1, 2. Finshi fyacitike mu Filipi ifyalengele ukuti Paulo na Sila bababike mu cifungo? (Moneni icikope pa muulu.)

CALI nalimo pa kati ka bushiku. Bamishonari babili Paulo na Sila bali mu cifungo ca mu kati, icali mu musumba wa Filipi. Amakasa yabo baliyakakile mu makusu, kabili inuma shalekalipa pa mulandu wa kuti balibomine ifikoti. (Imil. 16:23, 24) Cinshi calengele ukuti ifi ficitike? Ukwabula no kwenekela ibumba lya bantu lyaikete Paulo na Sila no kubakulila mu lubansa lwa maliketi no kubatwala kuli bamafumu. Balibalepwilile ifya kufwala, kabili balibomine ifikoti ku nkonto. (Imil. 16:16-22) Ala balibafyengele! Apo Paulo ali mwina Roma balingile ukumulubulwisha bwino. *

² Ilyo Paulo ali mu cifungo umwali umwafiita, aletontonkanya pa fyacitike akasuba. Aletontonkanya pa bena Filipi. Mu Filipi tamwali isunagoge lya baYuda nga filya imisumba imbi iyo Paulo atandalile yali. Na kuba abaYuda balepepela Lesa ku nse ya mpongolo  ku lulamba lwa mumana. (Imil. 16:13, 14) Bushe icalengele ni co mu musumba tamwali abaume abaYuda 10 abalekabilwa pa kuti bakwate isunagoge? Abena Filipi baleyumfwa ukuti bali bena Roma nangu ca kuti tabali bena Roma inkonko. (Imil. 16:21) Bushe ici nalimo e calengele ukuti beishiba ukuti Paulo na Sila abali abaYuda nabo bali bena Roma? Te mulandu ne calengele, Paulo na Sila balibafyengele pa kubabika mu cifungo.

3. Mulandu nshi nalimo Paulo apapiile ukuti balimubikile mu cifungo; lelo finshi acitile?

³ Nalimo Paulo aletontonkanya na pa fyacitike mu myeshi iyafumineko. Pali ilya nshita Paulo ali ku lubali lumbi ulwa Bemba wa Aegean mu citungu ca Asia Minor. Ilyo Paulo ali muli ici citungu, umupashi wa mushilo libili libili walemukaanya ukubila imbila nsuma mu fifulo fimo. Cali kwati umupashi wa mushilo walemweba ukuya kumbi. (Imil. 16:6, 7) Ni kwi walemweba ukuya? Ilyo Paulo ali mu Troa amwene icimonwa umo bamwebele uko alingile ukuya, bamwebele abati: “Abukileni ku Makedonia.” Apo Paulo alishibe ukuti ifi e fyo Yehova alefwaya acite, taikete na ku cani alile. (Belengeni Imilimo 16:8-10.) Lelo finshi fyacitike ilyo Paulo aile? Tapakokwele Paulo balimubikile mu cifungo! Mulandu nshi Yehova alekele ifi fyacitikila Paulo? Ni nshiku shinga ali no kwikala mu cifungo? Nangu ca kuti Paulo aletontonkanya pali aya mepusho, talekele ifi fyanasha icitetekelo cakwe kabili talekele ukuba ne nsansa. Paulo na Sila batendeke ‘ukupepa no kulumbanya Lesa mu nyimbo.’ (Imil. 16:25) Umutende wa kwa Lesa walitalalike imitima na matontonkanyo yabo.

4, 5. (a) Bushe ifingatucitikila kuti fyapalana shani ne fyacitikile Paulo? (b) Bushe ifintu fyayalwike shani kuli Paulo ukwabula no kwenekela?

⁴ Nga filya cali kuli Paulo, nalimo na imwe kwali inshita shimo ilyo mwaumfwile ukuti mwaletungululwa no mupashi wa mushilo uwa kwa Lesa, lelo ifintu tafyacitike ukulingana ne fyo mwaleenekela. Mwalikwete amafya, nelyo kwali ifyamucitikile ifishamucitikilapo ifyalengele ukuti mwaluke icine cine mu mikalile yenu. (Luk. Mil. 9:11) Nga mwatontonkanya pa fyamucitikile nalimo mulayipusha icalengele ukuti Yehova aleke ifya musango uyu fimucitikile. Ifi nga e fyo caba, finshi fingamwafwa ukutwalilila ukushipikisha no kucetekela sana Yehova? Pa kuti twasuke ici cipusho, natulande na kabili pa lyashi lya kwa Paulo na Sila.

⁵ Ilyo Paulo na Sila baleimba inyimbo sha kulumbanya Lesa, kwali ifyacitike ifyo bashaleenekela. Mu kupumikisha kwapitile icinkukuma icikalamba. Ifiibi fya mu cifungo fyaliswike. Ifikakilo ifyo bakakiileko abafungwa bonse fyalikakwike. Lyena Paulo aleseshe kalinda wa cifungo ukuti eipaya. Pa numa kalinda wa cifungo no lupwa lwakwe balibatishiwe. Ilyo bwacele, bamafumu batumine bakapaso ukuyakakula Paulo na Sila. Bamafumu baebele Paulo na Sila ukuti bafume mu musumba. Ilyo baishibe ukuti Paulo na Sila bali bena Roma no kuti balilufyenye sana pa kubakaka, bamafumu abene balibashindike ilyo balefuma mu musumba. Lelo Paulo na Sila balefwaya ukuyashalikapo Lidia, nkashi uwali umupya mu cine. Na kabili ilyo baile kuli Lidia balikoseleshe na ba bwananyina. (Imil. 16:26-40) Ala ifintu fyalyalwike bwangu bwangu!

6. Finshi nomba twalasambilila kabili finshi fimbi twalalandapo?

⁶ Finshi tulesambilila ku fyacitikile Paulo na Sila? Yehova kuti acita ifyo tushileenekela,  kanshi tatulingile ukusakamikwa nga twakwata amesho. Ifyo Paulo alembeele aba bwananyina mu Filipi pa masakamika na pa mutende wa kwa Lesa filanga ukuti alisambilileko isambililo ilyacindama ku fyamucitikile. Natubale tulande pa mashiwi ayo Paulo alembele ayaba pa Abena Filipi 4:6, 7. (Belengeni.) Lyena twalalandako na pa malyashi na yambi aya mu Baibolo ayalanda pa fyo Yehova acitiile bamo ifyo bashaleenekela. Na mu kulekelesha twalalanda pa fyo “umutende wa kwa Lesa” wingatwafwa ukushipikisha no kucetekela sana Yehova ilyo tuli na mafya.

7. Finshi Paulo alandilepo ilyo alembeele aba bwananyina mu Filipi kalata, kabili finshi tulesambilila ku mashiwi alembele?

⁷ Ukwabula no kutwishika ilyo aba bwananyina mu Filipi babelengele kalata iyo Paulo abalembele, bafwile balibukishe ifyamucitikile ne fyo bonse bashaleenekela ukuti Yehova alamwafwa mu nshila amwafwililemo. Finshi Paulo alebasambilisha? Alebasambilisha ukuti tabalingile ukulasakamana. Balingile ukulapepa pa kuti baleba no mutende wa kwa Lesa. Paulo abebele ukuti ‘umutende wa kwa Lesa walicila amatontonkanyo yonse.’ Bushe aya mashiwi yalola mwi? Bakapilibula bamo bapilibula aya mashiwi ukuti, umutende “uwacila ifiloto fyesu fyonse” nelyo “uwacila amapange ya bantunse bonse.” Mu mashiwi yambi Paulo aletila te kuti twelenganye no kwelenganya ifyo “umutende wa kwa Lesa” wawama. Inshita shimo, fwe bantunse te kuti twishibe ifya kucita pa kupwisha amafya, Yehova ena aleshiba kabili kuti acita ifyo tushingenekela no kwenekela.—Belengeni 2 Petro 2:9.

8, 9. (a) Nangu ca kuti Paulo balimufyengele mu Filipi, fisuma nshi fyafumine mu fyacitike? (b) Mulandu nshi aba bwananyina mu Filipi babikiile amano ku fyo Paulo alandile?

⁸ Ilyo aba bwananyina mu Filipi baletontonkanya pa fyacitike mu myaka 10 ukutula apo Yehova acitiile Paulo ifyo bashaleenekela, bafwile balikoseleshiwe. Ifyo Paulo alembele fyali fya cine. Nangu ca kuti Yehova alilekele ukuti Paulo na Sila babafyenge, ifi fyalengele ‘bacingilila no kukosha imbila nsuma ukulingana ne funde.’ (Fil. 1:7) Bamafumu tabali na kulacusha abali mu cilonganino ca Bena Kristu icapangilwe mu musumba wa Filipi. Nalimo ifyo Paulo acitile fyalengele Luka kondapa ashale mu Filipi ilyo Paulo na Sila bafuminemo. Kanshi Luka ashele aleyafwa Abena Kristu abapya abali mu mu Filipi.

⁹ Ukwabula no kutwishika ilyo aba bwananyina mu Filipi babelengele kalata iyo Paulo abalembeele, balishibe ukuti amashiwi alembele tayali malandakanwa fye. Paulo alikwete amafya ayakalamba; lelo alilangile ukuti alikwete “umutende wa kwa Lesa.” Na kuba ilyo Paulo alembeele aba bwananyina kalata ninshi balimukaka pa ng’anda mu Roma. Na lyo line ifyo alecita fyalelanga ukuti ali no “mutende wa kwa Lesa.”—Fil. 1:12-14; 4:7, 11, 22.

10, 11. Cinshi tulingile ukucita nga ca kuti twasakamana sana pa mulandu no bwafya tukwete, kabili finshi twingenekela?

¹⁰ Finshi fingatwafwa ukukanasakamikwa nangu kamo no kuba no “mutende wa kwa Lesa”? Amashiwi Paulo alembeele abena Filipi yalanga ukuti icingatwafwa lipepo. Kanshi nga twasakamikwa tulingile ukweba Yehova fyonse ifitusakamike. (Belengeni 1 Petro 5:6, 7.) Ilyo mulepepa kuli Yehova mulingile ukutetekela ukuti alamusakamana. Mulepepa amapepo ya ‘kutootela,’ Yehova pa fisuma fyonse ifyo amucitila. Tukacetekela sana Yehova nga tuleibukisha ukutila kuti “[acita] fyonse no kulundapo ukucila na pa fyo twingalomba  nangu pa fyo twingatontonkanya.”—Efes. 3:20.

¹¹ Nga filya cali kuli Paulo na Sila ilyo bali mu Filipi, na ifwe bene Yehova kuti atucitila ifyo tushileenekela. Nalimo te kuti acite icipesha amano, lelo akatucitila ifyo tulekabila. (1 Kor. 10:13) Na lyo line ici tacilolele mu kuti tufwile ukwikala fye no kulalolela Yehova ukuti apwishe ubwafya tukwete. Tulingile ukulacita ifintu ukulingana ne fyo tulepepelapo. (Rom. 12:11) Nga tulecita ifi, tukalanga ukuti tulefwaisha ico tulepepelapo kabili Yehova akatupaala. Lelo tulingile ukwishiba ukuti Yehova tacita fye ifyo twamulomba, ifyo twapanga ne fyo tuleenekela ena ukutucitila. Inshita shimo alacita ne fyo tushileenekela. Natulande pa malyashi yamo aya mu Baibolo eyengalenga twacetekela sana ukuti Yehova kuti atucitila ne fyo tushileenekela.

12. (a) Finshi Hisekia acitile ilyo Imfumu Sankeribu iya bena Asiria yalefwaya ukubasansa? (b) Finshi tulesambilila ku fyo Yehova apwishishe ubwafya?

¹² Ilyo tulebelenga Amalembo, ilingi line tulabelenga na pa fyo Yehova alecitila abantu ifyo bashaleenekela. Ilyo Imfumu Hisekia yaleteka, Sankeribu imfumu ya Asiria yalisanshile imisumba ya malinga iya kwa Yuda ukufumyako fye Yerusalemu. (2 Isha. 18:1-3, 13) Lyena Sankeribu alefwaya ukusansa Yerusalemu. Finshi Imfumu Hisekia yacitile ilyo yaishibe ukuti Sankeribu alefwaya ukubasansa? Yalipepele kuli Yehova kabili yaile kuli kasesema Esaya ukuti aipandeko amano. (2 Isha. 19:5, 15-20) Na kabili Hisekia alicitile ne fyalangile ukuti taumine kumo ilyo alipile ifyo Sankeribu amwebele ukulipila. (2 Isha. 18:14, 15) Hisekia alipekenye ifyali no kubafwa nga babashinga pa nshita iitali. (2 Imila. 32:2-4) Lelo bushe ubwafya bwapwile shani? Yehova atumine malaika uwaipeye abashilika ba kwa Sankeribu 185,000 mu bushiku fye bumo. Ukwabula no kutwishika takwali nangu umo ukubikako fye na Hisekia wine uwaleenekela ukuti ifi e fyo Yehova ali no kucita!—2 Isha. 19:35.

13. (a) Finshi tulesambilila ku fyacitikile Yosefe? (b) Finshi fyacitike ifyo Sara ashaleenekela?

¹³ Natulande na pa mulumendo Yosefe umwana wa kwa Yakobo. Ilyo ali mu cifungo mu Egupti, bushe alishibe ukuti bakamusonta ukuba cilolo mu Egupti nelyo ukuti Yehova akamubomfya pa kupususha ulupwa lwakwe ku cipowe? (Ukute. 40:15; 41:39-43; 50:20) Ukulanda fye icishinka, ifyo Yehova acitile fyalicilile pa fyo Yosefe aleenekela. Natulande na pali Sara icikolwe ca kwa Yosefe. Bushe Sara uwali umukote aleenekela ukuti Yehova ali no kulenga aimita no kukwata umwana umwaume, ukucila pa kukwata umwana umwaume uo umubomfi wakwe amufyalile? Sara taleenekela ukuti akafyala umwana  umwaume uo bainike ati Isaki.—Ukute. 21:1-3, 6, 7.

14. Finshi twingacetekela Yehova ukutucitila?

¹⁴ Kwena te kuti twenekele ukuti Yehova akapwisha amafya yesu yonse mu cisungusho, kabili te kuti tumwebe ukuti atucitile ifintu ifikalamba kabili ifyakupapusha. Lelo twalishiba ukuti Lesa uwacitiile ababomfi bakwe ifintu ifisuma e Lesa wesu, Yehova. (Belengeni Esaya 43:10-13.) Ifi twaishiba pali Lesa filatwafwa ukumutetekela. Twalishiba ukutila kuti atukosha pa kuti tucite ukufwaya kwakwe. (2 Kor. 4:7-9) Finshi tulesambilila kuli aya malyashi ya mu Baibolo? Nga fintu twasambilila pa fyo Yehova ayafwile Hisekia, Yosefe na Sara, na ifwe nga twatwalilila ukuba aba cishinka kuli Yehova, kuti atwafwa ukupwisha amafya ayalemoneka kwati te kuti yapwe.

15. Cinshi cingatwafwa ukutwalilila ukuba no “mutende wa kwa Lesa,” kabili cinshi calenga tube ifibusa fya kwa Lesa?

¹⁵ Finshi fingatwafwa ukutwalilila ukuba no “mutende wa kwa Lesa” na lintu tuli na mafya? Tulingile ukutwalilila ukuba ifibusa fya kwa Lesa wesu Yehova. Kristu Yesu uwapeele ubumi bwakwe ukuba icilubula e walenga ukuti tube ifibusa fya kwa Lesa. Icintu na cimbi icisuma ico Shifwe atucitila kutupeela icilubula. Yehova abomfya icilubula ku kutwelela imembu, pa kuti tuleba na kampingu iisuma no kupalama kuli ena.—Yoh. 14:6; Yako. 4:8; 1 Pet. 3:21.

16. Finshi ficitika nga ca kuti twaba no “mutende wa kwa Lesa”? Langilileni.

¹⁶ Finshi ficitika nga twaba no “mutende wa kwa Lesa uwacila amatontonkanyo yonse”? Baibolo yasuka aiti umutende wa kwa Lesa ‘ukalinda imitima yesu na matontonkanyo yesu muli Kristu Yesu.’ (Fil. 4:7) Ishiwi lya ciGriki ilyo bapilibwile ukuti “ukulinda” balelibomfya pa kulanda pa mulimo abashilika balebomba uwa kucingilila umusumba. Abaleikala mu musumba wa Filipi balebalinda ku bashilika. Abaleikala mu Filipi balelaala ukwabula ukusakamana nangu cimo, pantu balishibe ukuti ibumba lya bashilika lyalelinda impongolo sha musumba. E fyo caba na kuli ifwe, nga twaba no “mutende wa kwa Lesa,” tatwakulasakamana nangu cimo. Twalishiba ukuti Yehova alatusakamana kabili afwaya ifintu filetuwamina. (1 Pet. 5:10) Ukwishiba ifi kulalenga twilasakamana sana kabili twilafuupulwa.

17. Finshi fingatwafwa ukucetekela ukuti Yehova akatupususha ku ntanshi?

¹⁷ Nomba line fye ubucushi bukalamba ubushabala abubako pano isonde buli no kwisa. (Mat. 24:21, 22) Kwena tatwaishiba fyonse ifikacitikila cila muntu ilyo ubucushi bukalamba bukesa. Lelo tatulingile ukulasakamana sana. Nangu ca kuti tatwaishiba fyonse ifyo Yehova akacita, ukumwishiba kwena twalimwishiba. Twalimona ifyo acitile ku kale filanga ukuti nangu ifintu fibipe shani, Yehova alafikilisha ubufwayo bwakwe, kabili inshita shimo alafikilisha ubufwayo bwakwe mu nshila iyo tushingenekela no kwenekela. Lyonse Yehova nga atucitila ifyo tushileenekela, tulaba no “mutende wa kwa Lesa uwacila amatontonkanyo yonse.”