1, 2. Kakɔna kakakomɛ Pɔɔlɔ nde la Silasɛ l’osomba wa Filipɛ? (Enda osato wele lo mbɔtwɛlɔ.)

TOKANYIYA dui nɛ. Aki oya lo midi k’otsho. Misiɔnɛrɛ ehende, Pɔɔlɔ nde la Silasɛ waki lo luudu lakaleke ɔhɔngɔ ndo wodjima lo lokanu l’osomba wa Filipɛ. Vɔ kokoka nkɛndakɛnda nɛ dia ekolo awɔ waki lo lowete ndo ɛkɔngɔ awɔ waki la mpota nɛ dia waki oma la mbakɔmɔla efula. (Ets. 16:23, 24) La pindju ka lushi lɔsɔ, la shashimoya olui w’anto wakande Pɔɔlɔ nde la Silasɛ ko wakatɔlɛ lo lobingu. Lɛkɔ, wakatowadja lo lokanu aha la ntshimbatshimba. Wakaakolola ahɔndɔ ndo wakaakɔmɔla mfimbɔ ya mamba. (Ets. 16:16-22) Ɔsɔ mɛtɛ aki dui dia kɔlɔ! Pɔɔlɔ aki ose Rɔmɔ ndo nde akahombe nomboshama dimɛna. *

² Etena kakinde lo lokanu, Pɔɔlɔ akakoke nkanyiya kɛnɛ kakasalema lushi lɔsɔ ndo dikambo di’anto wakadjasɛka la Filipɛ. Vɔ komonga kaanga la shinangɔnga l’osomba awɔ, otshikitanyi l’esomba ekina efula wakembola Pɔɔlɔ. Diakɔ diele ase Juda wakahombaka ntɛmɔla l’andja w’asoko w’osomba suke l’ɔkɛdi. (Ets. 16:13, 14) Onde dui sɔ diaki ngasɔ l’ɔtɛ waki komonga kaanga  ase Juda dikumi l’osomba, lofulo l’anto lakalɔmbamaka dia monga la shinangɔnga? Anto wakadjasɛka la Filipɛ waki l’ofunu efula l’ɔtɛ wakiwɔ ase Rɔmɔ. (Ets. 16:21) Ondo l’ɔtɛ ɔsɔ mbakiwɔ kɔfɔnyaka dia Pɔɔlɔ nde la Silasɛ wanɛ waki ase Juda, wakakoke monga ndo ase Rɔmɔ. Hateye dui sɔ l’eshikikelo tshɛ, koko sho mbeyaka dia wakasalɛ Pɔɔlɔ la Silasɛ akambo aha la losembwe lo mbadja lo lokanu.

3. Lande na kakakoke Pɔɔlɔ ndjaoka ambola etena kakinde lo lokanu, ko dionga diakɔna diaki la nde?

³ Ondo Pɔɔlɔ akakoke nto nkanyiya kɛnɛ kakatookomɛ la Filipɛ. Ngɔndɔ ngana la ntondo ka laasɔ, Pɔɔlɔ aki lo wedi okina wa ndjale ka Égée, l’Asie Mineure. Etena kakinde lɛkɔ, nyuma k’ekila kakoshimbe mbala la mbala dia nsambisha l’ahole amɔtshi. Aki oko nyuma k’ekila kakootshutshuyaka dia ntshɔ lo dihole dikina. (Ets. 16:6, 7) Ko lende? Etena kakinde la Tɔrɔa, Pɔɔlɔ akɛnyi lo ɛnɛlɔ wawotɛ ɔnɛ: “Yaka lendo la Makɛdɔniya.” Kɛnɛ kakalangaka Jehowa kakɛnama hwe! Ɔnkɔnɛ Pɔɔlɔ akatshu otsha la Makɛdɔniya aha la ntshimbatshimba. (Adia Etsha 16:8-10.) Ko kakɔna kakatombe oma laasɔ? Yema tshitshɛ l’ɔkɔngɔ wa nde nkoma la Makɛdɔniya, nde akadjama lo lokanu! Lande na kaketawɔ Jehowa dia dui sɔ komɛ Pɔɔlɔ? Edja ka ngande kakandahombe ntshikala lo lokanu? Oyadi kaanga Pɔɔlɔ akayambolaka akambo asɔ, nde akatetemala monga la mbetawɔ ka wolo ndo l’ɔngɛnɔngɛnɔ. Nde la Silasɛ “wakalɔmbaka ndo wakatombolaka Nzambi l’esambo.” (Ets. 16:25) Wɔladi waki Nzambi wakalame etema ndo timba tawɔ.

4, 5. a) Ngande wakoka okakatanu wele la so monga oko wa Pɔɔlɔ? b) Ngande wakatshikitana okakanu waki la Pɔɔlɔ lo yoho yakinde konongamɛka?

⁴ Onde wɛ atayaokaka oko Pɔɔlɔ? Ondo aki tena dimɔtshi lo lɔsɛnɔ layɛ diakayalɔmbɛ Nzambi dia kokimanyiya dia mbɔsa yɛdikɔ ndo wɛ akoke dia wɛ aki lo ndjela ɛlɔmbwɛlɔ ka nyuma k’ekila. Koko l’ɔkɔngɔ diko, wɛ akonge l’ekakatanu efula kana akahombe nsala etshikitanu efula lo lɔsɛnɔ layɛ. (Ond. 9:11) Etena kakanyiyayɛ dui sɔ, wɛ koka ndjambola lande na kaketawɔ Jehowa dia akambo amɔtshi salema. Kakɔna kakoka kokimanyiya dia ntetemala mbikikɛ ndo ndjaɛkɛ tshɛ lo tshɛ le Jehowa? Sho koka nkondja okadimwelo lo kɛnɛ kakayokomɛ Pɔɔlɔ nde la Silasɛ l’ɔkɔngɔ.

⁵ Etena kakembaka Pɔɔlɔ nde la Silasɛ esambo, akambo efula wakiwɔ konongamɛka wakatatɛ salema. Ntondotondo, didimu dia nkɛtɛ dia wolo diakasalema. Nkuke ya lokanu yakadihɔma mbala kakɔ ɔtɔi. Oma laasɔ, mɔlɔla wakawakeleka ase lokanu tshɛ wakakelekɔ. Oma laasɔ Pɔɔlɔ akashimbe olami wa lokanu diaha ndjadiaka, ko olami wa lokanu l’ase nkumbo kande tshɛ wakabatizama. La pindju ka lushi lokina, ewandji wa lɛɛta wa l’osomba wakatome apulushi dia totondja Pɔɔlɔ nde la Silasɛ oma lo lokanu ndo mbalɔmba dia ntomba oma l’osomba lo wɔladi. Etena kakeye ewandji dia Pɔɔlɔ nde la Silasɛ waki ase Rɔmɔ, vɔ wakashihodia dia wakasale dindja dia woke ko vɔamɛ wakaye dia ndjatondja. Koko ntondo ka Pɔɔlɔ nde la Silasɛ ntomba oma l’osomba, vɔ wakate la kiɔkɔmɛ dia vɔ pombaka talaki Ludiya kadiyɛwɔ kaki eke ka batizama. Ndo vɔ wakakambe la diaaso sɔ dia nkeketsha anangɛso akina wa la Filipɛ. (Ets. 16:26-40) Akambo tshɛ wakatshikitana esadi eto!

6. Kakɔna kayangaso nsɛdingola?

⁶ Wetshelo akɔna wakondjaso oma l’awui asɔ? Jehowa koka nsala akambo wahatalongamɛ, diakɔ diele keema ohomba  ndjakiyanya etena kadiɛnɛso l’ehemba. Sho mbeyaka dia wetshelo ɔsɔ wakambiya Pɔɔlɔ efula oma lo kɛnɛ kakandayofundɛ anangɛso wa la Filipɛ lo dikambo di’ekiyanu ndo wɔladi wa Nzambi. Lo sawo nɛ, tayɔsɛdingola ɛtɛkɛta wa Pɔɔlɔ wele lo Filipɛ 4:6, 7. (Adia.) Oma laasɔ, tayɔtɛkɛta lo dikambo di’ɛkɔndɔ ekina wa lo Bible wɛnya dia Jehowa akasalaka akambo waki anto konongamɛka. L’ekomelo, tayɔsɛdingola woho wakoka “wɔladi wa Nzambi” tokimanyiya dia mbikikɛ ehemba lo ndjaɛkɛ tshɛ lo tshɛ le Jehowa.

7. Kakɔna kaketsha Pɔɔlɔ anangɛso wa la Filipɛ etena kakandaafundɛ, ndo wetshelo akɔna wakokaso nkondja?

⁷ Etena kakadia anangɛso wa la Filipɛ mukanda wakafundɛ Pɔɔlɔ, kakɔna kakawafɔnya? Ondo efula ka l’atei awɔ wakohɔ kɛnɛ kakakomɛ Pɔɔlɔ nde la Silasɛ ndo woho wakaakimanyiya Jehowa lo yoho yakiwɔ konongamɛka. Kakɔna kakawaetsha Pɔɔlɔ lo mukanda ande? Nde akawaetsha ɔnɛ: Tanyoyakiyanyake. Nyɔlɔmbɛ, ko nyayonga la “wɔladi wa Nzambi woleki tokanyi tshɛ.” Kakɔna kalembetshiya etelo kɛsɔ? Dikadimwelo dimɔtshi dia Bible mbutaka ɔnɛ “ndeka kɛnɛ tshɛ kafɔnyaso” kana “ndeka kɛnɛ tshɛ kakongɛ anto la fwa.” Ɔnkɔnɛ, Pɔɔlɔ akataka dia “wɔladi wa Nzambi” wekɔ diambo efula ndeka woho wakokaso nkanyiya. Lo tena dimɔtshi hateye woho wakokaso nkandola ekakatanu aso, koko Jehowa mbeyaka. Ndo nde koka nsala kɛnɛ kahatalongamɛ.​—Adia 2 Petero 2:9.

8, 9. a) Kaanga mbakadiɛnɛ Pɔɔlɔ l’awui wa wɛngiya la Filipɛ, dikambo diakɔna dia dimɛna diakasalema l’ɔtɛ w’awui asɔ? b) Lande na kakakoke anangɛso wa la Filipɛ ndjaɛkɛ tshɛ lo tshɛ l’ɛtɛkɛta wa Pɔɔlɔ?

⁸ Mukanda wa Pɔɔlɔ wakahombe nkeketsha anangɛso wa la Filipɛ etena kakawakanaka yimba lo kɛnɛ kakasalɛ Jehowa lo ɛnɔnyi dikumi wakete. Kaanga mbele Jehowa aketawɔ dia Pɔɔlɔ nde la Silasɛ diɛnɛ l’awui wa wɛngiya, awui wa lo ntambe ka ntondo asɔ wakakimanyiya dia “mamɛ ndo lo nshikikɛ lokumu l’ɔlɔlɔ laka lɛɛta.” (Flpɛ. 1:7) Ewandji wa lɛɛta wa l’osomba wa Filipɛ kondjɔhɛnyahɛnya etshumanelo k’Akristo k’oyoyo. Ondo l’ɔtɛ wakate Pɔɔlɔ dia nde aki ose Rɔmɔ, ombeki Luka akakoke ntshikala la Filipɛ l’ɔkɔngɔ wa Pɔɔlɔ nde la Silasɛ mimɔ. Oma laasɔ, Luka akayokoka nkimanyiya Akristo w’eyoyo wa la Filipɛ asɔ.

⁹ Etena kakadia anangɛso wa la Filipɛ mukanda wa Pɔɔlɔ, vɔ wakashihodia dia ɛtɛkɛta ande komonga tsho tokanyi tande hita. Pɔɔlɔ akahomana l’ehemba wa wolo. Kaanga etena kakandafundɛka anangɛso asɔ, nde aki ose lokanu lo luudu lande la Rɔmɔ. Koko nde akatetemala mɛnya dia nde aki la “wɔladi wa Nzambi.”—Flpɛ. 1:12-14; 4:7, 11, 22.

10, 11. Kakɔna kahombaso nsala etena kayakiyanyaso l’ɔtɛ w’okakatanu ɔmɔtshi, ndo kakɔna kahombaso nongamɛ?

¹⁰ Kakɔna kakoka tokimanyiya diaha ‘ndjakiyanya l’oseka dikambo tshɛ,’ koko monga la “wɔladi wa Nzambi”? Ɛtɛkɛta wa Pɔɔlɔ otsha le ase Filipɛ mɛnyaka dia etena kayakiyanyaso l’ɔtɛ w’okakatanu ɔmɔtshi, dɔmbɛlɔ mbele okanga. Diakɔ diele etena keso l’ekiyanu, sho pombaka mbuta ekiyanu aso lo dɔmbɛlɔ. (Adia 1 Petero 5:6, 7.) Etena kalɔmbayɛ Jehowa, onga l’eshikikelo tshɛ lo tshɛ dia nde ndjakiyanyaka lo dikambo diayɛ. Mbala tshɛ okakande losaka l’ɔtɛ wa ɛtshɔkɔ tshɛ wakondjayɛ. Ndo tohɛke pondjo dia Jehowa kokaka “nsala akambo efula oleki kɛnɛ tshɛ kalɔmbaso kana kakanyiyaso.”​—Ɛf. 3:20.

¹¹ L’ɛnyɛlɔ ka Pɔɔlɔ la Silasɛ, sho koka mambiyama oma lo kɛnɛ kasala Jehowa dia tokimanyiya.  Mbeyaka monga ko aha dui dimɔtshi dia diambo, koko mbala tshɛ ayongaka paka kɛnɛ kele laso ohomba. (1 Kɔr. 10:13) Dui sɔ halembetshiya ɔnɛ sho pombaka tsho nkɔma anya, aha la nsala ndooko dui ndo nkonga dia Jehowa tokandolɛ okakatanu aso. Sho pombaka nsala akambo lo yoho yɔtɔnɛ la alɔmbɛlɔ aso. (Rɔmɔ 12:11) Etsha aso mɛnyaka dia tekɔ lo nsala akambo l’otema ɔtɔi ndo mbishaka Jehowa diaaso dia ntshɔkɔla. Hatohombe mbohɛ dia Jehowa kokaka nsala akambo efula oleki kɛnɛ kalɔmbaso kana kalongamɛso dia nde nsala. Lo tena dimɔtshi nde tokashimolaka lo nsala akambo wahatalongamɛ. Nyɛsɔ tɔsɛdingole bɛnyɛlɔ dimɔtshi diayokeketsha wɛkamu aso lo dikoka dia Jehowa dia tosalɛ akambo wahatalongamɛ.

12. a) Kakɔna kakasale nkumekanga Hɛzɛkiya etena kakawanɛ nkumekanga Sɛnakɛribɛ? b) Wetshelo akɔna wakondjaso oma lo woho wakakandola Jehowa okakatanu ɔsɔ?

¹² Lo Bible, sho tanaka bɛnyɛlɔ efula di’akambo waki anto konongamɛka wakasale Jehowa. Ɛnyɛlɔ, etena kaki Hɛzɛkiya nkumekanga ka Juda, Sɛnakɛribɛ nkumekanga k’Asuriya akalɔsha Juda ndo akɔsɛ esomba ayɔ tshɛ, onyake Jɛrusalɛma. (2 Ku. 18:1-3, 13) Oma laasɔ, Sɛnakɛribɛ akaye dia ndjɔlɔsha Jɛrusalɛma. Kakɔna kakasale nkumekanga Hɛzɛkiya? Ntondotondo, nde akalɔmbɛ Jehowa ekimanyielo ndo akalɔmbɛ Isaya omvutshi wa Jehowa dako. (2 Ku. 19:5, 15-20) Oma laasɔ, Hɛzɛkiya akɛnya ekanelo kande k’ɔlɔlɔ lo mfuta diangɔ di’amɛna diakalɔmbɛ Sɛnakɛribɛ. (2 Ku. 18:14, 15) L’ekomelo, Hɛzɛkiya akasale di’osomba dingama. (2 Ɛk. 32:2-4) Ngande wakakomɛ dui sɔ? Jehowa akatome ondjelo dia ndjaka asɔlayi waki Sɛnakɛribɛ 185 000 lo otsho ɔtɔi. Kaanga Hɛzɛkiya konongamɛka dia dui sɔ diayosalema!​—2 Ku. 19:35.

13. a) Wetshelo akɔna wakondjaso oma lo kɛnɛ kakakomɛ Yɔsɛfu? b) Dikambo diakɔna diakakomɛ Sara diakinde konongamɛka?

¹³ Tɔsɛdingole kɛnɛ kakakomɛ ɔlɔngɔlɔngɔ Yɔsɛfu. Etena kakinde lo luudu la lokanu l’Edjibito, Yɔsɛfu kokoka nkanyiya dia nde ayoyonga onto la hende loleki wolo lakolɛ l’Edjibito kana dia Jehowa akakoke nkamba la de dia nshimbɛ nkumbo kande oma lo ndjala. (Eta. 40:15, nɔtɛ; 41:39-43; 50:20) Aha la taamu, akambo wakasale Jehowa wakaleke kɛnɛ tshɛ kakalongamɛka Yɔsɛfu. Tokane yimba nto lo dikambo dia Sara, nyango tshɛnde la Yɔsɛfu. Onde Sara laki aya osombe akalongamɛka dia Jehowa ayetawɔ dia nde mbota ɔnande hita la pami, aha tsho nkondja ɔna oma le ose olimu ande la womoto? Eotwelo ka Isaka aki dui diakaleke kɛnɛ kakakoke Sara nkanyiya.​—Eta. 21:1-3, 6, 7.

14. Eshikikelo kakɔna kakokaso monga latɔ lo dikambo dia Jehowa?

 ¹⁴ Hatolongamɛ dia Jehowa ayonya ekakatanu aso tshɛ lo yoho ya dihindo ntondo ka sho monga l’andja w’oyoyo. Ndo hatɔlɔmbɛ Jehowa dia nde nsala akambo wa diambo lo nsɛnɔ yaso. Koko sho mbeyaka dia Jehowa akakimanyiya ekambi ande wa kɔlamelo wa lo nshi y’edjedja lo toho ta diambo. Ndo nde atatshikitana. (Adia Isaya 43:10-13.) Dui sɔ tokimanyiyaka dia ndjaɛkɛ le nde. Sho kokaka monga l’eshikikelo ɔnɛ nde ayotosha wolo wele la so ohomba dia nsala lolango lande. (2 Kɔr. 4:7-9) Wetshelo akɔna wakondjaso oma l’ɛnyɛlɔ ka Hɛzɛkiya, Yɔsɛfu ndo Sara? Jehowa kokaka tokimanyiya kaanga l’etena keso l’ekakatanu woleki wolo naka sho ntetemala monga la kɔlamelo le nde.

15. Kakɔna kayotokimanyiya dia monga la “wɔladi wa Nzambi” kaanga l’etena keso l’ekakatanu, ndo ngande wakoka dui sɔ salema?

¹⁵ Ngande wakokaso monga la “wɔladi wa Nzambi” oyadi l’etena keso l’ekakatanu? Sho pombaka nkeketsha diɔtɔnganelo diasaso la Jehowa. Sho koka monga la diɔtɔnganelo sɔ paka diɛsɛ l’oshinga w’etshungwelo wa Kristo Yeso. Oshinga w’etshungwelo ekɔ l’atei w’etsha wa diambo wa Jehowa. Diɛsɛ la oshinga w’etshungwelo, nde koka todimanyiya pɛkato yaso, sho koka monga la nkum’otema ka pudipudi ndo ndjasukanya la nde.​—Jni. 14:6; Jak. 4:8; 1 Pe. 3:21.

16. Kakɔna kayosalema naka tambokondja “wɔladi wa Nzambi”? Sha ɛnyɛlɔ.

¹⁶ Kakɔna kayosalema naka tambokondja “wɔladi wa Nzambi woleki tokanyi tshɛ”? Bible mbutaka ɔnɛ vɔ “wayolama” etema ndo timba taso. (Flpɛ. 4:7) Tshɛkɛta ya l’ɔtɛkɛta wakafundama ntondo y’ɔnɛ “nama” yaki etelo ka asɔlayi kakendanaka la olui w’asɔlayi wakawasha ɔkɛndɛ wa namaka osomba. Anto wakadjasɛka l’osomba wa Filipɛ wakalamemaka oma le olui wa ngasɔ. Vɔ wakakokaka ndala dimɛna l’otsho weya dia osomba awɔ wakakokamɛka. Woho akɔ waamɛ mbele, etena keso la “wɔladi wa Nzambi” hatoyakiyanya, etema ndo tokanyi taso mongaka ki. Sho mbeyaka dia Jehowa tokokɛka ndo nde nangaka dia sho ntondoya. (1 Pe. 5:10) Ndo dui sɔ tokokɛka diaha ndjaoka dia tambɔmɛnama l’ekiyanu kana ɔkɔmwɛlɔ.

17. Kakɔna kayotokimanyiya dia ndjaɛkɛ le Jehowa lo mfɔnu ka woke?

¹⁷ Keema edja mfɔnu ka woke kayanga ndja le anto tshɛ. (Mat. 24:21, 22) Hateye shikaa kɛnɛ kayotokomɛ l’onto ndo l’onto. Koko keema ohomba sho ndjakiyanya amboleka l’ɔtɛ w’etena kɛsɔ. Kaanga mbele hateye akambo tshɛ wayosala Jehowa, sho mbeyaka Nzambi kaso. Sho mbeyaka kɛnɛ kakandasale lo nshi y’edjedja lo dikambo dia ekambi ande wa kɔlamelo. Tambɛna dia oyadi kɛnɛ tshɛ kakoka ntomba, Jehowa ayoyashikikɛ dia sangwelo diande kotshama. Ndo nde koka nsala dui sɔ lo yoho yahatalongamɛ! Ɔnkɔnɛ, mbala tshɛ katosalɛ Jehowa dui dimɔtshi, sho kondjaka lo yoho kina “wɔladi wa Nzambi woleki tokanyi tshɛ.”