MUOFISIRI wa KGB o ri: “U tou vha khotsi a re na tshiṱuhu. * Wo laṱa mufumakadzi wau o vhifhaho muvhilini na ṅwananyana wau. Ndi nnyi ane a ḓo vha ṱunḓela na u vha ṱhogomela? Litsha mishumo yau u ye hayani!” Ndo mu fhindula nda ri: “Hai, a tho ngo ṱutshela muṱa wanga. No mvalela dzhele ndi songo ita tshithu!” Muofisiri o fhindula a ri: “A huna vhutshinyi vhu no fhira u vha Ṱhanzi.”

Zwenezwi zwithu zwo itea nga 1959 dzhele ine ya vha ḓoroboni ya ngei Irkutsk kha ḽa Russia. Irini ndi ni vhudze zwe zwa ita uri nṋe na mufumakadzi wanga Maria ri ḓiimisele u “tambula nga nṱhani ha zwivhuya” na nḓila ye ra fhaṱutshedzwa ngayo nga nṱhani ha u dzula ri tshi fulufhedzea.—1 Pet. 3:13, 14.

Ndo bebwa ngei Ukraine nga 1933 muvhunduni wa Zolotniki. Nga 1937, makhadzi wanga na munna wavho vhe vha vha vhe Dziṱhanzi, vho ri dalela ngei Fura nahone vha ri ṋea dzibugu Government na Deliverance dzo gandiswaho nga Watch Tower Society. Musi khotsi anga vha tshi vhala dzenedzo bugu, vho thoma u vha na lutendo kha Mudzimu. Zwi ṱungufhadzaho ndi uri nga 1939 vho lwalesa vhukuma, fhedzi musi vha sa athu u lovha vho vhudza mme anga vha ri: “Heyi ndi yone ngoho. I funzeni vhana vhashu.”

Nga April 1951, vhavhusi vho thoma u rumela vhuthubwani Dziṱhanzi vha tshi bva vhukovhela ha USSR vha tshi ya Siberia. Nṋe, mme anga na murathu wanga Grigory, ro shakuliswa ngei Vhukovhela ha Ukraine. Musi ro no tshimbila khilomithara dzi fhiraho 6 000 nga tshidimela, ro swika ḓoroboni ya ngei Tulun kha ḽa Siberia. Nga murahu ha vhege mbili, mukomana wanga Bogdan o swika gammbani ine ya vha tsini na ḓorobo ya ngei Angarsk. O vha o gwevhiwa lwa miṅwaha ya 25 a tshi khou ita mishumo i konḓaho.

Nṋe, mme anga na Grigory ro huwelela u mona na Tulun, fhedzi zwenezwo zwo vha zwi tshi ṱoḓa uri ri vhe na vhutsila. Sa tsumbo, ro vha ri tshi vhudzisa uri, “Naa hu na muthu ane a ṱoḓa u rengisa kholomo?” Musi ri tshi wana muthu ane a khou rengisa kholomo, ro vha ri tshi mu ṱalutshedza nḓila ye kholomo ya vhumbwa ngayo nga nḓila i mangadzaho. Ri sa tshinyi tshifhinga, ro vha ri tshi thoma u amba nae nga ha Musiki. Nga tshenetsho tshifhinga, gurannḓa yo ṅwala nga ha Ṱhanzi dzine dza vhudzisa nga ha kholomo ngeno dzi tshi khou ṱoḓa nngu! Nahone ro wana vhathu vha ngaho nngu! Zwo vha zwi tshi takadza vhukuma u guda Maṅwalo na vhathu vhane vha ḓiṱukufhadza na vha re na mafunda kha yeneyo tsimu i songo avhelwaho. Ṋamusi, hu na tshivhidzo tshine tsha vha na vhahuweleli vha fhiraho 100 ngei Tulun.

Mufumakadzi wanga Maria, o guda ngoho ngei Ukraine musi hu na Nndwa ya Shango ya Vhuvhili. Musi e na miṅwaha ya 18, muofisiri wa KGB o thoma u mu tambudza nahone a lingedza u mu kombetshedza uri a ite nae zwa vhudzekani, fhedzi ho ngo ita nga u ralo. Ḽiṅwe ḓuvha musi a tshi vhuya hayani o wana onoyo munna o ganama kha mmbete wawe. Maria o shavha. Onoyo muofisiri o sinyuwa vhukuma nahone a mu shushedza uri u ḓo mu valela dzhele ngauri ndi Ṱhanzi, nga 1952 Maria o gwevhelwa u dzula dzhele lwa miṅwaha ya fumi. O ḓipfa u fana na Yosefa we a vha o valelwa dzhele nga u dzula hawe a tshi fulufhedzea. (Gen. 39:12, 20) Muthu we a fhelekedza Maria u bva khothe a tshi ya dzhele o mu vhudza uri: “U songo ofha. Vhathu vhanzhi vhane vha iswa dzhele, vha vhuya vha kha ḓi fulufhedzea.” Eneo maipfi o mu khwaṱhisa vhukuma.

U bva nga 1952 u swika nga 1956, Maria o vha a tshi shuma gammbani i re tsini na ḓorobo ya ngei Gorkiy (hune zwino ya vhidzwa Nizhniy Novgorod) kha ḽa Russia. O vha o ṋewa mushumo wa u tupula miri naho hu tshi rothola vhukuma. O thoma u vha na thaidzo ya mutakalo, fhedzi nga 1956 o vhofhololwa nahone a ya ngei Tulun.

Musi wahashu wa ngei Tulun a tshi mmbudza uri hu na wahashu wa tshisadzini ane a khou ḓa, ndo ya vhuimabisi nga baisigira u itela u mu ṱanganedza na u mu thusa nga mihwalo. Musi ndi tshi vhona Maria lwa u tou thoma, o tswa mbilu yanga. Ndo vha ndi tshi tea u ita vhuḓidini uri ndi tswe mbilu yawe—ndo fhedzisela ndo zwi kona. Ro vhingana nga 1957. Nga murahu ha ṅwaha, ro vha na ṅwananyana ane a pfi Irina, fhedzi a tho ngo tsha fhedza tshifhinga tshinzhi nae. Nga 1959, ndo farelwa u gandisa khandiso dza Bivhili. Ndo fhedza hafu ya ṅwaha ndo valelwa seleni ndi ndoṱhe. U itela uri ndi dzule ndi na mulalo, ndo vha ndi tshi rabela tshifhinga tshoṱhe, ndi tshi imba nyimbo dza Muvhuso na u vhona nga iṱo ḽa muhumbulo nḓila ye nda vha ndi tshi nga huwelela ngayo musi ndi tshi vhofhololwa.

Musi ndi dzhele, muṱoḓisisi o nkhamba a ri, “Hu si kale ri ḓo ni tanya sa nnda!” Ndo fhindula nda ri, “Yesu o ri mafhungo maḓifha a Muvhuso a ḒO ḓivhadzwa kha tshaka dzoṱhe nahone a huna ane a ḓo a thivhela.” Nga zwenezwo, onoyo muṱoḓisisi o shumisa iṅwe nḓila nahone a lingedza u ita uri lutendo lwanga lu thenga-thenge, samusi ndo zwi amba mathomoni. Musi dzenedzo tshutshedzo dzi songo shuma, ndo gwevhelwa u dzula dzhele lwa miṅwaha ya sumbe gambani ine ya vha tsini na ḓorobo ya ngei Saransk. Musi ndi nḓilani ya u ya gambani, ndo vhudzwa u pfi mufumakadzi wanga u na ṅwana wa vhuvhili wa musidzana ane a pfi Olga. Naho Maria mufumakadzi wanga na vhananyana vhashu vhe kule, ndo khuthadzea nga u ḓivha uri nṋe na mufumakadzi wanga ro dzula ri tshi fulufhedzea kha Yehova.

Maria o vha a tshi ḓa u ndalela ngei Saransk luthihi nga ṅwaha nahone lwendo lwa u bva ngei Tulun na u huma lwo vha lu tshi dzhia maḓuvha a 12 nga tshidimela. Ṅwaha muṅwe na muṅwe o vha a tshi nḓisela mabutsu maswa. Nga ngomu ha swolo dza mabutsu ho vha hu tshi vha na kopi ntswa dza Tshiingamo. Muṅwe ṅwaha madalo a Maria o vha o khethea vhukuma ngauri o vha o ḓa na vhananyana vhashu vhavhili. Edzani u humbula nḓila ye nda vha ndo takala ngayo musi ndi tshi vha vhona na u vha navho!

Nga 1966, ndo vhofhololwa gammbani nahone vhuṋa hashu ro pfulutshela ḓoroboni ya ngei Armavir ine ya vha tsini na Lwanzhe Lutswu. Musi ri henefho, ro vha na vharwa vhavhili vhane vha pfi Yaroslav na Pavel.

 A zwo ngo dzhia tshifhinga musi vhaofisiri vha KGB vha tshi thoma u ḓa mahayani ashu, vha tshi ṱoḓa khandiso dza Bivhili. Vho sedza hoṱhe, u katela na zwiḽiwani zwa kholomo. Kha tshiṅwe tshiitea, vhaofisiri vho vha vha tshi khou bva mabiko nga nṱhani ha mufhiso nahone zwiambaro zwavho zwo vha zwo ḓala mabuse. Maria o vha pfela vhuṱungu samusi vho vha vha tshi khou thetshelesa ndaela. O vha ṋea dzhusi nahone a vha ḓisela bulatsho ya zwiambaro, maḓi na thaula. Nga murahu, musi muhulwane wa KGB a tshi swika, vhaofisiri vho mu vhudza nga ha nḓila yavhuḓi ye vha farwa ngayo. Musi vha tshi ṱuwa, muhulwane wa KGB o ṅweṅwela nahone a ri imisela tshanḓa. Ro vha ro takala vhukuma musi ri tshi vhona mvelelo dzine dza nga vha hone, musi ri tshi lingedza u “kunda vhuvhi nga zwivhuya.”—Vharoma 12:21.

Hu sa londwi zwe zwa vha zwi tshi itwa nga vhaofisiri vha KGB, ro bvela phanḓa ri tshi huwelela ngei Armavir. Ro dovha ra thusa u khwaṱhisa tshigwada tshiṱuku tsha vhahuweleli tshine tsha vha tsini na ḓorobo ya ngei Kurganinsk. Zwi a ntakadza vhukuma u ḓivha uri zwino hu na zwivhidzo zwa rathi ngei Armavir na zwiṋa ngei Kurganinsk.

Musi miṅwaha i tshi khou ḓi ṱanḓulukana i tshi ya, hu na zwifhinga zwe vhumuya hashu ha thenga-thenga. Fhedzi ri livhuha vhukuma Yehova nge a shumisa vhahashu vha fulufhedzeaho u itela u ri khakhulula na u khwaṱhisa vhumuya hashu. (Ps. 130:3) U shuma hashu na vhaimeleli vha KGB vhe vha vha vhe dziṱholi zwivhidzoni ri sa zwi ḓivhi wo vha u mulingo muhulu vhukuma kha riṋe. Vho vha vha tshi vhonala vha tshi fhisea nahone vho ḓiimisela vhuḓinḓani. Vhaṅwe vhavho vho wana vhuḓifhinduleli ho engedzeaho ndanguloni. Nga u ya ha tshifhinga, ro vha vhonolola.

Nga 1978, musi Maria e na miṅwaha ya 45, o dovha a vhifha muvhilini. Nga nṱhani ha uri o vha e na vhulwadze ha mbilu, madokotela vho mu ṱuṱuwedza uri a reḓule thumbu ngauri vho vha vha tshi ofha uri vhutshilo hawe vhu khomboni. Maria o hana. Maṅwe madokotela o vha a tshi mu sala murahu henefho vhuongeloni o fara ṋeleṱe vha tshi khou lingedza u mu ṱhavha uri a bebe tshifhinga tshi sa athu u swika. Maria o shavha vhuongeloni uri a kone u tsireledza ṅwana washu.

Vhaofisiri vha KGB vho ri shakulisa kha yeneyo ḓorobo. Ro pfulutshela kha muvhundu une wa vha tsini na ḓorobo ya ngei Tallinn kha ḽa Estonia, ye ya vha i tshipiḓa tsha USSR. U fhambana na zwe madokotela a zwi amba, musi ri ngei Tallinn, Maria o vha na ṅwana wa mutukana ane a pfi Vitaly ane a vha na mutakalo wavhuḓi.

Nga murahu, ro pfulutshela ngei Nezlobnaya tshipembe ha Russia ri tshi bva Estonia. Ro vha ri tshi huwelela tshiphirini ḓoroboni dzi re tsini, dzine dza dalelwa nga vhathu vha bvaho mashangoni oṱhe. Vhathu vho vha vha tshi ḓa henefho nga nṱhani ha zwiitisi zwa mutakalo, fhedzi vhaṅwe vho ṱuwa vhe na fulufhelo ḽa vhutshilo vhu sa fheli!

Ro lingedza u kokomedza uri vharwa vhashu na vhananyana vhashu vha fune na u vha na lutamo lwa u shumela Yehova. Kanzhi ro vha ri tshi ramba vhahashu vhane vha vha na ṱhuṱhuwedzo yavhuḓi kha vhana vhashu. Muthu we a vha a tshi dala tshifhinga tshoṱhe ho vha hu murathu wanga Grigory we a vha a tshi shuma sa mulavhelesi a dalelaho u bva nga 1970 u swika nga 1995. Muṱa woṱhe wo vha u tshi takalela madalo awe ngauri o vha a tshi dzula o takala nahone e na miswaswo. Musi ri tshi vha na vhaeni, kanzhi ro vha ri tshi tamba mitambo ya Bivhili nahone vhana vhashu vho aluwa vha tshi funa mafhungo a ḓivhazwakale a re Bivhilini.

 Nga 1987, murwa washu Yaroslav o pfulutshela ḓoroboni ya ngei Riga kha ḽa Latvia, he a vha tshi kona u huwelela o vhofholowa. Fhedzi musi a tshi hana u dzhenela vhuswole, o valelwa dzhele ṅwaha muthihi na hafu nahone o iswa dzhele dza ṱahe dzo fhamba-fhambanaho. Zwe nda mu vhudza nga ha zwe zwa itea musi ndo valelwa zwo mu thusa uri a kone u konḓela. Nga murahu o thoma u shuma sa muvulanḓila. Nga 1990, musi murwa washu Pavel e na miṅwaha ya 19, o vha a tshi ṱoḓa u vula nḓila ngei Sakhalin tshiṱangadzimeni tshi re devhula ha Dzhapani. Mathomoni, ro vha ri sa ṱoḓi a tshi ya. Henefho ho vha hu na vhahuweleli vha 20 fhedzi u mona na tshiṱangadzime nahone riṋe ro vha ri tshi dzula kule na tshiṱangadzime nga khilomithara dzi fhiraho 9 000. Fhedzi ro fhedzisela ro tenda nahone yo vha i phetho yavhuḓi. Vhathu vha henefho vho ṱanganedza mulaedza wa Muvhuso. Nga murahu ha miṅwaha i si gathi, ho vha ho no vha na zwivhidzo zwa malo. Pavel o shuma ngei Sakhalin u swika nga 1995. Nga tshenetsho tshifhinga, murwa washu wa lupedzi ane a pfi Vitaly o vha o sala hayani. U bva vhuṱukuni hawe o vha tshi funa u vhala Bivhili. Musi e na miṅwaha ya 14, o thoma u vula nḓila nahone ndo vula nae nḓila lwa miṅwaha mivhili. Zwo vha zwi zwavhuḓi vhukuma. Musi e na miṅwaha ya 19, Vitaly o shuma sa muvulanḓila o khetheaho.

Nga 1952, muofisiri wa KGB o vhudza Maria uri: “Litshani lutendo lwaṋu kana ni ḓo valelwa dzhele lwa miṅwaha ya fumi. Musi ni tshi bva dzhele ni ḓo vha no no kegula nahone ni ḓo vha ni noṱhe.” Fhedzi zwithu a zwo ngo vha nga yeneyo nḓila. Ro vhona lufuno lwa Yehova Mudzimu, lwa vhana vhashu na vhathu vhanzhi vhe ra vha na ndugelo ya u vha thusa u guda ngoho. Nṋe na Maria ro vha ri tshi takalela u dalela fhethu he vhana vhashu vha vha vha tshi shuma hone. Vhathu vhe vhana vhashu vha vha thusa u guda nga ha Yehova vho livhuha vhukuma.

Nga 1991, Ṱhanzi dza Yehova dzo tendelwa u huwelela nga lwa mulayo. Yeneyo phetho yo ri khwaṱhisa kha mushumo washu wa u huwelela. Tshivhidzo tshashu tsho renga bisi u itela uri mafheloni a vhege maṅwe na maṅwe ri ye u huwelela ḓoroboni na mivhunduni ya tsini.

Ndi takalela uri Yaroslav na mufumakadzi wawe Alyona, Pavel na mufumakadzi wawe Raya vha khou shuma Bethele, ngeno Vitaly na mufumakadzi wawe Svetlana vha tshi shuma kha mushumo wa ḽiisela. Ṅwananyana washu wa tanzhe ane a pfi Irina na muṱa wawe vha dzula ngei Dzheremane. Munna wawe Vladimir na vharwa vhavho vhararu vha shuma sa vhahulwane. Ṅwananyana washu Olga u dzula ngei Estonia nahone u ri rwela luṱingo tshifhinga tshoṱhe. Zwi ṱungufhadzaho ndi uri mufumakadzi wanga Maria o lovha nga 2014. Ndo lavhelela nga maṱo matswuku u dovha nda mu vhona musi a tshi vuswa! Zwino ndi dzula ḓoroboni ya ngei Belgorod nahone vhahashu vha henefho vha a ntikedza vhukuma.

Miṅwaha ye nda i fhedza ndi tshumeloni ya Yehova, yo ngudisa uri u dzula u tshi fulufhedzea zwi ḓisa malamba, fhedzi mulalo une Yehova a ni ṋea wone ndi lupfumo lwa thengo khulu. Phaṱhutshedzo dze nṋe na Maria ra dzi wana nga u dzula ri tshi fulufhedzea dzo vha khulwane u fhira nga nḓila ye nda vha ndo zwi lavhelela ngayo. Musi hu sa athu u wa USSR nga 1991, ho vha hu na vhahuweleli vha fhiraho 40 000 fhedzi. Ṋamusi, hu na vhahuweleli vha fhiraho 400 000 kha mashango e a vha e tshipiḓa tsha Soviet Union! Zwino ndi na miṅwaha ya 83 nahone ndi kha ḓi bvela phanḓa ndi tshi shuma sa muhulwane. U tikedzwa nga Yehova tshifhinga tshoṱhe zwo ita uri ndi konḓelele. Yehova o nndambedza vhukuma.—Ps. 13:5, 6.