1, 2. I vyani vino antu aingi yalola pali ya Nte Yakwe Yeova?

ANTU aingi yalandapo pa miyele ino antu yakwe Yeova yakwata. Lino aina itu na ya nkazi yayalemile ku ya Nazi mu Germany, kalemba umwi uwi zina lyakuti Anton Gill walemvile ukuti: “Ya Nte Yakwe Yeova yazungwisye aa Nazi ayapasile. . . . Mu 1939 yayalemile ukufika ku mpendwa yakwe 6,000 nu kuika mu [nkambi ya kucuziwilwamo].” Nanti cali vivyo, asi mulandu nu kucuzya kuno yayacuzizye yatwalilile ukuzizimizya, kalemba wii walanzile nu kuti, ya Nte yaali “asintililwepo nupya atekele nanti cakuti yaculanga,” nupya yali ni “cisinka nu kwazwana yazwananga.”

² Imyaka inono iyapitapo, antu aingi mu South Africa yailolile miyele isuma ino antu yakwe Leza yaakweti. Insita imwi, ya Nte amu mpanga iya aakweti inkanda izipusane pusane yatuvwananga. Nomba, pa Mulungu pa 18 Dizemba 2011, cazifile wakwe cimwi ukulola aina ukucila pali 78,000 amu South Africa lyene na afumile mu mpanga zyuze izina mupalamano aankanda izipusane pusane yakongine umu ciwansa icaya umu musumba wa Johannesburg pakuti yasambilile pamwi pali Leza. Wenga pali yano yakaangalila iciwansa ci walanzile ukuti: “Li ali umba ilyaya ni miyele isuma sana pa ma umba yonsi  aomvyapo iciwansa ci. Yonsi iyazwala ningo. Nupya imuzifya ningo sana iciwansa ci. Nomba icakuzungusya icakuti, mwalemana mu cumi nanti icakuti mwafuma uku mpanga izipusane pusane.”

3. I cani icikalenga swe ina na ya nkazi mu nsi yonsi ukuya apusaneko kuli yauze?

³ Vino antu yaa asi ya Nte yakalanda vikalanga ukuti i cacumi twaiyela sana umu nsi yonsi. (1 Pet. 5:9) Nomba uzye i cani icalenga tupusane ku mipepele yuze? Izwi Lyakwe Leza nu mupasi wa muzilo, vikatwazwa ukuombesya pakuti ‘tuzuule untu wa mpiti.’ Nga twacita vii lyene ‘tukazwala untu upya.’—Kolo. 3:9, 10.

4. I vyani vino tumasambilila mu cipande cii, nupya u mulandu?

⁴ Limwi umuntu angalanda ukuti nazuula untu wa mpiti, nomba limwi cingamutalila ukufumako. Mu cipande cii, tumalanda pali vino tungacita pakuti tuzuule untu wa mpiti, umulandu uno ukucita vivyo kupamvizye nu mulandu uno umuntu aliwensi angasenuka nanti icakuti wakwata miyele iipe. Nupya tumalanda na pali vino yayo atiyalengela mu cumi yangacita pakuti yazuule untu wa mpiti. U mulandu ci uno kutwiusyako pali vii kukulondekwa sana? Icaulanda i cakuti, yamwi aombelanga Yeova yaata ukumuombela nu kuswilila kuli vino yacitanga mpiti. Swensi kwene tukalondekwa ukuvwila ukusoka kwakuti: “Wino wensi akwelenganya ukuti aimi nu kuzyansya, wene alinzile kutekela kuti atapona.”—1 Kol. 10:12.

5. (a) Langililini umulandu uno icipamvizya ukuti tuzuule untu wa mpiti. (Lolini cikope cakutandikilako.) (b) Ukulingana ni Lembelo lyakwe Kolose 3:5-9, i miyele ci iyaaya mu untu wa mpiti?

⁵ Uzye mungacita uli ndi cakuzwala cinu cafiita nanti limwi catandika nu kununka? Mungazuula icakuzwala cico lilyo kwene sile. Avino caya na kuli sweswe kwene, tulinzile ukuvwila zuwa zuwa isunde lya kuzuula iviipe vyonsi ivisiuvwana nu kulonda kwakwe Leza. Tukalonda ukuvwila ukusunda kwakwe Paulo ukwakuti: “Mulinzile kufumako ku vintu vii.” Lekini tusambilile pa maifyo yaili yano Paulo walanzilepo, ukulongozya ni vya winyi.—Welengini Kolose 3:5-9.

6, 7. (a) Uzye amazwi yakwe Paulo yakalanga uli ukuti tukalondekwa ukuombesya pakuti tuzuule untu wa mpiti? (b) I mikalile ci ino ya Sakura iikalilangamo, nupya i cani icayazwile ukusenuka?

⁶ Ukulongozya. Upiliulo wi zwi lii ilyakuti “ukulongozya” mu lulimi luno Baibo yalembilwemo mwaya nu ulalelale wa yantu atatwalana kulingana ni sunde alino na akatwalana aonsi yatupu nanti ya mama yatupu. Paulo wanenyile Aina Klistu yauze “ukukoma ivilondwa viipe ivya mwili” ali kuti kutaluka ulunkumbwa lwa “kulongozya.” Mazwi yano Paulo waomvizye yakalangilila ukuti cikalondekwa ukuombesya pakuti umwi afumeko ku vicitwa viipe. Nomba umuntu angacimvya ulunkumbwa lwa kucita iviipe.

⁷ Lekini tulande pali vino vyacitikile ya Sakura * aku Japan. Lino yaakulanga, yazukilwanga nupya yayuvwanga ukuti aasilesile. Lino yali ni myaka 15, yatandike ukucita ulalelale na antu apusane pusane pakuti yate kuzukilwa. Pacisila yuvwile sana insonyi, yatiile: “Naponyizye indilwa imiku itatu.” Nupya yalondolwile yati: “Pa kutandika nalolanga kwati nene mucingililwe sana, nelenganyanga ukuti aonsi yantemilwe sana. Nomba natandike ukuyuvwa ukuti lyonsi lino nacita ulalelale ala nimayuvwa ukuti insi mucingililwe.” Vii vyonsi vyatwalilile  sile ukucitika kufika lino ya Sakura yali ni myaka 23. Lyene yatandike ukusambilila Baibo na ya Nte. Ya Sakura yatemilwe sana vino yasambililanga, nupya Yeova wayazwile ukuta ukuipeela imilandu nu kuta kuvwa insonyi nupya yatiile nu kucita ulalelale. Ndakai lyene ya Sakura yakaomba upainiya nupya yaata ukuzukilwa. Yalanzile ukuti: “Naya sana ni nsansa pa kulaikala mu kutemwa kwakwe Yeova cila wanda.”

8. I vintu ci vimwi vimwi ivingalenga tutaya asanguluke mu manso yakwe Leza?

⁸ Ivya winyi. Mu lulimi luno Baibo yalembiilwemo izwi lii ilyakuti “Ivya winyi” likalozya uku vintu ivingi kuluta pa ulalelale. Lingalozya nu ku kupeepa fwaka nanti ku kuomvya imvwango iziipe. (2 Kol. 7:1; Efes. 5:3, 4) Nupya likalozya nu ku vicitwa vya winyi vino muntu angacita lino ali wenga, ivili wa kuwelenga mabuku umwaya ivya uzelele nanti ukutamba vikope vya uzelele, ivingalenga umwi atandike iciyelezyo ciipe icakulemola ivya nzwalo.—Kolo. 3:5. *

9. I vyani ivingacitika ndi cakuti umwi watandika ukukwata sana “nsuna”?

⁹ Yayo yonsi ateekwa uzya ku kutamba vikope vya uzelele yakakwata sana “nsuna,” ingalenga yateekwe uzya ku kucita ulalelale. Vino yalondelezya vikalangila ukuti ukuteekwa uzya ku kutamba ivikope vya uzelele kwakolana nu kuteekwa uzya ku wengwa nanti ku milembo ikavulunganya uwongo. Ali mulandu kwene uno ukutamba ivikope vya uzelele kwaipila pano kukalenga umwi ukulauvwa sana insonyi, ukuta ukwika mano ku ncito, ukukanaya ni nsansa mu lupwa, ukutana alino sile nu kulenga umwi ukuikulika. Lino papisile umwaka ukufuma pano umonsi umwi wateelile ukutamba ivikope vya uzelele walanzile ukuti watandika ukuicindika nupya.

10. Uzye ya Ribeiro yacimvizye uli intazi ya kutamba ivikope vya uzelele?

¹⁰ Antu aingi, cikayatalila sana ukuta ukutamba ivikope vya uzelele. Nomba wakwe vino vyacitike kuli ya Ribeiro aku Brazil, uwezyo uu ungacimviwa. Ya Ribeiro yafumile pa ng’anda ala yacili alumendo nupya yatandike ukuomba mulimo wa kupanga mapepala apya ukuomvya mapepala ya mpiti kuko kuno yalolanga amabuku aingi umwali vikope vya uzelele. Yalanzile yati: “Panono panono, natandike ukuteekwa uzya. Ciifile sana icakuti lyonsi nalondesyanga ukuti mwanaci wino nikalanga nawe afume pa ng’anda pakuti ntandike ukutamba ma vidyo ya uzelele.” Lyene, wanda umwi ala ya Ribeiro yali uku ncito, yalolekisye pa mutumba wa mabuku yakupangulula, nupya yawenipo ibuku lyakuti Icingaazwa Amu Lupwa Ukuya ni Nsansa. Yalitoozile nu kuliwelenga. Vino yawelenzile vyalenzile yatandike ukusambilila Baibo na ya Nte Yakwe Yeova, nomba cayasendile sana insita pakuti sile yate umusango wao uwiipe. I cani icayazwile ukusenuka? Yalondolwile ukuti: “Ukupepa, ukuwelenga Baibo nu kwelenganya pali vino nasambililanga vyalenzile nataizya sana pa miyele ino Leza wakwata nupya vyalenzile ntemwe sana Yeova kucila kutamba ivya uzelele.” Izwi Lyakwe Leza alino nu mupasi wa muzilo vyazwilizye ya Ribeiro ukuzuula untu wa mpiti, yawatiziwa nu kuwatiziwa nupya ndakai yakaomba nga eluda mu cilongano.

11. I vyani vikalondekwa pakuti umuntu ate ukutamba ivikope vya uzelele?

¹¹ Ya Ribeiro yali nu kucita na vyuze kwene kuluta sile pa kusambilila Baibo pakuti yacimvye uwezyo. Yali nu kuleka papite insita pakuti vino yasambilile  muli Baibo viyafike pa mwenzo. Ukupepa nu kwelenganyapo alino nu kutemwa kuno yatemilwe Leza vyalenzile yacimvye uwezyo uno yakweti uwa kutamba ivya uzelele. Ukutemwa sana Yeova nu kupata iviipe ali nzila isuma iyakucimvizyamo uwezyo wa kutamba ivya uzelele.—Welengini Masamu 97:10.

12. I cani icavwilizye ya Stephen ukuta ukusoka zuwa ni miponto?

¹² Antu aasepukilwa yakalanda amazwi aipe pakuti yalange ukuti iyasoka. Ndi vya musango uu vyacitika ulupwa lonsi lukacuulilamo. Ya Stephen, umuvyazi uwa ku Australia yalanzile yati: “Natukananga sana nupya nasokanga na pa tuntu utunono sile. Twapalukine nu wane imiku itatu nupya kwasile sile panono ukuti tutaane.” Lyene ya Nte yatandike ukusambilila Baibo na atwalane yaa. I vyani ivyacitike lino ya Stephen yatandike ukulondela vino Baibo ikalanda? Yalanzile iyati: “Ulupwa lwitu lwatandike kuomba ningo. Yeova wangavwile ukuya nu mutende nu kuya muteekele.” Ndakai, ya Stephen yakaomba ngu muomvi mu cilongano alino ya mama yao nayo yaomba upainiya pa myaka iingi. Ya eluda ya mu cilongano cino ya Stephen yakalonganamo yalanzile yati: “Ya Stephen yasivwangavwanga, yakaombesya, nupya yaicefya sana.” Yalanzile yati, yatanga iusyepo lino yayaweni iyasoka. Uzye ya Stephen yalanzile ukuti yaisenukile sile aineco? Yalanzile yati: “Amapaalo yonsi yaa yano nakwata nga ntayalola Yeova akana ukungazwa ukusenuka.”

13. Uzye ukusoka zuwa kukaleta intazi ci, nupya uzye Baibo ikatunena uli?

¹³ Kwaya imilandu iingi ino Baibo yatunenela ukuta ukusoka zuwa, imvwango iziipe, alino nu kulemanila. (Efes. 4:31) Icipako i cakuti, imiyele ii ikatungulula ku unkalwe. Antu ya mu nsi yakalola ukuti ukusoka zuwa kwaya sile ningo, nomba kusicindika Kaumba witu. Aingi yafumako ku miyele ii iipe nu kuzwala untu upya.—Welengini Masamu 37:8-11.

14. Uzye muntu umunkalwe angiza aye umuntu umufuuke?

¹⁴ Lekini tulande na pali ya Hans, aakaomba u eluda mu cilongano mu Austria. Kalemanya wi umba lyakwe ya eluda uwa mu cilongano cino ya Hans yalonganangako walanzile ati: “Ya Hans u mwina umufuuke sana.” Nomba ya Hans asi vino yaali mpiti. Lino yaali ni myaka 10, yatandike ukumwa sana uwengwa nupya yateesilwe uzya na ci calenzile yaye ankalwe sana. Mu kumwesya kwa wengwa kwene yasusile yakoma mwanaci wino yapitanga nawe, nupya yayanyefile mu cifungo pa myaka 20. Pa kutandika, ukwikala mu cifungo kutasenwile umi wakwe ya Hans. Lino papisile insita, ya nyina yatumile eluda umwi kuti akalole ya Hans, nupya yazumile ukutandika ukusambilila Baibo. Yalondolwile yati: “Nacuzile sana pakuti sile nzuule untu wa mpiti. Malembelo yamwi angazwile a Ezaya 55:7, ilikanda ukuti: ‘Umwipe ate imisango yakwe,’ na 1 Kolinto 6:11, ilikalanda pali yayo afuma ku viipe vino yacitanga mpiti ukuti: ‘Yamwi munomuli mwali wakwe yaa.’ Pa myaka iingi, Yeova wangazwa ukuzuula untu wa mpiti ukuomvya umupasi wa muzilo.” Lino ya Hans iikazile imyaka 17 na citika mu cifungo, yayafumizye ala yawatiziwa mpiti. Yalanzile ukuti: “Nkataizya pa luse ni cikuuku vino Yeova wandangizya.”

15. I cani na cuze icaya pa vintu vya mpiti, nomba uzye Baibo ikalandapo uli?

¹⁵ Kwaya na cuze icacila pa kulanda amazwi  aipe, na cico ufi, nao kwene waya pa vintu vya mpiti vino tulinzile ukufumako. Caseeka sana ku antu aingi ukusomba pakuti yatawezya inkongole nanti pakuti yafise iviipe vino iyacita. Nomba Yeova wene a “Leza wa cumi.” (Masa. 31:5) Fwandi akalonda ukuti yonsi aakamupepa ‘yalanda icumi’ nupya ‘yatatumpoka.’ (Efes. 4:25; Kolo. 3:9) Ali mulandu kwene uno tulinzile ukulandila icisinka nanti icakuti tungazewana nanti kuiletelela.—Mapi. 6:16-19.

16. I vyani vino umwi angacita pakuti azuule untu wa mpiti?

¹⁶ Kusi muntu angazuula untu wa mpiti ku maka yakwe sile. Antu yano itulandapo mu cipande cii, ya Sakura, ya Ribeiro, ya Stephen, na ya Hans yaombisye pakuti yacimvye ivicitwa viipe. Nupya yacimvyizye pa mulandu wakuti yalesile ukuti Izwi Lyakwe Leza nu mupasi wa muzilo viyavwe. (Luka 11:13; Ayeb. 4:12) Pakuti vii vitwazwe naswe, tulinzile ukulawelenga Baibo cila wanda, ukwelenganyapo, alino nu kupepa kuli Leza kuti atupeele mano na maka yakuomvya vino Baibo ikalanda. (Yoswa 1:8; Masa. 119:97; 1 Tesa. 5:17) Tukaazwiwa ni Zwi Lyakwe Leza nu mupasi wa muzilo lino tukupekanyizizya nu kuya umu kulongana. (Ayeb. 10:24, 25) Nupya tukalonda ukuomvya ningo vino Yeova akapekanyizizya antu yakwe mu nsi yonsi.—Luka 12:42.

17. I vyani vino tulasambilila mu cipande icilondelilepo?

¹⁷ Itusambilila pa miyele iipe ingi ino Aina Klistu yalinzile ukufumako. Nomba uzye ali vikwene sile vino tungacita pakuti Leza atutemwe? Awe. Tulinzile ukuzwala untu upya. Mu cipande icilondelilepo, tulasambilila pa miyele iingi iikalondekwa pakuti tuzwale untu upya.