“O IKO e dua na tama sega ni dauloloma,” e kailavaka na ovisa vakalecaleca ni KGB. * “E bukete tu o watimu o qai biuti koya tu mai kei luvemu yalewa. O cei ena vakani rau se qaravi rau? Cakitaka nomu vakabauta, gole i vale!” Au sauma: “Au sega ni biuti rau noqu veitinani. O kemudou ga dou vesuki au! Cava au cakava?” E kaya na ovisa vakalecaleca: “E vinaka cake meda basulawa, e ca meda iVakadinadina i Jiova.”

E vakayacori na veivosaki qori ena 1959 ena valeniveivesu ena korolevu o Irkutsk e Rusia. Meu vakamacalataka mada na vuna keirau tu vakarau kina kei watiqu o Maria me keirau ‘vakararawataki ena vuku ni ka dodonu,’ kei na sala keirau vakalougatataki kina ena neirau yalodina tiko ga.—1 Pita 3:13, 14.

Au sucu e Ukraine ena 1933 ena koro o Zolotniki. Ena 1937 rau gole mai Varanise o tinaqu lailai kei watina, rau iVakadinadina i Jiova, me rau sikovi keitou, rau biuta toka mai na ivola Government kei na Deliverance, e vakarautaka na Watch Tower Society. Ni wilika o Ta na ivola qori, e taleitaka sara ga. Ka ni rarawa ni tauvimate bibi ena 1939, ia ni bera ni mate e kaya vei Na: “Qo na ka dina. Vakavulica vei ratou na gone.”

Ena Epereli 1951, e tekivu vakatalai ira na iVakadinadina i Jiova o ira na vakailesilesi ni matanitu ena ra ni Matanitu Cokovata kei Rusia, mera lako i Siberia. Keitou vakatalai vakaveitinani mai na ra kei Ukraine, o tinaqu, o taciqu, kei au. Keitou vodo sitima ena 6,000 na kilomita, keitou yaco ena korolevu o Tulun e Siberia. Oti e rua na macawa, e yaco mai o tuakaqu ena keba volekati Angarsk. A totogitaki me 25 na yabaki e valeniveivesu, e vakacakacakataki tale ga vakaukaua.

Keirau vunau kei tinaqu o Grigory ena itikotiko volekati Tulun, ia e vinakati me keirau qaseqase. Kena ivakaraitaki, keirau na taroga, “Dua e via volitaki bulumakau?” Ni keirau sotava e dua, keirau na vakamacalataka vua na vakatubuqoroqoro ni ibulibuli ni bulumakau. Sega ni dede keirau sa na vakamacalataka na Dauveibuli. Ena gauna ya, e volatukutukutaka e dua na niusipepa nira taroga na iVakadinadina i Jiova na bulumakau, ia era vaqarai ira na sipi! Keimami kunei ira dina na vaka na sipi! E marautaki na vuli iVolatabu kei ira na yalomalumalumu ra qai veikauaitaki ena yalava se bera ni tarai oya. Nikua sa dua na ivavakoso e Tulun, era tiko kina e 100 vakacaca na dautukutuku.

E vulica na dina na watiqu o Maria mai Ukraine donuya na iKarua ni iValu Levu. Ni sa yabaki 18, e tekivu vakasagai koya e dua na ovisa vakalecaleca, ni vakasaurarataki koya me rau veiyacovi, ia e dreve nona sasaga. Dua na siga ni lesu i vale o Maria, e raica ni davo tu ena nona loga na ovisa ya. E gutuwa o Maria. Ena nona katakata na ovisa ya, e vakarerei koya ni na curu i valeniveivesu ni dua na iVakadinadina i Jiova, mani yaco dina qori ena 1952, ni totogitaki o Maria me tini na yabaki e valeniveivesu. E vakasamataka ni vakataki Josefa ga, a biu e valeniveivesu ena nona yalodina. (Vkte. 39:12, 20) E kaya na draiva e kauti Maria mai valeniveilewai i valeniveivesu: “Kua ni rere. Levu era lesu mai valeniveivesu e vinaka tu ga na kedra irogorogo.” E vakayaloqaqataki koya na vosa qori.

Tekivu ena 1952 ina 1956, e vakacakacakataki vakaukaua o Maria ena keba volekata na korolevu o Gorkiy (nikua sa o Nizhniy Novgorod) e Rusia. E vakaroti me dau cavuivuvutaka na kau ena draki batabata mada ga. E tautauvimate kina, ia e sere ena 1956 qai lako i Tulun.

Ni tukuna e dua na tacida tagane e Tulun ni lako tiko mai e dua na tacida yalewa, au vodo basikeli sara meu lai tavaki koya ena ikelekele ni basi, meu vakasobura tale ga nona iyaya. Keirau mani sota kei Maria, dua na ka noqu taleitaki koya. E dredre toka meu rawai koya, ia e qai kati noqu siwa. Keirau vakamau sara ena 1957. Ena yabaki tarava, e sucu o Irina, na neirau ulumatua, ia e lekaleka ga noqu marautaki koya. Au vesu ena 1959 niu dau tabaka na ivola vakaivolatabu. E dua veimama na yabaki noqu tu taudua e valeniveivesu. Meu marau tiko ga ena gauna qori, au dau masu wasoma, lagata na sere ni Matanitu ni Kalou, au vakasamataka tale ga na sala meu vunau kina keu sa na sere tale.

Au a vakatarogi ena dua na siga niu tiko e valeniveivesu, e kailavaka na tagane dauveivaqaqai, “Sa voleka qo me keimami butuqaqi kemuni ena fuloa me vaka na kalavo lailai!” Au sauma, “E kaya o Jisu ni na vunautaki na itukutuku vinaka ni Matanitu ni Kalou ena veivanua kece, ena sega ni dua me tarova.” E veisautaka o dauveivaqaqai na iwalewale ni nona veivosaki mani saga meu cakitaka noqu vakabauta me vaka e cavuti mai cake. Ni dreve kece na veivakarerei kei na veivakatovolei, au mani totogitaki meu cakacaka vakaukaua me vitu na yabaki ena keba volekata na korolevu o Saransk. Niu lako tiko ina keba, au qai rogoca ni sa sucu na ikarua ni luvei keirau yalewa o Olga. E yawa o watiqu kei rau na luvequ, ia e vakacegui au niu kila ni keirau yalodina tiko ga vei Jiova.

Vakadua ena dua na yabaki, e dau mai sikovi au o Maria e Saransk. Na ilakolako qori e 12 na siga na vodo sitima yani qai lesu tale. E kauta mai e veiyabaki na noqu ivava, e vunitaki e bukuna na ilavelave vou ni Vale ni Vakatawa. Dua na yabaki ni veisiko mai, e talei dina ni kauti rau mai na gone. Vakasamataka mada niu luluvu sara ga niu raici rau, me keitou bau veimaliwai tale ga!

Ena 1966, au sere mai na keba ni veivakacakacakataki, keitou mani toki ina korolevu o Armavir  volekata na Wasa Loaloa. Rau sucu e kea na luvei keirau tagane o Yaroslav kei Pavel.

Sega ni dede, era mai yanaraka neitou vale na ovisa vakalecaleca ni KGB, era vaqara na ivola vakaivolatabu. Eratou vakararai ena vanua kece, ratou tini sara ena ikanakana ni bulumakau. Dua tale na gauna nira cakava qori, era bunolevu na ovisa ena levu ni katakata, e duka nodra isulu. Dua na ka nona lomani ratou o Maria, ni ratou muria tiko ga na ka ratou vakaroti kina. E solia vei ratou na wainimoli, na barasi ni isulu, na beseni wai, kei na itauelu. Ni yaco mai na nodratou iliuliu, ratou talanoataka vua na ka vinaka e caka vei ratou. Ni ratou biubiu, e matadredredre qai yaloyalo mai nodratou iliuliu. Keitou marau ni yaga dina neitou saga me keitou “rawa tiko ga na ca ena vinaka.”—Roma 12:21.

Keitou sega ni yalolailai ni yanaraki neitou vale, keitou vunau tiko ga e Armavir. Keitou veivuke tale ga ena nodra vakayaloqaqataki na dautukutuku ena iwasewase lailai volekata na tauni o Kurganinsk. Nikua, dua na ka noqu marau meu kila ni sa ono na ivavakoso e Armavir, e va e Kurganinsk.

Toso na yabaki, eso na gauna keimami malumu vakayalo. Keimami vakavinavinaka vei Jiova ni vakayagataka eso na tacida tagane mera veivakadodonutaki, ra veivakayaloqaqataki tale ga. (Same 130:3) E sega ni rawarawa neimami veimaliwai kei ira na ovisa vakalecaleca, ni keimami sega ni kila na nodra curu lo mai ina ivavakoso. Era gumatua ena cakacaka vakaitalatala. Eso mada ga era lesi ena itavi bibi ena isoqosoqo. Toso na gauna keimami qai kilai ira.

E bukete tale o Maria ena yabaki 1978 ni sa yabaki 45. Era leqataka na vuniwai na nona bula ni leqa tiko na utona, era mani vinakata me vakalutu. E cata qori o Maria. Era vakamuri koya eso na vuniwai e valenibula nira saga mera culai koya me sucudole kina. E dro mai valenibula o Maria ni via taqomaka na bula ni gone.

Era vakaroti keitou na ovisa vakalecaleca me keitou biuta na korolevu. Keitou toki ena dua na koro volekata na korolevu o Tallinn e Estonia, e qali tiko ena Matanitu Cokovata kei Rusia. E qai vakasucuma e kea o Maria e dua na gonetagane bulabula vinaka o Vitaly, e veicalati sara kei na nodratou nanuma na vuniwai.

Oti ya keitou biuti Estonia me keitou toki ena dua na itikotiko e Nezlobnaya ena ceva kei Rusia. Keitou qaseqasetaka neitou vunau ena tauni voleka, era dau gade kina na saravanua. Era lako i kea ena vuku ni tauvimate, ia nira biubiu eso era sa kila na inuinui ni bula tawamudu!

Keirau saga me keirau tugana vei ratou na gone me ratou lomani Jiova, me ratou taleitaka tale ga na qaravi koya. Keirau dau sureti ira mai vale na mataveitacini era ivakaraitaki vinaka vei ratou na gone. Dua e dau sureti wasoma o taciqu o Grigory, e ivakatawa dauveilakoyaki ena 1970 ina 1995. Ratou dau marautaka e vale nona veisiko mai ni lasalasa qai dau vakalutuvosa. Ni keitou vakavulagi, keitou dau qito vakaivolatabu, eratou bucina kina na gone me ratou taleitaka na ivolatukutuku ena iVolatabu.

 Ena 1987, e toki o luvei keirau tagane o Yaroslav ina korolevu o Riga e Latvia, e rawa kina ni vunau ena galala. Ia ni bese ni curu ena mataivalu, e bala kina i valeniveivesu me dua veimama na yabaki, e ciwa na valeniveivesu e vesu kina. E vosota tiko ga ni uqeti koya na ka au sotava. Oti e painia sara. Ena 1990, e vinakata na luvei keirau o Pavel, e yabaki 19, me painia e Sakhalin, dua na yanuyanu ena vualiku kei Japani. Keirau a sega ni vinakata me lako ni 20 ga na dautukutuku ena yanuyanu taucoko qai 9,000 na kilomita na kena yawa mai vale. Ia keirau vakadonuya ga, ni vakatulewa vinaka tale ga. Era taleitaka na itukutuku vinaka na lewenivanua ya. Ena loma ga ni vica na yabaki, sa walu na ivavakoso. E veiqaravi tiko o Pavel e Sakhalin me yacova na 1995. Sa qai vo ga na luvei keirau gone duadua, o Vitaly. E dau taleitaka na wili iVolatabu ni se gone. Sa tekivu painia ni yabaki 14, keirau painia vata me rua na yabaki. Dua na gauna marautaki dina qori. Ni sa yabaki 19, e biubiu o Vitaly me painia lavotaki.

Ena 1952, e tukuna vei Maria e dua na ovisa vakalecaleca: “Cakitaka nomu vakabauta se o biu e valeniveivesu me 10 na yabaki. Ni o sere, o sa na qase, o na galili.” Ia e sega ni dina qori. Keirau vakadinadinataka nona loloma na neirau Kalou yalodina o Jiova, o ratou na luvei keirau, kei na levu tale keirau vukei ira mera kila na dina. Keirau marautaka kei Maria me keirau lako ena vanua era veiqaravi kina na luvei keirau. Keirau vakadinadinataka nodra marautaka eso tale na nodratou veivuke na gone mera kilai Jiova.

Ena 1991, sa qai vakalawataki na noda cakacaka na iVakadinadina i Jiova. Na vakatulewa qori e vakabulabulataka sara ga na cakacaka vakavunau. E volia e dua na basi na ivavakoso keirau lewena me keimami veisiko kina ena tauni kei na koro voleka ena muanimacawa.

Au marautaka ni ratou veiqaravi tiko e Peceli o Yaroslav kei watina o Alyona, o Pavel kei watina o Raya, ia rau veiqaravi vakaivakatawa ni tabacakacaka o Vitaly kei watina o Svetlana. E tiko mai Jamani o neirau ulumatua o Irina kei na nona vuvale. Na watina o Vladimir kei na tolu na luvedrau tagane eratou qase kece ni ivavakoso. Na luvei keirau yalewa o Olga e tiko mai Estonia, e dau qiriti au mai vakawasoma. Ka ni rarawa ni mai takali na watiqu lomani o Maria ena 2014. Au sa waraka tu ga qo na veivakaturi me keirau sota tale! Ena gauna qo au tiko ena korolevu o Belgorod, dua na ka nodra dau tokoni au na mataveitacini eke.

Au vulica ena vica na yabaki au qaravi Jiova tiko kina, ni sega ni rawarawa meda yalodina, ia na vakacegu e solia o Jiova e dua na iyau talei e sega ni vakatauvatani rawa. Na veivakalougatataki keirau vakadinadinataka kei Maria ena neirau yalodina, e uasivia na ka au rawa ni vakasamataka. Ni bera ni kasura na Matanitu Cokovata kei Rusia ena 1991, se 40,000 ga vakacaca na dautukutuku. Nikua sa sivia na 400,000 na dautukutuku ena veivanua era qali tu ena Matanitu Cokovata kei Rusia! Au sa yabaki 83 qo, se toso tiko ga noqu veiqaravi vaqase. Na veitokoni i Jiova e vakayaloqaqataki au meu vosota. Io, e vakaicovitaki au vakalevu o Jiova.—Same 13:5, 6.