1, 2. Ino nzintu nzi zyakacitika ku Filipi izyakasololela kukwaangwa kwa Paulo a Sila? (Amubone cifwanikiso icili kumatalikilo aacibalo.)

MPAAKATI kamasiku. Bamisyinali bobilo, Paulo alimwi a Sila, bali muntolongo yamudolopo lyaku Filipi, inzya ntolongo eeyi moili mukati mwini. Maulu aabo alaangidwe muziliba alimwi misana yabo icicisa akaambo kakuumwa nkobazwa akuumwa. (Mil. 16:23, 24) Eelo kaka zintu eezyi zyakacitika mukulaba kwaliso! Cakutayeeyelwa, bakabakwelaanya ankamu yabantu bakanyemede yalo yakabatola kumaaketi kutegwa bakaakubetekwe ankuta yakabambwa campoonya-mpoonya. Bakabazapawida zisani alimwi akubauma citaambiki amisako. (Mil. 16:16-22) Alimwi kutalulama kumbi nkobakacita nkwakutamubeteka kabotu Paulo mbwaanga walo wakali muna Roma iwakeelede kubetekwa munzila iili kabotu. *

² Kakkede mumudima, Paulo uyeeya zintu zyacitika buzuba oobo. Uyeeya kujatikizya bantu baku Filipi. Tabajisi acikombelo caba Juda mudolopo lyabo, mukwiimpana amasena aambi manji Paulo ngaakali  kuswaya. Mubwini, bakombi ba Juda beelede kuswaanganina aanze aamunzi kumbali aamulonga. (Mil. 16:13, 14) Sena cili boobu akaambo kakuti mumunzi taakwe bamaalumi ba Juda ibasika kukkumi, mweelwe iwakali kuyandika kutegwa cikombelo ciyakwe? Cakutadooneka, kweelede kuti bantu baku Filipi balikkomene kapati ikuba basicisi bana Roma, nokuba kuti busicisi bwabo tabuzulide. (Mil. 16:21) Sena aaka nkakaambo ncobatakali kuyeeya kuti Paulo a Sila, balo ibakali ba Juda tabakonzyi kuba basicisi bana Roma? Kufwumbwa naa cili buti, mbaaba muntolongo kabaangidwe kakunyina akaambo.

3. Ino nkaambo nzi Paulo ncaakanyongana akaambo kakwaangwa kwakwe; pele ino mbube buli buti mbwaakatondezya?

³ Kuyungizya waawo, ambweni Paulo ulayeeya azintu zyakacitika mumyezi misyoonto yainda. Aciindi eeci wakali kutala lya Lwizi lwa Aegean, ku Asia Minor. Kacili kooko, muuya uusalala cakwiinduluka-induluka wakamukasya Paulo kuti akambaukile mumasena aamwi. Cakali mbuli kuti muuya uusalala wakali kumwaambila kuti aunke kumbi. (Mil. 16:6, 7) Pele ino kwakali kuli? Bwiinguzi bwakaboola kwiinda mucilengaano ciindi naakali ku Trowa. Paulo wakaambilwa kuti: “Amuzabukile okuno ku Makedoniya.” Majwi aayo akatondezya cakusalazya makanze aa Jehova mbwaakabede, aboobo cakutasowa ciindi Paulo wakaunka ku Makedoniya. (Amubale Milimo 16:8-10.) Pele ino ncinzi cakatobela? Mbwaakasikila buyo ku Makedoniya, wakaangwa muntolongo! Ino nkaambo nzi Jehova ncaakazumizya kuti Paulo aangwe? Alimwi ino wakali kuyookkala muntolongo kwaciindi cilamfwu buti? Nokuba kuti mibuzyo eeyi yakali kumukatazya kapati mumizeezo Paulo, tanaakailekela kuti inyonganye lusyomo lwakwe naa kumumanina lukkomano. Walo alimwi a Sila bakatalika “kupaila akutembaula Leza munyimbo.” (Mil. 16:25) Myoyo yabo alimwi amizeezo yabo yakakkalikana akaambo kaluumuno lwa Leza.

4, 5. (a) Ino bukkale bwesu inga bwakozyanya buti abwa Paulo? (b) Ino mbuti bukkale bwa Paulo mbobwakacinca cakutayeeyelwa?

⁴ Ambweni mbubwenya mbuli Paulo, kwakali ziindi mubuumi bwanu nomwakali kuyeeya kuti mutobela busolozi bwamuuya uusalala wa Leza, pele zintu tiizyakeenda mbomwakali kuyeeyela. Andiza mwakajana buyumuyumu naa kulijana mubukkale ibwakapa kuti muyandike kucinca kapati mubuumi bwanu. (Muk. 9:11) Mwayeeya zintu zyakamucitikila musyule, ambweni inga muleezyeezya kujatikizya kaambo Jehova ncaakazumizya kuti zintu zimwi zicitike. Ikuti naa mbocibede oobo, ino ncinzi icikonzya kumugwasya kuzumanana kuliyumya kumwi kamujisi lusyomo cakumaninina muli Jehova? Kutegwa tujane bwiinguzi, atupiluke kumakani aa Paulo alimwi a Sila.

⁵ Ciindi Paulo a Sila nobaimba nyimbo zyakutembaula, kwacitika zintu izyatali kuyeeyelwa. Cakutayeeyelwa, kwacitika muzuzumo wanyika mupati kapati. Milyango yantolongo yajaluka. Zyoonse nsimbi nzyobaangidwe baange zyaangunuka. Paulo walesya mulindizi wantolongo uuyanda kulijaya. Mulindizi wantolongo amukwasyi wakwe woonse babbapatizyigwa. Nobwaca, beendelezi batwaambo twabuleya batuma bakapaso kuya kwaangununa Paulo a Sila. Beendelezi babalomba kuti bazwe mumunzi caluumuno. Mpoonya nobazyiba kuti Paulo a Sila mbana Roma, beendelezi babona kuti balubizya kapati aboobo babasindikila baalumi aaba bobilo kutegwa baunke. Pele Paulo a Sila balomba kuti cakusaanguna balaye mucizyi wabo Lidiya, iwakazwa aakubbapatizyigwa calino-lino. Kuyungizya waawo, babelesya coolwe eeci kuyumya bakwesu. (Mil. 16:26-40) Eelo kaka zintu zyakacinca cakutayeeyelwa!

6. Ino ncinzi ncotutiibandike alimwi akulanga-langa caantoomwe?

⁶ Ino ncinzi ncotwiiya kuzintu zyoonse eezyi  izyakacitika? Jehova ulakonzya kucita zintu bantu nzyobatayeeyeli, aboobo tatweelede kulibilika ciindi notuli mukusunkwa. Ciiyo eeci ceelede kuti cakamunjila kapati mumoyo Paulo, kweelana ambotubona mumajwi kumbele ngaakalembela bakwesu ku Filipi kujatikizya kulibilika alimwi aluumuno lwa Leza. Cakusaanguna, atubandike majwi aa Paulo aalembedwe kulugwalo lwa Bafilipi 4:6, 7. (Amubale.) Twamana, tulalanga-langa zikozyanyo azimbi zyamu Magwalo izitondezya Jehova mbwaakacita zintu izyatakali kuyeeyelwa. Mpoonya, tulabandika “luumuno lwa Leza” mbolukonzya kutugwasya kuliyumya kumwi katusyomede cakumaninina muli Jehova.

7. Ino nciiyo nzi Paulo ncaakakankaizya ciindi naakalembela bakwesu baku Filipi, alimwi ino nciiyo nzi ncotukonzya kwiiya kumajwi aakwe?

⁷ Cakutadooneka, ciindi bakwesu baku Filipi nobakabala lugwalo lwa Paulo kumbungano, bakayeeya icakamucitikila musyule alimwi aboonse mbobatakali kuyeeyela kuti Jehova inga wabweza ntaamu eeyo njaakabweza. Ino nciiyo nzi Paulo ncaakali kubayiisya? Mubufwaafwi wakali kubayiisya kuti: Mutalibiliki pe. Amupaile mpoonya muyootambula luumuno lwa Leza. Pele amubone kuti ‘luumuno lwa Leza . . . lulainda maano oonse.’ Ino eeci caamba nzi? Basanduluzi bamwi baamba majwi aaya kuti “lulainda azintu zyoonse nzyotulombozya” naa kuti “lulainda amakanze aabantu oonse.” Mubwini, Paulo aawa wakali kwaamba kuti “luumuno lwa Leza” lulaanguzu kapati kwiinda mbotukonzya kweezyeezya. Aboobo kweelana ambotuyeeya tobantu ndiza inga twabona kuti taakwe bulangizi kumapenzi eesu, pele Jehova ulakonzya kutugwasya alimwi inga wacita oobo munzila iitayeeyelwi.—Amubale 2 Petro 2:9.

8, 9. (a) Nokuba kuti Paulo wakacitilwa cakutalulama ku Filipi, ino mbubotu nzi bwakacitika akaambo kazintu eezyo? (b) Nkaambo nzi bakwesu baku Filipi ncobakaabikkila maano kapati majwi aa Paulo?

⁸ Ciindi bakwesu baku Filipi nobakali kuyeeya kujatikizya icakacitika myaka iili kkumi yainda kuzwa zintu eezyo nozyakacitika, kweelede kuti bakayumizyigwa. Ncaakalemba Paulo cakali camasimpe. Nokuba kuti Jehova wakazumizya kuti kutalulama kucitike, eeci cakapa kuti Paulo ‘akwabilile akusitikizya makani mabotu mumulawo.’ (Flp. 1:7) Beendelezi batwaambo twabuleya aabo lino bakeelede kusaanguna kukkala aansi akuyeeya kabatanacita cintu cili coonse kumbungano ya Bunakristo mpya eeyi iyakali mudolopo lyabo. Ambweni akaambo kazintu nzyaakacita Paulo, silweendonyina Luka, imusilisi wakasyaala ku Filipi ciindi Paulo a Sila nobakaunka. Aboobo eeci cakapa kuti Luka acikonzye kubagwasya Banakristo bapya mudolopo eeli.

⁹ Masimpe ngakuti, ciindi bakwesu aabo baku Filipi nobakalubala lugwalo lwa Paulo, bakalizyi kuti majwi aaya tanaakali kuzwa kumuntu buyo uuyiide kapati iwakakkede muofesi kubusena bumwi. Paulo wakacitikilwa zintu zikatazya kapati; nokuba boobo wakatondezya kuti wakalijisi “luumuno lwa Leza.” Alimwi buya ciindi Paulo naakabalembela bakwesu aabo, wakalaangidwe muŋanda mu Roma. Pele wakacili kutondezya kuti “luumuno lwa Leza” lwakali aanguwe.—Flp. 1:12-14; 4:7, 11, 22.

10, 11. Ino ncinzi ncotweelede kucita ikuti naa twalibilika kapati kujatikizya penzi limwi, alimwi ncinzi ncotweelede kulangila?

¹⁰ Ino ncinzi cikonzya kutugwasya kutalibilika acintu nociba comwe alimwi akuba ‘aluumuno lwa Leza’? Majwi aa Paulo kubana Filipi atutondezya kuti cintu cikonzya kutugwasya, mupailo. Aboobo ikuti naa twalibilika, tweelede kupaila. (Amubale 1 Petro 5:6, 7.) Amupaile kuli Jehova kamujisi lusyomo lwakuti ulamulanganya. Amupaile kulinguwe “akulumba,” alimwi akuyeeya mbwaakamulongezya kale. Lusyomo lwesu mulinguwe luyooyuma ciindi notuyeeya kuti ulakonzya “kucita zintu zinji kapati kwiinda aali zyeezyo nzyotumulomba naa nzyotuyeeyela.”—Ef. 3:20.

 ¹¹ Mbubwenya mbocakabede kuli Paulo a Sila nobakali ku Filipi, andiswe tulakonzya kugambwa kubona zintu Jehova nzyatucitila swebo lwesu kutugama. Inzya tazikonzyi kuba zintu zipati zilibonya ameso buya pe, pele lyoonse zinooli zintu nzyotuyandika. (1Kor. 10:13) Inzya, eeci tacaambi kuti tweelede kukkala buyo akutacita cintu cili coonse, katulindila buyo kuti Jehova abambe twaambo naa kumana penzi ndyotujisi. Tweelede kucita zintu kweelana amipailo njotupaila. (Rom. 12:11) Aboobo milimo yesu itondezya mbotusinizyide alimwi inga yapa kuti Jehova atulongezye. Pele alimwi tweelede kuzyiba kuti Jehova tagoleli buyo aakutucitila zintu nzyotumulomba, kuzuzikizya makanze ngotujisi alimwi azintu nzyotulangila. Zimwi ziindi ulatugambya kwiinda mukutucitila zintu nzyotutayeeyeli. Lino atulange-lange zibalo zimwi zyamu Bbaibbele iziyumya lusyomo lwesu munguzu zya Jehova zyakutucitila zintu nzyotutayeeyeli.

12. (a) Ino Mwami Hezekiya wakacita nzi ciindi naakakongwa a Mwami Sanakeribu waku Asuri? (b) Ino ncinzi ncotwiiya kujatikizya Jehova mbwaakalimana penzi eelyo?

¹² Ciindi notuyaabuvwuntauzya Magwalo, ciindi aciindi tulajana zikozyanyo zitondezya Jehova mbwaakali kucita zintu izyatakali kuyeeyelwa. Mwami Hezekiya wakali kupona ciindi Mwami Sanakeribu wa Asuri naakalwana cisi ca Juda akuzunda minzi yoonse iikwabilidwe, kuleka buyo Jerusalemu. (2Bam. 18:1-3, 13) Naakamana kwiizunda, Sanakeribu wakagamika mizeezo yakwe kumunzi wa Jerusalemu. Ino Mwami Hezekiya wakacita nzi ciindi naakakongwa boobu? Wakapaila kuli Jehova alimwi akulomba maano kumusinsimi wa Jehova Isaya. (2Bam. 19:5, 15-20) Kuyungizya waawo, Hezekiya wakasoleka kucita ncaakali kuyeeya kuti inga cagwasya kwiinda mukubbadela zintu Sanakeribu nzyaakamwaambila. (2Bam. 18:14, 15) Mukuya kwaciindi, Hezekiya wakabikka bubambe bwakuti alikwabilile. (2Mak. 32:2-4) Pele ino kupilingana ooku kwakamana buti? Jehova wakatuma mungelo kuzoojaya basikalumamba ba Sanakeribu ibali 185,000 mubusiku bomwe buyo. Masimpe, naba Hezekiya tanaakali kuyeeyela kuti eeco cilacitika!—2Bam. 19:35.

13. (a) Ino nciiyo nzi ncotwiiya kuzintu zyakamucitikila Josefa? (b) Ino ncinzi cakacitikila Sara mukaintu wa Abrahamu cakutayeeyelwa?

¹³ Amuyeeye kujatikizya mwaalumi uucili mwana-mwana Josefa, mwana wa Jakobo. Ciindi naakali muntolongo ku Egepita, sena Josefa wakalizyi kuti wakali kuyoobikkwa kuba mweendelezi wabili mu Egepita naa kuti wakali kuyoobelesyegwa a Jehova ikufwutula mukwasyi wakwe kunzala? (Matl. 40:15, bupanduluzi buyungizyidwe; 41:39-43; 50:20) Cakutadooneka zintu nzyaakacita Jehova zyakainda aali zyeezyo nzyaakali kuyeeyela Josefa. Amuyeeye alimwi kujatikizya Sara iwakazyala bakaapanyina Josefa. Sena Sara wakali kuyeeyela kuti Jehova inga wapa kuti abe amwana wakulizyalila mubucembele bwakwe, ikutali buyo kuzyalilwa mwana kumubelesi wakwe? Kuzyalwa kwa Izaka cakutadooneka kwakainda aali zyeezyo nzyaakali kuyeeyela Sara.—Matl. 21:1-3, 6, 7.

14. Ino ndusyomo nzi ndotukonzya kuba andulo muli Jehova?

 ¹⁴ Tatweelede kulangila kuti Jehova uyoocita maleele kutegwa amane mapenzi oonse ngotujisi kaitanasika nyika mpya yakasyomezyegwa; naa kulomba kuti kucitike zintu zipati nzyotukonzya kubona ameso mubuumi bwesu. Pele tulizyi kuti, Leza ooyo iwakagwasya babelesi bakwe munzila zigambya andiswe ngu Leza wesu, Jehova. (Amubale Isaya 43:10-13.) Eeci cipa kuti tube alusyomo luyumu mulinguwe. Tulizyi kuti ulakonzya kucita cili coonse ciyandika kutegwa atupe nguzu zyakucita kuyanda kwakwe cakulomya. (2Kor. 4:7-9) Ino nziiyo nzi nzyotukonzya kwiiya kuzibalo eezyi zyamu Bbaibbele? Kweelana ambocitondezya cikozyanyo ca Hezekiya, Josefa alimwi aca Sara, Jehova inga watugwasya kuzunda zintu zilibonya mbuli kuti tazizundiki ikuti twazumanana kusyomeka kulinguwe.

15. Ino ncinzi ciyootupa kuzumanana kuba “aluumuno lwa Leza,” alimwi ino mbuti eeci mbocikonzyeka?

¹⁵ Ino mbuti mbotukonzya kuzumanana kuba “aluumuno lwa Leza” nokuba kuti tuli mubukkale bukatazya? Nkwiinda mukuzumanana kuba acilongwe ciyumu a Leza wesu Jehova. Cilongwe eeco cikonzyeka buyo “kwiinda muli Kristo Jesu,” walo iwakaaba buumi bwakwe kacili cinunuzyo. Cipego cacinunuzyo eeco ncimwi camilimo ya Taateesu iigambya. Jehova ubelesya cinunuzyo kutulekelela zibi zyesu, kupa kuti cikonzyeke kuba amanjezyeezya aasalala alimwi akuba acilongwe anguwe.—Joh. 14:6; Jak. 4:8; 1Pet. 3:21.

16. Ino ncinzi ciyoocitika ikuti naa twaba ‘aluumuno lwa Leza’? Amupe cikozyanyo.

¹⁶ Ino ncinzi cicitika ciindi notutambula “luumuno lwa Leza oolo lwiinda maano oonse”? Magwalo alapa bwiinguzi kwiinda mukwaamba kuti ‘luyookwabilila myoyo yesu amizeezo yesu kwiinda muli Kristo Jesu.’ (Flp. 4:7) Mumwaambo wa Chigiriki, ibbala lyakuti ‘kukwabilila’ ndibbala lyakali kubelesyegwa kujatikizya basikalumamba. Lyakali kwaamba nkamu yabasikalumamba ibakabikkidwe kutegwa bakwabilile munzi kaindi. Munzi wa Filipi wakali umwi akati kaminzi eeyo. Bantu ibakali kukkala mu Filipi bakali koona cakulikwaya masiku, kabazyi kuti basikalumamba bakali kwiikwabilila milyango yamunzi wabo. Ncimwi buyo andiswe, ikuti naa katujisi “luumuno lwa Leza,” tunooliibide mumyoyo yesu amumizeezo yesu. Tulizyi kuti Jehova ulatulanganya alimwi uyanda kuti katukkomene kapati mubuumi. (1Pet. 5:10) Iluzyibo oolo lulatukwabilila kutegwa tutaciindizyi kulibilika naa kutyompwa.

17. Ino ncinzi ciyootugwasya kutayoowa zintu ziboola kumbele?

¹⁷ Ino-ino bantu bayoosikilwa mapenzi mapati aataambiki aatanacitikide anyika. (Mt. 24:21, 22) Tatuzyi kabotu zintu zyoonse iziyakucitika kuli umwi aumwi wesu kumugama. Nokuba boobo, tatweelede kuciindizya kulibilika pe. Nokuba kuti tatuzyi zyoonse Jehova nzyayoocita, pesi swebo tulimuzyi Leza wesu. Twabona kale mbwaakali kucita zintu mumazuba aansiku kuti kufwumbwa naa caba buti, lyoonse Jehova ulazuzikizya makanze aakwe alimwi akuti zimwi ziindi ulacita oobo munzila iitayeeyelwi. Lyoonse Jehova natucitila zintu munzila eeyo, tulakonzya kulumvwa “luumuno lwa Leza oolo lwiinda maano oonse.”