OWO KGB * ama ayat esịt ọdọhọ mi ete: “Afo udịghe eti ete. Ntak emi ọsọn̄de esịt ọwọrọ ọkpọn̄ n̄wan fo ye idịbi ye ekpri adiaha fo? Anie idinọ mmọ udia inyụn̄ ise mmọ enyịn? Dọhọ ke imọ idịghe aba Ntiense Jehovah ndien iyayak fi ọnyọn̄.” Mma ndọhọ enye nte: “Nsọn̄ke esịt n̄wọrọ n̄kpọn̄ ubon mi, mbufo ẹkemụm mi ẹda ẹdaha. Ndue mbufo nso?” Owo KGB oro ama ọdọhọ ete: “Idụhe idiọkn̄kpọ en̄wen oro ọdiọkde akan owo ndidi Ntiense Jehovah.”

N̄kpọ emi eketịbe ke 1959 ini n̄kodude ke ufọk-n̄kpọkọbi kiet ke obio Irkutsk ke Russia. Yak ntịn̄ ntak emi ami ye Maria n̄wan mi ikenyịmede ndikụt “ukụt ke ntak edinen ido” ye nte Abasi ọdiọn̄de nnyịn.​—1 Pet. 3:​13, 14.

N̄kamana ke Ukraine ke 1933 ke obio Zolotniki. Eyeneka eka mi ye ebe esie ẹkedi Mme Ntiense Jehovah. Mmọ ẹma ẹto France ẹdise nnyịn ke 1937, ẹnyụn̄ ẹnọ nnyịn n̄wed Mme Ntiense Jehovah oro ẹkekotde Government ye enye oro ẹkekotde Deliverance. Ke ini ete mi okokotde n̄wed iba oro, enye ama afiak ọtọn̄ọ ndibuọt idem ye Abasi. Ete mi ama enen̄ede ọdọn̄ọ ke 1939; edi mbemiso enye akakpade, enye ama ọdọhọ eka mi ete: “Akpanikọ edi emi. Kụt ete emekpep nditọ nnyịn akpanikọ emi.”

Ke April 1951, ukara ẹma ẹtọn̄ọ ndibịn ata ediwak Mme Ntiense Jehovah nsion̄o ke akani Soviet Union ntan̄ n̄ka Siberia. Ẹma ẹmen mi, eka mi, ye ekpri eyeneka mi Grigory ẹka Ukraine. Ke ima ikawat se ibede ikpat 3,700 (kilomita 6,000) ke tren, ima idisịm obio Tulun ke Siberia. Ke urua iba ẹbede, ẹma ẹmen Bogdan akpaneka mi ẹdisịn ke ufọk-n̄kpọkọbi kiet emi ekekperede obio Angarsk. Ẹkebiere n̄kpọkọbi isua 25 ẹnọ enye, ndien akana ẹnọ enye ọkpọsọn̄ utom anam ke ofụri isua 25 oro.

Ami, eka mi, ye Grigory ima isikwọrọ ikọ inọ mme owo oro ẹkedụn̄de ke Tulun, edi ikesinam ntre ke ifiọk. Ke uwụtn̄kpọ, ima isibụp mme owo ite: “Mbọk ẹmenyene enan̄ se ẹnyamde?” Ke ini ikụtde owo emi enyenede enan̄ ndinyam, ima isitịn̄ inọ enye ke nte Abasi okobotde enan̄ edi utịbe. Mmọ ẹte idọdiọn̄ọ, ima itọn̄ọ ndineme mban̄a Andibot. Ini oro, n̄wedmbụk n̄kpọntịbe kiet ama ọdọhọ ke Mme Ntiense Jehovah ẹsan̄a ẹbụp mme owo m̀mê mmọ ẹnyene enan̄ se ẹnyamde, ke ini edide erọn̄ Abasi ke mmọ ẹyom! Ima inyụn̄ ikụt mme erọn̄ Abasi! Esop ndomokiet ikesikwọrọke ikọ ke Tulun. Ama esinem nnyịn ndikwọrọ ikọ nnọ mme owo do. Mmọ ẹma ẹsụhọde idem ẹnyụn̄ ẹfọn ido. Idahaemi esop odu ke Tulun, mme asuanetop ẹnyụn̄ ẹbe 100 ke esop oro.

Maria ekekpep akpanikọ ke Ukraine ke ini ẹkesụk ẹn̄wanade ọyọhọ ekọn̄ ererimbot iba. Ini enye ekedide isua 18, ndedịbe bodisi kiet ama ọtọn̄ọ ndifịna enye uwem ete edidan̄ ye imọ; edi Maria ama esịn. Usen kiet, enye ama ọnyọn̄ n̄kpọ edikụt bodisi oro anade ke bed esie. Maria ama efehe. Esịt ama ayat bodisi oro tutu enye ọdọhọ ke imọn̄ inam ẹkọbi enye ke ntak emi enye edide Ntiense Jehovah. Ke 1952, ẹma ẹbiere n̄kpọkọbi isua duop ẹnọ Maria kpa nte bodisi oro ọkọdọhọde. Enye akada ke se iwọrọde imọ okonyụn̄ ọwọrọ Joseph. (Gen. 39:​12, 20) Awat ubomisọn̄ emi ekemende enye ke ufọk esop aka ufọk-n̄kpọkọbi ọkọdọhọ enye ete: “Kûyak idem enyek fi. Ediwak owo ẹsika n̄kpọkọbi ẹnyọn̄, isueneke idem.” Ikọ oro ama ọsọn̄ọ Maria idem.

Ọtọn̄ọde ke 1952 esịm 1956, Maria okodu ke ufọk-n̄kpọkọbi oro ekperede obio Gorkiy (emi ẹkotde idahaemi Nizhniy Novgorod) ke Russia. Ẹma ẹnọ enye ọkpọsọn̄ utom anam. Ẹma ẹdọhọ enye esidọk eto idem ke ini tuep okodude etieti. Oro ama anam enye ọdọn̄ọ; edi ẹma ẹsana enye ẹyak ke 1956, ndien enye ama aka obio Tulun.

Ke ini eyenete kiet ke Tulun ọkọdọhọde mi ke Sista kiet ke edi Tulun, mma n̄wat enan̄ukwak n̄ka itiembehe bọs man n̄kokụt enye nnyụn̄ n̄n̄wam enye mmen mbiomo esie. Mma mma enye ndondo oro n̄kụtde enye. Edi ama ada ini mbemiso enye akamade mi. Ima inam ndọ ke 1957. Ke 1958, Irina adiaha nnyịn ama amana. Edi n̄kodụhe ye enye mbịghi. Ke 1959, ẹma ẹmụm mi ke ntak emi n̄kesimịn̄de mme n̄wed Ikọ Abasi. Mma nsịne ke ufọk-n̄kpọkọbi n̄kpọ nte isua kiet ye ubak. Mma nsibọn̄ akam, n̄kwọ ikwọ Obio Ubọn̄, nnyụn̄ ntie n̄kere nte ndikwọrọde ikọ ẹma ẹsana mi ẹyak. Oro ama anam n̄kûtịmede esịt n̄kaha.

Isan̄ kiet, ete kiet oro ẹkedọn̄de edibụp mi mbụme ke ufọk-n̄kpọkọbi ama ofiori ete: “Ibịghike, imọn̄ ibịn mbufo ision̄o mi nte ẹsibịnde eku ẹsion̄o ke ufọk!” Mma ndọhọ enye nte: “Jesus ọkọdọhọ ke ẸYEKWỌRỌ eti mbụk Obio Ubọn̄ emi ke ofụri idụt, idụhe owo emi ekemede nditre enye.” Ekem ete oro ama osio n̄kari en̄wen edi man anam mi ndọhọ ke ndịghe aba Ntiense Jehovah, nte n̄ketịn̄de ke ntọn̄ọ. Ke ini mmen̄keyịmeke, ẹma ẹbiere n̄kpọkọbi isua itiaba ẹnọ mi ẹnyụn̄ ẹdọhọ ẹnọ mi ọkpọsọn̄ utom. Ẹkesịn mi ke ufọk-n̄kpọkọbi emi ekperede obio Saransk. Ke usụn̄ uka Saransk ke n̄kokop ke Olga udun̄wan nnyịn amana. Kpa ye oro mmen̄kodụhe ye n̄wan mi ye nditọ mi, esịt ama enem mi ndifiọk ke ami ye n̄wan mi ikpọn̄ke Jehovah.

Kpukpru isua, n̄wan mi ama esidụk tren ke Tulun edi Saransk edise mi kpa ye oro esidade enye usen 12 uka ye unyọn̄ọ. Enye ama esidep obufa ikpaukot ọsọk mi kpukpru isua, esinyụn̄ edịp mbufa Enyọn̄-Ukpeme ke esịt ikpaukot oro. Ndifreke isua kiet emi enye akasan̄ade ye n̄kpri nditọ nnyịn iban iba edise mi. Ama enem mi tutu ndikụt mmọ nnyụn̄ ntie ye mmọ.

Ke 1966, ẹma ẹsio mi ke ufọk-n̄kpọkọbi, ndien ami ye n̄wan mi ye n̄kpri nditọ nnyịn iban iba ima iwọrọ ikodụn̄ ke obio Armavir emi ekperede Obubịt  Inyan̄. Do ke Yaroslav ye Pavel, akpan ye udọ nnyịn ẹkemana.

Ikebịghike, mme ndedịbe bodisi ẹma ẹtọn̄ọ ndisidi ndisuan ufọk nnyịn nyom mme n̄wed Ikọ Abasi nnyịn. Mmọ ẹma ẹsiyom kpukpru ebiet tutu ẹsisuan udia enan̄ ẹyom. Isan̄ kiet, ke ini mmọ ẹkesuande ufọk nnyịn ẹyom n̄wed, ibibiak ama asiaha mmọ, ntọn̄ onyụn̄ ọyọhọ kod mmọ. Mbọm mmọ ama anam Maria sia enye ama ọdiọn̄ọ ke mmọ ẹkenyụn̄ ẹnam se ẹdọn̄de mmọ. Enye ama ọnọ mmọ juice ẹn̄wọn̄ onyụn̄ ada ọfọn̄ ukwọhọde n̄kpọ ye mmọn̄ ye tọwel ọsọk mmọ. Ke ini akamba owo mmọ ekedide, mmọ ẹma ẹdọhọ enye ke nnyịn ima ifọn ido ye mmimọ. Ke ini mmọ ẹkenyọn̄de, akamba owo mmọ ama ofụn̄ ubọk ọkọm nnyịn. Ama enem nnyịn ndikụt se ikemede nditịbe ke ini ‘idade eti edinam ikan idiọk ubọk.’​—Rome 12:21.

Kpa ye kpukpru oro, ima ika iso ikwọrọ ikọ ke Armavir. Ima inyụn̄ in̄wam mme asuanetop ifan̄ oro ẹkedude ke obio Kurganinsk. Esịt enen̄ede enem mi ndifiọk ke esop itiokiet ẹdu idahaemi ke obio Armavir, inan̄ ẹdu ke obio Kurganinsk.

Enyene ini emi nnyịn mîkanamke n̄kpọ Jehovah nte akpanade inam. Edi imọkọm Jehovah nte enye ọkọdọn̄de nditọete ẹdinen̄ede nnyịn ẹnyụn̄ ẹsọn̄ọ nnyịn idem man ika iso inam n̄kpọ esie. (Ps. 130:3) Nnyịn ikọdiọn̄ọke ke ndusụk ndedịbe bodisi ẹma ẹdịbe ẹdụk esop ẹnam nte idi nditọete. Oro ama anam n̄kpọ ọsọn̄ etieti ke esop. Mmọ ẹma ẹnam nte imama n̄kpọ Abasi, ẹsinyụn̄ ẹsịn idem ẹkwọrọ ikọ. Ndusụk ẹma ẹkam ẹnyene ifetutom ke esop. Edi nte ini akakade, ima idifiọk mbon emi mmọ ẹdide.

Ke 1978, n̄wan mi ama afiak oyomo; enye ekedi isua 45 ini oro. Sia enye ekenyenede udọn̄ọ esịt, mme dọkta ẹkekere ke enye ayakpa. Ntre mmọ ẹma ẹkpe enye ubọk ẹte osion̄o idịbi oro. Edi enye ikenyịmeke. Ntre ebiet ekededi oro enye odụkde ke ufọkibọk, mme dọkta ẹma ẹkama n̄kpọ ukịmibọk ẹtiene enye man ẹkịm enye ibọk emi edinamde idịbi oro ọwọrọ. N̄kpọ oro ama anam enye efehe ọkpọn̄ ufọkibọk oro.

Mme ndedịbe bodisi ẹma ẹdọhọ ikpọn̄ obio Armavir. Ima iwọrọ ikodụn̄ ke obio-in̄wan̄ emi ekperede obio Tallinn ke Estonia. Tallinn okodu ke akani Soviet Union. Do ke n̄wan mi akaman Vitaly. N̄wan mi ikakpaha nte mme dọkta ẹkedọhọde.

Ekem, ima iwọrọ ke Estonia ikodụn̄ ke obio Nezlobnaya emi odude ke usụk usụk Russia. Mme owo ẹma ẹsito nsio nsio itie ke Russia ẹdise ndiye obio oro ẹkedude ẹkpere Nezlobnaya. Ima isikwọrọ ikọ inọ mmọ, edi ikesinam ntre ke ifiọk. Mmọ ẹkesidi do ndiduọk odudu, edi ndusụk mmọ ẹkesisan̄a ye idotenyịn nsinsi uwem ẹnyọn̄!

Ima ikpep nditọ nnyịn ẹma Jehovah ẹnyụn̄ ẹnam n̄kpọ esie. Ima isikot nditọete emi ẹkesisịnde idem ẹnam n̄kpọ Abasi edi ufọk nnyịn; ima isinyụn̄ ikot Grigory eyeneka mi emi ekedide esenyịn oro asan̄ade-san̄a, ọtọn̄ọde ke 1970 esịm 1995. Uwụtn̄kpọ mmọ ama an̄wam nditọ nnyịn. Ama esinem nnyịn ke ini Grigory ekesidide edise nnyịn sia enye ama esinem itie. Ima isibre mme  mbre Bible isenowo ẹma ẹdise nnyịn, ndien oro ama anam nditọ nnyịn ẹma mme mbụk Bible.

Ke 1987, Yaroslav akpan nnyịn ama ọwọrọ aka obio Riga ke Latvia. Enye ama ekeme ndikwọrọ ikọ ifụre ifụre do. Edi ẹma ẹbiere n̄kpọkọbi isua kiet ye ubak ẹnọ enye ke ntak emi enye mîkenyịmeke ndidụk ekọn̄. Ẹma ẹnyụn̄ ẹsịn enye ke nsio nsio ufọk-n̄kpọkọbi usụkkiet. Mma nsitịn̄ nnọ enye se n̄kanamde ini n̄kodude ke ufọk-n̄kpọkọbi, oro ama an̄wam enye ọsọn̄ọ ada ọyọ. Nte ini akakade, enye ama ọtọn̄ọ ndisiak usụn̄. Ke 1990, Pavel udọ nnyịn ama oyom ndika Isuo Sakhalin ke edem edere Japan n̄kasiak usụn̄. Enye ekedi isua 19 ini oro. Ke nsonso oro, nnyịn ikenyịmeke sia mme asuanetop 20 kpọt ẹkedu ke isuo oro, ndien to ke ebiet oro ikodụn̄de sịm isuo oro edi itiat 5,500 m̀mê kilomita 9,000. Edi ima idinyịme ke akpatre, ama onyụn̄ ọfọn nte ikenyịmede. Mbon isuo oro ẹma ukwọrọikọ etieti. Ẹma ẹsiak esop itiaita ke ufan̄ isua ifan̄ ebede. Pavel ama odu ke isuo oro esịm 1995. Ini oro, ekperedem eyen nnyịn Vitaly okosụhọ ye nnyịn. Enye ama esima ndikot Bible toto ke ekpri. Enye ọkọtọn̄ọ usiakusụn̄ ini ekedide isua 14; mma nsan̄a ye enye nsiak usụn̄ ke isua iba. Ama enem mi etieti. Enye ama ọkpọn̄ nnyịn ekedi akpan asiakusụn̄ ini edide isua 19.

Ke 1952, ndedịbe bodisi kiet ama ọdọhọ Maria ete: “Mûdọhọke ke imọ idịghe aba Ntiense Jehovah, imọn̄ ikọbi fi isua duop. Ẹtisio fi ọmọsọn̄, udûnyụn̄ unyeneke eke ẹsede fi enyịn.” Edi ikedịghe nte enye ekekerede. Jehovah Abasi nnyịn, nditọ nnyịn, ye ediwak mbon oro ikan̄wamde ẹdikpono Jehovah ẹma ẹn̄wam nnyịn. Ama esinem mi ye n̄wan mi ndika n̄kese nditọ nnyịn ke ebiet oro mmọ ẹkedude ẹnam n̄kpọ Jehovah. Imesikụt ke esịt esinen̄ede enem mbon oro nditọ nnyịn ẹn̄wamde ẹdikpono Jehovah.

Ke 1991, ukara ẹma ẹnyịme Mme Ntiense Jehovah ẹkwọrọ ikọ ifụre ifụre ndien. Oro ama anam inen̄ede isịn idem ikwọrọ ikọ. Esop nnyịn ẹma ẹkam ẹdep bọs man isiwat ikọkwọrọ ikọ ke utịturua ke mme obio ye mme obio-in̄wan̄ oro ẹkperede nnyịn.

Esịt enem mi ke Yaroslav ye Alyona n̄wan esie, ye Pavel ye Raya n̄wan esie ẹdu ke Bethel, ke ini Vitaly ye Svetlana n̄wan esie ẹnamde utom circuit. Irina adiaha nnyịn odu ke Germany ye ebe ye nditọ esie. Vladimir ebe esie ye nditọ mmọ ita ẹdi mbiowo. Udun̄wan nnyịn Olga odu ke Estonia. Enye esikot mi ke ubọk ke ubọk. N̄wan mi ama akpa ke 2014. Enen̄ede ọdọn̄ mi ndikụt enye ini ẹdinamde mme akpan̄kpa ẹset! Ndu idahaemi ke obio Belgorod, nditọete ẹn̄wam mi etieti mi.

Se n̄kpepde ke ofụri isua oro nnamde n̄kpọ Jehovah edi ke ana iyak n̄kpọ atak nnyịn man ikeme ndisọn̄ọ nda ye enye, edi ke enye ayanam esịt ana nnyịn sụn̄ ke usụn̄ oro nnyịn mîkekereke. Jehovah ọdiọn̄ mi ye n̄wan mi akan nte ikekerede ke ntak emi isọn̄ọde ida ye enye. Mbemiso 1991, Mme Ntiense Jehovah ẹkewak esisịt ẹbe 40,000 ke mme idụt oro ẹkedude ke akani Soviet Union. Edi mmọ ẹwak ẹbe 400,000 idahaemi ke mme idụt oro. Ndi isua 83 idahaemi, ke ndedi ebiowo. Jehovah an̄wam mi nyọ kpukpru se iwọrọde mi. Enye ọdiọn̄ mi etieti.​—Ps. 13:​5, 6.