1, 2. Ɛbɛ laba nɛ pakpa Pɔɔlɩ nɛ Silaasɩ nɛ pɔtɔ salaka Filiipi tɛtʋ taa? (Cɔnɩ kiɖe tɛɛ kɩlɛmʋʋ.)

ƐSƆTƆM tiyiyaa; Pɔɔlɩ nɛ Silaasɩ pɛwɛ ɖoo cɩjɩka nakɛyɛ taa salaka taa Filiipi tɛtʋ taa. Salaka ɖaŋ ŋgʋ kɩɩwɛ ɖooo pɩ-taa yɔ, kɩ-taa paaɖɩɣ-wɛ. Pɔhɔkɩ pa-nɩŋgbanzɩ nɛ patamnɩ kpoŋgbolonaa, po-tomnasɩ yɔɔ wɛ heŋ nɛ peɖiɣni nɩʋ wɩzasɩ siŋŋ ɛzɩma pamabɩ-wɛ yɔ pɩ-yɔɔ. (Tʋma 16:23, 24) Pataamaɣzɩ kaaʋ se wɛtʋ tʋnɛ tɩtalɩɣ-wɛ. Tɛtʋ taa mba nabɛyɛ kpa-wɛ lɛ, powoni-wɛ kɩyakʋ taa nɛ tɔm hʋyaa kɔɔ pekpeɣlini-wɛ. Peeɖe pɔhɔzɩ po-tokonaa nɛ polu-wɛ agbazɛɛ siŋŋ. (Tʋma 16:16-22) Pɔɔlɩ kaakɛ Roma tʋ, paa mbʋ yɔ, patɩhʋʋ ɛ-tɔm ɛzɩ pɩɩpɔzʋʋ yɔ. Mulum lakasɩ nzɩ lɛ mbʋ yɔ! *

² Alɩwaatʋ ndʋ Pɔɔlɩ kaawɛ cɩkpɛndʋʋ taa salaka taa peeɖe yɔ, ɛwɛɛ nɛ ɛmaɣzɩɣ mbʋ pɩtalɩ-wɛ evemiye nɖɩ ɖɩ-taa yɔ, pɩ-yɔɔ. Ɛmaɣzaɣ ɖɔɖɔ Filiipi tɛtʋ taa mba yɔɔ. Pataawɛɛnɩ Yuuda mba Ɛsɔ sɛtʋ lona wena payaɣ se sinaagɔɔgɩwaa yɔ a-taa naɖɩyɛ, ɛlɛ pɩtaawɛɛ mbʋ tɛtʋ sakɩyɛ ndʋ tɩ-taa Pɔɔlɩ  kaatɛm wobu yɔ. Yuuda ñɩma mba paawɛ peeɖe yɔ, palɩɣaɣ tɛtʋ nɛ wayɩ nɛ powoki patɩmɩɣ pɔɔ nakɛyɛ kidiiliŋ yɔɔ. (Tʋma 16:13, 14) Pɩɩpɔzaa se Yuuda mba abalaa ɩtalɩ hiu tɛtʋ natʋyʋ taa pʋcɔ nɛ pɛwɛɛnɩ sinaagɔɔgɩ. Ye mbʋ ɛzɩ abalaa Yuuda ñɩma mba paawɛ Filiipi tɛtʋ taa yɔ, pataatalɩ hiu na? Pɩnaɣaɣ kaɣlaa se ɛzɩma Filiipi tɛtʋ taa mba kaakɛ ɖɔɖɔ Roma mba yɔ, pakpazaɣ pa-tɩ pɩ-yɔɔ. (Tʋma 16:21) Pɩtɩla pʋyɔɔ pamaɣzaɣ se ɛzɩma Pɔɔlɩ nɛ Silaasɩ pɛkɛ Yuuda mba yɔ paapɩzɩɣ nɛ pɛkɛ Roma mba ɖɔɖɔ. Paa pɩtɩɩkɛ suwe yɔ, pomuli-wɛ nɛ pakpa-wɛ nɛ pɔtɔ salaka.

3. (a) Ɛzɩma pakpa Pɔɔlɩ nɛ pɔtɔ salaka yɔ, ɛbɛ yɔɔ pɩpɩzaɣ se pɩha-ɩ lɩmaɣza? (b) Ɛlɛ wɛtʋ kɩbandʋ ndʋ ɛlɩzaa nɛ ɛwɩlɩ?

³ Pɩtɩla Pɔɔlɩ kaawɛɛ nɛ ɛmaɣzɩɣ mbʋ pɩɩlabɩ fenasɩ cabɩ nzɩ sɩɖɛwa yɔ sɩ-taa yɔ pɩ-yɔɔ ɖɔɖɔ. Alɩwaatʋ ndʋ lɛ, ɛɛwɛ teŋgu ŋgʋ payaɣ se Égée yɔ, kɩ-wayɩ kiŋ Azii Cikpeluu taa. Ɛɛwɛ peeɖe lɛ, tam sakɩyɛ, fezuu kiɖeɖeu taaha-ɩ nʋmɔʋ se esusi tɔm ageeta naayɛ taa. Pɩɩwɛ ɛzɩ fezuu kiɖeɖeu tuyaɣ-ɩ se ɛɖɛɛnɩ hɔɔlʋʋ nakʋyʋ taa yɔ. (Tʋma 16:6, 7) Ɛlɛ ɛzɩ le kɩcaɣ se ewolo? Ɛɛwɛ Trowaasɩ lɛ, ɛna natʋ natʋyʋ nɛ tɩ-taa lɛ, peheyi-i se: “Kɔɔ Masedonii.” (Kalɩ Tʋma 16:8-10.) Ɛtalɩ peeɖe lɛ, ɛbɛ laba? Ɛtalɩ Masedonii peeɖe nɛ pɩla pazɩ lɛ, pakpa-ɩ nɛ pɔtɔ salaka. Ɛbɛ yɔɔ Yehowa ha nʋmɔʋ se pakpa Pɔɔlɩ nɛ pɔtɔ salaka? Alɩwaatʋ ɛzɩma ɛkaɣ labʋ salaka taa peeɖe? Paa Pɔɔlɩ kaawɛɛ nɛ ɛmaɣzɩɣ tɔm tʋnɛ tɩ-yɔɔ yɔ, etiyele se tɩcamɩ tisuu nɛ taa leleŋ weyi ɛɛwɛna yɔ. Ɛ nɛ Silaasɩ pɛwɛɛ nɛ ‘patɩmɩɣ nɛ peteɣ Ɛsɔ samtʋ hendu.’ (Tʋma 16:25) Ɛsɔ tɛ laŋhɛzɩyɛ kaahɛzɩ pa-laŋa nɛ pa-maɣzɩm.

4, 5. (a) Ɛzɩma ɖɛ-wɛtʋ pɩzɩɣ nɛ tɩnɩɣzɩnɩ Pɔɔlɩ ñɩndʋ? (b) Ɛlɛ ɛzɩma Pɔɔlɩ wɛtʋ kɔm nɛ tɩlɛɣzɩ nɛ ɛtaamaɣzɩ pɩ-yɔɔ kaaʋ?

⁴ Ɛzɩ Pɔɔlɩ yɔ, nabʋyʋ taa pɩlakɩ-ŋ ɛzɩ nʋmɔʋ ŋgʋ Ɛsɔ fezuu kiɖeɖeu wɩlɩɣ yɔ, ŋwɛɛ ŋɖɔŋ kɩ-taa ɛlɛ piiɖeɣni-ŋ ɛzɩ ŋŋmaɣzʋʋ yɔ. Pɩtɩla ŋkatɩɣ kala sɔsɔna nɛ pɩkɔŋnɩ lɛɣzɩtʋ siŋŋ ñe-wezuu caɣʋ taa. (Ekl. 9:11) Pɩpɩzɩɣ piyele nɛ ŋpɔzɩ ña-tɩ se ‘ɛzɩ ɛbɛ yɔɔ Yehowa ha nʋmɔʋ se wɛtʋ ndʋ tɩtalɩ-m?’ Ye pɩtalɩ-ŋ mbʋ, ɛbɛ pɩzɩɣ pɩsɩnɩ-ŋ nɛ ŋwolo pɩ-yɔɔ nɛ ŋɖɔkɩ ña-tɩ kpam nɛ ŋtaɣ Yehowa liu nɛ ña-laŋɩyɛ pilim? Pɩsa nɛ ɖicosi tɔm tʋnɛ tɩ-yɔɔ lɛ, yele ɖɩɖaɣnɩ pɩsʋʋ mbʋ pɩɩtalɩ Pɔɔlɩ nɛ Silaasɩ yɔ pɩ-yɔɔ.

⁵ Alɩwaatʋ ndʋ Pɔɔlɩ nɛ Silaasɩ pɛwɛɛ nɛ peteɣ hendu nɛ pasaŋ Ɛsɔ lɛ, piti lakasɩ nzɩ pataamaɣzɩ sɩ-yɔɔ kaaʋ yɔ sɩla. Tɛtʋ paɣzɩ ñamsʋʋ siŋŋ nɛ pɩtʋlɩ salaka nɔnɔsɩ. Mbʋ paahɔkɩnɩ salaka tɩnaa yɔ, pɩhɛɖɩ. Pɩlabɩ mbʋ lɛ, salaka yɔɔ cɔnɩyʋ caɣaɣ ɛ-tɩ kʋʋ, ɛlɛ Pɔɔlɩ kpa-ɩ se ɛtaala mbʋ. Pʋwayɩ lɛ, salaka yɔɔ cɔnɩyʋ ɛnʋ nɛ ɛ-hɔʋ taa mba paha pa-tɩ nɛ pamɩyɩsɩ-wɛ lɩm. Teu fema lɛ, tɔm hʋyaa tiyi se powolo nɛ palɩzɩ Pɔɔlɩ nɛ Silaasɩ salaka taa. Palɩzɩ-wɛ lɛ, peheyi-wɛ se powolo pɛɖɛɛnɩ laŋhɛzɩyɛ. Tɛtʋ taa tɔm hʋyaa nawa se Pɔɔlɩ nɛ Silaasɩ pɛkɛ Roma mba lɛ, pa-maɣmaɣ pɔkɔɔ se pasɩɩ-wɛ mbʋ pʋyɔɔ yɔ panawa se pɩtaapɔzɩ se palabɩ-wɛ kañatʋ natʋyʋ. Pɔɔlɩ nɛ Silaasɩ palɩnɩ salaka taa lɛ, patɩɖɛɛ kpaagbaa ɛzɩ tɔm hʋyaa kaasɔɔlʋʋ yɔ, ɛlɛ powoba nɛ pɛsɛɛ koobu halɩñɩnʋ Liidii weyi paamɩyɩsɩ-ɩ lɩm pitileɖita yɔ nɛ pakpazɩ ɖɔɖɔ ɖoŋ koobiya lalaa. (Tʋma 16:26-40) Pataamaɣzɩ se mbʋ pɩkaɣ labʋ.

6. Ɛbɛ taa ɖɩkaɣ tazʋʋ?

⁶ Ɛbɛ tɔm tʋnɛ tɩkpɛlɩkɩɣ-ɖʋ? Pɩkpɛlɩkɩɣ-ɖʋ se Yehowa pɩzɩɣ nɛ ɛla piti lakasɩ nzɩ sɩ-yɔɔ ɖɩtɩmaɣzɩ kpa yɔ; pʋyɔɔ lɛ, alɩwaatʋ ndʋ ɖɩkatɩɣ takɩm yɔ pɩtɩmʋna se ɖɩnɩɣzɩ. Tɔm ndʋ apostoloo Pɔɔlɩ heyi Filiipi koobiya nɩɣzɛ  nɛ Ɛsɔ tɛ laŋhɛzɩyɛ pɔ-yɔɔ yɔ, tɩwɩlɩɣ kpayɩ kpayɩ se ɛ-maɣmaɣ ɛɛkpɛlɩkɩ lɔŋ ɛzɩma Ɛsɔ kaaholi ɛ nɛ Silaasɩ yɔ pɩ-taa. Kajalaɣ lɛ, yele ɖɩtazɩ Pɔɔlɩ tɔm ndʋ tɩwɛ Filiipi 4:6, 7 taa yɔ tɩ-taa. (Kalɩ Filiipi 4:6, 7.) Pʋwayɩ lɛ, ɖɩtazɩ Bibl taa kɩɖaŋ weyi ɩwɩlɩɣ se Yehowa lakɩ piti lakasɩ nzɩ ɛyʋ tɩɖʋna kaaʋ yɔ, ɩ-taa nɩɩyɩ taa. Nɛ kɛdɛzaɣ ɖeɖe lɛ, ɖɩkaɣ naʋ ɛzɩma “Ɛsɔ tɛ laŋhɛzɩyɛ” pɩzɩɣ nɛ ɖɩsɩnɩ-ɖʋ nɛ ɖɩtaa Yehowa liu nɛ ɖɩɖɔkɩ ɖa-tɩ kpam takɩm taa yɔ.

7. (a) Tɔm ndʋ yɔɔ Pɔɔlɩ ñɩɣ niye takayaɣ ŋga ɛma Filiipi koobiya yɔ, ka-taa? (b) Nɛ lɔŋ weyi ɛ-tɔm ndʋ tɩkpɛlɩkɩɣ-ɖʋ?

⁷ Pɩtʋʋ fɛyɩ se Filiipi koobiya kalɩ takayaɣ ŋga Pɔɔlɩ ma-wɛ yɔ lɛ, pɔtɔzɩ mbʋ pɩɩtalɩ-ɩ yɔ pɩ-yɔɔ nɛ ɛzɩma pa-taa nɔɔyʋ taaɖʋna se Yehowa pɩzɩɣ nɛ ɛla piti lakasɩ nzɩ ɛlabɩ puwiye yɔ. Lɔŋ weyi Pɔɔlɩ caɣaɣ se pɛkpɛlɩkɩ? Ɛñɩnaɣ se eheyi-wɛ se paa kaɖɛ nɖɩ ɖɩ-taa pɛwɛɛ yɔ, pataanɩɣzɩ. Ye patɩmnɩ Ɛsɔ yɔ, ɛhaɣ-wɛ ɛ-tɛ laŋhɛzɩyɛ. Ɛlɛ yʋsɩ se Pɔɔlɩ yɔɔdaa se: ‘Ɛsɔ tɛ laŋhɛzɩyɛ kpaɖɩ lɔŋ kpeekpe.’ Tɔm tʋnɛ tɩ-tɔbʋʋ lɛ suwe? Tɔm pee wena pɛɖɛzɩ-yɛ mayaɣ kanɛ ka-taa se ‘kpaɖɩ lɔŋ kpeekpe’ yɔ, tɔm ɖɛzɩyaa nabɛyɛ ɖɛzɩ-yɛ se “cɛzɩ mbʋ ɛyʋ pɩzɩɣ nɛ eɖozi yɔ pɩ-yɔɔ” yaa “cɛzɩ mbʋ ɛyʋ pɩzɩɣ nɛ ɛmaɣzɩ yɔ pɩ-yɔɔ.” Ye mbʋ Pɔɔlɩ ñɩnaɣ se ɖɩtɩlɩ se “Ɛsɔ tɛ laŋhɛzɩyɛ” kpaɖɩ ɖeu mbʋ payɩ pɩ-yɔɔ ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩmaɣzɩ yɔ. Pʋyɔɔ lɛ, paa nabʋyʋ taa ɖɩwɛ kʋñɔŋ nakʋyʋ taa nɛ pɩlakɩ-ɖʋ ɛzɩ ɖɩɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩlɩɩ kɩ-taa yaa nɔɔyʋ ɛɛpɩzɩɣ ɖɔɖɔ nɛ ɛsɩnɩ-ɖʋ yɔ, ɖɩtaasɔɔ kaaʋ se Yehowa ñapɩzɩɣ. Ɛpɩzɩɣ nɛ ɛla piti lakasɩ nzɩ sɩ-yɔɔ ɖɩtaamaɣzɩ kaaʋ yɔ nɛ ɛsɩnɩ-ɖʋ.—Kalɩ 2 Pɩyɛɛrɩ 2:9.

8, 9. (a) Mulum lakasɩ nzɩ sɩɩtalɩ Pɔɔlɩ Filiipi ɛjaɖɛ taa yɔ, wazasɩ nzɩ sɩkɔnɩ pʋwayɩ? (b) Ɛbɛ yɔɔ Filiipi koobiya kaamʋ Pɔɔlɩ tɔm camɩyɛ?

⁸ Mbʋ mbʋ pɩlabɩ pɩnzɩ hiu nzɩ sɩtɩŋ alɩwaatʋ ndʋ Yehowa holi Pɔɔlɩ nɛ Silaasɩ salaka taa yɔ, pɩ-yɔɔ maɣzʋʋ kaakpazɩ Filiipi koobiya ɖoŋ. Pɩsɩnɩ-wɛ nɛ pana se tɔm ndʋ payɩ Pɔɔlɩ mawa yɔ tɩkɛ toovenim. Paa Yehowa ɛha nʋmɔʋ nɛ pɔtɔ Pɔɔlɩ salaka ɖulum kɔyɔ, pɩɩha waɖɛ Pɔɔlɩ se ‘ɛlʋ tɔm kɩbandʋ yɔɔ nɛ eyele nɛ patɩlɩ-tʋ.’ (Fil. 1:7) Pɩtʋʋ fɛyɩ se pɩkandɩyɩ Krɩstʋ ɛgbɛyɛ kɩfaɖɛ nɖɩ ɖɩñɔ Filiipi tɛtʋ taa yɔ ɖɩ-yɔɔ, mbʋ pʋyɔɔ yɔ, kpaɣnɩ alɩwaatʋ ndʋ lɛ, pɩlakɩ kaɖɛ se tɔm hʋyaa ɩtasɩ Krɩstʋ tʋ nɔɔyʋ kpaʋ yem nɛ palabɩ-ɩ mbʋ pɩtɩmʋna yɔ. Halɩ pɩtɩla Pɔɔlɩ lakasɩ kaahanɩ waɖɛ ɛ-taabalʋ Luka weyi ɛkɛ ɖɔkɔtɔ yɔ se ɛcaɣ Filiipi tɛtʋ taa alɩwaatʋ ndʋ Pɔɔlɩ nɛ Silaasɩ paba ɖɛwa yɔ. Luka pɩzaɣ se ɛkpazɩ ɖoŋ nɛ ɛɖʋ nesi Krɩstʋ ɛgbɛyɛ nɖɩ ɖɩɩñɔ Filiipi tɛtʋ taa yɔ.

⁹ Toovenim taa lɛ, alɩwaatʋ ndʋ Filiipi koobiya kalaɣ Pɔɔlɩ takayaɣ yɔ, paanawa se pɩtɩkɛ kaɖɩka nakɛyɛ caɣnɩ ɖoli yem fɛɛɛ nɛ kama-wɛ tɔm. Pɔɔlɩ kaakatɩ kʋñɔmɩŋ siŋŋ, ɛlɛ ɛwɩlaa se ɛwɛnɩ “Ɛsɔ tɛ laŋhɛzɩyɛ.” Pɩtasɩ lɛ, alɩwaatʋ ndʋ Pɔɔlɩ maɣaɣ takayaɣ koobiya mba yɔ, ɛɛwɛ salaka taa Roma. Ɛlɛ ewobi pɩ-yɔɔ nɛ ɛwɩlɩ se “Ɛsɔ tɛ laŋhɛzɩyɛ” wɛ ɛ-cɔlɔ.—Fil. 1:12-14; 4:7, 11, 22.

10, 11. (a) Alɩwaatʋ ndʋ kʋñɔŋ nakʋyʋ haɣ-ɖʋ nɩɣzɛ yɔ, ɛbɛ pɩcɛyaa se ɖɩla? (b) Nɛ lidaʋ ŋgʋ ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩwɛɛna?

¹⁰ Ɛbɛ pɩzɩɣ pɩsɩnɩ-ɖʋ nɛ ɖɩtaalɛyɩ natʋyʋ paa kɛdɛɖaɣ ŋga ka-taa nɛ ɖɩwɛɛnɩ “Ɛsɔ tɛ laŋhɛzɩyɛ”? Tɔm ndʋ Pɔɔlɩ ma Filiipi koobiya yɔ tɩwɩlɩɣ-ɖʋ se nɩɣzɛ kɔyɛ lɛ adɩma labʋ. Pʋyɔɔ lɛ, alɩwaatʋ ndʋ ɖɩwɛɣ nɩɣzɛ taa yɔ, pɩwɛɣ ɖeu se ɖɩtɩmnɩ Yehowa nɛ ɖiheyi-i mbʋ pɩ-yɔɔ ɖɩnɩɣzɩɣ yɔ. (Kalɩ 1 Pɩyɛɛrɩ 5:6, 7.) Tɩmnɩ Yehowa nɛ tisuu se mbʋ payɩ ŋpɔzʋʋ-ɩ yɔ ɛlakɩ-ŋ pʋ, mbʋ pʋyɔɔ yɔ ɛcɔŋnɩ ñɔ-yɔɔ. Ŋŋtɩmɩɣnɩ Yehowa lɛ, tɔzɩ wazasɩ nzɩ ɛtɛmɩ-ŋ kɔnʋʋ yɔ sɩ-yɔɔ nɛ ‘ŋsɛɛ-ɩ’ pɩ-yɔɔ. Ye ɖɩtɔzʋʋ se ɛpɩzɩɣ ɛla nɛ  “pɩkɩlɩ mbʋ ɖɩpɩzɩɣ ɖɩpɔzɩ yaa ɖɩmaɣzɩ yɔ” yɔ, pɩsɩɣnɩ-ɖʋ nɛ ɖɩtaa-ɩ liu nɛ pɩkpaɖɩ.—Efɛz. 3:20.

¹¹ Ɛzɩ Pɔɔlɩ nɛ Silaasɩ yɔ, ɖa ɖɔɖɔ mbʋ Yehowa lakɩ se ɛsɩnɩ-ɖʋ yɔ pɩpɩzɩɣ nɛ pɩɖɩɣzɩ-ɖʋ. Pɩtɩla pɩɩkɛɣnɩ maamaaci sɔsɔʋ nakʋyʋ, ɛlɛ ɛkaɣ-ɖʋ labʋ mbʋ ɖeyi ɖeyi pɩpɔzʋʋ-ɖʋ yɔ paa ɛzɩmtaa. (1 Kɔr. 10:13) Paa mbʋ yɔ, pɩtɩwɩlɩ se ɖɩcakɩ yem nɛ ɖɩɖʋ ɖe-nesi ɖo-yo taa nɛ ɖɩɖaŋ Yehowa se ɛcɔnɩ tɔm ndʋ tɩ-taa ɖɩwɛɛ yɔ ti-ɖeɖe yaa ɛlɩzɩ-ɖʋ tɩ-taa. Pɩcɛyaa se ɖa-lakasɩ ɩla nɔɔ kʋɖʋmaɣ nɛ ɖa-adɩma. (Roma 12:11) Ye ɖɩlakɩ mbʋ yɔ, ɖɩwɩlɩɣ se ɖɩtɛm ɖa-taa nɛ ndʋ ɖɩyɔɔdɩ ɖa-adɩma taa yɔ, nɛ piyeki nɛ Yehowa wazɩ-ɖʋ. Alɩwaatʋ kʋɖʋmtʋ ndʋ tɩ-taa ɖɔɖɔ lɛ, pɩcɛyaa se ɖɩtɩlɩ se pɩtɩkɛ mbʋ mbʋ ɖɩñɩnɩɣ, ɖa-kaɖʋsɩ yaa mbʋ ɖɩɖaŋ kpam yɔ, pi-ɖeke Yehowa pɩzɩɣ nɛ ɛlabɩ-ɖʋ. Nabʋyʋ taa ɛlakɩ-ɖʋ mbʋ ɖɩtaamaɣzɩ pɩ-yɔɔ kaaʋ yɔ. Yele nɛ ɖɩtazɩ Bibl taa kɩɖaŋ nɩɩyɩ taa. Ɩkaɣ-ɖʋ kpazʋʋ ɖoŋ nɛ ɖa-taa tɛ se Yehowa pɩzɩɣ nɛ ɛla mbʋ ɖɩtɩɖʋna yɔ nɛ ɛsɩnɩ-ɖʋ.

12. (a) Alɩwaatʋ ndʋ Asiirii wiyaʋ Senakeribʋ kaɖaɣnɩ Ezekiyaasɩ lɛ, ɛzɩma ɛlɛ laba? (b)  Ɛzɩma Yehowa cɔnɩ tɔm ndʋ ti-ɖeɖe yɔ ɛbɛ pɩkpɛlɩkɩɣ-ɖʋ?

¹² Ye ɖɩtazɩɣ masɩ taa yɔ, ɖɩkaɣ naʋ se Yehowa labɩ ɛ-sɛyaa sakɩyɛ mbʋ pataaɖʋna yɔ. Wiyaʋ Ezekiyaasɩ caɣ wezuu alɩwaatʋ ndʋ Asiirii wiyaʋ Senakeribʋ wabɩ Yuuda nɛ ɛmʋ kɩ-tɛtʋ sɔsɔtʋ ndʋ paacɔzɩ-tʋ kolonzi yɔ tɩ-tɩŋa, ɛlɛ ɛtɩpɩzɩ nɛ ɛmʋ Yeruzalɛm. (2 Aw. 18:1-3, 13) Pʋwayɩ lɛ, Senakeribʋ kɛzɩ ɛ-lɩmaɣza nɛ Yeruzalɛm yɔɔ se ɛlakɩnɩ-kʋ you. Ɛbɛ Wiyaʋ Ezekiyaasɩ labɩ alɩwaatʋ kaɖɛ ñɩndʋ ndʋ tɩ-taa? Ɛtɩmnɩ Yehowa nɛ ɛñɩnɩ lɔŋ tasʋʋ nayʋ Izaayii cɔlɔ. (2 Aw. 19:5, 15-20) Ɛñaɣ pana ɖɔɖɔ nɛ ɛla mbʋ ɛpɩzaɣ yɔ, nɛ ɛhɛyɩ lambuu ŋgʋ Senakeribʋ pɔzɩ-ɩ yɔ. (2 Aw. 18:14, 15) Pɩtasɩ lɛ, ɛkpaɣ alɩwaatʋ nɛ ɛñɔɔzɩ ɛ-tɩ se ɛpɩzɩ nɛ ɛkaɖɩnɩ koyindu. (4 Aw. 32:2-4) Ɛlɛ ɛbɛ pɩtɛmnaa? Yehowa tiyi tiyiyu kʋɖʋm nɛ ɛkʋ Senakeribʋ sɔɔjanaa 185 000 ɖoo kʋɖʋma taa. Toovenim taa lɛ, Ezekiyaasɩ taamaɣzɩ se mbʋ Yehowa kaɣ labʋ puwiye.—2 Aw. 19:35.

13. (a) Mbʋ pɩtalɩ Yosɛɛfʋ yɔ, ɛbɛ pɩkpɛlɩkɩɣ-ɖʋ? (b) Piti lakasɩ nzɩ Yehowa labɩ Abraham halʋ Saara nɛ ɛlɛ taaɖʋna?

¹³ Yele nɛ ɖɩmaɣzɩ Yakɔɔb pɩyalʋ Yosɛɛfʋ yɔɔ nɛ ɖɩna. Alɩwaatʋ ndʋ pɔtɔ Yosɛɛfʋ salaka Ejipiti yɔ, ɛzɩ ɛɛmaɣzaa se wiɖiyi ɛkaɣ pɩsʋʋ wiyaʋ tɛɛ tʋ, yaa wiɖiyi Yehowa kaɣ ɛ-yɔɔ tɩŋnʋʋ nɛ ɛya ɛ-hɔʋ ñʋʋ ñɔɔsɩ alɩwaatʋ taa? (Kiɖe 40:15; 41:39-43; 50:20) Ðɩɩpɩtɩɣ se mbʋ Yehowa laba yɔ, pɩɩcɛzɩ mbʋ pɩ-yɔɔ Yosɛɛfʋ maɣzaa yɔ. Maɣzɩ ɖɔɖɔ Yosɛɛfʋ neze Saara yɔɔ nɛ ŋna. Saara kaakpadɩyaa, pʋyɔɔ lɛ ɛtaamaɣzɩ kaaʋ se wiɖiyi Yehowa kaɣ ɛ-maɣmaɣ haʋ waɖɛ se ɛlʋlɩ pɩɣa nɛ pɩtasɩnɩ ŋga ɛ-lɩmɖʋyʋ kaalʋlɩ-ɩ yɔ. Toovenim taa lɛ, Izaakɩ lʋlʋʋ kɛ piti lakasɩ nzɩ sɩ-yɔɔ Saara taamaɣzɩ kpa yɔ.—Kiɖe 21:1-3, 6, 7.

14. Lidaʋ ŋgʋ ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩwɛɛna Yehowa yɔɔ?

 ¹⁴ Ɛlɛ ɖɩɩtaɣ liu se Yehowa kaɣ tɩŋnʋʋ piti lakasɩ nasɩyɩ yɔɔ nɛ ɛɖɩzɩ ɖa-kʋñɔmɩŋ tɩŋa pʋcɔ nɛ ɛjaɖɛ kɩfaɖɛ talɩ. Nɛ ɖɩɩpɔzʋʋ-ɩ ɖɔɖɔ se ɛtɩŋnɩ piti nʋmɔʋ nakʋyʋ yɔɔ nɛ ɛsɩnɩ-ɖʋ. Ɛlɛ ɖɩnawa se Yehowa weyi ɛkɛ ɖɛ-Ɛsɔ yɔ, ɛɛtɩŋnɩ piti nʋmɔŋ sakɩyɛ yɔɔ nɛ ɛsɩnɩ ɛ-sɛyaa. (Kalɩ Izaayii 43:10-13.) Ɛzɩma ɖɩtɩlɩ tɔm tʋnɛ yɔ, pɩsɩɣnɩ-ɖʋ se ɖɩtaa-ɩ liu nɛ ɖɩwɛɛnɩ tisuu ɛ-yɔɔ. Nɛ ɖɩnawa se ɛpɩzɩɣ nɛ ɛla mbʋ payɩ pɩpɔzʋʋ yɔ nɛ ɛkpazɩnɩ-ɖʋ ɖoŋ nɛ ɖɩpɩzɩ nɛ ɖɩla mbʋ pɩkɛ ɛ-sɔɔlɩm yɔ camɩyɛ. (2 Kɔr. 4:7-9) Lɔŋ weyi Bibl taa kɛdɛsɩ sɩnɛ sɩkpɛlɩkɩɣ-ɖʋ? Ezekiyaasɩ, Yosɛɛfʋ nɛ Saara pa-kɩɖaŋ wɩlɩɣ-ɖʋ se Yehowa pɩzɩɣ nɛ ɛsɩnɩ-ɖʋ nɛ ɖɩlʋbɩnɩ paa wɛtʋ kaɖɛ ñɩndʋ ndʋ, ye ɖɩɖɔkɩ ɖe-siɣsiɣ wɛtʋ ɛ-ɛsɩndaa yɔ.

15. (a) Ɛbɛ pɩzɩɣ nɛ pɩsɩnɩ-ɖʋ nɛ ɖɩwɛɛnɩ “Ɛsɔ tɛ laŋhɛzɩyɛ”? (b) Nɛ ɛbɛ haɣ-ɖʋ waɖɛ nɖɩ?

¹⁵ Ɛzɩma ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖihiɣ Ɛsɔ tɛ laŋhɛzɩyɛ alɩwaatʋ ndʋ tɩ-taa ɖɩkatɩɣ kala yɔ? Ðɩpɩzɩɣ nɛ ɖihiɣ-ɖɩ ye ɖiyeba nɛ taabalɩyɛ kɩbanɖɛ wɛɛ ɖa nɛ ɩ ɖɛ-hɛkʋ taa yɔ. Pɩtɩŋnɩ “Yesu Krɩstʋ” weyi ɛkpaɣ e-wezuu nɛ ɛlaa yɔ ɛ-yɔɔ lɛ, taabalɩyɛ kɩbanɖɛ pɩzɩɣ nɛ ɖɩwɛɛ ɖa nɛ Yehowa ɖɛ-hɛkʋ taa. Kɩhɛyʋʋ pʋ-ñʋʋ taa kɛnɩ piti lakasɩ lɛɛsɩ nzɩ ɖa-Caa laba yɔ. Yehowa tɩŋɩɣnɩ Yesu kɩlaʋ yɔɔ nɛ ɛhɩzɩɣ ɖa-kɩwɛɛkɩm se pɩha-ɖʋ waɖɛ nɛ ɖɩwɛɛnɩ laŋɩyɛ kɩbanɖɛ nɛ ɖɩpɩzɩ ɖɩñɔtɩnɩ-ɩ.—Yoh. 14:6; Yak. 4:8; 1 Pɩy. 3:21.

16. (a) Alɩwaatʋ ndʋ ɖɩwɛɣnɩ “Ɛsɔ tɛ laŋhɛzɩyɛ nɖɩ ɖɩkpaɖɩ lɔŋ kpeekpe” yɔ, ɛbɛ pɩkɔŋnɩ-ɖʋ? (b) Ha kɩɖaʋ nakʋyʋ.

¹⁶ Alɩwaatʋ ndʋ ɖɩwɛɣnɩ “Ɛsɔ tɛ laŋhɛzɩyɛ nɖɩ ɖɩkpaɖɩ lɔŋ kpeekpe” yɔ, ɛbɛ pɩkɔŋnɩ-ɖʋ? Bibl heyiɣ-ɖʋ se: “Ɛsɔ tɛ laŋhɛzɩyɛ nɖɩ ɖɩkpaɖɩ lɔŋ kpeekpe yɔ, ɖɩɖɔkɩ mɩ-laŋa nɛ mɩ-maɣzɩm Yesu Krɩstʋ taa.” (Fil. 4:7) Tɔm piye nɖɩ pɛɖɛzaa se “ɖɩɖɔkɩ” yɔ, ɖɩɩkɛnɩ tɔm piye nɖɩ sɔɔjanaa lakaɣnɩ tʋmɩyɛ yɔ. Ðooo caanaʋ taa lɛ, ye palabɩnɩ-ɖɩ tʋmɩyɛ yɔ, pañɩnɩɣ yɔɔdʋʋ sɔɔjanaa mba paɖʋ-wɛ tʋmɩyɛ se pakandɩyɩ tɛtʋ ndʋ pɔcɔzɩ-tʋ kolonzi nɛ pata yɔ pɔ-tɔm. Filiipi kaakɛ tɛtʋ ndʋ tɩ-taa natʋyʋ. Filiipi mba ɖowaɣ yem fɛɛɛ ɖoo taa mbʋ pʋyɔɔ yɔ panawa se sɔɔjanaa tindimiye naɖɩyɛ wɛɛ nɛ pakandɩyɩɣ pɛ-tɛtʋ yɔɔ. Mbʋ ɖɔɖɔ ye ɖɩwɛnɩ “Ɛsɔ tɛ laŋhɛzɩyɛ” yɔ, ɖa-laŋɩyɛ nɛ ɖa-maɣzɩm kaɣ wɛʋ pɛɛyɛ taa. Ðɩnawa se Yehowa cɔŋnɩ ɖɔ-yɔɔ nɛ ɛsɔɔlaa se piɖeni-ɖʋ. (1 Pɩy. 5:10) Tɔm tʋnɛ, tɩkandɩyɩɣ ɖɔ-yɔɔ se nɩɣzɛ ɛtaawabɩ-ɖʋ yaa pitaatibi-ɖʋ yɔɔɔ.

17. Ɛbɛ kaɣ-ɖʋ sɩnʋʋ nɛ sɔɔndʋ ɛtaakpa-ɖʋ nɛ mbʋ pɩkaɣ labʋ cee wayɩ yɔ?

¹⁷ Pɩkazɩ pazɩ, kʋñɔŋ sɔsɔʋ ŋgʋ kɩtɩkɔɔ wiɖiyi nɛ kɩɩkaɣ tasʋʋ kɔm yɔ, kɩkaɣ paɣzʋʋ tɛtʋ kpeekpe yɔɔ. (Mat. 24:21, 22) Ðɩɩsɩŋ mbʋ ɖeyi ɖeyi pɩkaɣ talʋʋ ɖa-taa paa anɩ yɔ. Paa mbʋ yɔ, pɩtɩmʋna se ɖɩnɩɣzɩ. Paa ɖɩɩsɩŋ mbʋ payɩ Yehowa kaɣ labʋ yɔ, ɖɩsɩm ɖɛ-Ɛsɔ. Mbʋ payɩ Yehowa laba nɛ pɩɖɛɛ yɔ, pɩkpɛlɩkɩɣ-ɖʋ se paa ɛzɩmtaa lɛ, eyeki nɛ ɛ-kaɖʋsɩ lakɩ nɛ halɩ nabʋyʋ taa lɛ ɛtɩŋɩɣnɩ nʋmɔŋ weyi ɛyʋ tɩɖʋna yɔ ɩ-yɔɔ. Alɩwaatʋ ndʋ payɩ ɖɩnaɣ se Yehowa tɩŋnɩ nʋmɔʋ ŋgʋ ɖɩtaaɖʋna yɔ kɩ-yɔɔ nɛ ɛsɩnɩ-ɖʋ lɛ, “Ɛsɔ tɛ laŋhɛzɩyɛ nɖɩ ɖɩkpaɖɩ lɔŋ kpeekpe” yɔ ɖɩhɛzɩɣ ɖa-laŋa siŋŋ.