Yai panembwa’mba bijipo

Yai paji ndonda ya mitwe

JISHIMIKILA JA BWIKALO

Mu Kuchinchika Meseko Mufuma Byawama

Mu Kuchinchika Meseko Mufuma Byawama

KAPOKOLA wa mu kipamo kya KGB * wañendelekelenga’mba: “Wi nsemi wakanama bingi. Washa mukazhobe saka anema pa muchima ne mwanobe wa mukazhi. Ñanyi ukebajishanga ne kwibalama? Sankilapo lwitabilo lobe ubwele ku nzubo.” Amiwa namukumbwile’mba: “Kechi nakana kisemi kyami ne. Yenu mwalengela! Mambo mwankasa kwa kubula mambo.” Uno kapokola wañambijile’mba: “Kwikala Kamonyi ke mambo akatampe bingi, kabiji kafwako mambo akwabo aesakana nao ne.”

Uno mwisambo wajingako mu 1959, kimye kyo najinga mu kaleya mu muzhi wa Irkutsk mu Russia. Pano lekai nemushimikizhe kyalengejile amiwa ne mukazhami Maria ‘kumanama na mambo a bololoke’ kabiji ne Lesa byo etupesheshe na mambo a kutwajijila kwikala ba kishinka.—1 Pe. 3:13, 14.

Nasemekelwe mu 1933, mu kyalo kya Ukraine mu muzhi wa Zolotniki. Mu 1937 bamama ba banyike ne batata bajinga Bakamonyi baikalanga ku France, baishile na kwitumonapo kabiji betushijile mabuku abiji, buku wa kuba’mba Government ne wa kuba’mba Deliverance, anembelwe na ba Watch Tower Society. Batata byo batangile ano mabuku, ebakwashishe kukosesha lwitabilo lwabo mwi Lesa. Byo kyafikile mu 1939, batata bakolelwe bingi, bino saka bakyangye kufwa babuujile bamama amba: “Mu ano mabuku muji bukine, ukafunjisheko baana.”

KUSAPWILA MU KYALO KYA SIBERIA

Mu April 1951, kafulumende watendekele kupanga Bakamonyi baikalanga mu byalo bya ku muzhika wa Union of Soviet Socialist Republics kuya ku kyalo kya Siberia. Amiwa, bamama ne nkasami wa mulume aye Grigory betupangile mu West Ukraine. Twaendele makilomita 6,000 na shitima pa kuba’mba tufike mu muzhi wa Tulun mu kyalo kya Siberia. Byo papichile mulungu ibiji, kolojami wamulume aye Bogdan wafikile mu kampu wa bipuluka wajinga kwipi na muzhi wa Angarsk. Bamukashile myaka 25 mu kaleya na kwingila mingilo yakosa.

Amiwa, bamama ne nkasami Grigory twasapwilanga ku bantu baikalanga mu muzhi wa Tulun, bino twasapwilanga mu bufyamfya. Umvwe twaya pa nzubo, twaipuzhanga’mba, “Nanchi mwayukapo babena kupoteshapo ñombe nyi?” Umvwe twataana muntu ubena kupotesha ñombe, twatendekanga kwisamba nanji pa jishinda ja kukumya Lesa jo alengelamo ñombe. Kuba bino kwalengelanga kwisamba nanji pa Mulenga. Mu yoya myaka, mu pepala umo wa byambo banembelemo’mba Bakamonyi bamba’mba baiya na kukeba bañombe, bino saka babena kukeba bantu bakufunjisha pe Lesa. Ne kine twataaine bantu bakufunjisha bukine. Kino kituletelanga bingi lusekelo kufunjisha Baibolo bantu bepelula kabiji bajinga na muchima wa kutambwila benyi. Lelo jino, mu muzhi wa Tulun muji kipwilo kiji na basapwishi kukila pa 100.

LWITABILO LWA BA MARIA BYO LWA ESEKELWE

Bakazhi bami Maria bafunjile bukine mu Ukraine kimye kya Nkondo ya Bubiji ya Ntanda Yonse. Byo bafikizhe myaka ya kusemwa 18, kapokola wajinga mu kipamo kya KGB watendekele kwibamanyika ne kwibakanjikizha kuba’mba alaale nabo, bino bakaine. Juba jimo Maria byo babwelele ku nzubo, bataaine uno kapokola walaala pa mwanya wabo, bino abo banyemenemo. Kino kyazhingijishe bingi uno kapokola ne kwibambila’mba usakwibakashisha na mambo a kwikala Kamonyi, ne kine mu 1952, ba Maria bebakashile mu kaleya myaka jikumi. Bavulukile kyamwekejile Yosefwa ye bakashile mu kaleya na mambo a kutwajijila kwikala wa kishinka kwi Lesa. (Nte. 39:12, 20) Dalaivwa watwajile ba Maria mu kaleya kufuma mu kije kya mambo, wibabuujile’mba: “Kwakamwa ne. Bantu bavula bo bakasa mu kaleya inge bebakasulula, batwajijila kwibanemeka ku bantu.” Bino byambo bibatundaikile bingi.

Kufuma mu 1952 kufika mu 1956, ba Maria bebatwajile mu kampu wajinga kwipi na muzhi wa Gorkiy (luno utelwa’mba Nizhniy Novgorod) mu kyalo kya Russia, mo bakengijilenga mingilo yakosa bingi. Bebapele mwingilo wa kuzhula bichi nangwatu mu bimye bya mashika. Batendekele kukolwa, bino mu 1956 bebakasulwile kabiji bayile ku Tulun.

BANTWAJILE KWALEPA NA KWAJINGA BAKAZHI BAMI NE BAANA

Mulongo mu kipwilo mu muzhi wa Tulun byo ambujile’mba kuji nyenga ubena kwiya, nayile na nkinga ku kiteshenyi kya masakya na kumutambwila ne kumusendeshapo bipe. Byo namonañenetu ne ba Maria, nebatemenwe bingi. Nebikileko bingi pa kuba’mba baswe kusongolwa kwi amiwa, ne kine baswile. Nebasongwele mu 1957. Mwaka walondejilepo twaikele na mwana wamukazhi aye Irina. Bino lusekelo lo najinga nalo pa kwikala na mwana lwapwile. Mu 1959, bankashile na mambo a kupulinta mabuku alumbulula Baibolo. Naikele mu kaleya bunke pa bañondo batanu na umo. Pa kuba’mba ntwajijile kwikala na mutende wa mu milanguluko, nalombanga kimye kyonse, kwimba nyimbo ya Bufumu, kabiji nafwanyikizhanga bya kusapwila inge nafuma mu kaleya.

Saka nji mu kampu wa bakaili mu 1962

Saka nji mu kaleya, wa mwingilo mu kafulumende utebawizha bantu kuba’mba bambe mambo o balenga, wabijikile’mba: “Katatakatu tukemunyatauletu nobe bampuku!” Amiwa namukumbwile’mba, “Yesu waambile’mba mambo awama a Bufumu AKASAPWILWA ku mikoka yonse ya bantu, kabiji kafwako muntu wakonsha kukanya uno mwingilo ne.” Kepo atendekele kunjimbaika’mba nsankilepo lwitabilo lwami, byonka byo naji kwamba ku ntendekelo ya jino jishimikila. Byo nakaine kusankilapo lwitabilo lwami, bankashile myaka itanu na ibiji na kwingila mingilo yakosa ne kuntwala mu kampu wajinga ku bwipi na muzhi wa Saransk. Byo nayilenga ku uno kampu, natambwijile sawakya wa kuba’mba mwanami wa bubiji wa mukazhi aye Olga wasemwa. Nangwa kya kuba mukazhami Maria ne baana bami babakazhi bashajile kwalepa, najinga na lusekelo pa kuyuka’mba bonse twatwajijile kwikala ba kishinka kwi Yehoba.

Ba Maria ne baana betu babakazhi, Olga ne Irina, mu 1965

Ba Maria baiyanga jimo pa mwaka na kummona ku Saransk, nangwa kya kuba baendangapo moba 12 na shitima kuya ne kubwela. Pa mwaka pa mwaka inge baiya na kummona bandetelanga nsapato ya katataka. Mukachi ka ano masapato, bafyangamo magazini a Kyamba kya Usopa akatataka. Mwaka umo wawamine bingi, mambo ba Maria byo baishile na kupempula baishile na baana betu babiji babakazhi. Nasangalele bingi pa kwibamona!

MAKATAZHO O TWAJINGA NAO KU MPUNZHA KO TWAVILUKIJILE

Mu 1966, bankasulwile kabiji twavilukijile ku muzhi wa Armavir kubwipi na Kalunga Kafita. Ku uno muzhi ko kwasemekejilwe baana betu babalume babiji, Yaroslav ne Pavel.

Kechi pabanjile ne, bakapokola ba mu kipamo kya KGB baishile na kupikita mu nzubo yetu kukeba kuyuka inge kya kuba mwajinga mabuku alumbulula Baibolo. Bapalangwizhe monse mu nzubo ne mo twalaminanga kajo ka bañombe. Juba jimo, bakapokola byo baishile na kupikita bakookele bingi ne kusulwila na mambo a kyuya, kabiji bivwalo byabo byaubile lukungu. Ba Maria bebomvwijile lusa mambo bano bakapokola bakookejilengatu byo bebakambizhe ku kafulumende. Ba Maria bebapelepo tubintobyantobya twa kutoma, kya kwikuntako lukungu ne mema akowa ne kisapi kya kwishimunako. Mukulumpe wa bano bakapokola ba mu kipamo kya KGB byo aishile, bano bakapokola bamubuujile byo bebatambwijile bulongo. Byo bayilenga, mukulumpe wa bano bakapokola waumvwine bulongo ne kwitushajikapo na lusekelo. Twajinga bingi na lusekelo pa kumona bintu byawama bifumamo inge twibikako ‘kushinda bubi na byawama.’—Loma 12:21.

Nangwa kya kuba betukatezhenga, twatwajijile na kusapwila mu muzhi wa Armavir. Kabiji twaingijile na ngovu kukosesha kajibumba kacheche ka basapwishi bajinga ku bwipi na muzhi wa Kurganinsk. Kindetela bingi lusekelo pa kuyuka’mba luno mu muzhi wa Armavir muji bipwilo bitanu na kimo, kabiji mu muzhi wa Kurganinsk muji bipwilo bina.

Mu yoya myaka yakatezhe, kwaikalanga bimye bimo lwitabilo lwetu po lwakookanga. Bino tusanchila Yehoba pa kwingijisha balongo ba kishinka kwitukwasha ne kukosesha bulunda bwetu na Lesa. (Sala. 130:3) Kyataminekotu kya kuba’mba mu bipwilo mwatwelele ba mu kipamo kya KGB bebepekezhenga kwikala Bakamonyi, bino atweba kechi twibayukile ne. Basapwilanga bingi na mukoyo. Kabiji bamo bebapelepo ne mingilo mu bipwilo. Bino mu kuya kwa kimye, twibayukile.

Mu 1978, ba Maria saka baji na myaka ya kusemwa 45, banemene pa muchima. Na mambo kuba’mba bakolwa kolwanga kikola kya muchima, ba dokotala baakaminwe bingi amba kechi basakupuluka ne, onkao mambo, bebabuujile’mba bafumye jiimi. Bino ba Maria bakaine. Ba dokotala bamo batendekele kwibalondela konse ko bajinga mu kipatela kukeba kuba’mba bebase maguya akulengela mwana asemwe mubishi. Ba Maria pa kuba’mba bazhikijile mwana, banyemenemo mu kipatela.

Bakapokola ba mu kipamo kya KGB bakambizhe’mba tufumemo mu uno muzhi. Twafuminemo ne kuya ku muzhi wajinga ku bwipi na muzhi wa Tallinn uji mu kyalo kya Estonia, kala kyajinga lubaji lwa USSR. Kupusanako na byaambile ba dokotala, ba Maria basemene mwana wa mulume wajingatu bulongo aye Vitaly, saka tuji mu muzhi wa Tallinn.

Palutwe kacheche, twavilukile mu Estonia ne kuya na kwikala mu nyaunda ya Nezlobnaya ku kabeta ka ku bulenge bwa Russia. Twasapwilanga mu bufyamfya ku mapunzha kwaiyanga bakañenda bavula bafumanga mu byalo byapusana pusana. Bano bakañenda baiyanga nakumona ano mapunzha awama, bamo babwelanga saka biji na luketekelo lwa bumi bwa myaka ne myaka.

KUFUNJISHA BAANA KUTEMWA YEHOBA

Twaingijile na ngovu kufunjisha baana betu kutemwa Yehoba ne kumwingijila. Javula twaitanga balongo ne nyenga ku nzubo yetu, kuba bino kwakwashishe baana betu kutemwa Lesa. Muntu umo waiyanga javula ku nzubo yetu ke nkasami wa mulume aye Grigory waingijileko ne mwingilo wa mu mwanzo kutendeka mu 1970 kufika mu 1995. Kisemi kyetu kyaumvwanga bingi bulongo inge Grigory witufwakesha kabiji wajinga bingi na bisela. Inge twatambwila benyi, javula twakayanga makayo etukwashanga kumvwisha mashimikila aji mu Baibolo, kabiji baana betu batemenwe bingi ano mashimikila.

Baana bami babalume ne bakazhi babo.

Kufuma ku kipiko kuya ku kilujo, baji kunyuma: Yaroslav, Pavel, Jr., Vitaly

Baji kulutwe: Alyona, Raya, Svetlana

Mu 1987, mwanetu wa mulume aye Yaroslav wavilukijile mu muzhi wa Riga uji mu Latvia, ko asapwijilenga saka akasuluka. Byo akaine kwingilako mingilo ya bushilikale, bamukashile mwaka umo ne bañondo batanu na umo, kabiji waikele mu tuleya tutanu na tuna. Bintu byo namubuujile pa bwikalo bwami byo bwajinga kimye kyo bankashile mu kaleya, byamukwashishe bingi kuchinchika. Mu kuya kwa kimye, watendekele bupainiya. Mu 1990, mwanetu wamulume mukwabo aye Pavel byo afikizhe myaka 19, wakebelenga kuya na kwingijila bupainiya ku Sakhalin, jikuji jiji ku kabeta ka ku buyeke bwa Japan. Patanshi, kechi twakebelenga’mba aye ne. Mambo pa jino jikuji pajingatu basapwishi 20, kabiji kwajinga jino jikuji kwalepele makilomita 9,000 kufuma ko twaikalanga. Bino pa kupitapo kimye, twamuswishishe kuya kabiji twaubile bingi bulongo. Bantu ba pa joja jikuji baswile kufunda mambo a Bufumu. Byo papichiletu myaka icheche, palengelwe bipwilo bitanu na bisatu. Pavel watwajijile kwingijila ku Sakhalin kufika mu mwaka wa 1995. Pa kyokya kimye, twashajiletu na mukala aye Vitaly. Kufumatu ku bwanyike, Vitaly watemenwe kutanga Baibolo. Byo afikizhe myaka 14 watendekele bupainiya kabiji naingijile nanji bupainiya pa myaka ibiji. Kyawamine bingi kwingijila pamo nanji. Vitaly byo afikizhe myaka 19, bamutumine kuya na kwingila bupainiya bwiikajila.

Mu 1952, kapokola wa mu kipamo kya KGB waambijile ba Maria amba: “Usalepo kusankilapo lwitabilo lobe nangwa kukukasa myaka 10. Bakakukasulula saka wakota kabiji ukekalangatu bunke bobe.” Bino bintu byamwekele byapusene na byaambile uno kapokola. Twimwenejile butemwe bwa Lesa wetu wa kishinka, Yehoba, bwa baana betu, ne bwa bantu bakwabo bo twakwasha kufunda bukine. Amiwa ne ba Maria twayanga na kumonapo baana betu ku mapunzha ko baingijilanga. Twimwenejile byasanchilenga bantu bo bafunjishenga ku baana betu kuyuka Yehoba.

KUSANCHILA YEHOBA PA BUWAME BWANJI

Mu 1991, mwingilo wa Bakamonyi ba kwa Yehoba bamuswishishe ku kafulumende. Kino kyalengejile mwingilo wa kusapwila kuyilako palutwe. Kipwilo kyetu kyapotele ne sakya wa kwendamo pa kuya na kusapwila mu mataunyi ajinga pepi, ne mu mizhi ikwabo ku mpelo ya mulungu.

Saka nji na bakazhi bami mu 2011

Nji bingi na lusekelo mambo Yaroslav ne mukazhanji aye Alyona, ne Pavel ne mukazhanji aye Raya, bengijila pa Betele, kabiji Vitaly ne mukazhanji Svetlana, bengila mwingilo wa mu mwanzo. Mwanetu wa mukazhi mubeji aye Irina, wikala mu Germany pamo ne kisemi kyanji. Bamwata wanji ba Vladimir ne baana banji babalume basatu bonse bakulumpe mu kipwilo. Mwanetu wa mukazhi mukwabo aye Olga wikala mu Estonia kabiji twisamba nanji pa foni kimye kyonse. Kyatamakotu ke kya kuba’mba bakazhi bami ba Maria, bafwile mu 2014. Mbena kutengela kukamonañana nabo kimye kyo bakasangulwa. Pa kino kimye mbena kwikala mu muzhi wa Belgorod kabiji balongo babena kunkwasha bingi.

Myaka yo naingijila Yehoba yafunjisha kuba’mba kwikala ba kishinka kwi Lesa kechi kwapela ne, bino mutende witupa Yehoba inge twatwajijila kwikala ba kishinka ke kintu kyanema bingi. Bintu byawama bitubila Lesa amiwa ne ba Maria na mambo a kutwajijila kwikala ba kishinka byavula bingi. Kafulumende wa USSR saka bakyangye kumufumyapo mu 1991, kwajingatu basapwishi kukila pa 40,000. Lelo jino, mu byalo byajinga lubaji lwa Soviet Union muji basapwishi kukila pa 400,000. Luno nji na myaka 83 kabiji natwajijila kwingila bukulumpe mu kipwilo. Yehoba wankwashishe bingi kutwajijila kuchinchika. Kine, Yehoba wangubila byawama bingi.—Sala. 13:5, 6.

^ jifu. 4 Mu mulaka wa kina Russia, bisopelo bya KGB bilumbulula kipamo kikatampe kya ba kapokola mu Russia (Soviet State Security Committee).