1, 2. Kweekĩkie ata nĩ kana Vaulo na Sila mese kũtw’ĩka nĩmekw’a kolokolonĩ ndũanĩ ya Vilivi? (Sisya visa ĩthangũnĩ yĩĩ.)

MŨTHENYA ũmwe ũtukũ katĩ, amisonalĩ elĩ, Vaulo na Sila, maĩ avingĩe kasũmbanĩ ka kolokolo ka nthĩnĩ mũno ndũanĩ ya Vilivi. Maaũ moo mooveewe mĩtĩnĩ makalũma, na meew’aa malĩtw’e nĩ mũongo nĩ kũkũnwa kũla makũnĩtwe. (Meko 16:23, 24) Maũndũ maĩ manavĩndũka mĩtũkĩ mũno ũndũ matasũanĩaa! Makililye matataĩĩe andũ moombana na mamakusũlany’a mamatwaa kotinĩ masilĩlwe. Ngũa syoo syatembũangiwe na malumangw’a na ndata maũmĩw’a mũno. (Meko 16:16-22) Ũsu ndwaĩ ũsili wa katĩ o na vanini! Vaulo aĩ laiaa wa Lomi na ndaaĩle kũsilĩlwa ũu. *

² Maũndũ asu nĩmo Vaulo wasũanĩaa ũtukũ katĩ e kala kasũmbanĩ. O na ndaema kwĩthĩwa asũanĩie ĩũlũ wa andũ ma Vilivi. Andũ ma Vilivi mayaĩ na ĩsinakoke o na yĩmwe ndũanĩ yoo, o na kau ndũa mbingĩ ila Vaulo waĩ anakinyĩla syaĩ na masinakoke. Nĩkyo kĩtumi Ayuti ala maĩ ndũanĩ ĩsu moombanĩaa nza wa ndũa ũtee wa ũsĩ ĩla matw’a kũthaitha. (Meko 16:13, 14) Mo nĩmethĩwa moombanĩaa vau nũndũ vayaĩ aũme ĩkũmi Ayuti ndũanĩ ĩsu,  ala mendekaa nĩ kana ĩsinakoke yambĩĩw’e? Vate nzika, mwĩkali w’onthe wa ndũa ĩsu nĩwoonaa wĩ ũndũ mũnene kwĩtwa laiaa wa Lomi. (Meko 16:21) Yo nĩvatonyeka kĩu kĩkethĩwa nekyo kyatumaa andũ asu mona Vaulo na Sila, ala maĩ Ayuti, matesa kwĩthĩwa laiaa ma Lomi? O na kwĩthĩwe kwailyĩ ata, kĩla twĩsĩ nĩ kana yu Vaulo na Sila mekĩtw’e kolokolonĩ o na matasilĩlwe ũndũ vaĩle.

3. Nĩkĩ Vaulo ũtonya kwĩthĩwa asaanĩiw’e ekw’a kolokolonĩ, ĩndĩ aĩ na woni ũilyĩ ata?

³ Kĩndũ kĩngĩ kĩtonya kwĩthĩwa kyookie kĩlĩkonĩ kya Vaulo e vau kolokolonĩ nĩ maũndũ ala maĩ manakĩtĩka myei mĩvũthũ ĩtinanga. Myeinĩ ĩsu yĩ ĩtinanga aĩ mũingo ũla ũngĩ wa Ũkanga wa Aekea, kĩsionĩ kya Asia Nini. E kũu, veva mũtheu nĩwamũsiĩĩie mavinda kauta ndakatavany’e kũndũ kũmwe kĩsionĩ kĩu. Veva ũsu nĩ ta wamũsukumaa athi akatavany’e kĩsionĩ kĩngĩ. (Meko 16:6, 7) Nĩ kĩsio kĩva kĩu? Akwatie ũsũngĩo woninĩ wooniw’e e Teloa. Woninĩ ũsu Vaulo eeiwe atĩĩ: “Inga wũke Masetonia.” Vaulo amina kwĩw’a ndeto isu nĩwamanyie nesa kũu nĩkw’o kwenda kwa Yeova, na kwoou nĩwoosie ĩtambya ateũtindĩa. (Soma Meko ma Atũmwa 16:8-10.) Ĩndĩ kweethĩiwe ata ĩtina wa vau? Akililye avika Masetonia oou ekw’a kolokolonĩ! Nĩkĩ Yeova waekie Vaulo akwatwa? Na esaa kwĩkala kolokolonĩ ĩvinda yĩana ata? O na ethĩwa Vaulo nĩweekũlilye makũlyo asu, ndaametĩkĩlya monzye mũĩkĩĩo wake kana mamine ũtanu wake. Ĩvinda yĩu waĩ kolokolonĩ e na Sila mekalile “maimũvoya Ngai na ũmwinĩa mbathi sya ũmũkatha.” (Meko 16:25) Mũuo wa Ngai nĩwatumie ngoo syoo na ilĩko syoo iusya.

4, 5. (a) Maũndũ maitũ matonya kwĩkala ta ala ma Vaulo ata? (b) Maũndũ ma Vaulo maalyũkile ata atataĩĩe?

⁴ O ta Vaulo, no kwĩthĩwa ve mavinda amwe woonie ta weeka ũtwi ũtongoew’e nĩ veva mũtheu wa Ngai, ĩndĩ maũndũ mathi ũndũ ũtasũanĩaa. Nũtonya kwĩthĩwa wakomanie na maũndũ momũ, kana ũkaalyũkĩlwa nĩ maũndũ ũkethĩa no nginya ũvĩndũe maũndũ maku vyũ. (Mũta. 9:11) No kwĩthĩwa ũmũnthĩ wasisya ĩtina wĩkũlasya nĩkĩ Yeova waekie maũndũ asu maũkwate. Ethĩwa ũu nĩ w’o, nĩ kyaũ kĩtonya ũkũtetheesya ũendeee kũmĩĩsya ũmwĩkwatĩtye Yeova vyũ? Nĩ kana tũkwate ũsũngĩo wa ĩkũlyo yĩu, ekai tũendeee na ngewa ya Vaulo na Sila.

⁵ Vaulo na Sila makililye maendeee kwina, kweekĩka kĩndũ kyasaany’a. Makililye matataĩĩe kwathingitha na vinya. Mĩomo ya kolokolo yavingũka. Na syĩndũ ila moovetwe nasyo syathalĩka. Maũndũ asu mamina kũkĩtĩka, mũnene wa kolokolo nĩwendie kwĩyũaa ĩndĩ Vaulo amũsiĩĩa. Kuma vau, mũnene ũsu wa kolokolo vamwe na andũ make nĩmavatisiwe. Ĩla kwakee, asili nĩmatũmie anene ma asikalĩ makathasye Vaulo na Sila. Asili asu mamakũlilye maume ndũanĩ ĩsu na mũuo. Ĩndĩ ĩla meethĩie kana meekĩte ũndũ ũtonya kũmalikya thĩnanĩ ĩtina wa kũmanya Vaulo na Sila maĩ laiaa ma Lomi, nĩmaendie nemo mamaumaalya nza. Ĩndĩ Vaulo na Sila matanathi maisye no nginya mambe kwona mwĩĩtu-a-asa waĩ anavatiswa o mĩtũkĩ weetawa Litia. O na ĩngĩ nĩmatũmĩie mwanya ũsu kwĩkĩa ana-a-asa vinya. (Meko 16:26-40) Vate nzika, maũndũ mavĩndũkie ĩngĩ na mĩtũkĩ mũno!

6. Twĩneenea kyaũ?

⁶ Maũndũ asu metũmanyĩsya kyaũ? Metũmanyĩsya kana Yeova no eke maũndũ tũtataĩĩe kana no mekĩke, na kwoou tũyaĩlĩte kwĩmakĩa ĩla twakwatwa nĩ mathĩna. Vaulo nĩweeyoneie ũu na ndaaũlwa nĩ kĩu. Ndeto ila wesie kũandĩkĩa ana-a-asa ma Vilivi ĩũlũ wa kwĩmakĩa na mũuo wa Ngai,  nĩsyĩĩkĩĩthĩtye ũu. Ekai twambe kũneenea ndeto sya Vaulo ila syĩ ĩvukunĩ ya Avilivi 4:6, 7. (Soma.) Ĩtina wa ũu, nĩtũkwona ngelekany’o sya andũ angĩ mawetetwe Maandĩkonĩ syonanĩtye ũndũ Yeova weekie maũndũ matataĩĩwe. Na ĩndĩ mũthya nĩtũkwona ũndũ “mũuo wa Ngai” ũtonya kũtũtetheesya tũmĩĩsye mathĩna tũmwĩkwatĩtye Yeova vyũ.

7. Nĩ ũndũ mwaũ Vaulo wamanyĩisye ana-a-asa ma Vilivi valũanĩ wake, na ndeto syake syĩtũmanyĩsya kyaũ?

⁷ Tũi na nzika kana ĩla ana-a-asa ma Vilivi masomie valũa ũla Vaulo wamaandĩkĩie, nĩmalilikanile maũndũ ala mamũkwatĩte Vaulo mbeenĩ na ũndũ Yeova wamũtetheeisye kwa nzĩa o na vate ũmwe woo waĩ atonya kũtaĩĩa. We Vaulo endaa kũmamanyĩsya kyaũ? Kwa ũkuvĩ, ameaa mayaĩle kwĩmakĩa. Ameaa mavoye, na nĩmeũkwata mũuo wa Ngai. Na ũndũ ũmwe Vaulo wawetie nĩ kana “mũuo wa Ngai . . . ũvĩtũkĩte ũmanyi w’onthe.” Ũu nĩ kwasya ata? Mbivilia imwe itũmĩĩte ndeto ta “ũvĩtũkĩte mosũanĩo onthe” kana “ũvĩtũkĩte mĩvango yonthe ya andũ.” Kwa ũkuvĩ, Vaulo oonanasya kana “mũuo wa Ngai” nũtũtethasya mũno mbee wa ũndũ tũtonya kũsũanĩa. Kwoou o na kũtw’ĩka no tũeme kwona mũthya wa mathĩna maitũ, Yeova nĩwĩthĩawa ene, na no eke ũndũ tũtataĩĩe akatũtetheesya.—Soma 2 Vetelo 2:9.

8, 9. (a) O na kau Vaulo nĩwathĩnĩiw’e ndũanĩ ya Vilivi, kĩu kyatethisye ata? (b) Nĩkĩ ana-a-asa ala maĩ Vilivi maĩ matonya kũĩkĩĩa ndeto ila Vaulo wamaandĩkĩie?

⁸ No nginya ana-a-asa ma Vilivi methĩwe meekĩiwe vinya mũno masũanĩa ũndũ Yeova wamatethetye kwa ĩvinda ya myaka ĩkũmi mĩvĩtu kuma ĩvinda yĩla Vaulo na Sila maĩ kolokolonĩ kũu. Vate nzika, ndeto ila Vaulo wamaandĩkĩe syaĩ sya w’o. O na kau Yeova nĩwaekie Vaulo na Sila mathĩnw’e mana, kĩu ‘nĩkyokitĩie na kyalũlũmĩlya ũla ũvoo mũseo.’ (Avi. 1:7) Asili asu makwatĩte Vaulo na Sila yu mayaĩ masembea kũthĩny’a ala maĩ kĩkundinĩ kya Kĩklĩsto kĩla kyaĩ kĩnaambĩĩw’a o mĩtũkĩ ndũanĩ ĩsu. Na no kwĩthĩwa ĩtina wa Vaulo kũweta kana we nĩ laiaa wa Lomi now’o mũmanyĩw’a Luka weethĩiwe atonya kũtiwa Vilivi, Vaulo na Sila mamina kũthi. Na nũndũ wa ũu, Luka aĩ atonya kũtetheesya ana-a-asa ala maĩ ndũanĩ ĩsu.

⁹ Ana-a-asa ma Vilivi maisoma valũa wa Vaulo nĩmeesĩ nesa vyũ kana ndeto ila syaĩ valũanĩ ũsu iyaĩ sya mũsomi wĩkie o kũivindĩĩsya na aiandĩka ailyĩ vandũ ovisinĩ. Nĩ w’o kana Vaulo nĩwakomanĩte na maũndũ momũ mũno, ĩndĩ nĩwoonanisye kana aĩ na “mũuo wa Ngai.” Twĩasya ũu nũndũ o na aiandĩka valũa ũsu aĩ kyovonĩ kya nyũmba, ndũanĩ ya Lomi. Ĩndĩ o na vailyĩ ũu, no waendeee kwonany’a kana aĩ na “mũuo wa Ngai.”—Avi. 1:12-14; 4:7, 11, 22.

10, 11. Tũtonya kwĩka ata ethĩwa nĩtwakwatwa nĩ ũndũ ũũtuma twĩmakĩa mũno, na twĩ na wĩkwatyo mwaũ?

¹⁰ Nĩ kyaũ kĩtonya kũtũtetheesya twĩthĩwe na “mũuo wa Ngai” vandũ va kwĩmakĩa mũno? Ndeto ila Vaulo waandĩkĩie Avilivi syĩonany’a kana ndawa ya kwĩmakĩa nĩ mboya. Kwoou ĩla tweew’a tũyĩmakĩa, ũsu nĩw’o saa wa kũvoya. (Soma 1 Vetelo 5:6, 7.) Mũvoye Yeova ũmũĩkĩĩe vyũ, wĩsĩ nesa kana nũkũthĩnĩkĩaa. Na ĩla ũũmũvoya, ndũkolwe nĩ “kũtũnga mũvea” nũndũ wa moathimo ala ũkũnengete. Nĩtũmwĩkwatasya Yeova mũnango ĩla twamanya kana nũtonya “kwĩka mũno mbee kũvĩta [maũndũ] onthe ala tũvoyaa kana kũlilikana.”—Aev. 3:20.

¹¹ Maũndũ ala Vaulo na Sila meeyoneie me Vilivi maĩ ma ũsengy’a. O ta ũu, Yeova  no atũtethye kwa nzĩa ya ũsengy’a. Nũtonya kwĩthĩwa ũte ũndũ mũnene mũno ta kyama, ĩndĩ ĩvinda yonthe kĩla Yeova wĩkaa wĩthĩaa nokyo twĩĩ na vata nakyo. (1 Ako. 10:13) Ũu ti kwasya twĩkale nthĩ tũte kwĩka ũndũ tweteele Yeova atũtetheesye vala ve na vata. Nĩtwaĩle kwĩka kĩndũ kĩkwonany’a kana nĩtũkwenda mboya sitũ isũngĩwe. (Alo. 12:11) Kĩla tũkwĩka nĩkyo kyonanasya kana mboya sitũ syumĩte ngoonĩ, na kĩu nĩkyo Yeova ũathimaa. Ĩndĩ o na ũu wĩ o vo, nĩtwaĩle kũmanya kana Yeova no eke maũndũ manenange kwĩ ala twamũvoya, kana ala tũvangĩĩe na twĩkwatĩtye eke. Mavinda angĩ nũtonya kwĩka kĩndũ o na tũteũtaĩaa. Ekai tũneenee andũ amwe mawetetwe Mbivilianĩ twone ũndũ Yeova wamatetheeisye kwa nzĩa matataĩaa. Ngewa isu niũtũtetheesya tũmwĩkwatye Yeova mũnango.

12. (a) Mũsumbĩ Esekia eekie ata ĩla wamanyie Senakelivu mũsumbĩ Asuli nũkwenda kũvithũkĩa Yelusaleme? (b) Twĩĩmanyĩsya kyaũ twasũanĩa ũndũ Yeova waminie thĩna ũsu?

¹² Maandĩkonĩ ve ngewa mbingĩ syonanĩtye ũndũ Yeova watetheeisye amwe kwa nzĩa matataĩaa. Ũmwe aĩ Mũsumbĩ Esekia. Asumbĩkĩte ĩvinda yĩla Senakelivu mũsumbĩ wa Asuli wavithũkĩĩte na akavalũkya ndũa syonthe sya Yuta ate o ndũa ya Yelusaleme. (2 Asu. 18:1-3, 13) Ĩtina wa ũu, Senakelivu nĩwavangie kũvalũkya ndũa ya Yelusaleme. Mũsumbĩ Esekia amanya ũu oosie ĩtambya yĩva? Amũvoyie Yeova na amũkũlya mwathani Isaia ũtao. (2 Asu. 19:5, 15-20) O na ĩngĩ, vandũ va Esekia ekale atekwĩka ũndũ, oonanisye aĩ mũĩ kwa kũĩva koti ũla Senakelivu wamũlasimĩthisye aĩve. (2 Asu. 18:14, 15) Nĩwasyokie oombany’a ndũa ũndũ yĩsa kwĩlingĩlwa nĩ ita kwa ĩvinda ĩasa. (2 Mav. 32:2-4) Ĩndĩ thĩna ũsu wesie kumya mũthya nata? Yeova atũmie mũlaĩka ooaa asikalĩ 185,000 ma Senakelivu na ũtukũ ũmwe. Vate nzika, ũsu nĩ ũndũ o na Esekia mwene ũtataĩaa kana nĩwĩkĩka!—2 Asu. 19:35.

13. (a) Twĩĩmanyĩsya kyaũ twasũanĩa ngewa ya Yosevu? (b) Sala atetheeiw’e ata kwa nzĩa ũtataĩaa?

¹³ Kwasũanĩa mwanake wa mũika weetawa Yosevu, mwana wa Yakovo. Ve ĩvinda Yosevu waĩ kasũmbanĩ ka yela avingĩĩtwe Misili. Ĩndĩ ĩkũlyo nĩ, We e vau nĩwaĩ esa kũsũanĩa kana mũthenya ũmwe akanyuvwa atw’ĩke wa kelĩ ũsumbĩnĩ wa Misili, kana atũmĩwe nĩ Yeova atangĩĩe andũ make maikaminwe nĩ yũa? (Mwa. 40:15; 41:39-43; 50:20) Vate nzika, Yeova nĩwatetheeisye Yosevu kwa nzĩa ũtataĩaa. O na ĩngĩ kwasũanĩa ĩũlũ wa Sala, ũla waĩ inyia wa ũmae wa Yosevu. We wĩona Sala akũĩte ũndũ wakũĩte ta waĩ asũanĩa kana Yeova nũtonya kũmũtetheesya esyaĩe mwana eka ũla wasyaĩwe nĩ mũthũkũmi wake? Vate nzika, Sala ndataĩaa o na vanini kana no asyae Isaka.—Mwa. 21:1-3, 6, 7.

14. Nĩ kyaũ twĩsĩ ĩũlũ wa Yeova?

 ¹⁴ Nĩtwĩsĩ nesa vyũ kana nthĩ nzaũ ĩte mbiku, Yeova ndesa kũtũminĩa mathĩna maitũ onthe kwa nzĩa ya kyama. O na ĩngĩ tũyaĩle kũmũvoya tũyona ta waĩle kũtwĩka maũndũ manene ta kyama. Ĩndĩ tũi na nzika kana Ngai o ũsu watetheeisye athũkũmi make kwa nzĩa mateũtaĩĩa nowe Ngai witũ. (Soma Isaia 43:10-13.) Kũmanya ũu nĩkũtumaa tũmũĩkĩĩa. Nĩtwĩsĩ kana nũtonya kwĩka kyonthe kĩla kĩkwendeka nĩ kana atũnenge vinya wa kwĩanĩsya kwenda kwake nesa. (2 Ako. 4:7-9) Ngewa isu syĩ Mbivilianĩ syĩtũmanyĩsya kyaũ? Ngewa ya Esekia, Yosevu, na Sala yĩtũmanyĩsya kana twaendeea kwĩthĩwa twĩ aĩkĩĩku, Yeova no atũtetheesye tũkĩlye vinya ĩtatwa tũkwonaa tũtayĩtonya.

15. Twaĩle kwĩka ata nĩ kana twĩthĩwe na “mũuo wa Ngai” o na ĩla twĩ mathĩnanĩ, na ũu ũtonyeka ata?

¹⁵ Tũtonya kwĩthĩwa na “mũuo wa Ngai” ata o na ĩla twakwatwa nĩ mathĩna? Tũtonya kwĩka ũu ethĩwa nĩtũkũendeea kwĩthĩwa na ngwatanĩo nzeo na Ngai witũ, Yeova. No “nthĩnĩ wa Klĩsto Yesũ” tũtonya kwĩthĩwa na ngwatanĩo ĩsu, nĩkwĩthĩwa nĩwe waumisye thayũ wake wĩthĩwe nthembo ya wovosyo. Nthembo ĩsu ya wovosyo nĩ ũmwe katĩ wa maũndũ ala manene Asa witũ ũtwĩkĩte. Yeova atũmĩaa nthembo ĩsu ya wovosyo kũvw’ĩka naĩ sitũ. Nũndũ wa ũu, nĩtwĩthĩawa na wasya mũseo wa ngoo na ngwatanĩo nzeo nake.—Yoa. 14:6; Yak. 4:8; 1 Vet. 3:21.

16. Kũendaa ata tweethĩwa na “mũuo wa Ngai”? Nengane ngelekany’o.

¹⁶ Kũendaa ata tweethĩwa na “mũuo wa Ngai, ũla ũvĩtũkĩte ũmanyi w’onthe”? Maandĩko masũngĩĩte makasya kana mũuo ũsu ‘nũsũvĩaa ngoo sitũ na mosũanĩo maitũ nthĩnĩ wa Klĩsto Yesũ.’ (Avi. 4:7) Ndeto ya tene ĩla ĩalyũlĩtwe ‘nũsũvĩaa’ yatũmĩawa nĩ andũ ma ita. Ndeto ĩsu yatũmĩawa kũweta kĩkosi kĩla kyeethĩawa kĩnengetwe wĩa wa kũsunga ndũa ila syakĩĩwe ũkũta. Ndũa ya Vilivi yaĩ na kĩkosi kĩu kya kũmĩsunga. Ekali ma Vilivi makomaa mauĩtye nũndũ nĩmeesĩ kana ve kĩkosi kĩ mĩvĩanĩ ya ndũa kĩũmasunga. O ta ũu, tweethĩwa na “mũuo wa Ngai,” ngoo sitũ na ilĩko sitũ syĩkalaa iuĩtye. Nĩtwĩsĩ kana Yeova nũtũsũvĩaa na endaa twĩkale twĩ atanu. (1 Vet. 5:10) Kũmanya kĩu nĩkw’o kũtumaa twĩkala tũtekwĩyĩtũka nũndũ wa kwĩmakĩa kana kũkw’a ngoo.

17. Nĩ kyaũ kĩtonya kũtũnenga ũnyiau wa kweteela kĩla kĩ mbee witũ?

¹⁷ O mĩtũkĩ kĩla mũndũ nũkwona thĩna mũnene ũtaamba kwoneka ĩngĩ ĩũlũ wa nthĩ. (Mt. 24:21, 22) Vai mũndũ wĩsĩ nesa vala thĩna ũsu ũkamũvikya we mwene. Ĩndĩ vai vata wa kwĩmakĩa mũno. O na kau tũyĩsĩ kyonthe kĩla Yeova ũkeka, ithyĩ nĩtwĩsĩ ũndũ Ngai witũ ũilyĩ. Ngewa ila twaneenea ieleetye maũndũ ala Yeova waaĩka kwondũ wa athũkũmi make, nĩsyatwony’a kana o na vakaumĩla kyaũ, ndalea kwĩanĩsya kĩeleelo kyake, na mavinda angĩ akĩanĩasya kwa nzĩa o na tũteũtaĩaa. Kĩla ĩvinda Yeova weeka ũu kwondũ witũ, tũkeethĩawa twakwata mwanya mũseo wa kwĩthĩwa na “mũuo wa Ngai, ũla ũvĩtũkĩte ũmanyi w’onthe.”