1, 2. Kumbi ndi vinthu nivi vo vinguchitisa kuti Paulo ndi Sila amangiki ku Filipi? (Wonani chithuzi cho che pachanya.)

AMISHONALE ŵaŵi Paulo ndi Sila ŵenga mujeri pakati pa usiku muchipinda cha mukati ukongwa ku msumba wa Filipi. Malundi ngawu ngangumangika ndipu avwanga kuŵaŵa kumusana chifukwa chakupumika. (Mac. 16:23, 24) Vinthu vinguchitika mwaliŵi ukongwa. Mwamabuchibuchi chigulu cha ŵanthu chinguŵako pa msika ndi kuluta nawu kukhoti. Anguŵakeluliya malaya ndipuso anguŵapuma ukongwa ndi nthonga. (Mac. 16:16-22) Uwu wenga urunji cha! Pakuŵa zika ya Roma, Paulo wakhumbikanga kuyeruzgika mwakwenere. *

² Pa nyengu yo Paulo wenga mujeri, waŵanaŵaniyanga vo vinguchitika pa zuŵa lo. Iyu waŵanaŵaniyanga ŵanthu a ku Filipi. Yiwu ŵengavi sinagoge penipo mumisumba yinyaki yo Paulo wangulutaku, mwenga masinagoge. Ayuda asopiyanga kubwalu kwa  mpanda wa msumba mumphepeti mwa msinji. (Mac. 16:13, 14) Kumbi mumsumba uwu mwengavi sinagoge chifukwa chakuti mwengavi Ayuda 10 anthurumi, nambala yo yakhumbikanga kuti amangi sinagoge? Ŵanthu a ku Filipi ajiŵikangamu chifukwa chakuti ŵenga zika za Roma. (Mac. 16:21) Kumbi panyaki chenga chifukwa chakuti yiwu aŵanaŵananga kuti Paulo ndi Sila wo ŵenga Ayuda angaja cha zika za Roma? Mwemosi mo venge, kweni cho tiziŵa ntchakuti anguŵajaliya mujeri kwambula chifukwa.

3. Ntchifukwa wuli Paulo wangutimbanyizgika maŵanaŵanu po wenga mujeri, kweni ntchinthu wuli cho wanguchita cha?

³ Panyaki Paulo waŵanaŵaniyanga so vo vinguchitika mu myezi yakuvuli. Iyu wenga kusirya linyaki la Nyanja ya Aegean ku Asia Minor. Pa nyengu yo wenga kwenuku, mzimu wakupaturika ungumukaniza mwakuwerezawereza kuchipharazga ku vigaŵa vinyaki. Venga nge kuti mzimu wakupaturika wamulongozganga kuti waluti kunyaki. (Mac. 16:6, 7) Kumbi wakhumbikanga kuluta nunkhu? Po wenga ku Troa iyu wanguziŵa ko wakhumbikanga kuluta kuziya mu chiwona. Paulo wangukambirika kuti: “Yambukiyani kunu ku Makedoniya.” Chifukwa cha vo Yehova wangumukambiya, Paulo wanguluta mwaliŵi. (Ŵerengani Machitidu 16:8-10.) Ntchinthu wuli chinguchitika pavuli paki? Wati wafika ŵaka ku Makedonia, wangumangika. Ntchifukwa wuli Yehova wanguzomereza kuti venivi vimuchitikiyi? Kumbi wangujamu nyengu yitali wuli mujeri? Chinanga kuti mafumbu yanga ngamusuzganga maŵanaŵanu, Paulo wanguleka cha kukondwa kweniso chivwanu chaki chingudewezeka cha. Iyu ndi Sila angwamba ‘kupemphera ndi kumba sumu zakuthamika Chiuta.’ (Mac. 16:25) Chimangu chaku Chiuta chinguŵawovya kuti mitima yawu yije m’malu.

4, 5. (a) Kumbi vo tikumana navu vingayanana wuli ndi vo vinguchitikiya Paulo? (b) Kumbi vo Paulo wangukumana navu vingusintha wuli mwamabuchibuchi?

⁴ Nge mo venge ndi Paulo, panyaki namwi nyengu yinyaki mungupempha Chiuta kuti wakuwovyeni kusankha vakuchita ndipu munguchita vo mzimu ukhumba. Kweni pavuli paki, mungukumana ndi masuzgu ngo nganguchitisa kuti musinthi vo mwakhumbanga kuchita paumoyu. (Wak. 9:11) Asani mukumbuka vo vinguchitika, panyaki muzizwa chifukwa cho Yehova wanguzomereze kuti vinthu vo vichitiki. Asani ndi viyo, ntchinthu wuli cho chingakuwovyani kuti mulutirizgi kukunthiyapu ndi kugomezga Yehova? Kuti tisaniyi kwamuka, tiyeni tiwere so ku nkhani yaku Paulo ndi Sila.

⁵ Pa nyengu yo Paulo ndi Sila ambanga sumu zakuthamika Chiuta, panguchitika chinthu chinyaki cho yiwu alindizganga cha. Mwamabuchibuchi kunguchitika chidilirisi chikulu. Visasa va jeri vingujulika. Simbi za akayidi wosi zingufwatuka. Paulo wangukanizga mulonda wa jeri kuti waleki kujibaya. Mulonda wa jeri ndi banja laki losi angubatizika. Ndi mlenji, arara a boma angutuma asilikali kuti akafwatuwi Paulo ndi Sila. Asilikali angupempha Paulo ndi Sila kuti atuwemu mwachimangu mumsumba. Ŵati aziŵa kuti Paulo ndi Sila ŵenga Aroma, akuyeruzga anguwona kuti angunangisa kuŵamanga. Mwaviyo anguza ŵija kuziŵatuzga. Kweni Paulo ndi Sila akhumbanga kuti akalayirani dankha ndi Lidiya, yo wangubatizika waka sonu. Yiwu angusaniriyapu so mwaŵi wakuchiska abali. (Mac. 16:26-40) Vinthu vingusintha mwaliŵi ukongwa!

6. Kumbi sonu tikambisanengenji?

⁶ Kumbi tisambiranji pa vo vinguchitikiya Paulo ndi Sila? Yehova wangachita vo isi takhazanga cha. Mwaviyo, tikhumbika cha  kufipa mtima asani takumana ndi masuzgu. Fundu iyi yingumuchiska ukongwa Paulo. Tiziŵa venivi chifukwa cha kalata yo wangulembe mpingu wa ku Filipi yo yikamba za chimangu chaku Chiuta kweniso vo tingachita asani tifipa mtima. Chakwamba, tiyeni tikambisani vo Paulo wangukamba pa Ŵafilipi 4:6, 7 (Ŵerengani.) Pavuli paki, tikambisanengi za ŵanthu anyaki wo Yehova wanguŵachitiya vo yiwu alindizganga cha. Pakumaliya, tiwonengi mo “chimangu chaku Chiuta” chingatiwovye kukunthiyapu asani tithemba Yehova ndi mtima wosi.

7. Kumbi mukalata yo Paulo wangulemba waŵasambizanganji abali a ku Filipi, nanga isi tisambiranjipu?

⁷ Abali ku Filipi ŵati aŵerenga kalata yaku Paulo, angukumbuka vo vingumuchitikiya kweniso kuti pengavi yo walindizganga kuti Yehova wangachita vinthu nge mo wanguchitiya. Kumbi Paulo waŵasambizanganji mukalata yo wangulemba? Waŵasambizanga kuti angafipanga mtima cha. Waŵakambiyanga kuti arombengi ndipu alondiyengi chimangu chaku Chiuta. Paulo wanguŵakambiya kuti “chimangu chaku Chiuta . . . chiluska kuziŵa vinthu kosi.” Kumbi mazu yanga ngang’anamuwanji? M’Mabayibolu nganyaki, mazu yanga akungafwatuliya kuti “chiluska vosi vo tiŵanaŵana” pamwenga “chiluska vosi vo munthu wakhumba kuchita.” Paulo wang’anamuwanga kuti “chimangu chaku Chiuta” ntchamampha ukongwa kuluska mo tingaŵanaŵaniya. Mwaviyo, taŵanthu tingawona nge kuti palivi nthowa yo tingamalisiya masuzgu, kweni Yehova wangamalisa ndipu wangachita viyo munthowa yo isi talindizganga cha.—Ŵerengani 2 Petro 2:9.

8, 9. (a) Chinanga kuti Paulo wangukumana ndi masuzgu ku Filipi, kumbi ivi vinguwovya wuli? (b) Ntchifukwa wuli abali ku Filipi angugomezga vo Paulo wangukamba?

⁸ Abali a ku Filipi atenere kuti anguchiskika ukongwa ndi kalata yaku Paulo ŵati aŵanaŵaniya vo Yehova wanguŵachitiya kwa vyaka 10, kutuliya po ivi vinguchitikiya. Vo Paulo wangulemba venga vauneneska. Chinanga kuti Yehova wanguzomereza kuti Paulo ndi Sila asuzgiki, kweni ivi vinguwovya “pakuvikiliya ndi kujalikiska mwadangu uthenga wamampha.” (Ŵaf. 1:7) Arara aboma ku Filipi akhumbikanga kuŵanaŵaniyapu ŵechendachiti chechosi ndi mpingu wo ungupangika ŵaka sonu mumsumba uwu. Panyaki chifukwa chakuti Paulo wangukamba kuti wenga zika ya Roma, vinguwovya kuti Luka yo wenga dokotala wajaliyi ku Filipi, Paulo ndi Sila ŵati atuwaku. Mwaviyo, Luka wanguwovya mpingu wachikhristu wo ungupangika ŵaka sonu mumsumba uwu.

⁹ Abali ku Filipi ŵati aŵerenga kalata yaku Paulo, anguziŵa kuti iyu wakambanga vinthu vo vinguleka kumuchitikiyapu cha. Iyu wangukumana ndi masuzgu nganandi kweni wangulongo kuti wenga ndi “chimangu chaku Chiuta.” Pa nyengu yo walembanga kalata iyi ndipu wamangika ku Roma. Chinanga kuti wangumangika, kweni wangulongo kuti wenga ndi “chimangu chaku Chiuta.”—Ŵaf. 1:12-14; 4:7, 11, 22.

10, 11. Ntchinthu wuli cho tikhumbika kuchita asani tifipa mtima ndi suzgu yinyaki, ndipu ndi vinthu wuli vo titenere kuziŵa?

¹⁰ Kumbi ntchinthu wuli cho chingatiwovya kuti tilekengi kufipa mtima ndi chinthu chechosi kweniso kuti tije ndi “chimangu chaku Chiuta”? Vo Paulo wangukambiya abali ku Filipu vilongo kuti rombu ndilu lingatiwovya. Mwaviyo, asani tifipa mtima, tikhumbika kuromba kwaku Yehova. (Ŵerengani 1 Petro 5:6, 7.) Tingakayikanga cha asani tiromba kwaku  Yehova chifukwa watitiphwere. Tirombengi ‘ndi kumuwonga’ chifukwa cha vinthu vamampha vo watitichitiya. Titimugomezga ukongwa Yehova asani tikumbuka kuti “wangachita vinthu vikulu ukongwa kuluska vinthu vosi vo tipempha pamwenga kuziŵa.”—Ŵaef. 3:20.

¹¹ Nge mo venge ndi Paulo ndi Sila, nasi tingazizwa ndi vo Yehova wachita kuti watiwovyi. Vo wangatichitiya vingaŵa vikulu cha kweni vingaŵa vo tikhumbikiya. (1 Ŵakor. 10:13) Ivi ving’anamuwa kuti tileki kuchitapu kanthu cha chifukwa chakuŵanaŵana kuti Yehova watiwovyengi. Tikhumbika kuchita vinthu mwakukoliyana ndi marombu ngidu. (Ŵar. 12:11) Asani tichita viyo tingalongo kuti vinthu vo titivikhumba nadi ndipu Yehova watumbikengi vo tichita. Kweni titenere so kuziŵa kuti Yehova wangachita vinandi kuluska vo tamupempha pamwenga vo takhazanga kuti watichitiyengi. Nyengu zinyaki watitichitiya vinthu vo isi takhazanga cha. Tiyeni tikambisani nkhani za ŵanthu anyaki zo zingatiwovya kuti timugomezgengi ukongwa Yehova yo wachita vinthu vo isi taŵanaŵaniyangaku cha.

12. (a) Kumbi Fumu Hezekiya wanguchitanji wati wawofyezeka ndi Fumu Senakaribu? (b) Kumbi tisambiranji pa vo Yehova wanguchita?

¹² M’Bayibolu mwe nkhani za ŵanthu wo Yehova wanguŵachitiya vinthu vo yiwu akhazanga cha. Fumu Hezekiya yengaku panyengu yo Senakaribu Fumu ya Asiriya, yinguyukiya charu cha Yuda ndi kulonda misumba yosi yo yenga ndi mipanda. Msumba wa Yerusalemu pe ndiwu ungujaku. (2 Ŵakar. 18:1-3, 13) Pavuli paki, Senakaribu wanguluta kuchiyukiya Yerusalemu. Kumbi Hezekiya wanguchitanji? Iyu wanguromba kwaku Yehova kweniso wangufumba ulongozgi kwa mchimi waki Yesaya. (2 Ŵakar. 19:5, 15-20) Wangulongo so kuti wenga wazeru chifukwa wangupereka ndalama zo Senakaribu wakhumbanga. (2 Ŵakar. 18:14, 15) Pa nyengu iyi, Hezekiya wangunozgeke so asani a Asiriya azizinga Yerusalemu kwa nyengu yitali. (2 Mik. 32:2-4) Kweni kumbi nkhani iyi yingumala wuli? Yehova wangutuma mungelu yo wangubaya asilikali 185,000 aku Senakaribu. Hezekiya nayu wakhazanga cha kuti ivi vingachitika.—2 Ŵakar. 19:35.

13. (a) Kumbi tisambiranji pa vo vinguchitikiya Yosefe? (b) Kumbi ntchinthu wuli cho Sara wakhazanga cha kuti chingachitika?

¹³ Ŵanaŵaniyani vo vinguchitikiya Yosefe mwana waku Yakobe. Po Yosefe wenga mujeri ku Egipiti, kumbi waŵanaŵaniyangaku kuti wangaja wachiŵi ku munthu yo walamuliyanga charu? Kumbi waŵanaŵaniyangaku kuti Yehova wazakumugwirisiya ntchitu kutaska abali ŵaki pa nyengu ya nja? (Chiy. 40:15; 41:39-43; 50:20) Tikayika cha kuti Yehova wanguchitiya Yosefe vinthu vo wakhazanga cha. Ŵanaŵaniyani so za ambuyaki aku Yosefe a Sara. Kumbi Sara yo wenga wakukota waŵanaŵaniyangaku  kuti Yehova wangamuwovya kubala mwana waki ndi waki m’malu mwa mwana wa kapolu waki? Sara waŵanaŵaniyangaku cha kuti wangabala Yisaki.—Chiy. 21:1-3, 6, 7.

14. Kumbi Yehova wangachitanji?

¹⁴ Tikhaza cha kuti Yehova wamalisengi masuzgu ngidu ngosi mwakuziziswa, charu chifya cho wakulayizga chechendazi. Kweni tiziŵa kuti Yehova wanguwovya ateŵeti ŵaki mwakuziziswa. (Ŵerengani Yesaya 43:10-13.) Ivi vititiwovya kuti timugomezgengi. Tiziŵa kuti iyu wangatipasa nthazi kuti tifiski kuchita khumbu laki. (2 Ŵakor. 4:7-9) Kumbi tisambiranji pa vo Yehova wanguchitiya ŵanthu yaŵa? Vo vinguchitikiya Hezekiya, Yosefe kweniso Sara, vititiwovya kuziŵa kuti asani tija akugomezgeka kwaku Yehova, watiwovyengi kumalana ndi vinthu vo tiwona kuti tingamalana navu cha pakutija.

15. Ntchinthu wuli chingatiwovya kuti tilutirizgi kuja ndi “chimangu chaku Chiuta”? Konkhosani.

¹⁵ Kumbi tingachita wuli kuti tilutirizgi kuja ndi “chimangu chaku Chiuta” asani takumana ndi masuzgu? Tikhumbika kuja pa ubwezi wamampha ndi Chiuta widu Yehova. Tingaja pa ubwezi ndi Chiuta “kuporote mwaku Khristu Yesu” yo wangupereka sembi umoyu waki kuti watiwombo. Sembi iyi njimoza mwa ntchitu zakuziziswa zaku Yehova. Yehova wagwirisiya ntchitu sembi iyi kuti watigowoke maubudi. Ivi vitovya kuti tije ndi njuŵi yamampha ndi kuja nayu pa ubwezi.—Yoh. 14:6; Yak. 4:8; 1 Pet. 3:21.

16. Kumbi ntchinthu wuli chichitika asani te ndi “chimangu chaku Chiuta? Kambani chakuyeruzgiyapu.

¹⁶ Ntchinthu wuli chichitika asani te ndi “chimangu chaku Chiuta cho chiluska kuziŵa vinthu kosi”? Malemba ngamuka kuti chimangu chaku Chiuta ‘chivikiliya mitima yidu ndi maŵanaŵanu ngidu kuporote mwaku Khristu Yesu.’ (Ŵaf. 4:7) Mazu nga Chigiriki ngo akungafwatuliya kuti “kuvikiliya” ngenga mazu ngo asilikali agwirisiyanga ntchitu. Ngakambanga za asilikali wo angusankhika kuti avikiliyengi msumba mu nyengu yakali. Umoza mwa misumba iyi wenga wa Filipi. Ŵanthu wo ajanga mumsumba uwu, achitanga mantha cha usiku chifukwa aziŵanga kuti asilikali alonde pa geti la msumba. Mwakuyanana ŵaka, asani te ndi “chimangu chaku Chiuta” tifipa mtima cha. Tiziŵa kuti Yehova watitiphwere ndipu wakhumba kuti tikondwengi. (1 Pet. 5:10) Ivi vititivikiliya kuti tileki kufipa mtima pamwenga kugongowa.

17. Kumbi ndi vinthu wuli vo vazakutiwovya kuti tizileki kuchita mantha pa chisuzgu chikulu?

¹⁷ Pambula kuswera yapa, pacharu chapasi pachitikengi chisuzgu chikulu cho chechendachitikepu kali. (Mat. 24:21, 22) Tiziŵa vosi cha vo vazamuchitikiya weyosi pakuyija, kweni tikhumbika kufipa mtima cha. Chinanga kuti tiziŵa vosi cha vo Yehova wazamuchita, kweni Chiuta widu titimuziŵa. Kutuliya pa vinthu vo Yehova wanguchitapu kuvuli, tiziŵa kuti wangachita chechosi kuti wafiski khumbu laki ndipu nyengu zinyaki wangachita viyo munthowa yo ŵanthu aŵanaŵaniyangaku cha. Mwaviyo, vosi vo Yehova watitichitiya sonu, vititipasa mwaŵi wakuja ndi “chimangu chaku Chiuta cho chiluska kuziŵa vinthu kosi.”