1, 2. Nso ke mme owo ẹtịn̄ ẹban̄a Mme Ntiense Jehovah?

MME owo ẹsitoro Mme Ntiense Jehovah ke ntak emi mmọ ẹnyenede nti edu. Ke uwụtn̄kpọ, ewetn̄wed kiet emi ekerede Anton Gill ekewet aban̄a nditọete nnyịn ke ini ukara Nazi ke Germany ete: “Ukara Nazi ẹma ẹnen̄ede ẹsua Mme Ntiense Jehovah . . . Ke 1939, Mme Ntiense oro mmọ ẹkedọn̄de ke [ufọk-n̄kpọkọbi] ẹma ẹsịm 6,000.” Enye ama ọdọhọ n̄ko ke kpa ye oro ẹkekọbọde mmọ idiọk idiọk, ke mmọ ẹma ẹdi se ẹberide edem, ikesiyatke esịt, ikọkpọn̄ke Abasi mmọ, ẹma ẹnyụn̄ ẹdiana kiet ye nditọete mmọ.

² Ke 2011, mme owo ke South Africa ẹma ẹtoro Mme Ntiense Jehovah ke ntak nti edu emi mmọ ẹnyenede. Enyene ini emi owo mîkesiyakke Mme Ntiense Jehovah emi ẹdide mfia ye mbubịt ẹsop idem ọtọkiet. Edi ke Sunday, December 18, 2011, ama enem etieti ndikụt nditọete nnyịn emi ẹbede 78,000 ẹdụkde mbono ke an̄wambre emi okponde akan ke Johannesburg. Nditọete emi ẹketo nsio nsio ekpụk ke South Africa ye mme idụt oro ẹkperede South Africa. Owo kiet emi esitienede ese aban̄a an̄wambre oro ọkọdọhọ ete: “Ke otu kpukpru mme owo emi ẹsinamde edinam ke an̄wambre emi, akanam n̄kwe mme owo oro ẹnamde n̄kpọ ọfọn nte mbufo. Kpukpru mbufo ẹmesịne n̄kpọ ọfọn, ẹnyụn̄ ẹnịm an̄wambre emi enen̄ede asana. Edi se inemde nnyịn ikan edi ke mbufo  ẹmenen̄ede ẹdiana kiet kpa ye oro ẹtode nsio nsio idụt.”

3. Nso inam nnyịn inen̄ede ikpụhọde ye mbon en̄wen?

³ Se mbon oro mîdịghe Mme Ntiense Jehovah ẹtịn̄de emi owụt ke imadiana kiet ke ofụri ererimbot inyụn̄ inen̄ede ikpụhọde ye mbon en̄wen. (1 Pet. 5:9) Edi nso inam nnyịn ikpụhọde ntre ye mbon en̄wen? Ikọ Abasi ye edisana spirit esie ẹn̄wam nnyịn isịn ukeme ‘isio akani owo iduọk,’ oro edi, itre ndiọi edu inyụn̄ ‘imen obufa owo isịne,’ oro edi, inyene nti edu.​—Col. 3:​9, 10.

4. Nso ke idineme ke ibuotikọ emi, ndien ntak-a?

⁴ Ke ima iketre ndiọi edu, ana inen̄ede ikpeme mbak nnyịn idifiak inam mmọ. Ke ibuotikọ emi, iyeneme nte ikemede nditre ndiọi edu ye ntak emi anade isọsọp inam ntre. Iyeneme n̄ko ke owo ekeme ndikpụhọde inamke n̄kpọ m̀mê enye ododụk enyịne ke idiọkn̄kpọ. Iyonyụn̄ ineme se mbon oro ẹma ẹkenam n̄kpọ Abasi ẹbịghi ẹkemede ndinam mbak idifiak inam n̄kpọ emi mmọ ẹma ẹketre. Ntak emi ọfọnde ineme mme n̄kpọ emi? Sia ndusụk mbon oro ẹma ẹkenam n̄kpọ Jehovah ẹbịghi itịn̄ke enyịn inịm ibet Abasi aba nte ẹkesinịmde akpa, ẹnyụn̄ ẹfiak ẹtọn̄ọ ndinam mme n̄kpọ oro mmọ ẹma ẹketre. Ntak edi oro kpukpru nnyịn ikpanamde item emi: “Yak owo eke ekerede ete imọ imọsọn̄ọ ida ekpeme mbak enye ediduọ.”​—1 Cor. 10:12.

5. (a) Nọ uwụtn̄kpọ emi owụtde ntak emi anade isọsọp itre ndiọi edu. (Se akpa ndise ibuotikọ emi.) (b) Colossae 3:​5-9 ọdọhọ ke nso ke owo Abasi mîkpanamke?

⁵ Nso ke akpanam edieke ọfọn̄ fo akpabaride onyụn̄ enyenede idiọk ufịk? Ọkpọsọsọp osio utọ ọfọn̄ oro efep. Kpasụk ntre, akpana isọsọp inam item Bible oro ọdọhọde itre kpukpru ndiọi edu oro Abasi asuade. Ọfọn inam item oro Paul ọkọnọde nditọete ke eyo esie ete: “Ẹsion̄o kpukpru mmọ ke idem mbufo ẹfep.” Ẹyak ineme n̄kpọ iba oro Paul ọkọdọhọde ision̄o ifep, oro edi use ye mbubiam ido.​—Kot Colossae 3:​5-9.

6, 7. (a) Didie ke se Paul eketịn̄de owụt ke ana inen̄ede isịn ukeme man ikeme nditre ndiọi n̄kpọ? (b) Sakura ekesidu uwem didie, edi nso ikan̄wam enye okpụhọde?

⁶ Use. Ikọ Bible oro ẹkabarede “use” esịne n̄ko eren ye n̄wan ndidan̄ kiet ke ini mmọ mîdọhọ ndọ, onyụn̄ esịne n̄wan ndidan̄ ye n̄wan m̀mê erenowo ndidan̄ ye erenowo. Paul ama ọdọhọ nditọete “ẹwot mme ndido idem” mmọ, oro edi, ẹtre n̄kpọ ekededi oro ekemede ndinam ọdọn̄ mmọ ndinam use. Paul ndidọhọ iwot ndido idem nnyịn owụt ke ana inen̄ede isịn ukeme mbak nnyịn idiyak utọ n̄kpọ oro ọdọn̄ nnyịn. Imekeme nditre ndiyak idiọkn̄kpọ ọdọn̄ nnyịn.

⁷ Yak itịn̄ se ikọwọrọde Sakura emi otode Japan. * Ke ini Sakura ọkọtọn̄ọde ndiwọrọ n̄kaiferi, enye ama esikop ndobo onyụn̄ ekere ke imọ iwọrọke n̄kpọ. Ke ini enye ekedide isua 15, enye ama ọtọn̄ọ ndidan̄ ye ediwak irenowo mbak enye idikop ndobo aba. Enye ama etịn̄ bụt bụt ete: “Mma nsion̄o idịbi ikata. Ke ini n̄kọtọn̄ọde ndidan̄ ye nsio nsio irenowo, n̄kekere ke mfịna mi okụre, ke mmọ ẹma mi ẹnyụn̄ ẹda mi nte owo. Edi n̄kakam nsịn edịm mbọn̄ idem.” Enye ama aka iso ndidu oburobụt uwem tutu enye esịm isua 23. Ekem enye ama ọtọn̄ọ ndikpep Bible ye Mme Ntiense Jehovah. Se enye ekekpepde ama enem enye etieti; Jehovah ama an̄wam enye etre use, bụt ikanamke  enye aba, esịt ama onyụn̄ ana enye sụn̄. Sakura edi asiakusụn̄ ofụri ini idahaemi, inyụn̄ ikopke aba ndobo. Enye ọdọhọ ete: “Esịt esinem mi kpukpru usen ndifiọk ke Jehovah ama mi.”

8. Nso idi ndusụk n̄kpọ emi ẹkemede ndinam nnyịn idehe ke iso Abasi?

⁸ Mbubiam ido. Ikọ Bible oro ẹkabarede “mbubiam ido” iwọrọke use kpọt. Enye ekeme ndiwọrọ n̄ko owo ndin̄wọn̄ sika m̀mê ndinam idiọk mbubru. (2 Cor. 7:1; Eph. 5:​3, 4) Ikọ emi onyụn̄ ekeme ndiwọrọ oburobụt n̄kpọ oro owo esidịbede anam, utọ nte ndikot oburobụt n̄wed m̀mê ndise oburobụt ndise. Mme n̄kpọ emi ẹkeme ndinam owo ọfiọn̄ọ ndido idan̄ esie.​—Col. 3:5. *

9. Nso ikeme nditịbe edieke inyenede “ọkpọsọn̄ udọn̄ idan̄”?

⁹ Ndisima ndise oburobụt ndise esinam owo enyene “ọkpọsọn̄ udọn̄ idan̄,” ndien emi ekeme ndinam edi owo mînamke idan̄ idem inaha enye sụn̄. Ndụn̄ọde oro ẹnamde owụt ke ndise oburobụt ndise esimehe owo tutu ọsọn̄ nditre ukem nte mmịn ye n̄kpọsọn̄ ibọk ẹsimehede owo tutu ọsọn̄ nditre. Ndise oburobụt ndise esinam owo enyene mfịna ke itieutom, ke ubon, asuan ndọ, anam owo esuene idem, onyụn̄ anam owo owot idem. Ete kiet ama esịn usọrọ ke enye ama eketie ofụri isua kiet isehe oburobụt ndise. Enye ọkọdọhọ ete: “Mmodu uwem nte ọdiọn̄ọ-idem-owo ndien.”

10. Nso ikan̄wam Ribeiro etre ndise oburobụt ndise?

¹⁰ Enen̄ede ọsọn̄ ata ediwak owo nditre ndise oburobụt ndise. Edi mmọ ẹkeme nditre ukem nte Ribeiro emi otode Brazil eketrede. Ribeiro ama ọkpọn̄ ufọk ini enye ekedide uyen. Ekem enye ama anam utom ke itieutom emi ẹsidade n̄kani babru ye mme n̄wed oro owo mîyomke aba ẹnam nsio nsio n̄kpọ. Enye ama esikụt oburobụt ndise ke n̄kani n̄wed oro. Enye ọdọhọ ete: “Ama edisịm ini emi edide mmensehe oburobụt ndise n̄kemeke nditie. Ama odụk mi iyịp tutu n̄kesibọbọn̄ akam nyom ufan mi an̄wan oro n̄kodụn̄de kiet ọwọrọ man nsịn oburobụt fim nse.” Usen kiet ke itieutom, Ribeiro ama okụt n̄wed Ukpọhọde Inemesịt Ubon ke otu n̄kani n̄wed oro mmọ ẹkeyomde ndida nnam n̄kpọ en̄wen. Enye ama osio n̄wed oro ọtọn̄ọ ndikot. Se enye okokotde ama anam enye ọtọn̄ọ ndikpep Bible ye Mme Ntiense Jehovah. Edi ama ada ini mbemiso enye ekekemede nditre ndise oburobụt ndise. Nso ikan̄wam enye etre? Enye ọdọhọ ete: “Ndibọn̄ akam nnọ Jehovah, ndikpep Bible, nnyụn̄ ntie n̄kere se n̄kpepde ama an̄wam mi ndifiọk mme edu Abasi; oro ama anam mi ntetịm mma Jehovah n̄kan oburobụt ndise.” Ikọ Abasi ye edisana spirit ẹma ẹn̄wam enye etre idiọk edu oro, onyụn̄ ana baptism. Enye edi ebiowo idahaemi.

11. Nso idin̄wam owo ọsọn oburobụt ndise?

¹¹ Idịghe ndikot Bible kpọt akan̄wam Ribeiro etre ndise oburobụt ndise. Enye ama ada ini etie ekere se enye okotde ke Bible man se enye okotde odụk enye esịt. Enye ndikọbọn̄ akam nnọ Jehovah nnyụn̄ ntie n̄kere se enye ekekpepde ama anam enye edinen̄ede ama Jehovah, ndien oro ama anam enye etre ndise oburobụt ndise. Edieke inen̄erede ima Jehovah inyụn̄ isuade se enye asuade, emi ayan̄wam nnyịn isọn oburobụt ndise.​—Kot Psalm 97:10.

12. Nso ikan̄wam Stephen etre ndisiyat esịt nnyụn̄ nsụn̄i owo?

¹² Mbon oro ẹsisọpde iyatesịt ẹsiwak ndisụn̄i owo ke ini esịt ayatde mmọ. Utọ edu emi isiyakke emem odu ke ubon. Stephen oto Australia, onyụn̄ enyene nditọ. Enye ọdọhọ ete: “Mma nsin̄wọn̄ọ n̄kpọ etieti, ekpri n̄kpọ esinyụn̄ ọsọp ndiyat mi. Ami ye n̄wan mi ima idian̄ade itie utịm ikata, ima inyụn̄ iyom ndidian̄ade ndọ.” Ekem, mmọ ẹma ẹtọn̄ọ ndikpep Bible ye Mme Ntiense Jehovah. N̄kpọ eketie didie ye Stephen ke enye ama ọkọtọn̄ọ ndinam se enye ekpepde ke Bible? Enye ọdọhọ ete: “Se n̄kekpepde ke Bible ama an̄wam ubon nnyịn etieti. N̄kesitie iyatesịt iyatesịt, ekpri n̄kpọ ama esisọp ndiyat mi. Edi Jehovah an̄wam mi nnyene emem, esịt onyụn̄ ana mi sụn̄.” Stephen edi asan̄autom unamutom idahaemi, ndien n̄wan esie edi asiakusụn̄ ofụri ini ke ediwak isua. Kop se mbiowo esop mmọ ẹtịn̄de ẹban̄a enye mi: “Stephen edi sụn̄sụn̄ akparawa, osụhọde idem, onyụn̄ esisịn idem anam utom oro ẹnọde enye.” Mbiowo mmọ ẹdọhọ ke mmimọ ikwe enye ayatde esịt akpa. Ndi itoro emi ama anam ibuot okpon Stephen? Enye ọdọhọ ete: “N̄kpekemeke nditie ntem ekpedi n̄kayakke Jehovah an̄wam mi n̄kpụhọde.”

13. Ntak emi iyatesịt ọdiọkde, ndien nso item ke Bible ọnọ nnyịn?

¹³ Enyene ntak emi Bible ọdọhọde isio ‘iyatesịt, mfiori, ye ikọ isụn̄i’ ifep ke idem nnyịn. (Eph. 4:31) Utọ mme edu emi ẹsiwak ndinam owo anam afai. Ndusụk owo ẹkeme ndikere ke idiọkke ndinam n̄kpọ afai afai, edi utọ edu emi inọhọ Abasi ubọn̄. Ediwak owo ẹma ẹsio ‘iyatesịt, mfiori, ye ikọ isụn̄i’ ẹfep ke idemmọ ẹnyụn̄ ẹdu eti uwem.​—Kot Psalm 37:​8-11.

14. Ndi owo oro esisịnde ntịme ekeme ndikabade ntie sụn̄sụn̄?

¹⁴ Hans edi ebiowo ke esop kiet ke Austria. Anam-ndutịm otu mbiowo esop mmọ ọdọhọ ke “enye edi ata sụn̄sụn̄ owo.” Edi Hans ikesitiehe ntre. Enye ọkọtọn̄ọ ke uyen esikpa mmịn, ndien oro ama anam enye esisịn ntịme. Isan̄ kiet, ke ini mmịn akanamde enye, enye ama ayat esịt tutu owot eyenan̄wan emi enye akamade. Ẹma ẹmụm enye ẹkekọbi isua 20. Kpa ye oro enye okodude ke ufọk-n̄kpọkọbi, enye okosụk esesịn ntịme. Nte ini akakade, eka esie ama ọdọhọ ebiowo kiet aka ekese enye ke ufọk-n̄kpọkọbi; enye ama ọtọn̄ọ ndikpep Bible. Hans ọdọhọ ete: “Ikememke inọ mi nditre ndiọi n̄kpọ oro n̄kesinamde. Edi Isaiah 55:7 emi ọdọhọde ‘yak idiọkowo ọkpọn̄ usụn̄ esie’ ama an̄wam mi n̄kpụhọde. Akpa n̄wed Corinth 6:11 ama an̄wam mi n̄ko. Itien̄wed oro ọdọhọ ntem aban̄a mbon oro ẹma ẹketre idiọkn̄kpọ: ‘Edi ndusụk mbufo ẹketie ntem.’ Jehovah ama eme ime ye ami ke ediwak isua onyụn̄ ada edisana spirit esie an̄wam mi ndu eti uwem.” Hans ama ana baptism ini enye okodude ke ufọk-n̄kpọkọbi, ndien ẹma ẹsio enye ke enye ama okodu do isua 17 ye ubak. Enye ọdọhọ ete: “Mmenen̄ede n̄kọm Jehovah nte enye akatuade mi mbọm onyụn̄ efende ọnọ mi.”

15. Nso ke mme owo ẹsima ndinam, edi nso ke Bible ọdọhọ inam?

¹⁵ Nsu edi idiọk edu en̄wen oro anade itre. Ke uwụtn̄kpọ, mme owo ẹsima ndisu nsu mbak idikpe nnennen tax m̀mê idibọ ufen idiọkn̄kpọ oro mmọ ẹkenamde. Edi Jehovah Abasi nnyịn edi “Abasi akpanikọ.” (Ps. 31:5) Ntre, enye oyom kpukpru ikọt esie ‘ẹtịn̄ akpanikọ ẹnọ  mbọhọidụn̄ mmọ’ ẹkûnyụn̄ “[ẹsu] nsu ẹnọ kiet eken.” (Eph. 4:25; Col. 3:9) Ana isitịn̄ akpanikọ inamke n̄kpọ m̀mê oro ayanam bụt anam nnyịn m̀mê anam ibọ ufen.​—N̄ke 6:​16-19.

16. Nso ikeme ndin̄wam owo etre ndiọi n̄kpọ?

¹⁶ Nnyịn ikemeke ndida odudu idem nnyịn ntre ndiọi edu. Sakura, Ribeiro, Stephen, ye Hans oro isiakde ke ibuotikọ emi ẹma ẹnen̄ede ẹsịn ukeme man ẹtre ndiọi edu mmọ. Ikọ Abasi ye edisana spirit ẹken̄wam mmọ ẹkpụhọde. Mmọ ẹma ẹyak se mmọ ẹkpepde ke Ikọ Abasi odụk mmọ esịt. (Luke 11:13; Heb. 4:12) Edieke iyomde Ikọ Abasi ye edisana spirit ẹn̄wam nnyịn, ana isikot Ikọ Abasi kpukpru usen, itie ikere se ikotde, isinyụn̄ ibọn̄ akam iben̄e Abasi ọnọ nnyịn ọniọn̄ onyụn̄ anam ikeme ndinanam se ikpepde ke Bible. (Josh. 1:8; Ps. 119:97; 1 Thess. 5:17) Ikọ Abasi ye edisana spirit ẹyenyụn̄ ẹn̄wam nnyịn edieke isibemde iso ikpep se ẹdinamde ke mbono esop isinyụn̄ idụkde mbono esop. (Heb. 10:​24, 25) Ndikot mme magazine nnyịn, ndise TV Mme Ntiense Jehovah, ndidụk jw.org nnyụn n̄kama JW Library n̄kpep n̄kpọ ayan̄wam nnyịn n̄ko sia mme n̄kpọ emi n̄ko ke esop Abasi ẹda ẹkpep nnyịn n̄kpọ.​—Luke 12:42.

17. Nso ke idineme ke ibuotikọ oro etienede?

¹⁷ Imeneme ndusụk ndiọi edu oro anade ikọt Abasi ẹtre. Ndi n̄kukụre se anade inam edi oro man Abasi ama nnyịn? Idịghe. Ana inyụn̄ ‘imen obufa owo isịne,’ oro edi, ana inyene nti edu. Enyene mme edu oro akpanade owo Abasi enyene. Ke ibuotikọ oro etienede, iyeneme nte ikemede ndika iso nnyene mme edu emi.