1, 2. Nyen la asi na Philippes so ague ngbii ti tene a kanga Paul na Silas? (Bâ foto so ayeke na tongo nda ti article so.)

A YEKE na bê ti bï tongaso. A kanga amissionnaire use, Paul na Silas, na gbata ti Philippes. A zia ala na yâ ti kubu ti kanga so ayeke na pekoni kâ. A zia gere ti ala na yâ ti olombo, nga peko ti ala angbâ ti son na peko ti so a pika ala (Kus. 16:23, 24). Kozoni na yâ ti lango ni, sân ti tene a tene na ala, gbâ ti azo aga agboto ala ahon na ala na lê ti mbeni gara ti tene ambeni zo so aleke terê ti ala hio afâ ngbanga na li ti ala. A zi bongo na terê ti ala na ngangu nga a pika ala sioni na akeke (Kus. 16:16-22). Aye so a sara na ala so ayeke na lege ni oko ape. Paul so ayeke zo ti kodro ti Rome alingbi fade ti tene a fâ ngbanga ti lo na lege ni. *

² Paul aduti na yâ ti vukongo ndo, lo yeke gbu li ti lo na ndö ti aye so apassé na yâ ti lango ni. Lo gbu li ti lo na ndö ti azo ti Philippes. Synagogue ti aJuif ayeke na yâ ti agbata mingi so Paul ague dä, me mbeni synagogue ti aJuif ayeke na yâ ti gbata ti Philippes ape. Tongaso, a lingbi aJuif so aye ti voro Nzapa abungbi terê ti ala na mbeni ndo na gigi ti gbagba ti gbata ni na terê ti  mbeni ngu (Kus. 16:13, 14). A hunda ti tene akoli so ayeke aJuif asi bale-oko awe si a sigi na mbeni synagogue. Eskê a yeke ndali ti so akoli so ayeke aJuif asi même bale-oko na yâ ti kodro ni ape la si a sigi na mbeni synagogue ape? Terê ti azo ti Philippes anzere mingi so ala yeke azo ti Rome, atâa so ala yeke pëpe na adroit kue so azo ti kodro ti Rome ayeke na ni (Kus. 16:21). Peut-être a yeke ndali ni la ala pensé so Paul na Silas so ayeke aJuif alingbi pëpe ti duti azo ti Rome. Atâa tënë ni ayeke so wa, so ala zia ala na kanga, a yeke na lege ni ape.

3. Nyen la asara si peut-être li ti Paul aga kirikiri ndali ti so a kanga lo? Me nzoni bango ndo wa la lo yeke lani na ni?

³ Peut-être Paul ayeke pensé nga na ndö ti aye so asi a sara ambeni nze awe. Lo yeke lani na mbage ti Ngu-ingo ti Égée na Asie Mineure. Na ngoi so Paul ayeke kâ, yingo vulu ake na lo fani mingi ti fa tënë na ambeni ndo. A yeke lani mo bâ mo tene yingo vulu ayeke pusu lo ti gue na mbeni ndo nde (Kus. 16:6, 7). Me na ndo wa? Lo wara kiringo tënë ni na yâ ti mbeni vision na ngoi so lo yeke na Troas. A tene na Paul, a tene: “Ga na Macédoine.” So Paul ahinga polele ye so Jéhovah aye ti tene lo sara, hio lo yeda ti gue. (Diko Kusala 16:8-10.) Me nyen la asi na pekoni? Hio na peko ti so lo si na Macédoine, a kanga lo. Ngbanga ti nyen la Jéhovah azia si a kanga Paul? Lo yeke sara kanga ni ngoi oke? Même tongana ahundango ndo so ayeke tourné lani na yâ ti li ti Paul, lo zia lani pëpe si a woko mabe ti lo na a sara si lo yeke na ngia encore ape. Paul na Silas akomanse ti “sambela na ala yeke he bia ti sepela Nzapa.” (Kus. 16:25). Siriri ti Nzapa asara si bê ti ala adë nga li ti ala ayeke kpô.

4, 5. (a) Tongana nyen la dutingo ti e ayeke peut-être tongana ti Paul? (b) Tongana nyen la dutingo ti Paul achangé na mbeni lege so lo ku terê ti lo na ni ape?

⁴ Peut-être na ambeni ngoi na yâ ti fini ti mo, mo bâ so, tongana Paul, mo zia si yingo vulu ti Nzapa afa lege na mo, me na pekoni aye ni asi tongana ti so mo ku terê ti mo na ni ape. Mo wara akpale, wala ambeni ye asi na yâ ti fini ti mo na ahunda ti tene mo sara akota changement (Zo-ti. 9:11). Tongana mo bâ ndo na peko, peut-être mo hunda terê ti mo ngbanga ti nyen la Jéhovah azia lege na ambeni ye ti si. Tongana a yeke tongaso, nyen la alingbi ti mû maboko na mo ti ngbâ ti zia bê ti mo kue na Jéhovah na ti gbu ngangu? Ti wara kiringo tënë ni, zia e kiri e bâ ye so asi na Paul na Silas.

⁵ Na ngoi so Paul na Silas ayeke he abia ti sepela na Jéhovah, ambeni ye so ala ku terê ti ala na ni oko ape asi. Hio tongaso sese ayengi ngangu. Yanga ti da ti kanga ni azi kota. Aye so a kanga na azo ti kanga ni kue azi. Paul akanga lege na zo ti batango da ti kanga ni ti fâ terê ti lo. Zo ti batango da ti kanga ni na azo ti da ti lo kue awara batême. Tongana ndo ahan, azo ti komande ti gbata ni atokua azo ti zi Paul na Silas. Akota zo ni ahunda na ala ti zia gbata ni na siriri. Na pekoni, na ngoi so azo ti komande ti gbata ni ahinga so Paul na Silas ayeke azo ti Rome nga so ala wani asara mbeni kota faute, ala wani ala ga ala duti na terê ti ala ti sigi na ala na yâ ti gbata ni. Me kozoni ti hon, Paul na Silas ahunda ti bara ita ti ala ti wali, Lydie, so awara batême fini fini. Na ndö ni, ala mû ngoi ni so ti kpengba aita ti ala (Kus. 16:26-40). Hio tongaso aye ni achangé.

6. Nyen la e yeke bâ ni fadeso? E yeke kiri ti bâ nyen?

⁶ Nyen la e manda na lege ti aye so asi so? Jéhovah alingbi ti sara aye so zo aku terê ti lo na ni ape, tongaso e bezoin ti gi bê ti e ahon ndö ni ape tongana e tingbi na atara. Kite ayeke dä ape so ye so asara ye mingi na ndö ti Paul, na e hinga ni na lege ti atënë  so lo tene na yâ ti lettre so lo tokua na aita ti Philippes na ndö ti gingo bê nga na siriri ti Nzapa. Zia e sara tënë na ndö ti atënë ti Paul so ayeke na aPhilippien 4:6, 7. (Diko ni.) Na pekoni, e yeke kiri ti bâ ambeni versê so afa tongana nyen la Jéhovah asara ambeni ye so zo aku terê ti lo na ni ape. Na nda ni, e yeke gbu li ti e ti bâ tongana nyen la “siriri ti Nzapa” alingbi ti mû maboko na e ti zia bê ti e kue na Jéhovah na ti gbu ngangu.

7. Nyen la Paul asara tënë na ndö ni na ngoi so lo tokua mbeti na aita ti Philippes? Nyen la e lingbi ti manda na lege ti atënë ti lo so?

⁷ Kite ayeke dä ape so, na ngoi so aita ti Philippes adiko lettre so Paul atokua na ala, ala dabe ti ala na ye so asi lani na lo nga ala dabe ti ala so zo oko na popo ti ala aku lani terê ti lo pëpe na ye so Jéhovah asara na lo. Nyen la Paul aye lani ti tene ala bata na li ti ala? Lo ye mbilimbili ti tene ala gi bê ti ala ape. Ala sambela, na ala yeke wara ande siriri ti Nzapa. Me bâ nga so lo tene “siriri ti Nzapa . . . ahon ndö ti bibe kue”. Tënë so aye ti tene nyen? Ambeni zo akiri peko ti tënë so na “ahon ndö ti aye kue so zo apensé na ni” wala “ahon ye kue so zo aleke ti sara.” Paul ayeke tene lani biani so “siriri ti Nzapa” ayeke pendere mingi ahon ti so zo alingbi ti pensé na ni. Tongaso, atâa so na ambeni ngoi e hinga pëpe tongana nyen ti hon ndö ti akpale ti e, Jéhovah ahinga ni na lo lingbi ti sara mbeni ye so e ku terê ti e na ni ape.​—Diko 2 Pierre 2:9.

8, 9. (a) Atâa so na Philippes a sara na Paul aye so ayeke na lege ni ape, ye ti nzoni wa la aga na pekoni? (b) Ngbanga ti nyen la aita ti Philippes abâ atënë ti Paul so tongana tënë ti ngia ape?

⁸ Tongana aita ti Philippes agbu li ti ala na ndö ti aye so apassé ngu bale-oko na peko ti aye so asi so, a kpengba ala. Atënë so Paul atene ayeke tâ tënë. Atâa so Jéhovah azia lege na mbeni ye so ayeke na lege ni ape ti si, ye so asara si na nda ni a ‘gbu koko ti nzoni tënë na a sara si gere ni aluti ngangu na lege ti ndia.’ (aPhil. 1:7). Akota zo ti gbata so ayeke gi ande ape ti kanga lege na fini congrégation so abâ gigi na yâ ti gbata so. Peut-être ndali ti ye so Paul asara, a mû lege na docteur Luc so lo na Paul avoyagé ti ngbâ na Philippes na peko ti so Paul na Silas ahon. Luc alingbi ti mû maboko na afini Chrétien so ayeke na yâ ti gbata ni.

⁹ Biani, na ngoi so aita so ayeke na Philippes adiko lettre ti Paul so, ala hinga so a yeke pëpe atënë so mbeni zo so aduti na yâ ti bureau la asû ni. Paul awara lani angangu kpale, me lo fa so lo yeke na “siriri ti Nzapa”. Na ngoi so Paul atokua mbeti na aita so, lo yeke lani na kanga na da ti lo na Rome. Me lo ngbâ ti fa so lo yeke na “siriri ti Nzapa”.​—aPhil. 1:12-14; 4:7, 11, 22.

10, 11. Nyen la a lingbi e sara tongana e gi bê ti e ahon ndö ni na ndö ti mbeni kpale? Nyen la ayeke na lege ni ti tene e ku ni?

¹⁰ Nyen la alingbi ti mû maboko na e ti gi bê ti e na mbeni ye ape nga ti duti na “siriri ti Nzapa”? Atënë so Paul atene na aita ti Philippes afa na e so yorö ni ayeke sambela. Tongaso, tongana e gi bê ti e, a lingbi e sambela. (Diko 1 Pierre 5:6, 7.) Sambela Jéhovah na bê ti mo kue, hinga so lo yeke pensé na mo. ‘Sambela ti kiri singila’ na Jéhovah na dabe ti mo na tënë nzoni so lo iri na ndö ti mo. Tongana e hinga so Jéhovah “alingbi biani ti sara ye mingi ahon ndö ti aye kue so e hunda wala so e bi bê ti e dä”, a yeke sara si e yeke zia bê ti e kue na lo.​—aÉph. 3:20.

¹¹ Tongana ti so a si na Paul na Silas na Philippes, peut-être li ti e alingbi ti kpe na mbeni ye so Jéhovah asara na e. Peut-être a yeke nga mbeni ye so adö bê ape, me a yeke lakue ye so e bezoin ni (1 aCor. 10:13).  Biani, ye so aye pëpe ti tene so e kanga maboko ti e, e duti e sara ye oko ape na e ku gï Jéhovah ti bâ lege ti ye ni wala ti leke kpale ni. A lingbi e sara ye ague oko na sambela ti e (aRom. 12:11). Aye so e sara afa so tënë ni agbu bê ti e nga e yeke mû na Jéhovah mbeni ye ti tene lo iri tënë nzoni na ndö ni. Me na oko ngoi ni, a lingbi e hinga so aye so e hunda, aye so e leke ti sara nga na aye so e yeke ku ni ahon ngangu ti Nzapa ape. Lo lingbi ti sara mbeni ye so e ku fade terê ti e na ni ape. Zia e bâ ambeni mbaï ti Bible so alingbi ti sara si e zia bê ti e kue na ngangu so Jéhovah ayeke na ni ti sara na e ambeni ye so e ku terê ti e na ni ape.

12. (a) Na ngoi so Gbia Sennakérib atene so lo yeke ga ti mû Jérusalem, nyen la Gbia Ézéchias asara? (b) Nyen la e manda na lege ti fason so Jéhovah aleke na kpale ni?

¹² Na yâ ti Bible, e wara gbâ ti atapande ti aye so Jéhovah asara so azo aku terê ti ala na ni ape. Na tapande, na ngoi so Ézéchias ayeke lani gbia, Sennakérib gbia ti Assyrie alï na yâ ti Juda na lo mû agbata kue so ngangu gbagba ayeke na terê ni, me lo mû Jérusalem ape (2 aGbia 18:1-3, 13). Na pekoni, lo tourné na mbage ti Jérusalem. Nyen la Gbia Ézéchias asara na gbele ngangu kpale so? Lo sambela Jéhovah na lo hunda wango na Ésaïe, prophète ti Jéhovah (2 aGbia 19:5, 15-20). Ézéchias agi nga ti sara ye ahon ndö ni ape na lege so lo futa amende so Sennakérib ahunda na lo (2 aGbia 18:14, 15). Na nda ni, Ézéchias aleke aye ti ku na ngoi so a yeke ga ti mû gbata ni, so ayeke mû ande ngoi mingi (2 Chron. 32:2-4). Me a leke kpale ni tongana nyen? Jéhovah atokua mbeni ange oko ti futi aturugu ti Sennakérib 185 000 gï na bï oko. Ti tâ tënë ni, même Ézéchias aku terê ti lo lani na ye so asi so ape.​—2 aGbia 19:35.

13. (a) Nyen la e manda na lege ti ye so asi na Joseph? (b) Tongana nyen la mbeni ye so Sara, wali ti Abraham, aku terê ti lo na ni ape asi?

¹³ Gbu li ti mo na ndö ti Joseph, molenge ti Jacob, so ayeke lani maseka. Na ngoi so Joseph ayeke na kanga na yâ ti mbeni dû na Égypte, lo pensé lani ape so mbeni lâ lo yeke ga use zo so ayeke na ngangu mingi na Égypte wala so Jéhovah ayeke sara ande kua na lo ti sö azo ti sewa ti lo na ngoi ti mbeni kota nzara (Gen. 40:15, kete tënë na gbe ni; Gen. 41:39-43; 50:20). Kite ayeke dä ape so ye so Jéhovah asara ahon ye kue so Joseph aku terê ti lo na ni. Gbu nga li ti mo na ndö ti Sara, âta ti babâ ti Joseph. Eskê Sara so aga mbakoro awe apensé lani so Jéhovah ayeke mû lege na lo ti dü molenge, me ti bata gï pëpe molenge so zo ti kua ti lo ti wali adü? So Sara adü Isaac ahon aye kue so lo lingbi ti pensé na ni.​—Gen. 21:1-3, 6, 7.

14. E yeke na confiance so Jéhovah alingbi ti sara nyen?

¹⁴ Tâ tënë, e yeke ku pëpe ti tene Jéhovah azi akpale ti e kue na lege ti mbeni miracle  kozo si fini dunia so lo mû zendo ni asi; e yeke hunda nga na lo pëpe ti sara ambeni ye so adö bê na yâ ti fini ti e. Me e hinga so Nzapa so amû lani maboko na awakua ti lo ti giriri na ambeni lege so adö bê mingi ayeke Nzapa ti e, Jéhovah. (Diko Ésaïe 43:10-13.) So e hinga ni tongaso so asara si e mä na bê na lo. E hinga so lo lingbi ti sara ye kue so lo ye ti sara ti mû ngangu na e ti sara ye so bê ti lo aye (2 aCor. 4:7-9). Nyen la e manda na lege ti ambaï ti Bible so? Tongana ti so tapande ti Ézéchias, ti Joseph nga na ti Sara afa, Jéhovah alingbi ti mû maboko na e ti hon ndö ti ye so e bâ e tene e lingbi ti hon ndö ni ape, tongana e ngbâ be-ta-zo na lo.

15. Nyen la alingbi ti mû maboko na e ti bata “siriri ti Nzapa”? Tongana nyen la e lingbi ti duti na nzoni songo na Nzapa?

¹⁵ Tongana nyen la e lingbi ti bata “siriri ti Nzapa” na ngoi so e yeke na yâ ti kpale? A yeke gï tongana e ngbâ ti duti na nzoni songo na Jéhovah Nzapa ti e. Gï “na lege ti Christ Jésus”, so lo mû fini ti lo ti futa ye ti zi azo, la e lingbi ti duti na nzoni songo na Nzapa. Ye so a futa ti zi azo ayeke mbeni oko ti akua so adö bê mingi so Babâ ti e asara. Jéhovah asara kua na ye so a futa ti zi azo ti kanga ndö ti asiokpari ti e, ye so amû lege na e ti duti na nzoni conscience nga ti ga nduru na lo.​—Jean 14:6; Jacq. 4:8; 1 Pi. 3:21.

16. Tongana e yeke na “siriri ti Nzapa”, ye ti peko ni ayeke nyen? Mû mbeni tapande.

¹⁶ Tongana e wara “siriri ti Nzapa so ahon ndö ti bibe kue”, nyen la ayeke si na pekoni? Bible atene so a yeke ‘bata bê ti e nga na lege ti hingango ndo ti e na lege ti Christ Jésus.’ (aPhil. 4:7). Tënë ti Grec so a kiri peko ni na “bata” ayeke mbeni tënë so aturugu ayeke sara na kua. A ye ti sara tënë ti aturugu so a mû ala ti bata mbeni gbata so ngangu gbagba ayeke na terê ni na ngoi ti giriri. Philippes ayeke lani mara ti gbata so. Azo ti Philippes ayeke lango lani nzoni na bï ndali ti so ala hinga so aturugu ayeke bata yanga ti gbagba ti gbata ti ala. Legeoko nga, tongana e yeke na “siriri ti Nzapa”, e yeke gi bê ti e ape na li ti e ayeke kpô. E hinga so Jéhovah ayeke pensé na e nga lo ye ti tene aye so e sara aga nzoni (1 Pi. 5:10). So e hinga tongaso so, a yeke bata e si e gi bê ti e mingi ape wala bê ti e anze ape.

17. Nyen la ayeke mû ande maboko na e ti zia bê ti e kue na Jéhovah na ngoi ti kota ye ti vundu?

¹⁷ Na yâ ti ngoi kete kota ye ti vundu ayeke tï na ndö ti azo kue (Mat. 24:21, 22). E hinga pëpe anzene nzene ye kue so ayeke si ande na e. Me e yeke na bezoin ape ti gi bê ti e ahon ndö ni. Atâa so e hinga pëpe ye kue so Jéhovah ayeke sara ande, e hinga Nzapa ti e. Na lege ti aye so Jéhovah asara ândö, e hinga so atâa nyen la asi, Jéhovah ayeke sara lakue ye so lo leke na bê ti lo ti sara, na ambeni ngoi lo sara ni na mbeni lege so zo aku terê ti lo na ni ape. Lakue tongana Jéhovah asara mbeni ye ndali ti e, peut-être e bâ mbeni fini fason ti “siriri ti Nzapa so ahon ndö ti bibe kue”.