1, 2. ¿Tlenon ipan onochiuj Pablo niman Silas ijkuak nemiyaj Filipos? (Xkita tlaixkopinajli kampa peua tlen tomachtijtokej).

ITLAJKOYOUAN ipan kalpan Filipos. Ome misioneros akin intoka katka Pablo niman Silas, nemiyaj tlaxomolko kampa tsauktoyaj. Niman ompa okintepitskualtijkej imikxiuan ipan se kojtli kojkoyonki tlen kitokayotiaj cepo, niman ok kinkokouaya intlakayo pampa okinuijuitekaj (Hech. 16:23, 24). Ipan yejon tonajli melak totoka nochi opanok. Tlaltikpakchanejkej okintechiuilantiajkej kampa iplaza mercado niman opeuj kintlajtlakolmakaj. Okinkixtilijkaj intlaken niman melak okintlakouiuitejkaj (Hech. 16:16-22). ¡Xkinamikiya makinchiuilikan yejon! Pablo yejua katka romano niman kinamikiya makitlakaitakan. *

² Ijkuak Pablo tsauktoya kampa tlayouatikak, ouel okinemili nochi tlen opanok yejon tonajli. Kanaj otlanemili intech akin chantiyaj Filipos. Miyek kalpamej kampa yejua yoyajka kipiaya se sinagoga, kampa judíos kiueyichiuayaj toTajtsin. San ika, kalpan Filipos xkipiaya nion se. Ika yejon, judíos nosentlaliayaj kaltenpan, inakastlan se atentli (Hech. 16:13, 14). ¿Tleka xonkatka se  sinagoga? Kanaj pampa ipan yejon kalpan xnemiyaj 10 tlakamej judíos, tlen nonekiya niman ijkon nochijchiuas se. Kema, akin chantiyaj Filipos melak noueyimatiyaj pampa romanos katkaj (Hech. 16:21). Kanaj ika yejon xkinemiliayaj tla yejon ome judíos katkaj romanos. Maski san kenon, xkinamikiya makintsakuakan Pablo niman Silas.

3. ¿Tleka uelis tikijtoskej ika Pablo miyek xkasikamatiya ijkuak okitsajkej, niman tlenon okichiuj?

³ Pablo kanaj noijki okinemili kenon otlamito Filipos. Ikipiaya seki metstin, yejua nemiya ipan okse itlamiyan mar Egeo, ipan Asia Menor. Ompa, espíritu santo miyekpa xokikauili matenojnotsa ipan seki kalpamej. Kentla kuikatoskia oksekan (Hech. 16:6, 7). San ika ¿kanon kuikaya? Pablo okimat ijkuak nemiya ipan kalpan Troas. Ipan se tlatlachalistli se tlakatl okijli: “Xuiya ne Macedonia”. Apóstol Pablo kuajli okitak tlenon kinekiya toTajtsin, kuakon nimantsin oyaj Macedonia (xpoua Hechos 16:8-10). San ika, ijkuak oajsik, nimantsin okitsajkej. ¿Tleka okitekauili Jehová mapano yejuin? ¿Kech uejkauiskia tsauktos? Maski miyek xkasikamatiya, xokikauili ika itlaneltokil nion ipakilis mapopoliuikan. Biblia kijtoua ika yejua niman Silas opeujkej kichiuaj teoyotl niman kikuikatiliaj Jehová kampa tsauktoyaj (Hech. 16:25). Kema, toTajtsin okinmakak yolseuilistli.

4, 5. a) ¿Tleka uelis noijki ijkon topan nochiuas ken Pablo? b) ¿Kenon totoka onopatlak tlen ipan nochiujtoya Pablo?

⁴ ¿Kemantika yotomachilijkej ijkon ken Pablo? Kanaj otiktlajtlanilijkej toTajtsin matechpaleui itech tlen tiktlapejpeniskej tikchiuaskej niman nesiya ika toyekanayaj ika espíritu santo. San ika, kanaj tlen opanok sakin xyejon tlen tikchiayaj. Kanaj otikixnamijkej tlaueltin noso itlaj tlen okichiuj melak matikpatlakan ken tinemiyaj (Ecl. 9:11). Niman kanaj aman totlajtoltiaj tleka Jehová okikauili mapano tlen otikixnamijkej. ¿Tlenon techpaleuis matitlaxikokan niman ok matitlaneltokakan itech Jehová? Uelis tiknankiliskej yejuin, tla tikitaj tlen inpan onochiuj Pablo niman Silas.

⁵ Ijkuak yejuamej nokuikatijtoyaj, opeuj panoua tlen nion xkichiayaj. Kachtopa, chikauak otlalolin. Sakin, otlapoujkej ipuertas cárcel niman incadenas akin ompa tsauktoyaj. Ijkuak akin kitlajpiaya cárcel okitak yejuin, okinek nomiktis, san ika, Pablo xokikauili. Kuakon, yejon tlajpixketl niman ichanejkauan opeujkej kitoka Cristo niman onoapolaktijkej. San ouajtlanestia, jueces okintitlankej seki tlakamej makinkixtitij Pablo niman Silas, niman makintlajtlanilikan makisakan itech Filipos ika yolseuilistli. Ijkuak jueces okimatkej ika katkaj romanos, niman tlen okinchiuilijkej melak xkinmelauaya, oyajkej niman okinkixtijkej itech cárcel. San ika, achto yaskej, Pablo niman Silas kachtopa okinauatitoj noso okipachiuititoj Lidia, se akin kemach yonoapolaktijka niman aman kichiuaya ken Cristo. Noijki okinyolchikaujkej oksekimej tokniuan akin chantiyaj Filipos (Hech. 16:26-40). ¡San totoka nochi onopatlak!

6. ¿Tlenon tikitaskej ipan yejuin tlamachtijli?

⁶ ¿Tlenon techmachtia tlen inpan onochiuj yejuin tlakamej? Techmachtia ika Jehová uelis kichiuas tlen nion xtikchiaj, ika yejon maka melak matajmanakan ijkuak tikixnamikiskej tlaueltin. Kuajli tikmatstokej ika Pablo xkeman okilkauj yejuin tlamachtijli. Tikmatstokej yejuin pampa sakin yejua okintlajkuilouili tokniuan akin chantij Filipos itech ajmantli niman yolseuilistli tlen techmaka toTajtsin. Ipan yejuin tlamachtijli, kachtopa tikitaskej tlen okijto Pablo ipan Filipenses 4:6, 7 (xpoua).  Sakin, tikitaskej seki neskayomej ipan Biblia kampa Jehová okichiuj tlen xakaj kichiaya. Ika titlamiskej, titlajtoskej kenon “yolseuilistli” tlen techmaka toTajtsin uelis techpaleuis matitlaxikokan niman matitlaneltokakan itech Jehová.

7. a) ¿Tlenon kinekiya Pablo kinmachtis tokniuan akin chantiyaj Filipos? b) ¿Tlenon techmachtia yejuin?

⁷ ¿Tlenon okinemilijkej tokniuan akin chantiyaj Filipos ijkuak okipoujkej amatlajkuilojli tlen Pablo okintitlanili? Tikmatstokej ika okilnamijkej tlen inpan onochiujka Pablo niman Silas, niman kenon Jehová okinpaleui ken nion xkichiayaj. ¿Tlenon kinekiya kinmachtis Pablo? Ika xkipiaya najmanaskej, niman ika toTajtsin kinmakaskia yolseuilistli tla kichiuayaj teoyotl. San ika, itech “yolseuilistli” tlen techmaka toTajtsin okijto ika “más ueyi de nochi kech se tlakatl uelis kajsikamatis”. Kuakon, Pablo kijtotoya ika “yolseuilistli” tlen techmaka toTajtsin melak ueyi ken nion xuelis tiknemiliskej. ¿Tlenon techmachtia yejuin? Ika maski kemantika xtikitaj kenon tikyektlaliskej se tlauejli, Jehová kema kita. Niman yejua uelis kichiuas tlen melak techmojkatlachialtis (xpoua 2 Pedro 2:9).

8, 9. a) Maski Pablo ipan onochiuj tlen xkinamikiya ipan Filipos, ¿tlenon ouel okichiuj ipampa yejon? b) ¿Tleka tokniuan akin chantiyaj Filipos ueliskiaj tlaneltokaskej itech tlen okimijkuilouili Pablo?

⁸ Uelis tikmatstoskej ika akin chantiyaj Filipos melak okinyolchikauj tlanemiliskej itech tlen yopanoka ipan yejon majtlaktli xiujtin. Tlen Pablo okijkuilojka melauak katka. Maski Jehová okikauili mapano tlen xkinamikiya, ipampa yejon Pablo ouel imixpan tekiuajkej “[oki]manaui on kuajli tlajtojli yejuan kitemaka temakixtilistli” (Filip. 1:7). Jueces ipan Filipos aman kuajli kinemiliskiaj ijkuak itlaj kichiuilisnekiskiaj tlanechikojli tlen kichiua ken Cristo tlen onochijchiuj ipan yejon kalpan. Kanaj pampa Pablo okijtokaj ika romano katka, uelis okichiuj ika Lucas, akin iuan kistinemiya, manokaua Filipos niman makinpaleui akin yenkuikej kichiuayaj ken Cristo ijkuak Pablo niman Silas yoyajkaj.

⁹ Ijkuak tokniuan akin chantiyaj Filipos okipoujkej iamatlajkuilol Pablo, kimatiyaj ika xokijkuilo yakaj akin xkeman okixnamik tlaueltin. Pablo ipan onochiuj tlen melak ouijtika niman yokiteititijkaj ika kipiaya “yolseuilistli” tlen temaka toTajtsin. Niman xsan yejon, ijkuak okintlajkuilouili, yejua tsauktoya Roma ipan se kajli. Maski ijkon, ok kiteititijtoya ika kipiaya yejon yolseuilistli (Filip. 1:12-14; 4:7, 11, 22).

10, 11. ¿Tlenon kipiya tikchiuaskej ijkuak melak tajmantokej, niman tlenon uelis tikchiaskej mapano?

¹⁰ ¿Tlenon uelis tikchiuaskej niman ijkon xtajmanaskej niman tikpiyaskej “yolseuilistli” tlen techmaka toTajtsin? Tlen Pablo okimijkuilouili filipenses techititia ika teoyotl yejua tlen kipopoloua ajmantli. Kuakon nochipa ijkuak melak tajmanaskej, matikchiuakan teoyotl (xpoua 1 Pedro 5:6, 7). Niman matikchiuakan ika tlaneltokijli, kuajli matikmatstokan ika Jehová kinektika techpaleuis. Noijki matiktlasojkamachilikan nochi tlateochiualistin tlen techmaka. Totlaneltokil itech yejua chikauis ijkuak tikilnamikiskej ika “ueli kichiuas miyek más de on yejuan tejuamej ueli tiktlajtlaniaj noso on yejuan tiknemiliaj” (Efes. 3:20).

¹¹ Ijkon ken inpan onochiuj Pablo niman Silas ipan Filipos, uelis techmojkatlachialtis ijkuak tikitaj tlen Jehová kichiua topampa. Kanaj xkichiuas itlaj tlen melak temojkatlachialti, san ika, nochipa kichiua tlen melak techpaleuiya (1 Cor. 10:13). Yejuin xkijtosneki ika xnonekis itlaj tikchiuaskej, niman  san tikchiaskej ika yejua makinyektlali totlaueluan. Kipiya ika tikchiuaskej ijkon ken yotikijtokej ipan toteoyouj (Rom. 12:11). Ijkon tikteititiskej ika melauak tlen yotikijtokej, niman Jehová kiteochiuas tlen tikchiuaj. San ika, noijki noneki matikilnamikikan ika Jehová uelis kichiuas miyek tlen nion xotiktlajtlanilijkej nion xtikchiayaj. Kemantika yejua techmojkatlachialtia niman kichiua tlen nion xtikchiayaj. Matikitakan seki neskayomej tlen kichikaua totlaneltokil itech tlen Jehová uelis kichiuas topampa.

12. a) ¿Tlenon okichiuj tekiuaj Ezequías ijkuak Senaquerib akin tekiuajtiya Asiria okijli ika kixnamikiskia? b) ¿Tlenon tiuelij itech ken Jehová okiyektlali yejuin tlauejli?

¹² Ipan Biblia miyekpa tiknextiaj neskayomej tlen teititiaj ika Jehová okichiuj tlen nion xnochiaya. Se neskayotl, ijkuak Ezequías tekiuaj katka, Senaquerib akin tekiuajtiya Asiria, okixnamik Judá niman okinotlatkiti miyek kalpamej, sa onokauj Jerusalén (2 Rey. 18:1-3, 13). Sakin, Senaquerib noijki okijli yejuin kalpan ika kixnamikiskia. ¿Tlenon okichiuj Ezequías? Okichiuili teoyotl Jehová niman okitlajtolti teotlajtoketl Isaías tlenon kichiuas (2 Rey. 19:5, 15-20). Noijki okitejtemo kenon kiyektlalis yejuin ika tlamachilistli, ika yejon, okitlaxtlauili Senaquerib tlen kitlajtlaniliaya (2 Rey. 18:14, 15). Sakin, Ezequías, okiyektlali ikalpan niman ijkon tlaxikos ijkuak uejkaujtipan kiyeualoskiaj (2 Crón. 32:2-4). ¿Kenon otlamito nochi? Jehová okuajtitlan se iluikaktekitketl akin okinmikti 185,000 isoldados Senaquerib san ipan se yeuajli. Nion Ezequías xkichiaya ika mapano itlaj ken yejuin (2 Rey. 19:35).

13. a) ¿Tlenon tiuelij itech tlen ipan onochiuj José? b) ¿Tlenon ipan onochiuj Sara tlen nion xkichiaya?

¹³ Matitlanemilikan aman itech tlen ipan onochiuj José, ikoneuj Jacob, ijkuak telpochtli katka. Ijkuak tsauktoya Egipto, nion xkinemiliaya ika nokuepaskia ika ome akin melak ueyixtoskia ipan yejon país. Noijki xkinemiliaya tla Jehová kitekitiltiskia yejua niman ijkon kichiuaskia ika ichanejkauan maka mamikikan ika apistli (Gén. 40:15, nota; 41:39-43; 50:20). Melauak, Jehová okichiuj miyek okseki tlen José xkichiaya. Noijki matitlanemilikan ipan Sara, akin ibisabuela katka. Nion xkinemiliaya ika maski iueyi katka, Jehová kikauiliskia makipiya ikoneuj. Ijkuak otlakat Isaac, kanaj Sara nion xkeman okinemili ika panoskia (Gén. 21:1-3, 6, 7).

14. ¿Tlenon uelis kuajli tikmatstoskej?

¹⁴ Yejuin xkijtosneki matikchiakan ika Jehová makichiua se milagro niman ijkon makinpopolo totlaueluan aman ijkuak xiyejko yenkuik tlaltikpaktli. Noijki xtiktlajtlaniliaj makichiua itlaj tlen melak temojkatlachialti ipan tonemilis. San ika, tikmatij ika yeuejkaui toTajtsin okinpaleui ika tlen temojkatlachialti itekitkauan. Niman yejua  xnopatla (xpoua Isaías 43:10-13). * Yejuin kichikaua totlaneltokil itech toTajtsin. Kuajli tikmatstokej ika yejua kichiuas nochi tlen nonekis niman ijkon techmakas kojtilistli tlen ika tikchiuaskej tlen kineki (2 Cor. 4:7-9). ¿Tlenon tiuelij itech Ezequías, José niman Sara? Ika tla tiyolmelaujkanemij itech Jehová, yejua uelis techpaleuis matikixnamikikan tlen melak ouijtika.

15. ¿Tlenon techpaleuis maka matikpolokan “yolseuilistli” tlen techmaka toTajtsin, niman tleka tiuelij tikchiuaj yejon?

¹⁵ ¿Tlenon uelis tikchiuaskej niman ijkon xtikpoloskej “yolseuilistli” tlen techmaka toTajtsin ijkuak tikixnamikiskej tlaueltin? Tiktlajpiyaskej ken touikaj iuan Jehová. Tiuelij touikaj iuan Jehová ipampa Cristo Jesús, akin ika inemilis otechmakixti itech tlajtlakojli. Tlaxtlauijli okse tlen melak temojkatlachialti yokichiuj Jehová. Yejua kitekitiltia tlaxtlauijli ijkuak techtlapopoluilia totlajtlakoluan, niman yejuin techkauilia matikpiyakan kuajli totlamachilis niman iuan matouikakan (Juan 14:6; Sant. 4:8; 1 Ped. 3:21).

16. Xkijto kenon techpaleuiya “yolseuilistli” tlen techmaka toTajtsin.

¹⁶ ¿Kenon techpaleuiya “yolseuilistli” tlen techmaka toTajtsin? Biblia kijtoua: “Kejeuas nemoyojlo niman nemotlamachilis [...] itechkopa Cristo Jesús” (Filip. 4:7). Ipan tlajtojli tlen onoijkuilo yejuin, tlen aman notlajtolkuepa “kejeuas” yeuejkaui kitekitiltiayaj akin ontlaixnamikiyaj ijkuak kijtouayaj ika soldados kintlajpiayaj kalpamej. Ijkon katka ipan Filipos. Akin ompa chantiyaj ika inyojlo kochiyaj pampa kimatiyaj ika nemiyaj akin kitlajpiaya yejon kalpan. Noijki ijkon, ijkuak tikpiyaj “yolseuilistli” tlen techmaka toTajtsin, totlanemililuan niman toyojlo xtlaj kinmajmana. Kuajli tikmatstokej ika Jehová techtlajpiya niman kineki kuajli matikisatij ipan tonemilis (1 Ped. 5:10). Tikmatiskej yejuin, “kejeuas” toyojlo, kijtosneki techtlajpiyas niman ijkon ajmantli niman mojkayotl maka matechtlanikan.

17. ¿Tlenon techpaleuis matikchiakan ika toyojlo tlen panos ika tlayekapan?

¹⁷ Xok uejkauis, tlaltikpakchanejkej kitaskej se ueyi tlajyouilistli ken xkeman panoua (Mat. 24:21, 22). Xtikmatij tlenon topan nochiuas toseselti, maski ijkon, xkipiya ika melak techajmanas yejon. Maski xtikmatij nochi tlen kichiuas Jehová, kema tikmatstokej akinon yejua. Aman ika yotikilnamijkej tlenon okichiuj yeuejkaui ipampa itekitkauan, yotikitakej ika Jehová nochipa kichiuas tlen yokijto, maski san tlenon panos. Niman kemantika kichiua tlen nion xtikchiayaj. Nochipa ijkuak Jehová kichiuas itlaj topampa, uelis tikmachiliskej “yolseuilistli” tlen yejua techmaka, tlen kipanauiya nochi tlanemililtin.