ye sɔnea ne bara awieleɛ, na ɔdwenlenle kɛzi Gyihova nee ye lile ye boɛ la anwo. Ɛhɛe, Devidi dele nganeɛ kɛ ɔnrɛhendɛ mgbane.

Mɔɔ fale abotanezilɛ nwo la, Gyihova anye ɛnla kɛ yɛbayɛ debie mɔɔ ɔdaye mumua ne ɔngulo kɛ ɔbayɛ la

16, 17. Kɛzi Gyihova Nyamenle nee Gyisɛse Kelaese ɛyɛ ɛhendɛlɛ nwo neazo kɛnlɛma ɛ?

16 Mɔɔ fale abotanezilɛ nwo la, Gyihova anye ɛnla kɛ yɛbayɛ debie mɔɔ ɔdaye mumua ne ɔngulo kɛ ɔbayɛ la. Yeyɛ ɛhendɛlɛ nwo neazo kɛnlɛma. (Kenga 2 Pita 3:9.) Gyihova ɛva ɛvolɛ dɔɔnwo ɛhendɛ, amaa yeaziezie edwɛkɛ kpole ne mɔɔ zile wɔ Yidɛn tola ne anu la bɔkɔɔ. ‘Ɔlɛkendɛ’ kenle mɔɔ ɔbade ye duma ne anwo bɔkɔɔ la. Ɛhye bava nyilalɛ dɔɔnwo arɛlɛ menli mɔɔ “bɛfa bɛ rɛle bɛwula ye nu la.”​—Aye. 30:18.

17 Gyisɛse noko nyianle ɛhulolɛ kɛ ɔbahendɛ. Mɔɔ ɔwɔ azɛlɛ ye azo la, ɔlile nɔhalɛ ɔhɔle ewule nu. Wɔ ɛvolɛ 33 Y.M. anu, ɔvale ye afɔlebɔlɛ ne anu nvasoɛ ne ɔhɔmaanle Gyihova, na ɛnee ɔwɔ kɛ ɔkendɛ too ɛvolɛ 1914 kolaa na yeabɔ ye Belemgbunlililɛ bo. (Gyi. 2:33-35; Hib. 10:12, 13) Ɔwɔ kɛ Gyisɛse kendɛ too ye Ɛvolɛ Apenle Ko Tumililɛ ne ba awieleɛ kolaa na bazɛkye ye agbɔvolɛ bɔkɔɔ. (1 Kɔl. 15:25) Ɔbahendɛ yeahyɛ, noko yɛdie yɛdi kɛ ye ɛhendɛlɛ ne ɛnrɛyɛ gyɛne.

DUZU A BABOA YƐ A?

18, 19. Duzu a baboa yɛ amaa yɛanyia ɛhulolɛ kɛ yɛbahendɛ ɛ?

18 Nɔhalɛ nu, ɔwɔ kɛ yɛ nuhua ko biala nyia ɛhulolɛ kɛ ɔbahendɛ anzɛɛ ɔbazi abotane. Noko duzu a baboa yɛ amaa yɛayɛ ɛhye a? Sɛlɛ Nyamenle sunsum ne. Kakye kɛ, abotane boka sunsum ne ma ne anwo. (Ɛfɛ. 3:16; 6:18; 1 Tɛs. 5:17-19) Sɛlɛ Gyihova kɛ ɔboa wɔ ɔmaa ɛgyinla kpundii.

19 Eza kakye mɔɔ boale Ebileham, Dwosefi nee Devidi ɔmaanle bɛhendɛle Gyihova kɛ ye ɛwɔkɛ ne mɔ bara nu la. Ɛnee bɛlɛ diedi wɔ Gyihova anu, yɛɛ ɛnee bɛze kɛ ɔ nee bɛ bali ye boɛ. Bɛanva bɛ adwenle bɛanzie bɛ nwo nee bɛ boɛlilɛ zo. Saa yɛsusu kɛzi ɔwiele bɛ boɛ la anwo a, ɔbamaa yɛ anwosesebɛ amaa yɛahendɛ.

20. Duzu a ɔwɔ kɛ yɛsi kpɔkɛ kɛ yɛbayɛ a?

20 Yɛyia ngyegyelɛ nee sɔnea ɛdeɛ, noko yɛzi kpɔkɛ kɛ ‘yɛbahendɛ.’ Ɔdwu mekɛ ne bie a, yɛbadea nu kɛ: “O Awulae, kenlenzu?” (Aye. 6:11) Noko, Nyamenle sunsum nwuanzanwuanza ne moalɛ ti, yɛ nuhua ko biala ɛzi kpɔkɛ kɛ ɔbaha Gyɛlɛmaya edwɛkɛ ne bie: “[Gyihova] le me afoa nu ɛdeɛ, yemɔti mebanyia anyelazo wɔ ye nu.”​—Awo. 3:21, 24.

^ ɛden. 11 Mɔlebɛbo buluku ne adile kɛyɛ 15 ka Ebileham anwo edwɛkɛ. Bieko, menli mɔɔ hɛlɛle Kilisiene Giliki Ngɛlɛlera ne la bɔle Ebileham duma fane mɔɔ bo 70.

^ ɛden. 14 Sɔɔlo lile belemgbunli ɛvolɛ nwiɔ anzi la, Gyihova kpole ye, noko ɔhɔle zo ɔlile belemgbunli too ɛvolɛ 38 kolaa na yeawu.​—1 Sa. 13:1; Gyi. 13:21.