1, 2. ¿Tlake kinpanok Pablo uan Silas? (Xikita nopa achtoui tlaixkopinkayotl).

NECHKA tlajkoyoual, uan omej misioneros, Pablo uan Silas, kintsaktokej kampa amo aka uelis kinitas ipan altepetl Filipos. Ipan ininikxiuaj kintlalilijtokej se tilauak uapali uan tlauel kuitlapankuajkualoj pampa kinuijuitejkej (Hech. 16:23, 24). Ipan nopa tonali tlauel nimantsi panok miak tlamantli. Miakej maseualmej kinitskijkej Pablo uan Silas uan kinuikakej ininixpa tekichiuanij. Kinkixtilijkej ininyoyo uan kinuijuitejkej ika kuauitl (Hech. 16:16-22). ¡Tlauel amo kuali tlen kinchiuilijkej! Pablo nojkia kiixmatiyayaj kej se romaejketl, uan yeka kinamikiyaya kuali kitlajtolsenkauasej. *

² Kema Pablo kitsaktoyaj kampa tlauel tsintlayoua, uelis moiljuik nochi tlen panotoya ipan nopa tonali. Uelis moiljuik ipan maseualmej katli itstoyaj ipan Filipos. Nopa altepetl amo eliyaya kej sekinok altepemej kampa Pablo yajtoya, pampa amo eltoya yon se kali kampa judíos monechikouayayaj,  yeka mosentiliyayaj altepeteno, kampa panoyaya se ueyatl (Hech. 16:13, 14). ¿Kenke amo eltoya yon se kali kampa tlaueyichiuaskiaj? Pampa monekiyaya itstosej matlaktli tlakamej katli eliskiaj judíos, uan uelis ipan nopa altepetl amo itstoyaj. Katli itstoyaj ipan Filipos tlauel kuali kiyolmatiyayaj pampa kinixmatiyayaj kej romaeuanij maske amo tlauel kinpatiitayayaj (Hech. 16:21). Uelis yeka amo kineltokayayaj tlaj Pablo uan Silas nojkia kinixmatiyayaj kej romaeuanij. Maske amo tijmatij tlake moiljuiyayaj nopa maseualmej, kena tijmatij amo kinamikiyaya kintsakuasej.

3. 1) ¿Kenke uelis Pablo amo kikuamachiliyaya tlen kipanoyaya? 2) ¿Tlake kichijki maske kitsaktoyaj?

³ Uelis Pablo nojkia moiljuiyaya kenijkatsa asito ipan altepetl Filipos. Se keski metstli achtoui itstoya seyok nali tlen ueyi atl Egeo, ipan Asia Menor. ToTeotsij itonal amo kikajki ma tlajtolmoyaua ipan se keski altepemej uan kiyakanayaya ipan seyok altepetl (Hech. 16:6, 7). ¿Kanke kinekiyaya ma yaui? Pablo kimatki nopa kema itstoya ipan altepetl Troas. Kejuak ipan se temiktli, se tlakatl kiiljuik: “Nojkia xiuala ipan notlal Macedonia”. Pablo nimantsi kimatki tlake kinekiyaya Jehová, yeka nimantsi yajki (xijpoua Hechos 16:8-10). Kema panok se keski tonali, Pablo kitsajkej. ¿Kenke Jehová amo kimanauik? ¿Keski tonali tsaktoskia? Maske Pablo amo kikuamachiliyaya, nojua kuali tlaneltokayaya uan amo mokuesok. Ya iuaya Silas momaijtojkej uan kiuikatijkej Jehová (Hech. 16:25). Nopa tlaseuilistli tlen toTeotsij kinmakak kinpaleuik kuali ma kiyolmatikaj uan amo ma mokuesokaj.

4, 5. 1) ¿Kenijkatsa nojkia ueliskia techpanos kej Pablo? 2) ¿Kenijkatsa nima mopatlak tlen kipanotoya Pablo?

⁴ Uelis ta nojkia tijyolmajtok kej Pablo. Uelis tikiljuik toTeotsij ma mitspaleui kuali tijtlapejpenis tlen tijchiuas, uan maske tlen tijtlapejpenik timoiljuik ya nopa kinekiyaya toTeotsij, teipa tikixnamijki se keski tlaouijkayotl o sekinok tlamantli tlen kichijki xijpatla tlen tijtlapejpenijtoya (Ecl. 9:11). Uan uelis nama timoiljuia kenke Jehová kikajki ma mitspano se keski tlamantli. Tlaj kiampa timoiljuia, ¿tlake mitspaleuis tikijiyouis uan nojua timotemachijtos ipan Jehová? Tlaj tijneki tijmatis, sampa ma tikitakaj tlen kinpanok Pablo uan Silas.

⁵ Kema uikayayaj, panok se keski tlamantli. Pejki chikauak mojmolinia tlali, uan teipa motlapok puertas uan majkajkej katli kintsaktoyaj. Kema katli kinmokuitlauiyaya kiitak nopa, kinejki momiktis, uan Pablo amo kikajki ma momikti. Teipa yajkej ichaj nopa tlakatl, uan ya uan ichampoyouaj moatsonpoliuiltijkej. Kema tlaneski, tekichiuanij kintitlankej se keskij tlakamej ma kinkixtitij Pablo uan Silas uan ma kiniljuikaj ma kisakaj tlen altepetl Filipos. Nopa tekichiuanij kimatkej mokuapolojtoyaj pampa nopa omej kinixmatiyayaj kej romaeuanij, yeka inijuantij nojkia yajkej ininuaya kema kistejkej tlen nopa altepetl. Kema kisteuaskiaj, Pablo uan Silas kinejkej kitlajpalojteuasej Lidia, katli nojkia moatsonpoliuiltijtoya. Uan nojkia kinyolchikajkej toikniuaj katli itstoyaj Filipos (Hech. 16:26-40). ¡Nimantsi mopatlak tlen panotoya!

6. ¿Tlake tikitasej ipan ni tlamachtili?

⁶ ¿Tlake techmachtia tlen kinpanok nopa omej tlakamej? Jehová uelis kichiuas tlen tojuantij amo timoiljuiskiaj, yeka amo kinamiki timotekipachosej kema techpanos se tlaouijkayotl. Pablo  nochipa kiilnamiktoya nopa. Ni tijmatij pampa kema kintlajkuiljuilik toikniuaj katli itstoyaj Filipos kiniljuik amo ma motekipachokaj uan kinilnamikilik toTeotsij temaka tlaseuilistli. Achtoui tikitasej tlen kiijtok ipan Filipenses 4:6, 7 (xijpoua). Teipa tikixtomasej sekinok tlapoualistli kampa tikitasej kenijkatsa Jehová kichijki se keski tlamantli tlen itekipanojkauaj amo moiljuiyayaj tlaj kichiuaskia. Uan teipa tikitasej kenijkatsa nopa tlaseuilistli tlen toTeotsij techmaka uelis techpaleuis ma tikijiyouikaj nochi uan nojua ma timotemachikaj ipan Jehová.

7. 1) ¿Tlake kinekiyaya Pablo ma kimatikaj toikniuaj tlen Filipos? 2) ¿Tlake techmachtia tojuantij?

⁷ Kema toikniuaj kipojkej nopa amatlajkuiloli tlen Pablo kintitlanilik, uelis kiilnamijkej tlake kinpanok Pablo uan Silas uan kenijkatsa Jehová kinpaleuik. Pablo kinekiyaya ma kiilnamikikaj amo kinamikiyaya motekipachosej uan ma kiilnamikikaj toTeotsij kinmakaskia tlaseuilistli tlaj momaijtoskiaj. Ya kiijtok nopa tlaseuilistli tlen toTeotsij temaka, “tlakamej axuelis kimachilisej”. ¿Tlake kiijtosneki nopa? Sekij kitlajtolkueptokej kej “kionpano nochi tlen timoiljuiaj”. Pablo kinekiyaya kiijtos nopa tlaseuilistli uelis kichiuas ma tijmatikaj tlen amo kema tijyolmajtoyaj. ¿Tlake techmachtia? Maske kemantika amo tijmatij tlake tijchiuasej kema tijpiaj se tlaouijkayotl, Jehová kena kimati uan ya uelis kichiuas se tlamantli tlen tojuantij amo timoiljuijtoyaj (xijpoua 2 Pedro 2:9).

8, 9. 1) ¿Tlake panok maske Pablo tlaijiyouik ipan Filipos? 2) ¿Kenke toikniuaj ueliskiaj motemachisej nelia tlen kiniljuik Pablo ipan nopa amatlajkuiloli?

⁸ Toikniuaj tlen Filipos tlauel moyolchikajkej kema moiljuijkej ipan nochi tlen panotoya ipan matlaktli xiuitl. Tlen Pablo kiijkuilojtoya nelia eliyaya melauak. Maske Jehová kikajtoya ma kichiuilikaj tlen amo kuali, tlen kipanok tlapaleuik ‘ma kimanauikaj iTlajtol toTeko’ “ininixpa tekiuejmej” (Filip. 1:7). Tekichiuanij ayokmo tleno kinchiuiliskiaj toikniuaj katli itstoyaj ipan nopa altepetl. Uelis pampa Pablo kiijtok eliyaya se romaejketl, ayokmo tleno kichiuilijkej Lucas uan uelki mokajki ipan Filipos uan kinpaleuik toikniuaj kema Pablo uan Silas kistejkej tlen nopa altepetl.

⁹ Kema toikniuaj tlen Filipos kipojkej nopa amatlajkuiloli tlen Pablo kintitlanilik, kimajtoyaj eliyaya itlajtol se tlakatl katli nelia tlaijiyouijtoya. Pablo kipanotoya miak tlamantli tlen tlauel amo kuali uan kinextijtoya nelia kipixtoya nopa tlaseuilistli tlen toTeotsij temaka. Kema kiijkuilok, Pablo kitsaktoyaj ipan ichaj ipan altepetl Roma. Maske tsaktoya, nojua kinextiyaya kipixtoya nopa tlaseuilistli (Filip. 1:12-14; 4:7, 11, 22).

10, 11. ¿Tlake moneki tijchiuasej kema timotekipachosej, uan tlake moneki tikilnamiktosej?

¹⁰ ¿Tlake uelis tijchiuasej uan kiampa amo timotekipachosej uan tijpiasej nopa tlaseuilistli tlen toTeotsij temaka? Tlen Pablo kiniljuik toikniuaj tlen Filipos kinextia tlauel moneki timomaijtosej tlaj amo tijnekij timotekipachosej. Yeka nochipa ma timomaijtokaj kema timotekipachouaj (xijpoua 1 Pedro 5:6, 7). Uan kema timomaijtosej, moneki tijnextisej kuali titlaneltokaj, uan ma tikilnamiktokaj Jehová nelia techmokuitlauia. Nojkia ma tijtlaskamatilikaj pampa techteochiua. Uan nojua tlauel timotemachisej ipan ya kema tikilnamikisej ueli  kichiua “onpano más miak uan axkeja nochi tlen ueli tijtlajtlaniaj o tlen tiuelij timoiljuiaj” (Efes. 3:20).

¹¹ Kej kinpanok Pablo uan Silas ipan Filipos, uelis tojuantij nojkia tlauel techpaktis kema tikitasej nochi tlen Jehová kichiua kema techpaleuia. Maske amo kichiuas kej kichijki ika inijuantij, nochipa kichiuas tlen moneki (1 Cor. 10:13). Ni amo kiijtosneki san timokauasej uan tijchiasej ma kisenkaua tokuesoljuaj. Moneki tijchiuasej tlen tikiljuiaj kema timomaijtouaj (Rom. 12:11). Tlen tijchiuaj kinextia nelia tijnekij ma techpaleui, uan ya kiteochiuas tlen tijchiuasej. Uan nojkia moneki tikilnamikisej Jehová uelis kichiuas miak tlamantli uan amo san tlen tijtlajtlaniaj. Kemantika tikitaj kenijkatsa kichiua tlen amo timoiljuijtoyaj. Ma tikitakaj se keski tlapoualistli tlen techyololinis nojua ma timotemachikaj Jehová uelis kichiuas miak tlamantli pampa kineki techpaleuis.

12. 1) ¿Tlake kichijki Ezequías kema Senaquerib kinekiyaya kinteuis? 2) ¿Tlake techmachtia kema tikitaj kenijkatsa Jehová kisenkajki nopa kuesoli?

¹² Ipan Biblia nesi kenijkatsa Jehová miakpa kichijki tlen maseualmej amo moiljuiyayaj. Kema itstoya Ezequías, tlanauatijketl Senaquerib kiteuik Judá uan moaxkatik miak altepemej, san Jerusalén poliuiyaya (2 Rey. 18:1-3, 13). Teipa, Senaquerib kiijtok nojkia kiteuis Jerusalén. ¿Tlake kichijki Ezequías? Momaijtok uan kiiljuik tlajtolpanextijketl Isaías ma kiiljui tlake monekiyaya kichiuas (2 Rey. 19:5, 15-20). Nojkia kinextik kichiuaskia tlen Senaquerib kiiljuiyaya uan yeka kitlaxtlauik (2 Rey. 18:14, 15). Teipa, Ezequías mokualchijchijki pampa uejkauaskiaj kiyaualojtoskiaj nopa altepetl (2 Crón. 32:2-4). ¿Kenijkatsa tlanki nopa tlaouijkayotl? Jehová kititlanki se iluikaejketl katli kinmiktik 185,000 tlateuianij san ipan se youali. Ezequías amo moiljuijtoya tlaj Jehová kichiuaskia nopa (2 Rey. 19:35).

13. 1) ¿Tlake techmachtia tlen kipanok José? 2) ¿Kenijkatsa Sara kipanok se tlamantli tlen amo moiljuijtoya tlaj panoskia?

¹³ Nama ma tikitakaj tlen kipanok José, ikone Jacob, kema eliyaya telpokatl. Kema kitsaktoyaj Egipto, amo moiljuiyaya tlaj ya tlauel kipiaskia tlanauatili ipan nopa altepetl. Nojkia José amo moiljuiyaya tlaj Jehová kinmanauiskia ichampoyouaj kema onkaskia mayantli ika tlen ya kichiuaskia (Gén. 40:15; 41:39-43; 50:20). Jehová kichijki miak tlamantli tlen José amo moiljuiyaya tlaj panoskia. Ma tikilnamikikaj nojkia tlen kipanok Sara. ¿Moiljuiyaya Jehová kichiuaskia ma kipia se ikone maske ya kipixtoya miak xiuitl? Sara amo kema moiljuik tlaj tlakatiskia ikone Isaac (Gén. 21:1-3, 6, 7).

14. ¿Kenke uelis timotemachisej ipan Jehová?

 ¹⁴ Tojuantij amo timoiljuiaj Jehová nojkia kichiuas ma tlantiuetsi se kuesoli. Uan maske amo tikiljuiaj ma kichiua uejueyi tlamantli kema techpaleuis, tijmatij uejkajkia kena kiampa kichijki kema kinpaleuik itekipanojkauaj, uan ya amo mopatlatok (xijpoua Isaías 43:10-13). Nopa kichiua nojua ma timotemachijtokaj ipan ya. Tijmatij uelis kichiuas tlen ueli tlamantli kema techpaleuis uan kiampa nojua tiuelisej tijchiuasej tlen ya kineki (2 Cor. 4:7-9). ¿Tlake techmachtia tlen kinpanok Ezequías, José uan Sara? Techmachtia Jehová uelis techpaleuis ma tikixnamikikaj uejueyi kuesoli tlaj amo tijtlauelkauaj.

15. 1) ¿Tlake moneki tijchiuasej tlaj tijnekij tijpiasej tlaseuilistli? 2) ¿Tlake techpaleuia ma timouampojchiuakaj iuaya Jehová?

¹⁵ ¿Tlake moneki tijchiuasej uan kiampa tijpiasej tlaseuilistli kema tikixnamikisej se tlaouijkayotl? Moneki kuali timouikasej iuaya Jehová. Uelis kuali timouampojchiuasej iuaya pampa Jesús motemaktilik. Ni nojkia se kuali tlamantli tlen Jehová kichijtok, pampa ika iKone imikilis ueli techtlapojpoljuia totlajtlakoljuaj, uan nopa techpaleuia ma tijpiakaj kuali totlalnamikilis iixpa uan ma timouampojchijtokaj iuaya (Juan 14:6; Sant. 4:8; 1 Ped. 3:21).

16. Xikijto kenijkatsa techpaleuia nopa tlaseuilistli tlen toTeotsij techmaka.

¹⁶ ¿Kenijkatsa techpaleuis nopa tlaseuilistli katli toTeotsij techmaka uan katli maseualmej “axuelis kimachilisej”? Biblia kiijtoua: “Kiyaualtsakuas inmoyolo uan inmotlalnamikilis [...] pampa [toTeotsij] inmechtlatskiltijtok ipan Cristo” (Filip. 4:7). Nopa tlajtoli “kiyaualtsakuas” kitekiuiyayaj katli tlateuiyayaj kema miakej tlateuianij kimokuitlauiyayaj se altepetl. Kej nopa kichiuayayaj ipan Filipos, yeka katli nopaya itstoyaj amo motekipachouayayaj pampa kimajtoyaj kinmokuitlauijtoyaj. Tojuantij nojkia kiampa techpano, kema tijpiaj nopa tlaseuilistli tlen toTeotsij techmaka, amo timotekipachouaj. Temachtli tijmatij Jehová techmokuitlauia uan kineki nochipa kuali ma tiitstokaj (1 Ped. 5:10). Pampa tijmatij ni, kichiua amo ma timajmauikaj yon amo ma timotekipachokaj.

17. ¿Tlake techpaleuis ma timotemachikaj kuali tiitstosej teipa?

¹⁷ Tijmatij nechka “onkas se ueyi tlaijiyouilistli keja tlen axkema onkatok” uan amo kema panos seyok (Mat. 24:21, 22). Maske amo tijmatij tlake techpanos, amo kinamiki timotekipachosej. Uan maske amo tijmatij nochi tlen Jehová kichiuas, kena tijmatij kenijkatsa eli ya. Tikitstokej kenijkatsa uejkajkia kinpaleuik itekipanojkauaj, uan yeka tijmatij Jehová nochipa kichiua tlen mosentlalia, uan amo tleno kitsakuilis. Uan kemantika kichiua tlen tojuantij amo timoiljuijtoyaj. Nochipa kema Jehová techpaleuia ika tlen kichiua, tijyolmatij nopa tlaseuilistli katli maseualmej “axueli kimachilisej”.