1, 2. De emwi ne emwa eso tae vbekpae Avbe Osẹe Jehova?

EMWA nibun wa rẹn wẹẹ te Avbe Osẹe Jehova wa lughaẹn ne emwa ọvbehe. Vbe igiemwi, ọgbenbe ọkpa na tie ẹre Anton Gill keghi gbẹn vbekpae Avbe Osẹe Jehova ni ghaa rre ototọ arriọba e Nazi Germany. Ọ keghi kha wẹẹ: “Te arriọba e Nazi vbe Germany wa kakabọ gha khọ ẹko Avbe Osẹe Jehova. . . . Vbe ukpo 1939, Avbe Osẹe Jehova ni re 6,000 ẹre ọ ghaa rre agọ irrioya. Agharhemiẹn wẹẹ iran rri oya ne udẹn rri oya ne ẹvbi, iran na gbe ibiẹ rrie, iran na ye gha mwẹ ẹkoata dae Osanobua vbuwe akugbe.”

² Vbe ọ ma he kpẹ gbe na, aro emwa eso vbe South Africa vbe dae wẹẹ Avbe Osẹe Jehova gele lughaẹn. Ẹghẹ eso nọ gberra, Avbe Osẹe Jehova ni re emwa nekhui kevbe nọfua ma sẹtin gha ru emwi kugbe rhunmwuda uhi ne arriọba mu gbọ vbe ẹvbo nii. Sokpan vbe December 18, 2011, emwi ọyunnuan na sunu vbe South Africa. Avbe Osẹe Jehova ni re emwa nekhui kevbe nọfua kẹ kevbe emwa ni ke otọ ẹvbo ọvbehe rre vbe Africa ni gberra 78,000, keghi si egbe koko vbe ọgbẹlẹzẹ nọ ghi kpọlọ sẹ vbe Johannesburg rhunmwuda ugamwẹ ọghe Osanobua. Ọkpa vbe usun emwa ni gbaroghe ọgbẹlẹzẹ nii keghi kha wẹẹ: “I ma he miẹn emwa ni mwẹ uyinmwẹ esi vbenian ẹdẹ. Te iran hia wa  muegbe ẹsẹ. Iran wa vbe kpe ọgbẹlẹzẹ na huan. Nọ ghi kpa mwẹ odin sẹ, ọre ne emwa nekhui kevbe nọfua na gha ru emwi kugbe.”

3. Vbọ ya ima lughaẹn ne emwa ọvbehe?

³ Ẹmwẹ vbenian ne emwa ọvbehe taa vbekpae Avbe Osẹe Jehova rhiema wẹẹ ima gele lughaẹn. (1 Pit. 5:⁠9) Vbọ mobọ ya ima lughaẹn ne emwa ọvbehe? Ẹmwẹ Osanobua kevbe orhiọn nọhuanrẹn ẹre ọ zẹe ighẹ ma sẹtin ‘ban akpa nẹdẹ mu fua’ ma na mu ọghe ọgbọn yọ.​—⁠Kọl. 3:​9, 10.

4. Vbe ima khian ziro yan vbe ako iruẹmwi na? Vbọzẹe?

⁴ Ma gha ban akpa nẹdẹ mu fua nẹ, te ọ vbe khẹke ne ima fiyekegbẹe. Vbe ako iruẹmwi na, ma gha ziro yan vbene ima khian ya sẹtin ban akpa nẹdẹ mu fua hẹ, evbọzẹe ne ọ na de ọghe ẹgiẹgiẹ kevbe emwi nọ si ẹre ne ima gha na sẹtin fiwerriẹ agharhemiẹn wẹẹ emwi dan wa gu ima obọ ro. Ma gha vbe guan kaẹn emwi ne emwa ni kpẹ nẹ vbe otu e Jehova gha ru ne iran sẹtin fiyekegbe akpa nẹdẹ. Vbọzẹe ne ọ na khẹke ne ima ziro yan ẹmwẹ na? Rhunmwuda emwa eso ni ka gha ga e Jehova vbuwe amuẹtinyan na fiegbua, ọna ẹre ọ ghi ya iran defua vbe otu. Nọnaghiyerriọ, te ọ khẹke ne ima gha ye ibude na rre: “Ọmwa ne ọ roro ighẹ rẹn mudia nẹ, ọ mwẹ ẹwaẹn, ne ọ ghẹ ya de.”​—⁠1 Kọr. 10:⁠12.

5. (a) Ru igiemwi ọghe evbọzẹe ne ọ na khẹke na giẹgiẹ ban akpa nẹdẹ fua. (Ghee efoto nọ rre omuhẹn.) (b) De uyinmwẹ eso ne ebe Kọlosse 3:​5-9 tie ẹre akpa nẹdẹ?

⁵ Vbọ khẹke ne u ru deghẹ u na rẹn wẹẹ ukpọn ne u yọ gbiruẹn sẹrriọ wẹẹ te ọ ghi wia? U ghi giẹgiẹ ya kie ẹre mu fua. Erriọ vbe khẹke ne ima giẹgiẹ ban akpa nẹdẹ mu fua ne ima mieke na gha mwẹ akpa nọ khẹke Ivbiotu Kristi. Te ọ khẹke ne ima gha lele adia ne Pọl rhie ne Ivbiotu e Kristi ni rre Kọlose. Ọ keghi kha wẹẹ: “Te uwa gha sẹ avbe emwi na hia rae.” Nia, gima ziro yan uyinmwẹ eva ne Pọl wẹẹ ne ima biegbe na​—⁠oghẹ kevbe ohọhọ.​—⁠Tie kọlose 3:​5-9.

6, 7. (a) De vbene ẹmwẹ ne Pọl loo ro, ya rhiẹre ma hẹ wẹẹ, te ima khian situa ne ima mieke na sẹtin wabọrerua ighẹ iziro rhọkpa nọ dekaan oghẹ? (b) De uyinmwẹ nọ ka gu e Sakura obọ ro? Vbọ ghi ya sẹtin fiwerriẹ hẹ?

⁶ Oghẹ. Emwi na ya “oghẹ” kha vbe urhuẹvbo na ya gbẹn e Baibol keghi dekaan uyinmwẹ ọghe emwa ni ma he ru orọnmwẹ ni ru emwi ọdọ vbe amwẹ kevbe ikpia vbe ikpia kevbe ikhuo vbe ikhuo ni mu egbe. E Pọl keghi tama Ivbiotu e Kristi ne iran “gbẹe rua ighẹ orriarria emwi agbọn na” nọ dekaan “oghẹ.” Ẹmwẹ ne Pọl loo ro mwa rhiẹre ma wẹẹ, te ima khian situa ne ima mieke na sẹtin wabọrerua ighẹ iziro rhọkpa nọ dekaan oghẹ.

⁷ Gima guan kaẹn emwi nọ sunu daa ọtẹn nokhuo ọkpa vbe Japan na tie ẹre Sakura. * Vbe ọ wan dee, ọ kegha re ọmwa nẹi mwẹ oghọghọ rhunmwuda ọ ghaa roro ẹre wẹẹ irẹn i mwẹ ne irẹn gu agbọn ye ra irẹn i mwẹ esa ne irẹn ye. Rhunmwuda ọ hoo ne irẹn gha mwẹ esa nọ ye, vbe ọ rre ukpo 15, ọ na suẹn gha ghẹẹ. Vbe ọ ghi lae miẹn? Igbaha ẹre ọ mu ẹko fua. Ọ keghi kha wẹẹ: “Vbe I ghi suẹn gha ghẹẹ, ọ na yevbe I mwẹ ne I gu agbọn ye nẹ, sokpan vbene ẹghẹ ya khian, osi na gha si mwẹ rhunmwuda I ma miẹn ere vbọ.” Erriọ wa gha do ẹki dan na, ọ ke ya sẹ ukpo 23. Ọ na ghi suẹn gha gu Avbe Osẹe Jehova ruẹ e Baibol. Emwi nọ ruẹ re keghi sẹ ọre ekhọe. Ọ na mu uyinmwẹ alama oghẹ fua, ekhọe ọre ma ghi gha bu abe gbẹe. Arọndẹ ọghe  ẹghẹ hia ẹre Sakura ghi khin nia, te ọ ghi mwẹ esa nọ ye. Ọ keghi kha wẹẹ: “Te I ghi sọyẹnmwẹ vbe ẹghẹ hia rhunmwuda I rẹnrẹn wẹẹ e Jehova hoẹmwẹ mwẹ.”

8. De uyinmwẹ eso nọ gha ya ima khian emwa ne ima huan vbe aro e Jehova?

⁸ Ohọhọ. Evba ye “ohọhọ” kha vbe urhuẹvbọ na ya gbẹn e Baibol keghi gberra uyinmwẹ alama oghẹ. Ọ dekaan uyinmwẹ nọ gu ọmwa obọ ro nọ rhie ikuanegbe ne ọmwa vbe na ghee esiga na si kevbe ọdẹn ọghe usakanmwẹ ne a gbe. (2 Kọr. 7:1; Ẹfis. 5:​3, 4) Ọ vbe dekaan emwi nẹi maan ne a ru vbe ẹkhokho vbe na ghee ughe ne ikpia vbe ikhuo na ru emwi ọdọ vbe amwẹ. Egbe ughe vberriọ sẹtin si ọmwa fi uyinmwẹ ne ọ ma khẹke ọghe ne a na tobọ mwa gua ẹgẹn ọmwa kpa.​—⁠Kọl. 3:⁠5. *

9. Vbọ kẹrikian vbe ọmwa gha fifi gbe ye ẹmwẹ oghẹ?

⁹ Emwa ni ghee ughe ne ikpia vbe ikhuo na bannuan vbe ẹghẹ hia keghi ‘fifi’ sẹrriọ wẹẹ, ọ yevbe iran i ghi sẹtin ru emwi agbọn deghẹ iran ma ghẹẹ. Emwa ni gualọ otọ emwi dinmwi khare wẹẹ, te emwa ni ghee ughe ne ikpia vbe ikhuo na bannuan vbe yevbe emwa ni ma sẹtin ban ayọn ne a da kevbe ikpe ukhunmwu ni wegbe na loo. Ọna ẹre ọ zẹe ne ughe vberriọ na si ọlọghọmwa ye uwu ẹgbẹe, ekhue, nai na ghi sẹtin winna ẹse vbe isiwinna, ebe orọnmwẹ na sọ kevbe ne a na gbe egbe ọmwa rua. Okpia ọkpa nọ sẹtin ban ughe ne ikpia vbe ikhuo na bannuan keghi kha vbe iyeke ukpo ọkpa wẹẹ: “Eban ẹre I ghi mwẹ ekpẹn ne egbe mwẹ ni te mu fua.”

10. De vbene Ribeiro ya sẹtin ban ughe ne ikpia vbe ikhuo na bannuan?

¹⁰ Ọ keghi re emwi nọ wa lọghọ ne emwa nibun sẹtin do ban ughe dan ne a ghee. Okha ọghe Ribeiro nọ ke Brazil rre, rhiẹre ma wẹẹ uyinmwẹ na sẹtin ban ẹre nọ. Ehọnrre ẹre Ribeiro ye khin vbe ọ kpa hin owa rre. Ọ ghi sẹ ẹghẹ, ọ na suẹn gha winna vbe isiwinna ne a na fi ebe werriẹ ya ru emwi ọvbehe. Ebe nibun nọ ghaa miẹn vba keghi re ni guan kaẹn ra ni mwẹ efoto ne ikpia vbe ikhuo na ru emwi odọ vbe amwẹ. Ọ keghi kha wẹẹ: “Kherhe kherhe, ọ na do khian emwi nọ gua mwẹ obọ ro sẹrriọ wẹẹ, Ii ghi sẹtin zinegbe ne okhuo ni gu dia kpa hin owa rre nẹ, I ke suẹn gha ghee ughe dan.” Ọ ghi sẹ ẹdẹ ọkpa vbe isiwinna, Ribeiro keghi miẹn ebe na tie ẹre The Secret of Family Happiness vbuwe ititi ebe na khian winna yan. Ọ na suẹn gha tie ne ebe. Emwi nọ miẹn tie vbe ebe nii ẹre ọ yae suẹn gha gu Avbe Osẹe Jehova ruẹ e Baibol. Sokpan ọ rhie ẹghẹ ọ ke sẹtin mu uyinmwẹ dan nii fua. Vbọ ru iyobọ nẹẹn? Ọ keghi kha wẹẹ: “Erhunmwu, e Baibol na tie kevbe na ru erria yan ẹre ọ ya ahoẹmwọmwa ni mwẹ ne Jehova dinmwi sẹrriọ wẹẹ I na ghi sẹtin ban ughe dan na ghee.” Ẹmwẹ Osanobua kevbe orhiọn nọhuanrẹn ẹre ọ ru iyobọ ne Ribeiro ya ban akpa nẹdẹ mu fua, ọ na dinmwiamẹ, nia ọkpa vbe usun ediọn vbe iko ghi nọ.

11. De emwi ne ima gha ru ne ima mieke na sẹtin fiyekegbe ughe ne ikpia vbe ikhuo na ru emwi ọdọ vbe amwẹ?

¹¹ Yẹrẹro wẹẹ ẹi re Baibol na tie ọkpa ẹre ọ ru iyobọ ne Ribeiro. Ọ keghi gi emwi nọ ruẹ re vbe Baibol sẹ ọre ekhọe. Erhunmwu kevbe erria nọ ghaa ru yan emwi nọ tiere, ẹre ọ ye ahoẹmwọmwa nọ mwẹ ne Jehova do wegbe sẹ ahoo na ya ghee ughe dan. Odẹ nọ ghi maan sẹ na ya fan egbe ọmwa fua vbe imu ọghe ughe ne  ikpia vbe ikhuo na bannuan ọre wẹẹ, ma gha mwẹ ahoẹmwọmwa nọ wegbe dae Jehova, ma vbe gha khuiwu emwi ne irẹn khuiwu ẹre.​—⁠Tie Psalm 97:⁠10.

12. Vbọ ye Stephen mu ohu kevbe ẹbọ na tie fua?

¹² Emwa ne ohu rherhe mu keghi taa ẹmwẹ ekpọ. Uyinmwẹ vbenian wa si ọlọghọmwa ye ẹgbẹe. E Stephen ne okpia nọ mwẹ ọmọ mwẹ amwẹ nọ ke Australia rre khare wẹẹ: “Ẹbọ ẹbọ ẹre I te tie, emwi kherhe gha wa sunu, ohu rre nẹ. Igbaha ẹre imẹ vbe ọvbokhan mwẹ wannọ egbe, te ima khian ghi te sọ ebe orọnmwẹ.” E Stephen vbe ọvbokhan rẹn na ghi suẹn gha gu Avbe Osẹe Jehova ruẹ e Baibol. Vbọ ghi sunu? Ọ keghi kha wẹẹ: “Ma na do gha mwẹ adogbannọ vbuwe ẹgbẹe. Te imẹ te yevbe na ghee ugbe nọ wẹwẹ nọ mu sa vbe emwi kherhe gha wa sunu. Lekpae iyobọ e Jehova, te imẹ ghi sẹtin gbe ibiẹ rrie, ọmwa nọ fu ẹre I ghi khin.” Nia, ọguọmwadia iwinna ẹre Stephen ghi khin vbene ọvbokhan rẹn na re arọndẹ ọghe ẹghẹ hia vbe ukpo eso nia. Ediọn ni rre iko e Stephen keghi kha wẹẹ: “Ọmwa nọ fu, nẹi ye iwinna ku kevbe nọ mu egbe rriotọ ẹre Stephen khin.” Iran ma he miẹn ọnrẹn vbe ọ mu ohu ẹdẹ. E Stephen rẹnrẹn wẹẹ, ẹi re ẹtin obọ re ẹre ọ ya fiwerriẹ. Ọ keghi kha wẹẹ: “I ghẹ miẹn afiangbe vbenian akpawẹ I ma lele adia ọghe Jehova. Ọna ẹre ọ zẹe ighẹ I sẹtin fiwerriẹ.”

13. De ẹbe ne ohu si? De vbene Baibol ya ye obọ sekhae ne ima hẹ?

¹³ E Baibol wẹẹ ne ima mu ohu, ẹbọ na tie kevbe ọkan na vannọ fua. (Ẹfis. 4:31) Uyinmwẹ vbenian sẹtin si igbinnoguo ra ikuanegbe. Ẹi sọnnọ emwa vbuwe agbọn sokpan ẹi rhie uyi ne Osanobua. Ọna ẹre ọ zẹe ne ọ na khẹke ne ima ban akpa nẹdẹ mu fua ne ima mieke na sẹtin mu ọghe ọgbọn yọ.​—⁠Tie Psalm 37:​8-11.

14. Ọmwa ne ohu dan mu gha sẹtin khian ọmwa nọ fu ra?

¹⁴ Ọtẹn nokpia ọkpa na tie ẹre Hans keghi re ọkpa vbe ediọn vbe iko ọkpa vbe Austria. Ọsiemwiẹnro ọghe ẹbu ediọn vbe iko nii keghi kha wẹẹ: “I ma he miẹn ọtẹn nọ fu sẹrriọ ẹdẹ. Ọmwa na hoo na sikẹ nọ.” Sokpan ọtẹn na i re ọmwa nọ ka fu. Ẹghẹ ne ọ na gha re ehọnrre, te ọ ghaa da ayọn gbe egbe, nọ ghi yae do khian ọmwa ne aro ẹre kpannọ ugiọnmwẹ erhẹn. Ohu nọ muẹn vbe ọ da ayọn nẹ vbe ẹdẹ ọkpa, ẹre ọ ya gbe egbakhian rẹn rua. Ukpọ ugie ẹre arriọba wẹẹ nọ ya gbe vbe eghan rhunmwuda ozere nọ do. Ọrheyerriọ, uyinmwẹ ọnrẹn ma fiwerriẹ vbe eghan. Iyẹe na do ru emwamwa ne ọkpa vbe ediọn gha gu ẹre ruẹ e Baibol. E Hans keghi kha wẹẹ: “Ọ wa lọghọ mwẹ I ke sẹtin ban akpa nẹdẹ mu fua. Ako eso vbe Baibol nọ ru iyobọ mẹ keghi re Aizaia 55:7 nọ khare wẹẹ: “Gi emwa dan fi uyinmwẹ iran werriẹ” kevbe 1 Kọrinti 6:11 nọ khare wẹẹ: “Erriọ eso vbe uwu uwa te ye.” Emwa ni fi uyinmwẹ iran werriẹ nẹ ẹre ako na guan kaẹn. Ukpo nibun ẹre Jehova ya ye izinegbe ru iyobọ mẹ. Orhiọn nọhuanrẹn ọghẹe ẹre ọ zẹe ighẹ I sẹtin mu akpa ọghe ọgbọn yọ.” Ukpo 17 ẹre ọ ghi gbe vbe eghan iran ke faẹn fua. Eghan ẹre ọ na dinmwiamẹ zẹvbe Osẹe Jehova. Ọ keghi kha wẹẹ: “I kpọnmwẹ e Jehova ye itohan ọghẹe nẹi gia gie kevbe ne ọ na yabọ mwẹ.”

15. De uyinmwẹ nọ gu emwa obọ ro, sokpan de emwi ne Baibol khare vbekpa re?

¹⁵ Ohoghe ne a taa keghi re ọkpa vbe usun akpa nẹdẹ. Emwa nibun keghi taa ohoghe ne iran ghẹ mieke na hae igho uhunmwu ra na ghẹ rri iran oya ye emwi dan ne iran ru. Sokpan, e Jehova  ọre “Osanobua ne ọ gia mu ẹtin yan.” (Psm. 31:⁠5) Nọnaghiyerriọ, irẹn hoo ne “dọmwadọghẹ gha taa ẹmwata ma ọtiọnrẹn” ẹi re “ohoghe.” (Ẹfis. 4:25; Kọl. 3:⁠9) Vbọrhirhighayehẹ, te ima gha taa ẹmwata ọ gha khọn rẹn deghẹ ọ ya ekhue mu ima.​—⁠Itan 6:​16-19.

16. Vbe ima khian ya sẹtin ban akpa nẹdẹ mu fua hẹ?

¹⁶ Ma i sẹtin ya ẹtin obọ ima ban akpa nẹdẹ mu fua. Etẹn na guan kaẹn vbe ako iruẹmwi na​—⁠Sakura, Ribeiro, Stephen kevbe Hans keghi loo ẹrhiọn ne iran mieke na sẹtin fi uyinmwẹ iran werriẹ. Emwi nọ ghi ya iran khọnmiotọ ọre ne iran na kue ne ẹtin ọghe Ẹmwẹ Osanobua kevbe orhiọn nọhuanrẹn ọghẹe fi iran ekhọe werriẹ. (Luk 11:13; Hib. 4:12) Ne ẹtin na mieke na vbe gha loo ima, te ọ khẹke ne ima gha tie Baibol ẹdẹgbegbe, ma gha ru erria yan emwi ne ima tie, ma vbe gha na erhunmwu ne Osanobua rhie ẹwaẹn ne ima, ne ima sẹtin rhie emwi ne ima ruẹ ye uyinmwẹ. (Jọs. 1:8; Psm. 119:97; 1 Tẹs. 5:17) Ma gha vbe miẹn afiangbe vbe Ẹmwẹ Osanobua kevbe Orhiọn nọhuanrẹn ọghẹe deghẹ ima mu egbe iko yotọ kevbe deghẹ ima yo iko vbe ẹghẹ hia. (Hib. 10:​24, 25) Yevbesọni, te ima gha loo ẹre ẹse ighẹ obẹlẹ ughughan ne evbare orhiọn ke sẹ ima obọ vbe uhunmwu otagbọn hia.​—⁠Luk 12:⁠42.

17. Vbe ima khian ruẹ vbe ako iruẹmwi nọ ghi sọregbe?

¹⁷ Ma guan kaẹn akpa eso nẹ, nọ khẹke ne Ivbiotu e Kristi ban mu fua, iran vbe fiyekegbẹe. Sokpan, ọna ọkpa gha ya ima miẹn ilekhue ọghe Osanobua ra? Ẹo. Te ọ vbe khẹke ne ima mu akpa ọghe ọgbọn yọ. Vbe ako iruẹmwi nọ ghi sọregbe, ma gha guan kaẹn akpa ọghe ọgbọn eso nọ khẹke ne ima gha mu yọ vbe ẹghẹ hia.