1, 2. Mɛni ha nɛ a wo Paulo kɛ Sila tsu? (Moo hyɛ foni nɛ ngɛ ní kasemi ɔ sisije ɔ.)

MO SUSU nɔ́ ko nɛ ya nɔ nyɔ mi kpɛti ko ɔ he nɛ o hyɛ. A wo ma se sane kpakpa fiɛɛli enyɔ nɛ ji Paulo kɛ Sila tsu ngɛ kpɛtikpɛti tsu ɔ mi ngɛ Filipi ma a mi. A ngɔ tso kpoku kɛ bɔ a nane pã, nɛ akɛnɛ a kongo mɛ kɛ we he je ɔ, a se mi hu ngɛ mɛ yee. (Níts. 16:23, 24) Hyɛ bɔ nɛ níhi tsake amlɔ nɔuu ha! Nimli asafo ko gbla mɛ kɛ ba da jua a nɔ be mi nɛ a bɔɛ mɛ kɔkɔ, nɛ a bua kojoli a nya kpatakpata konɛ a ba ye a sane. A hía a tade ɔmɛ ngɛ a he, nɛ a ngɔ tsohi kɛ kongo mɛ wawɛɛ. (Níts. 16:16-22) Nɛ nɔ́ nɛ pa hí pe kulaa a, jinɛ e sa nɛ a ye Paulo sane ɔ ngɛ blɔ nɛ da nɔ, ejakaa Roma no ji lɛ! *

² Benɛ Paulo ngɛ diblii ɔ mi ɔ, eko ɔ, e susu níhi nɛ ya nɔ ngɛ ligbi ɔ mi ɔ he. E susu nihi nɛ a ngɛ Filipi ɔ a he. Ngɛ hehi fuu nɛ Paulo ya a, a ngɛ Yuda bi a kpe he, se eko be Filipi. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, ke Yuda bi nɛ a ngɛ Filipi ɔ maa kpe kɛ ja Mawu ɔ, ja a ya kpe ngɛ ma a agbo ɔ se ngɛ pa ko he. (Níts. 16:13, 14) Anɛ akɛnɛ nyumuhi nɛ a ji Yuda bi nyɔngma be ma a mi ɔ he  je lo? Ejakaa ja a ná nyumuhi nɛ a ji Yuda bi nyɔngma ngɛ ma ko mi loko a ma nyɛ maa ma kpe he. E ngɛ heii kaa akɛnɛ nihi nɛ a ngɛ Filipi ɔ buɔ a he kaa a ji Roma bi he je ɔ, a woɔ a he nɔ wawɛɛ. (Níts. 16:21) Anɛ e ma nyɛ maa ba kaa enɛ ɔ he je nɛ a susuu we he kulaa kaa Paulo kɛ Sila nɛ a ji Yuda bi ɔ ma nyɛ maa pee Roma bi ɔ lo? Bɔ tsuaa bɔ nɛ sane ɔ ji ɔ, a ye mɛ sane yaya, nɛ a wo mɛ tsu.

3. Mɛni he je nɛ eko ɔ, e pee Paulo nyakpɛ kaa a wo lɛ tsu ɔ, se kɛ e pee e ní ha kɛɛ?

³ Jehanɛ hu ɔ, eko ɔ, Paulo susu níhi nɛ ya nɔ nyɔhiɔ bɔɔ komɛ nɛ be ɔ he. Jamɛ a be ɔ, e ngɛ Aegea Wo ɔ se ngɛ Asia Nyafii. Benɛ Paulo ngɛ lejɛ ɔ, mumi klɔuklɔu ɔ tsi e nya si abɔ kaa e ko ya fiɛɛ ngɛ he komɛ. E ngɛ kaa nɔ́ nɛ mumi klɔuklɔu ɔ ngɛ lɛ gblae kɛ yaa he kpa. (Níts. 16:6, 7) Se jije? Paulo na heto ɔ ngɛ nina ko nɛ a je tsɔɔ lɛ ngɛ Troya a mi. A de Paulo ke: “Ba Makedonia.” Amlɔ nɔuu ɔ, Paulo pue nɔ kɛ ho Makedonia ya, ejakaa e ná nɔmi mami kaa lɔ ɔ nɛ Yehowa suɔ kaa e pee. (Kane Bɔfo Ɔmɛ A Ní Tsumi 16:8-10.) Se mɛni ya nɔ pee se? Benɛ e su Makedonia pɛ nɛ a wo lɛ tsu! Mɛni he je nɛ Yehowa ngmɛ blɔ nɛ a wo Paulo tsu ɔ? Be enyɛmɛ nɛ e maa ye ngɛ tsu ɔ mi? Ke Paulo susu sane bimi nɛ ɔmɛ a he po ɔ, e ha we nɛ lɔ ɔ nɛ puɛ e hemi kɛ yemi, kɛ bua jɔmi nɛ e ngɛ ɔ. E kɛ Sila tsuo bɔni ‘sɔlemi, nɛ a la kɛ je Mawu yi.’ (Níts. 16:25) Mawu tue mi jɔmi ɔ jɔɔ a tsui kɛ a juɛmi ɔ he.

4, 5. (a) Ngɛ mɛni blɔ nɔ nɛ waa kɛ wa si fɔfɔɛ ɔ ma nyɛ maa to Paulo nɔ́ ɔ he? (b) Ngɛ mɛni blɔ nɔ nɛ Paulo si fɔfɔɛ ɔ tsake si kake too?

⁴ Eko ɔ, mo hu be komɛ ngɛ nɛ o naa kaa Mawu mumi ɔ ngɛ mo blɔ tsɔɔe kaa bɔ nɛ e pee Paulo ɔ, se pee se ɔ, kɛkɛ nɔ́ nɛ o hyɛ we blɔ ɔ mohu ya je mi kɛ ba. Eko ɔ, mo nitsɛ o kɛ haomihi maa kpe, aloo o ma ya je si fɔfɔɛhi nɛ a mi wa mi nɛ e ma bi nɛ o pee tsakemi nguahi ngɛ o si himi mi. (Fiɛlɔ 9:11) Ke o susu ní komɛ nɛ ya nɔ be ko nɛ be ɔ he ɔ, eko ɔ, o ma bi o he ke, ‘Mɛni he je nɛ Yehowa ngmɛ ní komɛ kaa jã blɔ ɔ?’ Ke jã a, lɛɛ mɛni ma nyɛ maa ye bua mo konɛ o ya nɔ nɛ o fĩ si nɛ o kɛ o hɛ nɛ fɔ Yehowa nɔ wawɛɛ? Wa ma ná heto ɔ ngɛ Paulo kɛ Sila a sane ɔ mi.

⁵ Benɛ Paulo kɛ Sila ngɛ yi jemi lahi lae ɔ, ní komɛ ya nɔ nɔtonɔto nɛ a hyɛ we blɔ kulaa. Zugba mimiɛmi ko nɛ nya wa ba si kake too. Kɛkɛ nɛ sinya amɛ tsuo bli. Pamitsɛmɛ ɔmɛ tsuo je a pã amɛ a mi. Paulo tsi pamitsɛmɛ a nɔ hyɛlɔ ɔ nya konɛ e ko gbe e he. Pamitsɛmɛ ɔmɛ a nɔ hyɛlɔ ɔ kɛ e we ɔ tsuo ha nɛ a baptisi mɛ. E nɔ jena a, kojoli ɔmɛ tsɔ ma he buli ɔmɛ kaa a ya je Paulo kɛ Sila. Ma nikɔtɔma amɛ de mɛ kaa a je ma a mi ngɛ tue mi jɔmi mi. Lɔ ɔ se ɔ, be nɛ kojoli ɔmɛ yɔse kaa Paulo kɛ Sila ji Roma bi ɔ, mɛ nitsɛmɛ a na kaa a tɔ̃ tɔmi agbo. Enɛ ɔ he ɔ, mɛ nitsɛmɛ a ba konɛ a ba wo nyumu enyɔ nɛ ɔmɛ blɔ. Se Paulo kɛ Sila de mɛ kaa a suɔ nɛ a kɛ Lidia nɛ a baptisi lɛ kɛ we ɔ nɛ ye sɛ lolo. Jehanɛ hu ɔ, a ngɔ he blɔ ɔ kɛ wo nyɛmimɛ ɔmɛ he wami. (Níts. 16:26-40) Hyɛ bɔ nɛ nɔ́ fɛɛ nɔ́ tsake si kake too ha!

6. Mɛni he wa ma susu amlɔ nɛ ɔ?

⁶ Mɛni wa kaseɔ ngɛ sane nɛ ɔ mi? Yehowa ma nyɛ maa pee níhi nɛ wa hyɛ we blɔ, enɛ ɔ he ɔ, e sɛ nɛ waa pee yeyeeye ke waa kɛ kahi ngɛ kpee. Atsinyɛ jemi ko be he kaa Paulo kase nɔ́ ko kɛ je e níhi a si kpami ɔ mi. Munyu nɛ e ngma kɛ ya ha Filipi bi ɔmɛ kɛ kɔ yeyeeye peemi kɛ Mawu tue mi jɔmi ɔ he ɔ haa nɛ wa naa  jã. Kekleekle ɔ, ha nɛ wa susu Paulo munyu nɛ ngɛ Filipi Bi 4:6, 7 ɔ he. (Kane.) Lɔ ɔ se ɔ, wa ma susu nɔ hyɛmi ní kpahi nɛ ngɛ Ngmami ɔ mi nɛ tsɔɔ bɔ nɛ Yehowa pee ní komɛ nɛ a hyɛ we blɔ ɔ he. Nyagbenyagbe ɔ, wa ma susu bɔ nɛ ‘Mawu tue mi jɔmi’ ɔ ma nyɛ maa ye bua wɔ konɛ waa ngɔ wa hɛ kɛ fɔ Yehowa nɔ kulaa nɛ wa nyɛ nɛ wa fĩ si ɔ he.

7. Mɛni Paulo ma nɔ mi ngɛ womi nɛ e ngma kɛ ya ha nyɛmimɛ nɛ a ngɛ Filipi ɔ mi, nɛ mɛni wa ma nyɛ maa kase ngɛ mi?

⁷ Atsinyɛ jemi ko be he kaa benɛ nyɛmimɛ nɛ a ngɛ Filipi ɔ kane Paulo sɛ womi ɔ, a kai si fɔfɔɛ nɛ Paulo gblee mi ɔ, kɛ níhi nɛ Yehowa pee benɛ a ti nɔ ko hyɛ we blɔ ɔ. Mɛni Paulo ngɛ hlae nɛ e tsɔɔ mɛ? Nɔ́ titli nɛ e ngɛ hlae nɛ e tsɔɔ mɛ ji kaa a ko hao. E tsɔɔ mɛ kaa a sɔle konɛ a ná Mawu tue mi jɔmi ɔ. Se mo kadi kaa ‘Mawu tue mi jɔmi ɔ pã adesa juɛmi tsuo.’ Mɛni lɔ ɔ tsɔɔ? Gbi sisi tsɔɔli komɛ tsɔɔ munyu nɛ ɔ sisi ke, “e pã níhi nɛ adesa ngɛ blɔ hyɛe tsuo,” aloo “e pã yi mi kpɔ nɛ adesa mwɔ ɔ tsuo.” Paulo ngɛ tsɔɔe kaa wa be nyɛe maa kale ‘Mawu tue mi jɔmi ɔ.’ Enɛ ɔ he ɔ, e ngɛ mi kaa ngɛ adesahi a blɔ fami ɔ, ke haomi ko ba a, wa ma susu kaa wa be nyɛe maa je mi mohu lɛɛ, se Yehowa ma nyɛ maa pee níhi nɛ wa hyɛ we blɔ, nɛ e peeɔ jã hulɔ.​—Kane 2 Petro 2:9.

8, 9. (a) E ngɛ mi kaa a ye Paulo sane yaya ngɛ Filipi mohu lɛɛ, se mɛni nɔ́ kpakpa lɛ je mi kɛ ba? (b) Mɛni he je nɛ nyɛmimɛ nɛ a ngɛ Filipi ɔ bu Paulo munyu ɔ kaa hɛdɔ nɔ́ ɔ?

⁸ Benɛ nyɛmimɛ nɛ a ngɛ Filipi ɔ susu níhi nɛ Yehowa pee ha mɛ jeha nyɔngma nɛ be ɔ he ɔ, eko ɔ, lɔ ɔ wo mɛ he wami. Paulo munyu ɔ ji anɔkuale. E ngɛ mi kaa Yehowa ngmɛ blɔ nɛ a ye mɛ sane yaya mohu lɛɛ, se nyagbenyagbe ɔ, lɔ ɔ ye bua ngɛ “sane kpakpa a he fami kɛ e ngɔmi kɛ si mami ngɛ mlaa nya” a mi. (Filip. 1:7, NW) Ke ma a mi kojoli nɛ ɔmɛ maa pee nɔ́ ko kɛ si Kristofohi asafo nɛ a to sisi ehe ngɛ a ma a mi ɔ, a ma susu he si enyɔ. Eko ɔ, nɔ́ nɛ Paulo pee ɔ he je ɔ, e nyɛmi nɛ e kɛ lɛ hiaa blɔ nɛ ji Luka tsopatsɛ ɔ hu nyɛ nɛ e hi si ngɛ Filipi benɛ Paulo kɛ Sila je lejɛ ɔ. Enɛ ɔ he ɔ, Luka nyɛ nɛ e ye bua asafo ehe nɛ a to sisi ngɛ lejɛ ɔ.

⁹ Ngɛ anɔkuale mi ɔ, benɛ nyɛmimɛ nɛ a ngɛ Filipi ɔ kane Paulo sɛ womi ɔ, a le kaa tsa pi ní lelɔ ko nɛ e hii si ngɛ ɔfisi ko mi ngɛ he ko lɛ ngma sɛ womi ɔ ba ha mɛ. Paulo gblee si himi nɛ mi wa mi, se kɛ̃ ɔ, e tsɔɔ kaa e ngɛ ‘Mawu tue mi jɔmi ɔ.’ Benɛ Paulo ngma sɛ womi nɛ ɔ kɛ ya ha nyɛmimɛ ɔmɛ ɔ, a wo lɛ tsu ngɛ lɛ nitsɛ e we mi ngɛ Roma. Se e ya nɔ nɛ e tsɔɔ kaa ‘Mawu tue mi jɔmi ɔ’ kɛ lɛ ngɛ.​—Filip. 1:12-14; 4:7, 11, 22.

10, 11. Ke haomi ko ha nɛ wa ngɛ tsui yee tsɔ ɔ, mɛni nɛ e sa nɛ waa pee, nɛ mɛni wa ma nyɛ maa hyɛ blɔ?

¹⁰ Mɛni ma nyɛ maa ye bua wɔ konɛ wa ko hao ngɛ nɔ́ ko nɔ́ ko he, konɛ wa ná ‘Mawu tue mi jɔmi ɔ’? Nɔ́ nɛ Paulo de Filipi bi ɔmɛ ɔ tsɔɔ kaa ke wa ngɛ haoe ɔ, nɔ́ nɛ maa ye bua wɔ ji sɔlemi. Enɛ ɔ he ɔ, ke wa pee yeyeeye ɔ, e sa nɛ wa kpa haomi nɛ waa sɔle mohu. (Kane 1 Petro 5:6, 7.) Moo je hemi kɛ yemi mi nɛ o sɔle kɛ ha Yehowa, nɛ o ná nɔ mi mami kaa e maa hyɛ o nɔ. O kɛ “pɛɛ kpami” nɛ sɔle ha lɛ nɛ o na lɛ si ngɛ jɔɔmihi nɛ e jɔɔ mo ɔ he. Ke wa kai kaa e nyɛɔ peeɔ “níhi nɛ hiɛ babauu kɛ be nɔ kɛ haa wɔ, níhi nɛ wa be nyɛe ma bi, kɛ ní nɛmɛ nɛ wa juɛmi sui he po” ɔ, lɔ ɔ ma ha nɛ hɛ kɛ nɔ fɔmi nɛ wa ngɛ ngɛ e mi ɔ mi maa wa.​—Efe. 3:20.

¹¹ Kaa bɔ nɛ e ba ngɛ Paulo kɛ Sila a blɔ fa mi benɛ a ngɛ Filipi ɔ, eko ɔ, ní komɛ nɛ Yehowa maa pee ha wɔ ɔ maa pee wɔ nyakpɛ. Eko ɔ, wa be lɛ nae kaa nɔ́ ngua  ko mohu lɛɛ, se bɔ tsuaa bɔ nɛ ji ɔ, e maa pee nɔ́ nɛ wa hia. (1 Kor. 10:13) Niinɛ, enɛ ɔ tsɔɔ we kaa e sa nɛ waa hi si kɛkɛ nɛ wa pee we nɔ́ ko, nɛ waa hi Yehowa blɔ hyɛe kaa e ma tsu sanehi a he ní, aloo e ma je wa haomi ɔmɛ kɛ je. E sa nɛ wa tsu wa sɔlemi ɔ nya ní. (Rom. 12:11) Wa ní peepee nɛ maa tsɔɔ kaa niinɛ, wa suɔ nɛ Yehowa nɛ ye bua wɔ, nɛ Yehowa hu ma ná nɔ́ ko maa jɔɔ nɔ. Se jamɛ a be ɔ mi nɔuu ɔ, e sa nɛ wa yɔse kaa pi níhi nɛ wa biɔ, otihi nɛ waa kɛ ma wa hɛ mi, kɛ níhi nɛ wa ngɛ blɔ hyɛe pɛ nɛ Yehowa tsuɔ he ní haa wɔ. Be komɛ ɔ, e haa wɔ níhi nɛ wa hyɛ we blɔ. Nyɛ ha nɛ wa susu Baiblo ɔ mi nɔ hyɛmi ní komɛ a he nɛ waa hyɛ. A maa ye bua wɔ konɛ wa ná nɔ mi mami kaa Yehowa peeɔ níhi nɛ wa hyɛ we blɔ kɛ haa wɔ.

12. (a) Benɛ Asiria matsɛ Senakerib wo Matsɛ Hezekia he gbeye ɔ, mɛni Hezekia pee? (b) Mɛni wa kaseɔ ngɛ bɔ nɛ Yehowa tsu sane ɔ he ní ɔ mi?

¹² Ke wa ngɛ Ngmami ɔ kanee ɔ, wa naa nɔ hyɛmi níhi fuu nɛ tsɔɔ kaa Yehowa peeɔ níhi nɛ wa hyɛ we blɔ. Benɛ Matsɛ Hezekia ngɛ tsɛ yee ɔ, Asiria matsɛ Senakerib ba tua Yuda mahi tsuo nɛ a fia gbogbo ngɔ wo he ɔ, nɛ e ngɔ ma amɛ, ja Yerusalem pɛ. (2 Ma. 18:1-3, 13) Lɔ ɔ se ɔ, Senakerib plɛ e hɛ ngɔ tsɔɔ Yerusalem. Mɛni Matsɛ Hezekia maa pee? E sɔle ha Yehowa, nɛ e ya bi ga womi ngɛ Yehowa gbalɔ Yesaya ngɔ. (2 Ma. 19:5, 15-20) Jehanɛ hu ɔ, Hezekia kɛ hɛ si kami tsu ní, nɛ e wo tó nɛ Senakerib fã mɛ ke a ba wo ɔ. (2 Ma. 18:14, 15) Nyagbenyagbe ɔ, Hezekia ha nɛ ma a dla a he kɛ to ke ji a ba sa a ma a yi be kɛkɛɛ ɔ. (2 Kron. 32:2-4) Se mɛni blɔ nɔ a gu kɛ tsu sane ɔ he ní? Yehowa ha nɛ e bɔfo ko ba kpata Senakerib ta buli 185,000 a hɛ mi ngɛ nyɔ kake mi. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, Hezekia po hyɛ we blɔ kaa Yehowa maa pee nɔ́ ko kaa jã!​—2 Ma. 19:35.

13. (a) Mɛni wa kaseɔ ngɛ Yosef sane ɔ mi? (b) Mɛni Abraham yo Sara nine su nɔ nɛ e hyɛ we blɔ?

¹³ Mo susu Yakob binyumu Yosef he nɛ o hyɛ. Benɛ e ji niheyo ɔ, a wo lɛ tsu ngɛ Egipt. Benɛ Yosef ngɛ tsu ɔ mi ɔ, anɛ e susu kaa e ma ba pee Farao se yelɔ, aloo Yehowa maa gu e nɔ kɛ baa e weku ɔ yi konɛ huɔ ko gbe mɛ lo? (1 Mose 40:15; 41:39-43; 50:20) Atsinyɛ jemi ko be he kaa nɔ́ nɛ Yehowa pee ɔ ha nɛ Yosef he mi po. Jehanɛ hu ɔ, mo susu Yosef nanakasowa Sara he nɛ o hyɛ. Anɛ Sara nɛ e wa ngɛ jeha mi ɔ susu kaa Yehowa ma ha nɛ lɛ nitsɛ e fɔ binyumu, se pi binyumu nɛ e mawayo ɔ ha lɛ ɔ kɛkɛ lo? Ngɛ anɔkuale mi ɔ, e pee Sara nyakpɛ kaa e nyɛ nɛ e fɔ Isak.​—1 Mose 21:1-3, 6, 7.

14. Mɛni hɛ kɛ nɔ fɔmi wa ma nyɛ ma ná ngɛ Yehowa mi?

¹⁴ Ngɛ anɔkuale mi ɔ, wa hyɛ we blɔ kaa  Yehowa maa gu nyakpɛ blɔ nɔ kɛ je wa haomi ɔmɛ tsuo kɛ je loko je ehe ɔ nɛ ba, nɛ wa hyɛ we blɔ kaa Yehowa maa pee nyakpɛ nɔ́ ko ha wɔ hulɔ. Se wa le kaa Mawu nɛ gu nyakpɛ blɔ nɔ kɛ ye bua e sɔmɔli ɔ nɔuu ji wa Mawu Yehowa. (Kane Yesaya 43:10-13.) Enɛ ɔ yeɔ bua wɔ nɛ wa náa nɔ mi mami ngɛ e mi. Wa le kaa e ma nyɛ maa pee nɔ́ fɛɛ nɔ́ ko kɛ wo wɔ he wami konɛ waa pee e suɔmi nya ní kɛ pi si. (2 Kor. 4:7-9) Mɛni wa kaseɔ ngɛ Baiblo mi nɔ hyɛmi ní nɛ ɔmɛ a mi? Kaa bɔ nɛ Hezekia, Yosef, kɛ Sara a nɔ hyɛmi ní ɔmɛ ha nɛ wa na a, ke wa ya nɔ nɛ wa ye Yehowa anɔkuale ɔ, e ma nyɛ maa ye bua wɔ konɛ waa da haomihi nɛ a ngɛ kaa nɔ́ nɛ a he wa tsɔ ɔ po a nya.

15. Mɛni maa ye bua wɔ konɛ wa ná ‘Mawu tue mi jɔmi ɔ,’ nɛ mɛni he je wa ma nyɛ maa pee jã a?

¹⁵ Ke waa kɛ haomihi ngɛ kpee po ɔ, mɛni wa ma nyɛ maa pee konɛ wa ná ‘Mawu tue mi jɔmi ɔ’? E sa nɛ wa ha nɛ huɛ bɔmi nɛ ngɛ waa kɛ Yehowa wa Mawu ɔ wa kpɛti ɔ mi nɛ wa. Akɛnɛ Kristo Yesu ngɔ e wami kɛ ha kaa kpɔmi afɔle sami he je ɔ, wa ma nyɛ maa ‘gu Kristo Yesu nɔ’ konɛ waa kɛ Yehowa nɛ pee huɛ. Kpɔmi nɔ́ ɔ nɛ a kɛ ha wɔ ɔ ji nyakpɛ níhi nɛ wa Tsɛ ɔ pee ɔ a kpɛti kake. Yehowa ngɔ kpɔmi nɔ́ ɔ kɛ tsu wa he yayami ɔmɛ, nɛ enɛ ɔ haa nɛ wa náa he nile kpakpa, nɛ wa nyɛɔ hɛɔ wɔ kɛ suɔ e he.​—Yoh. 14:6; Yak. 4:8; 1 Pet. 3:21.

16. Ke wa ngɛ ‘Mawu tue mi jɔmi ɔ,’ mɛni se wa ma ná? Mo ha enɛ ɔ he nɔ́ he tomi nɔ́.

¹⁶ Ke wa ná ‘Mawu tue mi jɔmi nɛ pã adesa juɛmi tsuo’ ɔ, mɛni jeɔ mi kɛ baa? Ngmami ɔ ha heto ke, ‘e maa bu wa tsui, kɛ wa juɛmi he ngɛ Kristo Yesu mi.’ (Filip. 4:7) Ta buli ji nihi nɛ a kɛ Hela munyungu nɛ a tsɔɔ sisi ke ‘bu he’ ɔ tsuɔ ní. E tsɔɔ ta buli a kuu nɛ a ngɛ ma ko he bue ngɛ blema be ɔ mi. A ngɛ ta buli a kuu nɛ ɔ eko ngɛ Filipi. Akɛnɛ nihi nɛ a ngɛ Filipi ɔ le kaa ta buli ngɛ a ma a agbo ɔmɛ a he bue he je ɔ, a hwɔɔ mahe fuaa nyɔ mi. Jã kɛ̃ nɛ ke wa ngɛ ‘Mawu tue mi jɔmi ɔ,’ wa tsui maa nɔ wa mi, nɛ wa tue mi maa jɔ wɔ. Wa le kaa Yehowa susuɔ wa he, nɛ e suɔ kaa e hi ha wɔ. (1 Pet. 5:10) Enɛ ɔ nɛ wa le ɔ haa nɛ wa pee we yeyeeye tsɔ, nɛ wa kɔni mi jɔ̃ we hulɔ.

17. Mɛni maa ye bua wɔ konɛ waa kɛ hɛ kɛ nɔ fɔmi nitsɛ nɛ hyɛ hwɔɔ se blɔ?

¹⁷ E be kɛe nɛ adesahi kɛ amanehlu ngua nɛ e ko bɛ hyɛ maa kpe. (Mat. 24:21, 22) Ke jamɛ a be ɔ su ɔ, wa li nɔ́ tutuutu nɛ maa ba wa ti nɔ tsuaa nɔ nɔ. Se e sɛ nɛ waa ye tsui tsɔ. E ngɛ kaa wa li nɔ́ tsuaa nɔ́ nɛ Yehowa maa pee mohu lɛɛ, se wa le wa Mawu ɔ. Bɔ nɛ Yehowa kɛ anɔkualetsɛmɛ nɛ a hi si blema a hi si ha a ha nɛ wa na kaa bɔ tsuaa bɔ nɛ ji ɔ, e ma ha nɛ e yi mi tomi nɛ ba mi. Nɛ be komɛ po ɔ, e ma nyɛ maa gu blɔhi nɛ wa hyɛ we blɔ nɔ kɛ pee jã. Be fɛɛ be nɛ Yehowa maa pee nɔ́ ko kaa jã ha wɔ ɔ, e haa nɛ wa nine suɔ ‘Mawu tue mi jɔmi nɛ pã adesa juɛmi tsuo’ ɔ nɔ ngɛ blɔ kpa nɔ.