Xi laj yalbun jun polisia ti ta mukul ch-abtej yuʼun li KGB * : «¡Mu xatojob ta totil, yuʼun laj avikta li avuni tsebe xchiʼuk li avajnil ti xchiʼinoj xa yole! ¿Buchʼu van chakʼbe sveʼelik xchiʼuk chchabian? Jaʼ lek iktao li arelijione xchiʼuk sutan batel ta ana». Pe xi la jtakʼbee: «Mu yolbajuk la jkomtsan li kutsʼ kalale. Yuʼun voʼoxuk laj atsakikun tal, ¿kʼusi jmul avalojik?». Xi la stakʼbun li polisiae: «¡Yuʼun jaʼ tsatsal mulil ti stestigoot Jeovae!».

Taje jaʼo kʼot ta pasel ta 1959 li ta chukinab ta jteklum Irkutsk ta Rusiae. Laj kichʼkutik tajek ilbajinel xchiʼuk li kajnil ti Maria sbie, akʼo mi jech, jpʼel-o ta koʼontonkutik ti tukʼ-o chkakʼ jbakutike xchiʼuk ti xkil jvokolkutik ta «skoj li tukʼilale» (1 Ped. 3:13, 14). Li Diose laj yakʼbunkutik bendision ta skoj ti jech la jpaskutike. Kaltik avaʼi li kʼusitik kʼot ta pasel ta jkuxlejalkutike.

Livokʼ ta 1933 ta jun jteklum ta Ucrania ti Zolotniki sbie. Li juntotak ti te nakalik ta Franciae jaʼik xa onoʼox stestigotak Jeova. Jaʼ yuʼun, kʼalal ay svulaʼanunkutik li ta 1937 laj yakʼbunkutik chaʼlik livro ti jaʼ slokʼesoj li Sociedad Watch Towere, li jlik livroe Gobierno sbi, li yane Liberación. Kʼalal la xchan xchaʼlikal li jtote lik yakʼ xchʼunel yoʼonton ta stojolal Dios yan velta. Pe li ta 1939 lik ipajuk tajek. Xi laj yalbe komel jmeʼ kʼalal poʼot xa ox skʼan xchame: «Liʼe jaʼ li melel relijione. Jaʼ yuʼun, akʼbo xchan li ololetike».

Li ta avril ta 1951, li ajvaliletike la stakik batel ta Siberia li stestigotak Jeova ti te likemik li ta s-oesteal yosilal Unión Sovieticae. Li voʼon xchiʼuk jmeʼ xchiʼuk li kitsʼin ti Grigori sbie laj kichʼkutik takel lokʼel li ta Ucraniae. Mas ta vakmil kilometro lixanavkutik ta tren jaʼ to ti kʼuxi likʼotkutik li ta jteklum Tulun ta Siberiae. Kʼalal chib xa ox xemana yechʼel taje, li jbankil ti Bogdan sbie laj yichʼ ikʼel batel ta spasel tsatsal abtelal ta jun jteklum ti nopol xil li Angarske. Laj yichʼ albel ti te chkom 25 jabile.

Kʼalal jaʼo te oyunkutik ta Tulune la jcholkutik mantal koxvoʼalkutik xchiʼuk li jmeʼ xchiʼuk li kitsʼine. Jaʼ te ta jcholkutik ti bu spasoj snaik li buchʼutik jatavemik lokʼele, pe skʼan xkichʼ jpʼijilkutik. Jaʼ yuʼun, bakʼintike xi chkʼot kalbekutik li krixchanoetike: «¿Mi mu xanaʼ mi oy buchʼu chchon jkotuk xvakax liʼe?». Mi laj yalbunkutik ti ta xchon jkotuke, chlik kalbekutik skʼoplal kʼu to yutsil pasbil li vakaxe. Vaʼun, jaʼ jech chkalbekutik skʼoplal li Jpasvanej kuʼuntike. Jech oxal li vaʼ kʼakʼale, xi laj yal jlik periodikoe: «Li stestigotak Jeovae tsjakʼik mi oy buchʼu chchon xvakax, pe ta melele chij maʼ tsaʼike». Jaʼ onoʼox jech ta melel, yuʼun la jtakutik krixchanoetik ti manxoik tajek jech kʼuchaʼal chijetike. La jkʼupinkutik tajek xchanel Vivlia xchiʼuk li krixchanoetik ti toj bikʼit yakʼoj sbaike xchiʼuk ti lek xchʼamvanike. Li avie oy jun tsobobbail xchiʼuk oy mas ta sien jcholmantaletik li ta Tulune.

Li kajnile och ta mantal kʼalal jaʼo xyaket li Xchibal Mukʼta Paskʼop ta spʼejel Balumile. Kʼalal jaʼo yichʼoj 18 jabile lik yichʼ sujel yuʼun jun polisia ti ta mukul ch-abtej yuʼun li KGB sventa xmulivajike. Pe li stuke mi jsetʼuk onoʼox bu la xchʼun. Jun velta kʼalal jaʼo sut batel ta sna li Mariae te puchʼul la sta ta stem li polisia taje. Jaʼ yuʼun, jatav lokʼel ta anil. Kap tajek sjol li polisiae xchiʼuk xi laj yale: «¡Ta jsukot ta chukel ta skoj ti stestigoot Jeovae!». Jaʼ onoʼox jech kʼot ta pasel. Li ta 1952 tikʼat ta chukel; albat ti lajuneb jabil te chkome. Li Mariae jech laj yaʼi sba kʼuchaʼal li Jose ti tikʼat ta chukel ta skoj ti tukʼ laj yakʼ sba ta stojolal li Jeovae (Gén. 39:12, 20). Xi albat yuʼun li chofer ti jaʼ ikʼvan batel ta chukinabe: «Mu xa xiʼ. Li epal krixchanoetik ti ochemik ta chukele oy-o tajek sbalilik». Patbat tajek yoʼonton ti jech albate.

Li ta 1952 kʼalal ta 1956 la spas tsatsal abtelal ta nopol jteklum Gorki ta Rusia li Mariae, (li jteklum taje Nizni Nóvgorod xa sbi li avie). La sujik ta stsʼetel teʼetik akʼo mi jaʼo chakʼ tajek sik. Ta skoj taje, kʼunib tajek li sbekʼtale. Kʼalal laj yichʼ koltael lokʼele, laj yichʼ takel batel li ta jteklum Tulune.

Laj yalbun jun ermano ti chtal ta Tulun jun ermanae. Jaʼ yuʼun libat ta jvisikleta sventa bat jnup tal li ta skotleb autobuse xchiʼuk sventa jkolta ta yichʼel tal li kʼusitik yuʼune. Ta slikebal onoʼox lek la jkil li Mariae. Akʼo mi vokol la xchʼunbun, pe laj onoʼox jpasbe ta kanal li yoʼontone. Linupunkutik ta 1957; kʼalal lokʼ jun jabile ayan li kuni tsebkutik Irinae. Pe muʼyuk bu xjalij ti ximuyubajkutik tajeke, yuʼun li ta 1959 la stsakikun batel ta chukel ta skoj ti ta jpas imprimir vunetik ti lokʼemik ta Vivliae. J-oʼlol jabil nom bu ay stikʼikun ta chukel. Sventa junuk noʼox koʼontone nopolik noʼox la jpas orasion, la jkʼejinta Jeova xchiʼuk ta jnop ti ta xa jcholmantale xchiʼuk ti muʼyuk xa chkichʼ kontrainele.

Kʼalal jaʼo tsjakʼbeikun jloʼil li ta chukinabe, xi tsots laj yalbun jun polisia ti ta mukul ch-abteje: «¡Poʼot xa jpechʼkutik ta tekʼel kʼuchaʼal chʼo skotol li stestigotak Jeovae!». Xi la jtakʼbee: «Li Jesuse laj yal ti ta xichʼ cholel ta spʼejel Balumil li lekil aʼyej ta sventa li Ajvalilale. Jech oxal, muʼyuk buchʼu xuʼ smak ta be». Li polisiae la sjel li kʼusi laj yalbun sventa sloʼlaune xchiʼuk lasujun sventa xkikta li kʼusi jchʼunoje. Vaʼun jaʼo laj yalbun li kʼusi laj kal ta slikebale. Ta skoj ti muʼyuk bu lixiʼ yuʼun li kʼusi laj yalbeikune xchiʼuk ti muʼyuk bu la jkʼan lisut batel li ta jnae, la stakikun batel ta spasel tsatsal abtelal ta nopol jteklum Saransk. Laj yalbeikun ti vukub jabil te chikome. Kʼalal ta be to xi-echʼ batel sventa chibat ti bu la stakikun batele, laj yalbeikun ti ayan xa li jnichʼone: jaʼ li xchibal kuni tseb ti Olga sbie. Akʼo mi nom oyun ta stojolal li kutsʼ kalale la spat tajek koʼonton ti tukʼ chkakʼ jbakutik ta stojolal Jeova xchiʼuk li kajnile.

Li kajnile chkʼot onoʼox skʼelun jkoj ta jabil li ta Saranske, akʼo mi vakib kʼakʼal chichʼ yuʼun ta tren sventa xkʼot-o xchiʼuk vakib kʼakʼal yoʼ sut batel ta jnakutike. Persa onoʼox chichʼbun batel jchop jvota xchiʼuk te tsnakʼ batel li revista La Atalaya ti mas to achʼike. Lek to xvul ta jol kʼalal ay skʼelun xchiʼuk ti yikʼoj batel li chaʼvoʼ kuni tsebkutike. ¡Batsʼi limuyubaj tajek!

Li ta 1966 la skoltaikun lokʼel li ta tsatsal abtelale. Vaʼun libatkutik ta naklej xchiʼuk kutsʼ kalal li ta jteklum Armavir ti nopol xil li mar Negroe. Jaʼ te ayan li chaʼvoʼ jkerem Yaroslav xchiʼuk Pavele.

Kʼalal muʼyuk toʼox jal jkʼotelkutik li ta jteklum taje, lik ochikuk ta jnakutik li polisiaetik ti ta mukul ch-abtejik  yuʼun li KGB sventa tsaʼik vunetik ti lokʼemik ta Vivliae. Skotol tajek bu tsaʼik, yuʼun chchajik kʼalal to ta sveʼel jvakaxkutik. Jun velta kʼalal ayik ta jnakutike jaʼo kʼixin tajek, stsʼujlajet tajek li xchikʼike xchiʼuk yan to sba spolvoal li skʼuʼike. Jaʼ yuʼun, li Mariae kʼuxubaj ta yoʼonton xchiʼuk snaʼoj ti jaʼ noʼox chchʼunik mantal li stukike. Jech oxal, laj yakʼbe kʼusi jutuk yuchʼik, la xlechbe batel kʼuuk yepal voʼ, laj yakʼbe xjuxobil skʼuʼik xchiʼuk jaylikuk toaya. Kʼalal kʼot li bankilal yuʼunike laj yalbeik li kʼusi lek kʼot ta stojolalike. Vaʼun, kʼalal bat li bankilal taje la stsak komel jkʼobkutik xchiʼuk stseʼet sat la skʼelunkutik komel. Limuyubajkutik kʼalal laj kilkutik li kʼusi lek chkʼot ta pasel kʼalal chkakʼtik persa ta jtsaltik-o «ta sventa kʼusi lek li kʼusi chopole» (Rom. 12:21).

Akʼo mi ep kʼusitik la jnuptankutik li ta Armavire, jech-o la jcholkutik mantal. Xchiʼuk la jkoltakutik uni jtsop jcholmantaletik ta jun jteklum ti nopol xil li Kurganinske. Jech oxal, ximuyubaj tajek chkal ti oy vakib tsobobbailetik li ta Armavire xchiʼuk chanib li ta Kurganinske.

Ti kʼu sjalil echʼem tale ep ta velta kʼunib li xchʼunel koʼontonkutike. Jech xtok, kʼalal pasik ta ermanoetik yilel li polisiaetik ti ta mukul ch-abtejik yuʼun li KGB, vokol laj kaʼi litunkutik ta stojolal li Jeovae. Batsʼi yakʼoj xa ta yoʼontonik xcholel mantal yilel xchiʼuk skʼanojik tajek yilel li kʼusi melele. Li junantike laj yichʼ tsots yabtelik li ta j-organisasiontike. Pe ta tsʼakale laj kakʼkutik venta ti naka noʼox tskuy sbaike. Akʼo mi jech, li Jeovae la stunes tukʼil yajtuneltak sventa stsatsubtas koʼontonkutik xchiʼuk sventa stojobtasunkutik, taje ta jtojkutik tajek ta vokol (Sal. 130:3).

Li ta 1978 kʼalal 45 xa ox sjabilal li Mariae la xchiʼin yol yan velta. Pe ta skoj ti ip ta yoʼontone, xi albat yuʼun doktoretik kʼalal jaʼo te oy ta ospitale: «Skʼan xayales li avole, mi mu jechuk la apase ta xacham». Pe mi jsetʼuk la xchʼun li Mariae. Jaʼ yuʼun, lik nutsatuk yuʼun junantik doktoretik ta sjunul ospital sventa stikʼbeik jtos poxil yoʼ xyal li yole. Pe sventa xchabi li sneneʼe, jatav lokʼel.

Ta skoj ti laj yalbunkutik KGB ti akʼo xilokʼkutik ti bu nakalunkutike libatkutik ta jun jteklum ti nopol xil li Talline (Estonia), ti jaʼ toʼox sventainoj li Unión Sovieticae. Jaʼ te ayan li kuni kerem ti Vitali sbie; lek tsots xchiʼuk muʼyuk kʼusi ip chaʼi, akʼo mi mu jechuk chkʼot ta pasel laj yal li doktoretike.

Ta tsʼakale libatkutik ta naklej ta Nezlobnaia, ti jaʼ jun jteklum ta sural Rusiae. Jaʼ te la jcholkutik mantal li ta uni bikʼit jteklumetike, pe skʼan xkichʼ jpʼijilkutik kʼalal jech ta jpaskutike. Ep buchʼutik te chkʼotik ti likemik ta yantik lume, yuʼun spatoj yoʼontonik ti te tsta xpoxilike, pe oy junantike la sta batel spatobil yoʼontonik sventa xkuxiik-o sbatel osil.

Laj kakʼkutik persa skoltael kalab jnichʼnabkutik sventa skʼanik li Jeovae xchiʼuk ti xlokʼuk ta yoʼonton xtunik ta stojolale. Nopolik noʼox chkikʼkutik batel ta jnakutik junantik ermanoetik yoʼ xchanbeik stalelal li ololetike. Jech kʼuchaʼal li kitsʼin Grigorie ta onoʼox jtakutik ta ikʼel ta jnakutik. Li stuke tun ta jkʼelvanej ta sirkuito ta 1970 kʼalal ta 1995. Lek tajek chkaʼikutik kʼalal chkʼote, yuʼun xmuyubaj noʼox xchiʼuk lek tajek xloʼilaj. Jech xtok, kʼalal chkʼot svulaʼanunkutik li ermanoetike jmoj chitajinkutik. Li tajimoletik taje jaʼ koltaat-o jnichʼnab yoʼ masuk to skʼanik li loʼiletik chal Vivliae.

Li ta 1987 bat ta jteklum Riga (Letonia) li jkeremkutik Yaroslave, yuʼun jaʼ mas jun yoʼonton xuʼ xchol mantal li tee. Pe ta skoj ti muʼyuk la skʼan la spas li servisio militare la stikʼik ta chukel. Albat ti te  chkom jun jabil xchiʼuk j-oʼlole. Laj yichʼ takel batel ta baluneb jeltos chukinabetik. Pe li kʼusi koltaat sventa xkuch yuʼune jaʼ ti jchapojbe xa onoʼox ti kʼuxi kuch kuʼun kʼalal la stikʼikun ta chukel eke. Ta tsʼakal jutuke och ta prekursor. Jech xtok, li jkerem ti Pavel sbie lokʼ ta yoʼonton ti xbat tunuk ta prekursor ta jun lum joyol ta nab ta snorteal Japón ti Sajalín sbie. Akʼo mi mu toj masuk lek laj kaʼikutik li ta slikebale, pe laj onoʼox kakʼkutik xbat. Jaʼ yuʼun li ta 1990 kʼalal 19 toʼox sjabilale lik tunuk ta prekursor li ta lum joyol ta nabe. Taje toj nom to xil li jnakutike, yuʼun te van 9 mil kilometro snamal xchiʼuk kʼajomal oy 20 jcholmantal li tee. Lek tajek li kʼusi kʼot ta nopel yuʼun li jkeremkutike, yuʼun lek tajek laj yaʼiik mantal li krixchanoetike xchiʼuk kʼalal naka toʼox echʼ jayibuk jabile oy xa ox vaxakib tsobobbailetik. Li Pavele te la xchol-o mantal kʼalal to ta 1995. Li vaʼ ora taje kʼajomal xa noʼox te jchiʼukutik ta naklej li jkʼox keremkutik ti Vitali sbie. Ta sbikʼtal onoʼox lek tajek xaʼi xchanel li Vivliae. Jech oxal, kʼalal 14 toʼox sjabilale lik tunuk ta prekursor. La jchiʼin chib jabil ek li ta abtelal taje. Kʼalal 19 toʼox sjabilal li Vitalie lokʼ batel ta jnakutik sventa xbat tunuk ta prekursor espesial.

Li Mariae xi albat yuʼun jun polisia ti ta mukul ch-abtej yuʼun KGB li ta 1952: «Mi mu xakʼan xavikta li arelijione ta jtikʼotkutik ta chukel lajunebuk jabil. Vaʼun, kʼalal mi lalokʼe meʼelot xa ox xchiʼuk atuk chakom». Pe taje mu jechuk kʼot ta pasel, yuʼun kaʼiojkutik kʼu yelan skʼanojunkutik li Jdiostik ti muʼyuk ch-iktavan-oe, li jnichʼnabkutike xchiʼuk li buchʼutik jchanubtasojkutik sventa xojtikinik li kʼusi melele. Jech xtok, la jkʼupinkutik tajek kʼalal li-aykutik ti bu chtunik li jnichʼnabkutike, yuʼun jaʼ te la jkilkutik ti kʼu to yelan tstojik ta vokol li buchʼutik la skoltaik sventa xojtikinik li mantale.

Li ta 1991, li ajvalile laj yakʼbe sderecho ti akʼo spas yabtelik li stestigotak Jeovae. Taje mas to tijbat yoʼontonik sventa xcholik mantal li ermanoetike, jaʼ yuʼun li tsobobbaile la sman jkot autobus sventa xibatkutik ta cholmantal jujun sabado o ta domingo li ta jteklumetike.

Li Yaroslav xchiʼuk yajnil ti Alyona sbie, li Pavel xchiʼuk yajnil ti Raya sbie te chtunik ta Betel, taje chakʼ tajek jmuyubajel ti jech chtunike. Li Vitali xchiʼuk li yajnil ti Svetlana sbie chtunik ta jkʼelvanej ta sirkuito. Jaʼuk li jtseb Irinae te nakalik ta Alemania xchiʼuk li smalal ti Vladimir sbie; oy oxvoʼ skeremik xchiʼuk chtunik ta mol ta tsobobbail yoxvoʼalik. Li yan jtseb Olga sbie te nakal ta Estonia xchiʼuk nopolik noʼox tskʼoponun tal. Li kajnil Maria ti jkʼanoj tajeke cham ta sjabilal 2014, oy tajek ta koʼonton ti jchaʼkʼel kʼalal mi chaʼkuxi talele. Li avie liʼ xa nakalun ta Bielgorod xchiʼuk tskoltaikun tajek li ermanoetike.

Ti kʼu sjalil yechʼel tal taje laj kakʼ venta ti mu kʼunuk ti tukʼ chkakʼ jbatik ta stojolal li Jeovae. Pe la jkil xtok ti jaʼ mukʼta kʼulejal li jun oʼontonal chakʼ Dios ta skoj ti tukʼ-o chkakʼ jbatike. Mu albajuk yepal la jtakutik bendision ta skoj ti kuch kuʼunkutik li prevaetik la jnuptankutike. Kʼalal skʼan toʼox xichʼ tsalel li Unión Soviética ta 1991 kʼajomal toʼox oy mas ta 40 mil jcholmantaletik. Pe li avi une oy xa mas ta 400 mil li ta lumetik ti jaʼ toʼox sventainoj li Unión Sovieticae. Li avie kichʼoj xa 83 jabil xchiʼuk jech-o chitun ta mol ta tsobobbail. Kiloj ta jsat jtuk ti persa onoʼox chakʼ kiptik li Jeovae, jaʼ jech yepal chakʼ ti kʼu yepal chtun kuʼuntik chil sventa xkuch kuʼuntike. Ta melel, ¡li Jeovae ep tajek kʼusitik ‹toj lek la spas ta jtojolal›! (Sal. 13:5, 6).