OLETU iporisi Soviet Union jọ o je doku omẹ nọ: “Whọ geva kẹhẹ. Whọ nyasiọ aye ra nọ o dihọ gbe ọmọtẹ ọsese ra ba. Ono ọ te ko jẹ rẹrote ae? Ta nọ who no egagọ ra, re ma siobọno owhẹ kpo!” Mẹ tẹ kpahe kẹe nọ: “Mẹ nyasiọ uviuwou mẹ ba ha. Whai wha mu omẹ! Kọ eme ọ lẹliẹ owhai mu omẹ?” Oletu na ọ tẹ za kẹ omẹ nọ: “Orọnọ uzi ofa jọ kpobi whọ thọ u re woma vi Osẹri Jihova nọ whọ rrọ na.”

Ukpe 1959 ma wẹriẹ eme nana evaọ uwou-odi nọ o rrọ ẹwho Irkutsk evaọ Russia. Jọ me gbiku oware nọ mẹ avọ Maria aye mẹ ma rọ gbaemu nọ ma rẹ “ruẹ uye fiki ẹrẹreokie” gbe epanọ Jihova ọ rọ ghale omai fiki ẹgbakiete mai.​—1 Pita 3:​13, 14.

Ukpe 1933 a ro yẹ omẹ evaọ iwhre Zolotniki nọ ọ rrọ Ukraine. Evaọ 1937, oniọvo oni mẹ avọ ọzae riẹ nọ a jọ Isẹri Jihova, a te no obọ France ze te kpahe omai. Nọ a je kpo, a tẹ nyasiọ ebe na Government gbe Deliverance ba kẹ omai, enọ Watch Tower Society o kere. Nọ ọsẹ mẹ o se ebe na, o te fi ẹrọwọ họ Ọghẹnẹ. Rekọ o da omai gaga inọ evaọ 1939, okpẹyao o kie ọsẹ mẹ. Dede na, taure o te ti whu, ọ ta kẹ oni mẹ nọ: “Uzẹme na ona. Rehọ iẹe wuhrẹ emọ na.”

Evaọ Ane 1951, egọmeti o te je mu Isẹri Jihova buobu no ofẹ ukiediwo-ọre ẹkwotọ nọ Soviet Union o je su kpobọ Siberia. A te le omẹ avọ oni mẹ gbe oniọvo ọmaha mẹ Grigory no ofẹ ukiediwo-ọre Ukraine. Ma ro itreni jẹ dhẹ emaele nọ i bu te idu esa gbe egba ihrẹ (3,700), kẹsena ma te te ẹwho Tulun evaọ Siberia. Eka ivẹ nọ i lele i rie, a tẹ rọ Bogdan oniọvo ọkpako mẹ kpohọ evuẹ nọ ọ jọ ẹwho Angarsk nọ ọ kẹle oria nọ ma jọ. A bruoziẹ kpei inọ ọ te rria evuẹ iruo-ọgbahọ na ikpe udhegbisoi.

Mẹ avọ oni mẹ gbe Grigory ma jẹ hae ta usiuwoma evaọ emewho nọ e wariẹ Tulun họ, rekọ o gwọlọ nọ ma rọ onaa sa-sa ru onana. Wọhọ oriruo, ma rẹ nọ ahwo nọ, “Kọ u wo ohwo jọ nọ ọ gwọlọ zẹ imẹlu evaọ etenẹ?” Ma tẹ ruẹ ohwo nọ ọ gwọlọ zẹ imẹlu, ma vẹ be vuẹe oghẹrẹ nọ oma imẹlu u gbunu te. Ẹmẹrera na, ma ve mu Ọnọma na họ ẹta kpahe. Oke yena, u wo obe-usi jọ nọ u kere kpahe Isẹri Jihova inọ, a rẹ nọ onọ imẹlu rekọ igodẹ a be gwọlọ. Yọ ma ginẹ ruẹ ahwo nọ a wo evezi wọhọ igodẹ. Ahwo omaurokpotọ nọ a re dede erara rehọ nọ ma je wuhrẹ Ebaibol kugbe evaọ ẹkwotọ yena nọ a ghale kẹ ukoko ho na, o jẹ hae kẹ omai evawere. Enẹna, ukoko o rrọ ẹwho Tulun, yọ iwhowho-uvie nọ e rrọ ukoko na a bu vi udhusoi (100).

Maria aye mẹ o wuhrẹ uzẹme na evaọ obọ Ukraine nọ Ẹmo Akpọ Avivẹ ọ jotọ gidigba. Nọ  Maria ọ jọ ikpe ikpegberee, iporisi Soviet Union jọ ọ tẹ jẹ gwọlọ nọ o re lele iei wezẹ, rekọ Maria ọ rọwo vievie he. Ẹdẹjọ nọ Maria o zihe te uwou riẹ, ọ tẹ ruẹ iporisi na nọ o kiẹzẹ ehwa riẹ. Maria ọ tẹ dhẹ. Eva e tẹ dha iporisi na te epanọ ọ rọ ta nọ o ti fi ei họ uwou-odi fiki Osẹri Jihova nọ ọ rrọ. A gine mu Maria fihọ uwou-odi evaọ 1952, jẹ ta nọ ọ te jọ etẹe ikpe ikpe. O jariẹ oma wọhọ Josẹf nọ a fihọ uwou-odi fiki ẹgbakiete riẹ. (Emu. 39:​12, 20) Ohwo nọ ọ dhẹ omoto nọ a rọ wọ Maria no okọto kpobọ uwou-odi na ọ ta kẹe nọ: “Whọ jọ ozọ u mu owhẹ hẹ, ahwo buobu a kpohọ uwou-odi je zihe ze, dede na yọ ọghọ ọ gbẹ jarae oma.” Eme nana e kẹ Maria uduotahawọ gaga.

No 1952 rite 1956, Maria ọ jọ ega-uye nọ o kẹle ẹwho Gorkiy evaọ Russia (nọ a bi se Nizhniy Novgorod enẹna). A tẹ vuẹe nọ ọ hai vi ire fihotọ makọ evaọ etoke ekpahe egaga nọ i re ru ame dhẹmu. Onana o kẹ riẹe ẹyao, rekọ a siobọnoi evaọ 1956 kẹsena o te kpobọ Tulun.

Oniọvo-ọmọzae jọ evaọ obọ Tulun ọ vuẹ omẹ nọ oniọvo-ọmọtẹ jọ ọ be nyaze, fikiere mẹ tẹ dhẹ ebasikoro bru ei evaọ oria nọ imoto e rẹ kpahe re me fiobọhọ kẹe wọ ewha riẹ. Nọ mẹ nwane ruẹ Maria, ọ tẹ dhẹ ruọ omẹ oma. O rehọ oke gbe omodawọ mi omẹ gaga re Maria ọ sai wo isiuru kẹ omẹ, rekọ uwhremu na mẹ tẹ te dhẹ ruọ iẹe oma. Ma tẹ ruọ orọo evaọ 1957. Ukpe nọ u lele i rie, aye mẹ o te yẹ Irina ọmọtẹ mai. Rekọ oghọghọ mai u kri hi. Evaọ 1959, a te mu omẹ fikinọ me je printi ebe ukoko na. Emera ezeza mẹ jọ uwou-odi omọvo goli. Re udu o ruẹsi te omẹ otọ, mẹ jẹ hae lẹ, so ile ukoko na, jẹ daoma roro kpahe oghẹrẹ nọ mẹ te rọ ta usiuwoma nọ a te siobọno omẹ no.

Ẹdẹjọ nọ iporisi jọ ọ kiẹ omẹ rri evaọ okenọ mẹ rọ jọ uwou-odi na, o doku omẹ nọ, “Kẹlena, ma te pẹhẹ owhai kufiẹ wọhọ idhogbi nọ a pẹhẹ yao otọ.” Mẹ tẹ kpahe kẹe no, “Jesu ọ ta nọ a TE ta usi uwoma Uvie na evaọ erẹwho na kpobi, yọ ohwo ọvo ọ rẹ sae whaha iẹe he.” Kẹsena iporisi na o te nwene onaa, ọ tẹ jẹ daoma tẹzẹ omẹ re mẹ ta nọ me no egagọ mẹ, wọhọ epanọ o via evaọ obọ emuhọ na. Nọ a ruẹ nọ iguegue hayo ẹtẹzẹ u ru omẹ nwene iroro ho, a te bruoziẹ kpe omẹ nọ mẹ te jọ evuẹ iruo-ọgbahọ nọ ọ kẹle ẹwho Saransk ikpe ihrẹ. Okenọ a jẹ rọ omẹ kpobọ evuẹ na, me te yo nọ aye mẹ o yẹ ọmọtẹ ọfa no, odẹ riẹ Olga. Dede nọ mẹ avọ aye gbe emọ mẹ ma thabọ no ohwohwo gaga, o jẹ hae kẹ omẹ omosasọ nọ mẹ tẹ kareghẹhọ nọ mẹ avọ Maria aye mẹ ma talamu Jihova.

Maria ọ jẹ hai no obọ Tulun ziọ Saransk te ruẹ omẹ ẹsiẹvo egbukpe, dede nọ te ẹnyaze gbe ezihe kpo o jẹ hae rehọ edẹ ikpegbivẹ nọ ọ tẹ ro itreni. Oke kpobi nọ ọ tẹ be nyaze, ọ rẹ wha eviẹ ekpokpọ se omẹ. Rekọ ọ jẹ hai si Uwou-Eroro Na no fihọ evaọ eviẹ na. Eva e were omẹ gaga evaọ ukpe jọ nọ Maria o weze ze, keme ọ wha emetẹ ivẹ mai lele oma. A rẹ ruẹ obọ evawere riẹ hẹ inọ mai kpobi ma jọ kugbe!

Evaọ 1966, a te siobọno omẹ, kẹsena mẹ avọ aye gbe emọ ivẹ mẹ ma tẹ kwa kpohọ ẹwho Armavir nọ ọ kẹle Abade Obiebi na. Obei aye mẹ ọ jọ yẹ emezae ivẹ efa, Yaroslav avọ Pavel.

U kri hi, iporisi Soviet Union a tẹ jẹ hae nyaze uwou mai, be kiẹ gwọlọ ebe ukoko na. A jẹ hae kiẹ  oria kpobi, makọ eva emuore imẹlu mai dede. Ẹdẹjọ nọ iporisi na a gwọlọ oria kpobi no, a tẹ jẹ royẹ koto koto fiki ọdha ọgaga nọ ọ jariẹ, ovu ọ tẹ jẹ vọ iwu rai. Ohrọ rai o tẹ re aye mẹ, keme uwou nọ a vi rai a nya. Fikiere ọ tẹ kẹ ae udi olọlọhọ, oware nọ a re ro si ovu no ewu rai, odhe-ame, gbe omokpa. Uwhremu na nọ oletu iporisi na ọ nyaze, iporisi na a tẹ vuẹe oware ezi nọ aye mẹ o ru kẹ ae. Nọ a je kpo, oletu na o te veghe obọ kẹ omai avọ ovao riẹ nọ o jọ ohwohwẹ. Eva e were omai gaga nọ ma ruẹ emamọ iyẹrẹ nọ i re noi ze nọ ma tẹ be “hae rehọ ewoma ro fi eyoma kparobọ.”​—Rom 12:21.

Dede nọ a jẹ hae nyaze te kiẹ iwou mai, ma gbẹ jẹ ta usiuwoma ghele evaọ Armavir. Ma jẹ hai fiobọhọ kẹ utu osese jọ re evaọ ẹwho Kurganinsk nọ ọ kẹle omai. Eva e were omẹ gaga nọ mẹ rọ riẹ nọ enẹna, ikoko ezeza e rrọ Armavir, ene e tẹ jẹ rrọ Kurganinsk.

Evaọ etoke ikpe nana kpobi, u wo ẹsejọ nọ ẹrọwọ mai o whrehe. Rekọ ma yere Jihova inọ ọ rehọ inievo nọ i kruga ziezi kpọ omai họ jẹ bọ omai ga. (Ol. 130:3) Oware ofa jọ nọ o jọ odawọ kẹ omai gaga họ, iporisi Soviet Union jọ e lẹlẹ kurẹriẹ ziọ ukoko na re a ruẹse kiẹ otọ mai. A wo ajọwha yọ a jẹ hai kpohọ usiuwoma ziezi re. Ejọ dede i tube wo ẹnyaharo te epanọ a rọ kẹ ae ewha-iruo evaọ ukoko na. Rekọ uwhremu na, ma tẹ te riẹ ahwo nọ a ginẹ jọ.

Evaọ 1978, nọ Maria ọ kpako te ikpe udhuvẹ gbisoi no, ọ tẹ wariẹ dihọ. Rekọ fikinọ o wo ẹyao udu nọ o jẹ kẹe uye gaga, ozọ u je mu edọkita nọ i je siwi ei inọ ọ te sae zọ avọ eva na ha, fikiere a tẹ jẹ tẹzẹ iẹe re ọ kpare eva na no. Rekọ Maria ọ se. Onana u ru nọ edọkita jọ a jẹ hae rọ lẹlẹ wha ẹguede lele iei evaọ ẹsipito na, re uvẹ o tẹ nwani rovie a vẹ kẹe uduwo nọ u re ru ei yẹ ọmọ na taure emera riẹ e tẹ gba. Re onana o seba ẹvia, Maria ọ tẹ dhẹ no ẹsipito na.

Iporisi Soviet Union na a tẹ vuẹ omai nọ ma no ẹwho na. Ma tẹ kwa kpohọ iwhre jọ nọ e kẹle ẹwho Tallinn evaọ Estonia, yọ oke yena ẹkwotọ nana ọ jọ otọ esuo Soviet Union na re. Rekọ eware e nya epanọ edọkita a ta ha, ukpoye Maria o yẹ ọmọzae gbẹsinẹdẹ evaọ Tallinn, odẹ riẹ Vitaly.

Evaọ oke ofa, ma tẹ kwa no Estonia nyae rria Nezlobnaya nọ ọ rrọ obọze ovatha-ọre Russia. Ma jẹ hae rọ areghẹ ta usiuwoma evaọ ewho nọ e kẹle omai, oria nọ ahwo a jẹ hai no ofẹ sa-sa orẹwho na ze te jọ rri ughe. Ahwo nana a jẹ hae nyaze re oma o ruẹse sasa ae, rekọ ejọ rai a zihe kpo avọ ẹruore uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ!

Ma daoma wuhrẹ emọ mai re a you Jihova je wo isiuru kẹ egagọ riẹ. Noke toke ma jẹ hai zizie inievo ukoko nọ i kruga ziezi ziọ uwou mai, enọ emọ mai a rẹ sae raro kele. Ohwo jọ nọ ọ jẹ hae ziọ uwou mai gaga họ, oniọvo mẹ Grigory nọ ọ jọ ọsẹro okogho no ukpe 1970 rite 1995. Oma o jẹ hae were ohwo kpobi evaọ uwou na nọ o te weze bru omai ze, keme eva e rẹ were iẹe ẹsikpobi yọ ọ rẹ ta emiehwẹ gaga. Ma te zizie inievo na ze, ma rẹ zaharo nọ o wobọ kugbe ikuigbe Ebaibol, yọ no emaha ze emọ mai a ro wo isiuru kẹ ikuigbe Ebaibol.

Evaọ 1987, ọmọ mai Yaroslav ọ tẹ kwa kpohọ ẹwho Riga evaọ Latvia, ẹkwotọ nọ ọ jẹ jọ ta usiuwoma na ababọ ukpokpoma. Rekọ nọ ọ se nọ ọ rẹ  ruọ iruo isoja ha, a te bruoziẹ kpei nọ ọ te rria uwou-odi ukpe ovo gbe ubro. Evaọ etoke nana a fi rie họ iwou-odi sa-sa nọ i bu te izii. Iku nọ me gbe kẹe kpahe epanọ me ro kru ẹrọwọ mẹ evaọ uwou-odi, u fiobọhọ kẹe kru ẹgbakiete riẹ. Uwhremu na nọ a siobọnoi no, o te mu iruo ọkobaro họ. Evaọ 1990 nọ Pavel ọmọzae mai ọ jọ ikpe ikpegbizii, ọ tẹ vuẹ omai nọ ọ gwọlọ nyai ru iruo ọkobaro evaọ ukoliko Sakhalin nọ o rrọ ẹkpẹlobọ ovatha-ọre Japan. Oke ọsosuọ ma jẹ rọwo ho. Iwhowho-uvie udhe ọvo e jọ ukoliko na, yọ o rọ emaele idu isoi gbe egba isoi (5,500) thabọ no oria nọ ma jọ. Rekọ uwhremu na ma tẹ rọwo, yọ emamọ iroro ma jẹ nọ ma rọ kẹe uvẹ. Ahwo ẹkwotọ na a gaviezọ kẹ usiuwoma na ziezi. Imikpe jọ nọ i lele i rie, a tẹ jọ ukoliko na wo ikoko eree. Pavel ọ jọ ukoliko Sakhalin na ruiruo te 1995. Oke yena, ubreyẹ mai Vitaly ọvo ọ gbẹ jọ uwou kugbe omai. No emaha ze, Ebaibol ise e jẹ hae were iẹe gaga. Nọ o te ikpe ikpegbene no, o te mu iruo ọkobaro họ, yọ me lele i rie ru iruo ọkobaro na ikpe ivẹ. Ma reawere oke nana kugbe ziezi. Okenọ ọ jọ ikpe ikpegbizii, ukoko u te vi iei kpohọ iruo ọkobaro obọdẹ.

Ikpe jọ nọ i kpemu, koyehọ 1952, iporisi Soviet Union jọ ọ ta kẹ Maria nọ: “Ta nọ who no egagọ ra, ogbẹrọ ere he whọ te jọ uwou-odi ikpe ikpe. Bẹsenọ who ti no uwou-odi ze he, yọ whọ who no whọ vẹ te jẹ jọ goli.” Rekọ eware e nya ere vievie he. Ma ruẹ epanọ Jihova, emọ mai, gbe ahwo buobu nọ ma fiobọhọ kẹ riẹ uzẹme na a ro dhesẹ nọ a you omai. Eva e were omẹ avọ Maria gaga inọ ma sai weze bru emọ mai evaọ oria nọ a jọ rrọ iruo Uvie na. Eva e were ahwo nọ emọ mai a fiobọhọ kẹ riẹ uzẹme na gaga re nọ a ruẹ omai.

Evaọ 1991, egọmeti o te kuenu kẹ Isẹri Jihova inọ a wo udu nọ a rẹ rọ wha iruẹru rai haro ababọ ukpokpoma. Onana u ru nọ ajọwha nọ ma wo kẹ iruo usiuwoma ota na o rọ ga vi epaọ anwẹdẹ. Ukoko mai o tubẹ dẹ omoto ologbo nọ ma rẹ ro kpohọ usiuwoma ota evaọ ewho gbe iwhre nọ e kẹle omai koka koka.

Eva e be were omẹ gaga inọ emezae mai Yaroslav avọ Alyona aye riẹ gbe Pavel avọ Raya aye riẹ a bi ru iruo evaọ Ebẹtẹle. Yọ Vitaly avọ Svetlana aye riẹ a rrọ iruo ọsẹro okogho. Irina ọmọtẹ ọkpako mai avọ uviuwou riẹ a rrọ obọ Germany, yọ Vladimir ọzae riẹ avọ emezae esa rai yọ ekpako ukoko. Olga ọmọtẹ mai ọ rrọ obọ Estonia, yọ o re se omẹ ẹsikpobi. O da omai gaga inọ evaọ 2014, aye oyoyou mẹ na o whu. Mẹ be rọ ọwhọ rẹro okenọ mẹ te wariẹ ruẹ e riẹ nọ a tẹ kpare iẹe ze no. Enẹna mẹ be rria ẹwho Belgorod, yọ inievo obonẹ a bi fiobọhọ kẹ omẹ gaga.

Anwọ ikpe buobu nọ mẹ be rọ gọ Jihova na, me wuhrẹ no inọ o lọhọ tere he re ohwo o kru ẹgbakiete riẹ. Rekọ udhedhẹ iroro nọ Jihova ọ rẹ kẹ ohwo nọ o ru ere, yọ efe ologbo nọ a rẹ ruẹ obọ riẹ hẹ. Eghale nọ mẹ avọ aye mẹ ma wo fiki ẹgbakiete mai, i vi enọ ma rẹro rai. Taure esuo Soviet Union o te ti kie evaọ 1991, iwhowho-uvie idu udhuvẹ (40,000) ọvo e jọ ẹkwotọ esuo riẹ. Rekọ enẹna iwhowho-uvie nọ e riẹe i bu vi idu egba ene (400,000). Mẹ kpako te ikpe udhone gbe esa no enẹna, rekọ mẹ gbẹ rrọ ọkpako ukoko. Jihova ọ kẹ omẹ ẹgba nọ mẹ sai ro thihakọ edawọ sa-sa no. Avro ọ riẹ hẹ, Jihova ọ ginẹ ghale omẹ gaga no.​—Ol. 13:​5, 6.