MBENI turugu ti kota kamba ti Union soviétique asuku na mbi, atene: “Mo yeke tâ mbeni sioni babâ. Mo dö wali ti mo so ayeke na ngo nga na bébé ti mo ti wali mo zia. Zo wa la ayeke mû na ala kobe nga ayeke bâ lege ti ala? Zia akua ti mo so mo kiri na kodro!” Mbi tene na lo, mbi tene: “Mbi dö sewa ti mbi mbi zia ape. Ala la agbu mbi. Ala gbu mbi ngbanga ti nyen?” Lo tene: “Ti ga Témoin ti Jéhovah ayeke sioni ahon tanga ti asioni kue so zo asara.”

Mbi na turugu so e sara lisoro so na ngu 1959 na yâ ti mbeni da ti kanga na gbata ti Irkoutsk, na Russie. Zia mbi fa na ala ndani so mbi na wali ti mbi, Maria, e yeke lani nduru ti “bâ pasi ndali ti mbilimbili” nga tongana nyen la e wara aye ti nzoni ndali ti so e ngbâ be-ta-zo.​—1 Pi. 3:13, 14.

A dü mbi na ngu 1933 na Ukraine na kete kodro ti Zolotniki. Na ngu 1937, mama-kete ti mbi na koli ti lo so ayeke aTémoin ti Jéhovah alondo na France aga asara vizite na e na ala zia na e buku Gouvernement nga na buku Délivrance, so Société Watch Tower asigi na ni. Na ngoi so babâ ti mbi adiko abuku ni mabe ti lo akiri akpengba. Mawa ni ayeke so na ngu 1939 terê ti lo ason ngangu, me kozo ti tene lo kui lo tene na mama ti mbi, lo tene: “So tâ tënë la. Fa ni na amolenge ti e.”

Na avril ngu 1951, akota zo ti kodro akomanse lani ti tokua aTémoin so ayeke na ouest ti Union soviétique na Sibérie. A mû mbi na mama ti mbi nga na ngambe ti mbi ti koli, Grigory, na Ukraine a hon na e. E sara kilomètre 6 000 na train, e si na gbata ti Touloun, na Sibérie. Yenga use na pekoni yaya ti mbi ti koli, Bogdan, asi na yâ ti mbeni camp na gbata ti Angarsk so ayeke nduru na e. A dë ngbanga ti kua ti ngangu ti ngu 25 na li ti lo.

Mbi, mama ti mbi nga na Grigory e yeke fa tënë lani na akete kodro so ayeke na terê ti Touloun, me a lingbi e sara ye na hange. Na tapande, e yeke hunda, e tene: “Mbeni zo ayeke na bagara ti kango ni?” Tongana e wara mbeni zo so ayeke na bagara ti kango ni, e yeke fa na lo so a leke abagara pendere mingi. Kete na pekoni e komanse ti sara tënë na ndö ti Zo so acréé aye kue. Na ngoi ni so, mbeni mbeti-sango atene so aTémoin ayeke hunda abagara me ala yeke gi ataba. E wara azo so ayeke tongana ataba. A nzere na e ti manda Bible na azo so asara terê ti ala kete nga ayeke yamba azo nzoni na yâ ti territoire so, so ade a fa tënë dä kozo ape so. Fadeso, na yâ ti congrégation ti Touloun a yeke wara awafango tënë 100 na ndö ni.

Wali ti mbi, Maria, amanda lani tâ tënë na Ukraine na ngoi so Use Bira so Amû Sese Kue ayeke kporo. Na ngoi so lo yeke na ngu 18, mbeni turugu ti kota kamba ti Union soviétique akomanse ti gi ti bungbi na lo na ngangu, me lo ke na kuru go. Mbeni lâ, lo kiri na yanga-da lo wara koli ni na ndö ti gbogbo ti lo. Maria akpe. Ngonzo asara turugu ti kota kamba ni mingi, lo tene ni yeke kanga lo ndali ti so lo yeke Témoin. Na nda ni, na ngu 1952, a dë ngbanga ti ngu bale-oko na ndö ti Maria. Lo bâ terê ti lo lani tongana Joseph, so a kanga lani lo ndali ti so lo ye ti ngbâ be-ta-zo (Gen. 39:12, 20). Zo so amû Maria na ndo so a dë ngbanga ni dä ti gue na lo na ndo so lo yeke sara kanga ni dä atene na lo, atene: “Sara mbeto ape. Azo mingi so a kanga ala abata nengo ti ala na ngoi so a zi ala.” Atënë so akpengba lo.

Ti londo na ngu 1952 ti si na ngu 1956, a tokua Maria ti sara kua ti ngangu na yâ ti mbeni camp so ayeke nduru na gbata ti Gorki (so fadeso a yeke Nijni Novgorod) na Russie. A hunda na lo ti zi akeke na gunda ni kue na sese, même na ngoi so dê asara ngangu. Lo wara lani kpale ti seni, me na ngu 1956 a zi lo na lo gue na Touloun.

Na ngoi so mbeni ita-koli na Touloun atene na mbi so mbeni ita-wali ayeke ga, mbi gue na vélo na place so abus ayeke luti dä ti wara ita-wali ni ti aidé lo na akungba ti lo. Gï so mbi wara terê na Maria, mbi ye lo. Lo ye mbi lani hio ape, me mbi gue na lo ngbii lo ye mbi. E sara lani mariage na ngu 1957. Ngu oko na pekoni, e dü molenge ti e ti wali, Irina. Mbi yeke na ngia lani ti duti na terê ti lo me aninga ape. Na ngu 1959, a gbu mbi ndali ti so mbi yeke imprimé ambeti ti Nzapa. A kanga mbi nze omene na mbeni ndo so gï mbi oko la mbi yeke dä. Ti ngbâ ti duti na siriri ti bê na ngoi ni so, mbi yeke sambela lakue, mbi yeke he abia ti Royaume nga mbi yeke gi ti imaginé tongana nyen la mbi yeke fa tënë ande tongana a zi mbi.

Na ngoi so mbi yeke na kanga, mbeni lâ mbeni zo so aga ti hunda tënë na mbi adekongo, atene: “Fafadeso e yeke dö yâ ti ala tongana adeku na sese.” Mbi tene na lo: “Jésus atene so a yeke fa ANDE nzoni tënë ti Royaume na amara kue, na zo oko alingbi ti kanga lege na ni ape.” Na pekoni, zo ti hundango tënë ni atara mbeni kode nde na lo gi ti sara si mbi sara ye ague nde na ye so mbi mä na bê na ni, tongana ti so mbi fa na tongo nda ni. Tongana lo bâ so lo gi ti zia mbeto na yâ ti mbi nga lo handa mbi gbä, a dë ngbanga ti ngu mbasambala na li ti mbi a tene mbi yeke sara kanga ti kua ti ngangu na yâ ti mbeni camp nduru na gbata ti Saransk. Na guengo ti mbi na camp ni, mbi mä tënë ti dungo use molenge ti e ti wali, Olga. Atâa so wali ti mbi na amolenge ayo na mbi, bê ti mbi adë ti hinga so mbi na Maria e ngbâ be-ta-zo na Jéhovah.

Maria ayeke ga abâ mbi na Saransk fani oko ngu oko oko, atâa so ti londo na Touloun ti gue na ti kiri asara lango 12 na train. Ngu oko oko lo yeke ga na mbi mbeni fini botte. Lo yeke honde na yâ ti atalon ti botte ni afini Tour ti Ba Ndo. Na mbeni ngu so lo ga ti bâ mbi ye ni ayeke nde mingi ndali ti so lo na amolenge ti e ti wali use la aga. Tara ti bâ tongana nyen la a nzere na mbi ti bâ ala nga ti duti na ala.

Na ngu 1966, a zi mbi na camp ti kua ti ngangu na mbi na wali ti mbi na amolenge ti e e gue na gbata ti  Armavir, nduru na Vuko Ngu-ingo. Kâ e dü amolenge ti e ti koli, Yaroslav na Pavel.

A ninga ape aturugu ti kota kamba ti Union soviétique akomanse ti ga ti gi ambeti ti Nzapa na yâ ti da ti e. Ala gi ni na ndo kue, même na yâ ti kobe ti abagara. Na mbeni ngoi so aturugu ti kota kamba ni ayeke gi ndo, gbiki amû ala kue nga poussière amû terê ti costume ti ala kue. Mawa ti ala asara Maria, ndali ti so ala yeke mä gï yanga so a mû na ala. Lo mû na ala jus, lo ga na ala brosse ti tene ala zi na poussière so ayeke na terê ti bongo ti ala, lo ga na ala ngu na yâ ti mbeni dû ti sembe nga lo mû na ala aserviette. Na pekoni, na ngoi so kota zo ti aturugu ni aga, ala tene na lo tënë ti nzoni bê so a sara na ala. Tongana ala londo ti hon, kota zo ni ahe kete ngia nga lo sara maboko ti lo na e. A nzere na e ti bâ nzoni so e lingbi ti wara tongana e gi ti “ngbâ ti hon ndö ti sioni na lege ti ye ti nzoni.”​—aRom. 12:21.

Atâa so a yeke ga ka ti gi ambeti na da ti e, e ngbâ ti fa tënë na Armavir. E mû nga maboko na mbeni kete groupe ti awafango tënë ti gbata ti Kourganinsk so ayeke nduru na e. A nzere na mbi mingi so laso congrégation ayeke omene na Armavir nga osio na Kourganinsk.

Na yâ ti angu mingi, ambeni ngoi ayeke dä so songo ti e na Jéhovah awoko. Me e kiri singila na Jéhovah so asara kua na aita so ayeke be-ta-zo ti kiri na e na nzoni lege nga ti mû ngangu na e ti kpengba songo ti e na lo (Ps. 130:3). A yeke lani mbeni ngangu tara na e ti tene e sara kua maboko na maboko na aturugu ti Union soviétique so alï na yâ ti congrégation sân ti tene e hinga. Ala kpa azo so ayapu na ala fa tënë mingi. A mû même kua na ambeni lani na yâ ti bungbi. Me tongana ngoi ayeke hon, e hinga ala tâ nzoni.

Na ngu 1978, na ngoi so Maria ayeke na ngu 45, lo kiri lo mû ngo. Ndali ti so lo yeke na mbeni sioni kobela ti bê, mbeto ti tene lo kui asara adocteur na ala gi ti ga na lo ti tene lo yeda ti tuku ngo ni. Maria ake. Tongaso, ambeni docteur ni amû peko ti lo na seringue na ndo kue na yâ ti hôpital ni ti kpô lo si lo dü kozo na lango ti dungo ti lo. Maria akpe na yâ ti hôpital ni lo hon ti bata molenge so angbâ na yâ ti lo.

Aturugu ti Union soviétique ahunda na e ti zia gbata ni. E gue na mbeni kete kodro nduru na gbata ti Tallinn na Estonie, so ayeke lani mbeni mbage ti Union soviétique. Na Tallinn, Maria adü Vitaly, mbeni molenge ti koli so ayeke na nzoni seni, atâa so adocteur atene lo yeke dü nzoni ape.

Ambeni ngoi na pekoni, e londo na Estonie e gue na Nézlobnaïa, na sud ti Russie. E sara ye na hange ti fa tënë na yâ ti apendere gbata so ayeke na terê ti e, so azo ti kodro ni kue ayeke ga dä. Ala yeke ga ndali ti kpale ti seni, me ambeni akiri na ndo ti ala na beku ti fini ti lakue lakue.

E gi ti zia na bê ti amolenge ti e ti koli na ti wali ndoye ti Jéhovah nga nzara ti sara na lo. E yeke tisa mingi na ndo ti e aita so alingbi ti pusu amolenge ti e ti sara nzoni ye. Mbeni zo so ayeke ga lakue na ndo ti e ayeke ita ti mbi ti koli Grigory, so ayeke surveillant so ayeke gue na ando nde nde na ngu 1970 ti si na ngu 1995. Azo kue na yâ ti sewa ni aye vizite ti lo mingi ndali ti so lo yeke na ngia nga lo ye atënë ti ngia mingi. Tongana agene aga na e, e yeke sara lakue ajeux ti Bible, a sara si amolenge ti e aye ambaï ti Bible mingi.

 Na ngu 1987, molenge ti e Yaroslav ague na gbata ti Riga na Lettonie, kâ lo lingbi ti fa tënë yamba. Me na ngoi so lo ke ti sara kua ti turugu, a dë ngbanga ti ngu oko na nze omene na li ti lo na lo sara kanga na ada ti kanga nde nde gumbaya. Aye so mbi fa na lo na ndö ti aye so asi na mbi na ngoi so mbi yeke lani na kanga amû maboko na lo ti gbu ngangu. Na pekoni, lo komanse kua ti pionnier. Na ngu 1990, molenge ti e Pavel, so ayeke na ngu 19, aye ti gue ti sara kua ti pionnier na Sakhaline, mbeni zoa na mbage ti nord ti Japon. Na tongo nda ni, e ye lani ti tene lo gue ape. Gï awafango tënë 20 la ayeke na yâ ti zoa ni kue, nga e yo na zoa ni kilomètre 9 000. Me na nda ni e yeda, na a yeke mbeni nzoni desizion. Azo ti ndo ni ayeda na tënë ti Royaume. Ngu mingi ape na pekoni, acongrégation miombe abâ gigi. Pavel asara kua na Sakhaline juska na ngu 1995. Me na ngoi ni so, gï tanga ti molenge ti e ti koli, Vitaly, la angbâ na ndo ti e. Ngbene ye na ngoi so lo ngbâ kete lo ye dikongo Bible mingi. Lo komanse kua ti pionnier na ngoi so lo yeke lani na ngu 14, na mbi sara kua ti pionnier na terê ti lo ngu use. A yeke lani mbeni pendere ngoi mingi. Na ngoi so Vitaly ayeke na ngu 19, lo gue ti sara kua ti pionnier spécial.

Lani na ngu 1952, mbeni turugu ti kota kamba ti Union soviétique atene na Maria, atene: “Zia ti sara ye alingbi na mabe ti mo wala mo sara ngu bale-oko na da ti kanga. Tongana mo sigi, mo ga mbakoro awe nga mo yeke ngbâ mo oko.” Me ye ni apassé tongana ti so lo tene so oko ape. E bâ tongana nyen la Nzapa ti e, Jéhovah, so ayeke be-ta-zo aye e, amolenge ti e aye e nga azo mingi so e mû maboko na ala ti hinga tâ tënë aye e. Mbi na Maria e yeke na ngia ti bâ ando so amolenge ti e asara kua dä. E bâ so azo so amolenge ti e amû maboko na ala ti hinga Jéhovah akiri singila na ala.

Na ngu 1991, ndia ayeda na kua ti aTémoin ti Jéhovah. Desizion so akiri amû ngangu na kua ti fango tënë. Congrégation ti e avo même mbeni kota bus ti tene na anda-yenga oko oko e lingbi ti gue ti fa tënë na agbata nga na akete kodro so ayeke nduru na e.

Mbi yeke na ngia so Yaroslav na wali ti lo, Alyona, nga na Pavel na wali ti lo, Raya, ayeke sara kua na Béthel. Vitaly na wali ti lo, Svetlana, ayeke sara kua ti circonscription. Kozo molenge ti e ti wali, Irina, nga na sewa ti lo ayeke na Allemagne. Koli ti lo, Vladimir, na amolenge ti ala ti koli ota kue ayeke a-ancien. Molenge ti e ti wali Olga ayeke na Estonie na lo yeke iri mbi lakue. Mawa ni ayeke so wali ti mbi, Maria, so mbi ye lo mingi, akui na ngu 2014. Mbi yeke ku kungo ti bâ lo na ngoi so a yeke zingo akuâ. Laso mbi yeke na gbata ti Belgorod, na aita amû maboko na mbi mingi.

Na yâ ti angu so mbi sara na Jéhovah, mbi bâ so ti ngbâ be-ta-zo ahunda ti sara asacrifice mingi me siriri ti bê so Jéhovah ayeke mû na pekoni ayeke mbeni mosoro so ngere ni ahon ngere ti amosoro kue. Aye ti nzoni so mbi na Maria e wara ndali ti so e ngbâ ti luti ngangu ayeke kota mingi ahon ti so e pensé fade na ni. Kozo ti tene Union soviétique atï na ngu 1991, a yeke wara lani gï awafango tënë 40 000 na ndö ni. Laso, a yeke wara awafango tënë 400 000 na ndö ni na yâ ti akodro so ayeke lani mbage ti akodro ti Union soviétique. Mbi yeke fadeso na ngu 83 na mbi ngbâ ti sara kua ti ancien. Jéhovah amû maboko lakue na mbi ti gbu ngangu. Ti tâ tënë ni, Jéhovah afuta mbi na anzoni ye mingi.​—Ps. 13:5, 6.