1, 2. Ñanyi bintu byamwekele mu Filipai byalengejile Paulo ne Silasa kwibakasa? (Monai kipikichala kitanshi.)

LANGULUKAI pa kyamwekele pakachi ka bufuku. Bamishonale babiji, Paulo ne Silasa bebakashile mu kaleya, ko kuba’mba kaleya ka mukachi mu muzhi wa Filipai. Maulu abo beakujile mu bikulu, kabiji baumvwinenga misongo munyuma yabo na mambo a bipumo. (Byu. 16:23, 24) Bintu byapimpwilwetu nobe mu kukopa kwa jiso. Kwa kubula kuyuka, jibumba jakwachile Paulo ne Silasa ne kwibatajangizha pa kwibatwala ku kisankanyi ku bakulumpe na kwibatotolwesha. Bebatabawijile bivwalo, kabiji bebazhipawile na tumama. (Byu. 16:16-22) Ino yajinga nshiji yatama bingi. Paulo wajinga ngikazhi mwina Loma, onkao mambo, bafwainwe kumuchibila bulongo mambo. *

² Paulo byo aikele mu mfishi walangulukilenga pa bintu byamwekele jo ja juba mute. Walangulukile pa bantu ba mu Filipai. Mu muzhi wabo kechi mwajingapo nshinagoga ya Bayudea byonka byajinga mizhi ikwabo kwayile Paulo ne. Onkao mambo, Bayudea bapopwelanga  Lesa bakonkene pangye ya muzhi kwipi na mukola. (Byu. 16:13, 14) Nanchi kyajinga bino na mambo a kuba’mba mu muzhi kechi mwajinga banabalume Bayudea jikumi bakebewanga pa kuba’mba bekale na nshinagoga nenyi? Kyamweka bantu ba mu Filipai baumvwanga bingi bulongo pa kwikala bangikazhi ba mu Loma, nangwa kya kuba kechi bajinga bena Loma ne. (Byu. 16:21) Nanchi kino kyo kibalengejile kubula kulanguluka’mba bano Bayudea, ba Paulo ne Silasa bajinga bangikazhi ba mu Loma nyi? Kechi twayuka ne, bino bano banabalume bebatayile pa kaleya.

3. Paulo wakonsheshe kulangulukapo’mba ka pa byo bamukashile, bino wamwesheshe muchima wa mutundu ka?

³ Kampe Paulo walangulukilenga ne pa bintu byamwekele mu bañondo ba kunyuma. Wajinga ku bushiya bwa Kalunga ka Mema ka Ejini ku Asha Maina. Paulo byo ajinga kokwa, mupashi wazhila wamukainye kuya na kusapwila ku mapunzha amo. Kyajingatu nobe mupashi wazhila wamutuminenga kuya na kusapwila ku mpunzha ikwabo. (Byu. 16:6, 7) Kwepi konkako? Mukumbu waishile mu kimwesho kimye kyo ajinga mu Toloasa. Paulo bamubuujile’mba: “Abukilai kuno ku Makedonya.” Paulo byo amwene’mba Yehoba ye ubena kumutuma, ponkapotu waswile kuya. (Tangai Byubilo 16:8-10.) Bino ki ka kyamwekele? Byo afikiletu mu Makedonya, bamukashile. Mambo ka Yehoba o aswishishe Paulo kupita mu bino bintu? Nanchi Paulo wafwainwe kubandamo mu kaleya nyi? Nangwa kya kuba Paulo walangulukilenga pa ano mepuzho, bino kechi amulengejile kukookesha lwitabilo ne kumupwishisha lusekelo ne. Paulo ne Silasa batatwile ‘kulomba ne kutota Lesa na nyimbo.’ (Byu. 16:25) Mutende wa Lesa walamine michima ne milanguluko yabo.

4, 5. (a) Bintu byo tupitamo byakonsha kwipasha byepi na byapichilemo Paulo? (b) Bintu byapichilemo Paulo byapimpwilwe byepi mu kimyetu kicheche?

⁴ Byonkatu byo kyajinga kwi Paulo, ne anweba kampe bimye bimo mwamwene kuba’mba mubena kulondela lutangijilo lwa mupashi wazhila wa Lesa, bino kechi mwafumine bintu byawama kwesakana na byo mwaketekejilenga ne. Kampe mwatendekele kupita mu makatazho nangwa kupita mu bintu byalengejile bwikalo bwenu kupimpulwa kya kine kine. (Sapwi. 9:11) Inge mwalanguluka pa bintu byo mwapitamo, kampe mwiipuzha ene mambo Yehoba o aswishisha kuba’mba mupite mu bintu bya yeo mutundu. Inge byo byo kiji, ki ka kyakonsha kwimukwasha kutwajijila kuchinchika ne kuketekela Yehoba na muchima yense? Pa kuba’mba tutaane mukumbu, twayai tubwele ku jishimikila ja kwa Paulo ne Silasa.

⁵ Paulo ne Silasa byo baimbilenga nyimbo ya kutota Lesa, kwaubiwe bintu byo babujile kuketekela. Ponkapotu kwapichile kitentanshi kikatampe. Binzhilo bya ku kaleya byashinkukile. Minyololo yo bakashile bakaili yakasulukileko. Paulo wakainye muota wakebelenga kwiipaya. Uno muota pamo ne ba mu nzubo yanji babatizhiwe. Byo bwakile lukelo, banchibamambo batumine bakapaso kuba’mba baye na kukasulula Paulo ne Silasa. Bano banchibamambo basashijile Paulo ne Silasa kuba’mba bafumemo mu muzhi ne kuya mu mutende. Banchibamambo byo baumvwine’mba Paulo ne Silasa bajinga bangikazhi ba mu Loma ne kuba’mba balenga mambo akatampe pa kwibapuma ne kwibakasa, abo bene bafuukwilepo kwibashinjikinya bano banabalume babiji kufuma mu uno muzhi. Bino Paulo ne Silasa <u202F>bakaine kwibafumya mu muzhi amba kana bashajikepo nyenga yabo aye Lidiya wabatizhiwetu katataka. Kabiji byo bajinga ku nzubo ya kwa Lidiya batundaikile balongo. (Byu. 16:26-40) Bintu byapimpwilwetu nobe mu kukopa kwa jiso.

6. Ñanyi bintu byo tusakwisambapo?

⁶ Tufunjilako ka ku bino byamwekele? Yehoba  wakonsha kuba kintu kyo tubula ne kuketekela, onkao mambo, kechi twafwainwa kubambisha michima inge tubena kupita mu meseko ne. Kyamweka Paulo kechi walubilemo bintu byo afunjile ne. Kino kyamwekela mu byambo byo anembejile balongo mu Filipai pa kubula kubambisha michima ne pa mutende wa Lesa. Patanshi, twayai twisambe pa byambo bya kwa Paulo byanembwa pa Filipai 4:6, 7. (Tangai.) Apa bino twisambe ne pa bantu bakwabo banembwa mu Baibolo Yehoba bo aubijile bintu byo babujile kuketekela. Kabiji tusakwisamba “mutende wa Lesa” byo akonsha kwitukwasha kuchinchika meseko ne kuketekela Yehoba na muchima yense.

7. Ñanyi kintu kyanema kyaambilepo Paulo kimye kyo anembejile balongo mu Filipai nkalata, kabiji byambo byanji bitufunjishapo ka?

⁷ Kwa kubula nangwa kuzhinaukatu ne, balongo mu Filipai byo batangile nkalata ibatumijile Paulo, bavulukile byamumwekejile ne bintu byaubile Yehoba byo babujilenga kuketekela’mba byo byo asakuba. Ñanyi kintu kibafunjishenga Paulo? Wibafunjishenga’mba: Kwakamwa ne. Lombai, kabiji mukatambula mutende wa Lesa. Bino waambile ne kuba’mba “mutende wa Lesa wakila milanguluko ya bantu.” Kino kyalumbulula ka? Bantuntuluzhi bamo batuntulula bino byambo amba “wakila bintu byonse bilangulukapo bantu” nangwa’mba “wakila byonse bifuukulapo bantu kuba.” Onkao mambo, Paulo wibabuujilenga’mba “mutende wa Lesa” wawama bingi kukila ne pa byo balangulukilenga amba byo byo aji. Nangwa kya kuba na maana etu twakonsha kumona’mba makatazho kechi akapwa ne, bino Yehoba wiapwisha, kabiji wakonsha kuba kintu kyo tubula ne kuketekala.—Tangai 2 Petelo 2:9.

8, 9. (a) Nangwa kya kuba Paulo bamubile nshiji mu Filipai, ñanyi bintu byawama byafuminemo? (b) Mambo ka balongo bajinga mu Filipai o banemekejile byambo bya kwa Paulo?

⁸ Balongo mu Filipai byo balangulukilenga pa bintu byamwekele pa myaka jikumi yalondejilepo kufuma kimye Paulo kyo bamukashile, bibakoseshe bingi. Byanembele Paulo byajinga bya kine. Nangwa kya kuba Yehoba waswishishe bintu byatama kwibamwekela, bino kibakwashishe “kulwila mambo awama ne kutambula luusa lwa kwiasapwila.” (Fili. 1:7) Kabiji kyalengejile banchibamambo mu uno muzhi kuleka kukatazha kipwilo kya bena Kilishitu kyalengelwe mu uno muzhi. Kampe na mambo a byaubile Paulo, mulunda nanji mo baendelanga aye Luka, wajinga shayuka wa michi, washajile mu Filipai ba Paulo ne Silasa byo bafuminemo. Onkao mambo, Luka watwajijile kukwasha bena Kilishitu ba katataka bajinga mu yewa muzhi.

⁹ Balongo baikalanga mu Filipai byo batangile nkalata yanembele Paulo, bayukile kuba’mba wanemba ino nkalata kechi muntu wafundatu bipitamo bantu bino aye saka abula kupitapo mu makatazho ne. Paulo wapichile mu makatazho akatampe; bino wamwesheshe’mba wajinga na “mutende wa Lesa.” Kabiji kimye kyo anembejile balongo nkalata, wajinga mu kaleya mu Loma. Bino watwajijile kumwesha’mba wajinga na “mutende wa Lesa.”—Fili. 1:12-14; 4:7, 11, 22.

10, 11. Twafwainwa kuba byepi inge kya kuba twakizhamo kwakamwa pa lukatazho, kabiji twakonsha kuketekala ka?

¹⁰ Ñanyi kintu kyakonsha kwitukwasha kubula kubambisha michima yetu ne kwikala na “mutende wa Lesa”? Byambo Paulo byo anembejile bena Filipai bimwesha’mba kintu kyakonsha kwitukwasha kuleka kwakamwa ke kulomba kwi Lesa. Onkao mambo, inge twaikala na bijikila, twafwainwa kubuula Lesa mu milombelo. (Tangai 1 Petelo 5:6, 7.) Lombainga kwi Yehoba na lwitabilo mambo mwayuka’mba wimuta muchima. Lombainga kwi aye “pamo na kusanta” pa bintu byawama byo emubila. Tukosesha lwitabilo  lwetu mwi aye inge saka tuvuluka’mba wakonsha “kuba bintu byavula kukila pa bintu byonse byo tulomba nangwa byo tulanguluka.”—Efi. 3:20.

¹¹ Byonkatu byo kyajinga kwi Paulo ne Silasa mu Filipai, ne atweba twakonsha kukumya inge twamona bintu Yehoba byo etubila pa muntu pa muntu. Kechi wakonsha kwitubila byakilamo ne, bino uketupa bintu bikebewa mu bwikalo. (1 Ko. 10:13) Bino kino kechi kibena kulumbulula’mba twafwainwa kwikalatu na kupembelela Yehoba amba ukapwisha lukatazho ne. Twafwainwa kubanga bintu kwesakana ba byo twalomba kwi Lesa. (Loma 12:11) Kubapo bimo kumwesha’mba twaketekela mwi Yehoba kabiji uketupesha. Kabiji twafwainwa ne kuyuka’mba Yehoba kechi witubilatu bintu byo tumulomba nangwa byo tuketekela kwitubila ne. Kimye kimo witubila ne bintu byo twabula ne kuketekela. Twayai twisambeko pa mashimikila amo a mu Baibolo akonsha kwitulengela kuketekala mu bulume bwa Yehoba bwa kuba bintu byo twabula ne kuketekela.

12. (a) Mfumu Hezekiya waubile byepi kimye kyo aumvwine byakebelenga kuba Senakelibu mfumu wa bena Asilya? (b) Twakonsha kufunjilako ka kwi Yehoba byo apwishishe lukatazho?

¹² Inge twatanga Binembelo, javula tutaanamo mashimikila aamba pe Yehoba byo aubijile bantu bintu byo babujile kuketekela. Mu kimye kya bukalama bwa Mfumu Hezekiya, Senakelibu mfumu wa bena Asilya walukukile mizhi ya mu Yuda yajinga na masakwa akosa ne kwiishinda, kushakotu muzhi wa Yelusalema. (2 Mfu. 18:1-3, 13) Kepo Senakelibu akebelenga kulukuka muzhi wa Yelusalema. Mfumu Hezekiya waubile byepi byo aumvwine bino? Walombele kwi Yehoba kabiji wayile na kwipuzha ngauzhi Isaya amba amubuleko bya kuba. (2 Mfu. 19:5, 15-20) Kabiji Hezekiya wapaine bintu byakebelenga Senakelibu. (2 Mfu. 18:14, 15) Hezekiya wafuukwilepo jishinda ja kwizhikijilamo ku balwanyi. (2 Moba 32:2-4) Bino luno lukatazho lwapwile byepi? Yehoba watumine malaika umo waipayile bashilikale 185,000 ba kwa Senakelibu mu bufukutu bumo. Kwambatu kine, nangwatu Hezekiya kechi waketekejile amba kintu kya uno mutundu kyakonsha kubiwa ne.—2 Mfu. 19:35.

13. (a) Tufunjilako ka ku byamwekejile Yosefwa? (b) Ñanyi kintu kyamwekejile Sala muka Abalahama kyo abujile kuketekela?

¹³ Twayai twisambeko pa nsongwalume Yosefwa mwana wa kwa Yakoba. Kimye Yosefwa kyo ajinga mu kaleya mu Ijipita, nanchi Yosefwa wayukile’mba bakamutongola kwikala wa kibiji ku mfumu wa mu kyokya kyalo, nangwa’mba Yehoba ukamwingijisha kukwasha kisemi kyanji kimye kya kipowe kya nzala nyi? (Nte. 40:15, tubyambo twa munshi; 41:39-43; 50:20) Byaubile Yehoba byakijile pa byalangulukilenga Yosefwa. Kabiji akilangulukai pa kyamwekejile nkambo yanji Yosefwa aye Sala. Nanchi Sala  waketekejile’mba Yehoba wakonsha kumulengela kusema mwana mu bukote nyi, inyi amba ukekalatu na mwana wasemene wa mwingilo wanji? Kusemwa kwa Izaka kwakijile pa byalangulukilenga Sala.—Nte. 21:1-3, 6, 7.

14. Twaketekela’mba Yehoba wakonsha kwitubila ka?

¹⁴ Pano bino, kechi tuketekela’mba Yehoba ukapwisha makatazho etu onse mu jishinda ja kukumya ntanda ipya saka ikyangye kufika ne, kabiji kechi tukanjikizha Lesa kwitubila bintu bikatampe ne. Bino twayuka’mba Lesa wakwashishe bakalume banji mu mashinda a kukumya ye Lesa wetu, Yehoba. (Tangai Isaya 43:10-13.) Kuyuka kino kwitulengela kwikala na lwitabilo mwi aye. Twayuka kuba’mba wakonsha kwitupa bulume bwa kuba kyaswa muchima wanji. (2 Ko. 4:7-9) Ñanyi bintu byo tufunjilako ku ano mashimikila anembwa mu Baibolo? Byonkatu Yehoba byo akwashishe Hezekiya, Yosefwa ne Sala, ne atweba wakonsha kwitukwasha kushinda makatazho akatampe inge twatwajijila kwikala ba kishinka kwi aye.

15. Ñanyi kintu kiketukwasha kutwajijila kwikala na “mutende wa Lesa,” kabiji kino kyakonsha kubiwa byepi?

¹⁵ Twakonsha kutwajijila byepi kwikala na “mutende wa Lesa” bino saka tubena kupita mu makatazho? Kupichila mu kwikala na bulunda bwakosa na Lesa wetu, Yehoba. Twakonsha kwikala balunda na Lesa “kupichila mwi Kilishitu Yesu,” wapaine bumi bwanji kwikala kitapisho kya bukuzhi. Kupana bukuzhi ke kintu kikwabo kya kukumya kyaubile Shetu. Yehoba wingijisha bukuzhi kwitulekelako mambo, kwitulengela kwikala na jiwi ja mu muchima jatoka ne kufwenya kwi ne aye.—Yoa. 14:6; Yako. 4:8; 1 Pe. 3:21.

16. Ki ka kifumamo inge twatwajijila kwikala na “mutende wa Lesa”? Lumbululai.

¹⁶ Ki ka kifumamo inge twatwajijila kwikala na “mutende wa Lesa wakila milanguluko ya bantu”? Binembelo byakumbula’mba ‘ukalama michima ne milanguluko yetu kupichila mwi Kilishitu Yesu.’ (Fili. 4:7) Mu Kingiliki, kyambo kya kuba’mba “ukalama” ke kyambo kyo baingijishanga ku bashilikale. Bekingijishanga kulumbulula bashilikale byo balamanga ne kuzhikijila muzhi mu myaka ya kala. Muzhi umo ye bazhikijilanga ku bashilikale ke Filipai. Bangikazhi mu Filipai balalangatu ku matwi nzoo mambo bayukile’mba kuji bashilikale babena kulama bibelo bya muzhi. Ne atweba inge twaikala na “mutende wa Lesa,” kechi tukakamwanga ne. Twayuka’mba Yehoba wituta muchima kabiji ukeba kwitukwasha. (1 Pe. 5:10) Kuyuka bino kwitukwasha kubula kukizhamo kwikala na bijikila nangwa kubambisha muchima.

17. Ki ka kiketukwasha kutwajijila kuketekala mwi Lesa?

¹⁷ Katatakatu bantu bonse bakapite mu malwa akatampe akyangye kumwekapo kala. (Mat. 24:21, 22) Kechi twayuka byonse bikamwekanga pa kyokya kimye ne. Nangwa byonkabyo, kechi twafwainwa kukizhamo kubambisha michima ne. Nangwa kya kuba kechi twayuka byonse biketubila Yehoba ne, bino twamuyuka Lesa wetu. Twimwena Yehoba byo akwashishe bakalume banji kala, aye kimye kyonse ufikizha kyaswa muchima wanji, kabiji kimye kimo uba bintu mu jishinda jo twabula ne kuketekela. Kimye kyonse inge Yehoba witubila kintu twikala na “mutende wa Lesa wakila milanguluko ya bantu.”