1, 2. Oiningwanima ilipi yomuFilippi ya li ya tulifa Paulus naSilas modolongo? (Tala efano pehovelo loshitukulwa.)

OSHA li hanga mokati koufiku, eshi ovatumwa vavali, Paulus naSilas, va li modolongo yomeni moshilando shaFilippi. Eemhadi davo oda li da mangelwa meti, neembuda davo oda li natango tadi ehama molwaashi ova li va dengwa. (Oil. 16:23, 24) Nghee oinima ya li ya ningwa mepakumo leisho. Nopehe na elondwelo lasha, ova li va kokololelwa konhele yomalandifilo mengungo lovanhu opo va ka holoke komhangu diva. Oikutu yavo oya li ya pombauka, nova li va dengwa shi nyanyalifi neeshokoto. (Oil. 16:16-22) Osho kasha li pauyuki nandenande. Paulus, omukwashiwana waRoma, okwa li a wana okuholoka momhangu pauyuki. *

² Eshi Paulus a li omutumba momilaulu, okwa kala ta diladila koiningwanima yefiku. Okwa li ta diladila kovanhu vomuFilippi. Moshilando shavo kamwa li nokuli mu noshinagoga shOvajuda, ngaashi moilando ikwao oyo a li a talela po. Ovalongelikalunga Ovajuda  ova li ve nokupita moshivelo shoshilando pomulonga opo va ongale. (Oil. 16:13, 14) Mbela omolwaashi moshilando osho kamwa li mu novalumenhu Ovajuda va hanga pomulongo, omuvalu oo wa li wa pumbiwa opo ovanhu va tote po oshinagoga? Ovanhu vomuFilippi ova li hava kala ve uditile etumba oukwashiwana wavo waRoma, nonande kava li naanaa Ovaroma pauyadi. (Oil. 16:21) Nomolwaashi va li tava diladila kutya itashi shiiva Ovajuda ovo, Paulus naSilas, va kale ovakwashiwana vaRoma. Kashi na nee mbudi kutya Paulus naSilas ova li ovakwashiwana vaRoma ile hasho, ova li va tulwa modolongo shihe li pauyuki.

3. Omolwashike tashi dulika Paulus a li e lihanga e li modolongo a lyalyakana, nomaukwatya elipi a li a ulika?

³ Otashi dulika Paulus a li yo ta diladila shi na sha noiningwanima oyo opo ya li ya ningwa eemwedi da dja ko. Okwa li e li kombinga ikwao yEfuta laAegea, muAsia Linini. Ofimbo Paulus a li oko, omhepo iyapuki oya li ye mu kelela aha udifile oitukulwa yonhumba. Osha li sha fa ngeno omhepo iyapuki tai mu lombwele a ye kumwe ku lili. (Oil. 16:6, 7) Mbela openi? Enyamukulo ola li la pitila memoniko ofimbo a li muTroas. Paulus okwa li a lombwelwa kutya: “Yaukila oku, u uye kuMakedonia.” Molwaashi opa li pe noumbangi wa yela kutya oshi li ehalo laJehova, Paulus okwa li a tambula ko eshivo meendelelo. (Lesha Oilonga 16:8-10.) Oshike vali sha ka ningwa po? Diva ashike eshi a fika muMakedonia, okwa li a tulwa modolongo. Omolwashike Jehova a li a efa osho shi ningilwe Paulus? Okwa li ta ka kala mo efimbo li fike peni modolongo? Nonande omapulo oo okwa li a wilila po Paulus, ka li a efa nandenande a nyone po eitavelo nehafo laye. Paulus naSilas ova li va hovela oku “ilikana ndele tava fimaneke Kalunga nomaimbilohambelelo.” (Oil. 16:25) Omitima davo nomadiladilo avo okwa li a hekelekwa kombili yaKalunga.

4, 5. (a) Ongahelipi onghalo yetu tai dulu okukala ya fa yaPaulus? (b) Ongahelipi onghalo yaPaulus ya li ya lunduluka inashi teelelwa?

⁴ Ngaashi Paulus, otashi dulika pa li pe nomafimbo amwe monghalamwenyo yoye naave wa li u wete to shikula ewiliko lomhepo iyapuki yaKalunga, ashike oinima kaya li ya enda nawa ngaashi wa li wa teelela. Owe ke lihanga wa taalela omashongo, ile we lihanga monghalo ipe oyo tai pula u ninge omalunduluko manene monghalamwenyo yoye. (Omuud. 9:11) Eshi to diladila konakudiwa, otashi dulika u lipule kutya omolwashike Jehova a efa oinima yonhumba i ningwe. Ngeenge osho, oshike tashi dulu oku ku kwafela u twikile okulididimika u nelineekelo filufilu muJehova? Opo u mone enyamukulo, natu taleni vali kehokololo laPaulus naSilas.

⁵ Eshi Paulus naSilas va imba omaimbilohambelelo, opa li pa ningwa oiningwanima ya shikulafana oyo ya li inai teelelwa. Ohaluka, opa ningwa ekakamo ledu linene. Oivelo yodolongo oya li ya yeuluka nomalyenge ovanadolongo okwa dituluka. Paulus okwa kelela omunangeli wodolongo ehe lidipae. Omunangeli wodolongo noukwaneumbo waye aushe ova ninginifwa. Eshi efiku la shikula ko la hovela, ovatokoli voshilando ova li va tuma ko ovapiya vetokolo opo Paulus naSilas va efiwe. Ovatokoli voshilando ova li ve uya ndele tave va pula nombili va fiye po oshilando osho. Ovatokoli eshi va dimbuluka kutya Paulus naSilas ovakwashiwana vaRoma nonokutya ova ninga epuko la kwata moiti, ova li ve ke va pitife mo. Ashike Paulus naSilas ova li va pula tete va ka lekele Lidia omumwameme oo opo a li a ninginifwa. Shikwao vali, ova li va longifa omhito oyo opo va pameke ovamwatate. (Oil. 16:26-40) Oinima kaya li tuu ya lunduluka mepakumo leisho!

6. Oshike hatu ka kundafana paife noku shi endulula?

⁶ Oshike hatu lihongo moiningwanima oyo? Jehova ota dulu okuninga osho inashi teelelwa.  Onghee hano, inatu pumbwa okukala twa tila ngeenge twa taalela omayeleko. Nopehe na omalimbililo, oshilihongomwa osho osha li sha kuma Paulus neenghono ngaashi shi liwetikile eshi lwanima a li a shangela ovamwatate vomuFilippi shi na sha noisho nosho yo ombili yaKalunga. Tete natu ka kundafaneni eendjovo daPaulus odo di li mOvafilippi 4:6, 7. (Lesha.) Opo nee, ohatu ka tala vali koihopaenenwa imwe yopamishangwa yanghee Jehova a ninga oinima oyo inai teelelwa. Lwaxuuninwa, ohatu ka kundafana nghee “ombili yaKalunga” tai dulu oku tu kwafela tu lididimike tu nelineekelo filufilu muJehova.

7. Paulus okwa li a divilika oshilihongomwa shilipi eshi lwanima a ka shangela ovamwatate vomuFilippi, noshilihongomwa shilipi hatu dulu okulihonga meendjovo daye?

⁷ Nopehe na omalimbililo, eshi ovamwatate vomuFilippi va lesha onhumwafo yaPaulus, ova li va dimbuluka osho sha li she mu ningilwa nanghee paha li nande oumwe a li a teelela Jehova a katuke onghatu monghedi omo e shi ninga. Paulus okwa li te va hongo oshilihongomwa sha shike? Okwa li te va hongo vaha kale va tila nandenande. Ilikana, opo nee oto mono ombili yaKalunga. Ashike didilika kutya ‘ombili yaKalunga oi dule eendunge adishe.’ Mbela osho osha hala okutya shike? Ovatoloki vamwe ova toloka outumbulilo oo kutya, “Oi dule eemhangela dovanhu adishe.” Paulelalela, Paulus okwa li ta ti kutya “ombili yaKalunga” oiwa neenghono i dule nokuli osho hatu diladila. Nonande pataleko lopanhu otashi dulika tuhe wete onghedi yokudja mo momaupyakadi, Jehova oha kala ei wete, nota dulu okuninga osho inashi teelelwa. — Lesha 2 Petrus 2:9.

8, 9. (a) Nonande Paulus okwa li a mona oixuna omolwokuhenouyuki oko a li a ningilwa muFilippi, osha li sha etifa oidjemo iwa ilipi omolwoiningwanima oyo? (b) Omolwashike ovamwatate vomuFilippi va li tava dulu okulineekela filufilu eendjovo daPaulus?

⁸ Eshi ovamwatate vomuFilippi va kala tava diladila kwaasho sha li sha ningwa po moule womido omulongo okudja poiningwanima oyo, osha li she va pameka. Osho Paulus a shanga oshoshili. Nonande Jehova okwa li a efa okuhenouyuki ku ningwe, osho osha li sha ningifa Paulus a ‘popile noku pameke evaengeli.’ (Fil. 1:7) Ovatokoli voshilando ova li ve nokudiladila noukeka ofimbo inava ninga sha shi na sha neongalo lopaKriste olo opo la li la totwa moshilando shavo. Omolweenghatu daPaulus, omweendi pamwe naye Lukas, ondokotola, okwa li ta dulu okukala muFilippi konima eshi Paulus naSilas va shuna. Lukas okwa li ta dulu okukwafela Ovakriste vape ovo ve li moshilando.

⁹ Eshi ovamwatate vomuFilippi va lesha onhumwafo yaPaulus, ova li ve shii kutya eendjovo odo kada li nande domuhongwanhu. Paulus okwa li a shakeneka omaupyakadi a kwata moiti, ashike okwa li a ulika kutya oku na “ombili yaKalunga.” Eshi Paulus a shangela ovamwatate, okwa li a kwatelwa meumbo limwe muRoma. Ashike okwa li natango ta ulike kutya “ombili yaKalunga” oi li pamwe naye. — Fil. 1:12-14; 4:7, 11, 22.

10, 11. Oshike twa pumbwa okuninga ngeenge twa wililwa po koisho i na sha noupyakadi, noshike hatu dulu okukala twa teelela?

¹⁰ Oshike tashi dulu oku tu kwafela tuha kale tu noshisho shasha notu mone “ombili yaKalunga?” Eendjovo daPaulus odo a shangela Ovafilippi otadi tu ulikile kutya ekandule po lomaupyakadi olo okwiilikana. Onghee hano, ngeenge tu noisho, otwa pumbwa oku i popya momailikano. (Lesha 1 Petrus 5:6, 7.) Ilikana kuJehova u neitavelo, u shii kutya ohe ku file oshisho. Ilikana kuye “pamwe nomapandulo,” to diladila komanangeko noupuna oye. Elineekelo letu muye otali ka pamekwa ngeenge otwa kaleke momadiladilo kutya ota “dulu kulonga shihapuhapu kombada yaai hatu i indile nohatu i diladila.” — Ef. 3:20.

 ¹¹ Ngaashi onghalo yaPaulus naSilas eshi va li muFilippi, otashi dulika osho Jehova he tu ningile pauhandimwe shi tu kumwife. Otashi dulu okukala shihe fi shinene, ashike oshosho twa pumbwa alushe. (1 Kor. 10:13) Osho inashi hala kutya ohatu kala ashike omutumba twa mwena, twa teelela Jehova a yukife onghalo ile a kandule po oupyakadi. Otwa pumbwa okukatuka metwokumwe nomailikano etu. (Rom. 12:11) Eenghatu detu ohadi holola oushili wetu nohashi ningifa Jehova e tu nangeke noupuna. Ashike pefimbo opo tuu opo, otwa pumbwa okudimbuluka kutya Jehova ina ngabekwa komailikano etu, keemhangela detu nosho yo keteelelo letu. Omafimbo amwe, ohe tu kumwifa eshi ha ningi osho inashi teelelwa. Natu ka kundafaneni omahokololo amwe opaMbiibeli, oo ta pameke elineekelo letu mokudula kwaJehova okuninga osho inashi teelelwa ponhele yetu.

12. (a) Ohamba Hiskia oya li ya ninga po shike eshi ya li ya tilifwa kohamba yaAssiria, Sanherib? (b) Oshike hatu lihongo shi na sha nanghee Jehova ha kandula po oupyakadi?

¹² Ngeenge hatu lesha Ombiibeli, omafimbo nomafimbo ohatu mono oihopaenenwa yanghee Jehova a ninga osho inashi teelelwa. Ohamba Hiskia oya li ko pefimbo lohamba Sanherib, yaAssiria, oyo ya li ya ponokela Juda nokunangela oilando i neehotekuma, kakele kuJerusalem. (2 Eeh. 18:1-3, 13) Lwanima, Sanherib okwa ka pilukila po Jerusalem. Mbela ohamba Hiskia oya li ya ninga po shike eshi ya li ya taalela omatilifo oo manene? Oya li ya popya naJehova okupitila meilikano noku ka konga omayele komuprofeti waJehova, Jesaja. (2 Eeh. 19:5, 15-20) Hiskia naye okwa li a kendabala okuulika ondjele mokufuta oifendela oyo a li ta pulwa kuSanherib. (2 Eeh. 18:14, 15) Mokweendela ko kwefimbo, Hiskia okwa li a ninga omalongekido opo ovakwaita va kale va dingilila oshilando. (2 Omaf. 32:2-4) Ndele mbela onghalo oyo oya li ya pongololwa po ngahelipi? Jehova okwa li a tuma omweengeli a hanaune po ovakwaita vaSanherib 185 000 moufiku umwe. Nokuli naHiskia ka li a teelela osho shi ningwe. — 2 Eeh. 19:35.

13. (a) Oshike hatu lihongo kwaasho sha li sha ningilwa Josef? (b) Oshike osho sha li sha ningilwa omukulukadi waAbraham, Sara, inashi teelelwa?

¹³ Diladila komunyasha Josef, omonamati waJakob. Eshi a li modolongo muEgipti, mbela okwa li ngoo e nediladilo kutya ota ka hoololwa a ye pondodo onhivali moshilongo ile kutya ota ka longifwa kuJehova opo a xupife oukwaneumbo wambulavo kondjala? (Gen. 40:15, 41:39-43; 50:20) Nopehe na omalimbililo, eenghatu daJehova oda li da pitilila po pwaasho Josef a li a teelela. Diladila vali kombinga ya inakulululwa yaJosef, Sara. Mbela omunamido Sara okwa li ngoo a teelela kutya Jehova ote ke mu pitika a dale okaana kokamati, ponhele ashike yokukala e na ovo va dalwa komupika waye? Okudalwa kwaIsak okwa li ku dulife poinima aishe oyo Sara a kala ta diladila. — Gen. 21:1-3, 6, 7.

14. Elineekelo lilipi hatu dulu okukala tu na muJehova?

 ¹⁴ Ofimbo ounyuni mupe inau uya, inatu teelela Jehova a kufe po omaupyakadi etu pashikumwifilonga noinatu teelela monghalamwenyo yetu mu ningwe oinima inene. Otu shii kutya Kalunga oo a kwafela nale ovapiya vaye meenghedi dikumwifi oye Kalunga ketu, Jehova. (Lesha Jesaja 43:10-13.) Elineekelo olo ohali tu kwafele tu kale tu neitavelo muye. Otu shii kutya ota dulu okuninga keshe osho sha pumbiwa opo e tu nghonopaleke tu wanife po ehalo laye pauyadi. (2 Kor. 4:7-9) Oilihongomwa ilipi hatu lihongo momahokololo oo Ombiibeli? Ngaashi oihopaenenwa yaHiskia, Josef, naSara tai shi ulike, Jehova ota dulu oku tu kwafela tu finde oinima oyo tai monika ya fa itai dulu okufindwa ngeenge otwa kala ovadiinini kuYe.

15. Oshike tashi dulu oku tu kwafela opo tu kale tu na “ombili yaKalunga,” naasho otashi shiiva ngahelipi?

¹⁵ Ongahelipi hatu dulu okukala twa taalela omashongo tu na “ombili yaKalunga?” Omokukala tu nekwatafano liwa naKalunga ketu, Jehova. Ekwatafano la tya ngaho otali shiiva ashike okupitila “muKristus Jesus,” oo a yandja omwenyo waye u li ekuliloyambo. Efiloshisho olo lekuliloyambo oli li natango limwe lomoilonga ikumwifi yaTate yetu. Jehova okwa longifa ekuliloyambo opo a fufile omatimba etu, e tu kwafela tu kale tu neliudo la koshoka notu ehene elela popepi naye. — Joh. 14:6; Jak. 4:8; 1 Pet. 3:21.

16. Ohatu ka mona oidjemo ilipi ngeenge otu na “ombili yaKalunga?” Shi yelifa.

¹⁶ Ohatu ka mona oidjemo ilipi ngeenge otu na ‘ombili yaKalunga oyo i dule eendunge adishe?’ Omishangwa otadi nyamukula kutya ‘otai ka amena omitima nomadiladilo etu muKristus Jesus.’ (Fil. 4:7) Oshitya shomelaka lopehovelo “amena” osha li outumbulilo wovakwaita. Oshitya osho osha yukifa komuhandjo wovakwaita ovo va li ve lineekelelwa okwaamena oshilando pefimbo lonale. Filippi osho shimwe shomoilando oyo. Ovakalimo vomuFilippi ova li hava kofa va pwila mo oufiku, ve shii kutya ovakwaita otava amene omivelo doshilando shavo. Sha faafana, ngeenge otu na “ombili yaKalunga,” omitima nomadiladilo etu oha kala a pepelelwa. Otu shii kutya Jehova ohe tu file oshisho nokwa hala tu pondole. (1 Pet. 5:10) Eshiivo la tya ngaho ohali tu amene tuha kale twa wililwa po koisho ile ketekomukumo.

17. Oshike tashi tu kwafele tu taalele onakwiiwa tu nelineekelo la kola?

¹⁷ Mafiku ovanhu otava ka taalela oudjuu munene oo inau kala ko nande onale kombada yedu. (Mat. 24:21, 22) Katu shii naanaa ouyelele aushe kutya osho otashi ka kala ngahelipi kukeshe umwe pauhandimwe. Ashike, inatu pumbwa okukala hatu lipula nasho. Nonande katu shii keshe shimwe osho Jehova ta ka ninga, otu mu shii. Otwa mona oilonga yaJehova yomonakudiwa kutya oha wanifa po alushe elalakano laye kashi na nee mbudi kutya oshike sha ningwa po, nomafimbo amwe ohe shi ningi monghedi omo inashi teelelwa. Efimbo keshe Jehova te tu ningile ngaho, otashi dulika tu mone ‘ombili yaKalunga oyo oi dule eendunge adishe’ monghedi ipe.