Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

Kɛzi Yɛye Subane Dɛba Ne Yɛgua Bɔkɔɔ La

Kɛzi Yɛye Subane Dɛba Ne Yɛgua Bɔkɔɔ La

“Bɛye subane dɛba ne nee ye nyɛleɛ ne mɔ bɛgua.”​KƆL. 3:9.

EDWƐNE: 121, 142

1, 2. Duzu a menli ɛyɛ ye nzonlɛ wɔ Gyihova Alasevolɛ anwo a?

MENLI dɔɔnwo ɛnwu kɛ Gyihova Alasevolɛ le ngakyile. Kɛ neazo la, buluku kɛlɛvo Anton Gill hanvole Alasevolɛ mɔɔ wɔ Nazi Germany la wɔ bɛ subane kpalɛ ne anwo. Ɔhɛlɛle kɛ: “Nazima ne kpɔle Gyihova Alasevolɛ kpalɛ. Ɔkadwu 1939 la, ɛnee bɛ nuhua 6,000 gua efiade.” Ɔdoale zo kɛ, ɔnva nwo kɛ bɛyɛle bɛ kpɔdekpɔde la, bɛgyinlanle bɛ munlililɛ nu. Ɛnee bɛze Alasevolɛ ne mɔ kɛ bɛkola bɛnyia bɛ nu “anwodozo, bɛsie bɛ nwo dii, bɛdi nɔhalɛ, yɛɛ koyɛlɛ wɔ bɛ avinli.”

2 Kenlensa ye ala, menli mɔɔ wɔ South Africa la ɛnwu subane mgbalɛ mɔɔ Gyihova Alasevolɛ da ye ali la. Mekɛ bie, ɛnee bɛmmaa Alasevolɛ mɔɔ asolo bɛ nwo nane wɔ maanle ne anu ɛngɔ bɛ mediema anwo. Noko, wɔ Molɛ December 18, 2011, ɛnee ɔyɛ anyelielɛ kɛ yɛ mediema mɔɔ bo 78,000 mɔɔ bɛvi ɛleka ngakyile mɔɔ wɔ South Africa nee maanle mɔɔ bikye bɛ la hɔyɛle nyianu titili wɔ nwɔhoalilɛleka kpole ne mɔɔ wɔ Johannesburg la. Mgbanyima mɔɔ nea nwɔhoalilɛleka ne azo la ko hanle kɛ: “Menli ekpunli ɛhye ala a bɛda subane kpalɛ ali mɔɔ menwu bɛ wɔ nwɔhoalilɛleka ye a. Bɛ muala bɛziezie bɛ nwo kɛnlɛma. Bɛzieziele nwɔhoalilɛleka ne kɛnlɛma kpalɛ. Mɔɔ tɛla biala la, koyɛlɛ wɔ bɛ avinli.”

3. Duzu a maa yɛ mediemayɛlɛ ne yɛ ngakyile a?

3 Edwɛkɛ zɛhae mɔɔ menli mɔɔ bɛnle Alasevolɛ ka la kile kɛ yɛ ewiade amuala mediemayɛlɛ ne le ngakyile amgba. (1 Pita 5:9 ɔbdw.) Duzu a maa yɛyɛ ngakyile yɛfi ahyehyɛdeɛ mɔɔ ɛha la anwo a? Nyamenle Edwɛkɛ ne nee ye sunsum nwuanzanwuanza ne moalɛ ti, yɛbɔ mɔdenle yɛye “subane dɛba ne,” na yɛwula “subane fofolɛ ne.”​—Kɔl. 3:9, 10.

4. Duzu a yɛbazuzu nwo wɔ edwɛkɛ ɛhye anu a, na duzu ati ɔ?

4 Saa yɛye subane dɛba ne yɛgua a, ɔnle kɛ yɛwula ye bieko. Wɔ edwɛkɛ ɛhye anu, yɛbazuzu deɛmɔti ɔhyia kɛ yɛye subane dɛba ne yɛgua ndɛndɛ nee deɛmɔti yɛbahola yɛagyakyi subane ɛtane bie mɔ mɔɔ ɛha yɛ nwo la. Eza yɛbazuzu mɔɔ bɛdabɛ mɔɔ bɛdɛnla nɔhalɛ ne anu bɛhyɛ bahola ayɛ amaa bɛaye subane dɛba ne bɛagua bɔkɔɔ la anwo. Duzu ati a ngakyelɛ ɛhye mɔ anwo hyia ɛ? Ɔyɛ alɔbɔlɛ kɛ, bɛdabɛ mɔɔ bɛzonle Gyihova bɛhyɛ la bie mɔ ɛzia ɛwula bɛ subane dɛba ne bieko la. Ɔti, ɔwɔ kɛ yɛ kɔsɔɔti yɛfa kɔkɔbɔlɛ ɛhye anyebolo zo: “Mɔɔ dwenle kɛ ɔgyi ɛkɛ la ɛnlea boɛ na yeandɔ aze.”​—1 Kɔl. 10:12.

“BƐHU” BƐ ATIAKUNLUWƆZO BIALA“WƆ ADWƆMANE ƐBƐLA” NWO

5. (a) Fa neazo kile deɛmɔti ɔhyia kɛ yɛye subane dɛba ne yɛgua ndɛndɛ la. (Nea mɔlebɛbo nvoninli ne.) (b) Nyɛleɛ boni mɔ a Kɔlɔsaema 3:5-9 maa yɛnwu kɛ ɔboka subane dɛba ne anwo a?

5 Saa wɔ tɛladeɛ bie yɛ evinli na bɔbɔ nganeɛ ɛtane ba nu a duzu a ɛbayɛ a? Ɛbaye tɛladeɛ ne mɔɔ nganeɛ ɛra nu la wɔagua ndɛndɛ. Zɔhane ala a ɔwɔ kɛ yɛyɛ ye ndɛ yɛdi mɛla mɔɔ se yɛye subane mɔɔ Nyamenle anye ɛnlie nwo yɛgua la azo a. Yɛkulo kɛ yɛdi folɛ mɔɔ Pɔɔlo dule ye mekɛ zo Kilisienema la azo: “Ɔwɔ kɛ bɛye ɛhye mɔ amuala bɛgua.” Bɛmaa yɛzuzu subane ɛtane ɛhye mɔ mɔɔ Pɔɔlo hanle nwolɛ edwɛkɛ la anu nwiɔ anwo​—adwɔmane ɛbɛla, nee evinli nyɛleɛ.​—Kenga Kɔlɔsaema 3:5-9.

6, 7. (a) Kɛzi Pɔɔlo hilele kɛ ɔwɔ kɛ yɛbɔ mɔdenle kpalɛ na yɛaye subane dɛba ne yɛagua bɔkɔɔ ɛ? (b) Kɛzi ɛnee Sakura ɛbɛlabɔlɛ de ɛ, na duzu a maanle ɔnyianle anwosesebɛ ɔgyakyile a?

6 Adwɔmane ɛbɛla. Edwɛkɛkpɔkɛ mɔɔ bɛlimoa bɛhilele ɔ bo wɔ Baebolo ne anu kɛ “adwɔmane ɛbɛla” la fale menli nwiɔ mɔɔ bɛtɛgyale na bɛ nee bɛ nwo da nee mrenyia nwiɔ mɔɔ bɛ nee bɛ nwo da la. Pɔɔlo zele ɔ gɔnwo mɔ Kilisienema kɛ “bɛhu bɛ sonlabaka ne nvɛyeba” ne mɔ​—kile kɛ bɛye atiakunluwɔzo ɛtane biala​—mɔɔ le “adwɔmane ɛbɛla” la bɛgua. Ɛhye kile kɛ ɔwɔ kɛ yɛbɔ mɔdenle kpalɛ kɛ yɛbaye atiakunluwɔzo ɛtane biala yɛagua. Ɔnla aze, noko yɛbahola yɛali konim.

7 Suzu mɔɔ dole Sakura * mɔɔ vi Japan la anwo nea. Mekɛ mɔɔ ɔlɛnyi la, ɛnee ɔ nwo yɛ ye koonwu yɛɛ ɔdi nyane. Ɔnyianle ɛvolɛ 15 la, ɔbɔle ɔ bo kɛ ɔ nee mrenyia ngakyile bala amaa ɔ nwo anyɛ ye koonwu. Sakura yele ɔ ko fane nsa. Ɔka kɛ: “Mɔlebɛbo ne, mendele nganeɛ kɛ melɛ banebɔlɛ, eza menyianle adwenle kɛ bɛkulo me yɛɛ me nwo hyia bɛ. Mɔɔ ɛnee melɛbɔ ɛbɛla funli ɛhye la menwunle kɛ menlɛ banebɔlɛ biala.” Sakura yɛle ɛhye too ɔnyianle ɛvolɛ 23. Akee ɔbɔle ɔ bo kɛ ɔ nee Alasevolɛ ne mɔ sukoa Baebolo ne. Sakura anye liele mɔɔ ɔzukoale la anwo, na ɔlua Gyihova moalɛ zo ɔlile nyiane nee adwenle nu fɔlɛbualɛ zo konim eza ɔgyakyile adwɔmane ɛbɛla ne bɔkɔɔ. Kɛkala, Sakura le dahuu adekpakyelɛ na ɔ nwo ɛnyɛ ye koonwu bieko. Ɔka kɛ, “Ɔyɛ me fɛ kɛ Gyihova kulo me dahuu la.”

KƐZI BƐDI EVINLI NYƐLEƐ ZO KONIM LA

8. Ninyɛne boni mɔ a kola gua yɛ nwo evinli wɔ Nyamenle anyunlu a?

8 Evinli Nyɛleɛ. Edwɛkɛkpɔkɛ mɔɔ bɛlimoale bɛvale bɛhɛlɛle Baebolo ne mɔɔ bɛhile ɔ bo “evinli nyɛleɛ” la kile ninyɛne dɔɔnwo, tɛ nla nu ɛbɛla ɛtane ala. Ɔfale sigalɛtenlonlɛ mɔɔ boda bɛ anzɛɛ ngoayɛ mgbane mgbane nwo. (2 Kɔl. 7:1; Ɛfɛ. 5:3, 4) Eza ɔfale evinli nyɛleɛ mɔɔ bɛyɛ ye fealera nu, le kɛ mbuluku mɔɔ ka nla nwo edwɛkɛ ɛgengalɛ anzɛɛ nlanwonvoninli ɛnleanlɛ mɔɔ kola maa bɛbɔ bɛ nwo la anwo.​—Kɔl. 3:5. *

9. Duzu a kola fi “nla nwo atiakunluwɔzo ɛtane” nu ba a?

9 Menli mɔɔ nlanwonvoninli ɛnleanlɛ ɛha bɛ nwo la nyia “nla nwo atiakunluwɔzo ɛtane,” na ɔkola ɔmaa bɛfa bɛ nwo bɛwula nla nu dahuu. Neɛnleanu kile kɛ, menli mɔɔ nlanwonvoninli ɛnleanlɛ ɛha bɛ nwo la yɛ bɛ ninyɛne kɛ menli mɔɔ nza nee nyiletane ɛnlonlɛ ɛha bɛ nwo la. Ɔnyɛ nwanwane kɛ nlanwonvoninli ɛnleanlɛ maa bɛnyia subane ɛtane la. Ɔmaa bɛbɔ anyiemgba, bɛyɛ mgbovonle wɔ gyima nu, anyelielɛ ɛnle bɛ abusua nu, bɛbɔ ewole yɛɛ bɛsɔ bɛ kɔme nyɛma. Mɔɔ nrenyia bie holale gyakyile nlanwonvoninli ɛnleanlɛ wɔ ɛvolɛ ko anzi la, ɔhanle kɛ, kɛkala ɔbu ɔ nwo.

10. Kɛ ɔyɛle mɔɔ Ribeiro holale gyakyile nlanwonvoninli ɛnleanlɛ mɔɔ ɛha ɔ nwo la ɛ?

10 Menli dɔɔnwo ɛtɛkolale nlanwonvoninli ɛnleanlɛ gyakyi. Noko Ribeiro mɔɔ vi Brazil la edwɛkɛ ne kile kɛ, bɛkola bɛgyakyi. Ribeiro vile sua nu la, ɛnee ɛtɛdwule ɛvolɛ abulanwiɔ, ɔnyianle gyima wɔ kɔmpɛlɛ bie mɔɔ bɛfa ngɛlata bɛyɛ debie fofolɛ la anu, na ɔnwunle nlanwonvoninli wɔ mbuluku ne mɔ anu. Ɔka kɛ: “Ngyikyingyikyi, ɔhale me nwo. Me nye liele nwolɛ kpalɛ, ɔti ɛnee me kunlu a anrɛɛ raalɛ mɔɔ me nee ye de la ɛvinde amaa meanlea vidio mɔɔ nlanwonvoninli wɔ nu la.” Kenle ko, Ribeiro nwunle buluku bie mɔɔ ɔ ti ne se, Mɔɔ Fa Abusua Anyelielɛ Ba La kɛ ɔla mbuluku mɔɔ bɛbayɛ nwolɛ gyima la anu. Ɔvale na ɔgengale. Mɔɔ ɔnwunle ye la maanle ɔ nee Gyihova Alasevolɛ zukoale Baebolo ne, noko ɔhyɛle kpalɛ na yeahola yeagyakyi ye subane ɛtane ne. Awieleɛ kolaa ne, duzu a boale ye a? Ɔka kɛ: “Menyɛle asɔne, mendwenledwenlenle Baebolo ne mɔɔ menzukoale la anwo, me nye zɔle Nyamenle subane mgbalɛ ne mɔ kpalɛ ɔti ɔmaanle mengulole Gyihova kpole mendɛlale nlanwonvoninli ɛnleanlɛ.” Nyamenle Edwɛkɛ ne nee sunsum nwuanzanwuanza ne boale Ribeiro maanle ɔyele ye subane dɛba ne ɔguale, bɛzɔnenle ye na kɛkala ɔle asafo nu kpanyinli.

11. Duzu a ɔwɔ kɛ awie yɛ na yeahola yɛagyakyi nlanwonvoninli ɛnleanlɛ a?

11 Kakye kɛ, Ribeiro yɛle ninyɛne dɔɔnwo bokale Baebolo ne mɔɔ ɔzukoale la anwo amaa yeali konim. Ɛnee ɔwɔ kɛ ɔmaa Baebolo ne mɔɔ ɔlɛsukoa la ka ye ahonle. Ɔlua asɔneyɛlɛ nee edwɛkɛ mɔɔ ɔdwenledwenlenle nwolɛ la azo, ɛhulolɛ mɔɔ ɔlɛ ɔmaa Nyamenle la yɛle kpole dɛlale nlanwonvoninli ɛnleanlɛ. Amaa awie ahola agyakyi nlanwonvoninli ɛnleanlɛ la, ɔwɔ kɛ ɔkulo Gyihova kpalɛ na ɔkyi ɛtane.​—Kenga Edwɛndolɛ 97:10.

BƐYE ƐYA, AHOLOBA NEE ADALƐBƆLƐ BƐGUA

12. Duzu a boale Stephen maanle ɔgyakyile ɛya nee aholoba ɛbɔlɛ a?

12 Menli mɔɔ ɛngyɛ na bɛava ɛya la ta bɔ awie mɔ aholoba. Nɔhalɛ nu, subane ɛhye ɛmmaa anyelielɛ ɛmba abusua nu. Stephen, selɛ bie mɔɔ vi Australia la ka kɛ: “Ɛnee meta meka ndane yɛɛ ɔngyɛ ɛnee meva ɛya. Me nee me ye yɛ avinli tetele fane nsa, na ɔhale ekyi na yɛabɔ ewole.” Akee Alasevolɛ ne mɔ bɔle ɔ bo kɛ bɛ nee agyalɛma ne sukoa Baebolo ne. Mɔɔ Stephen vale Baebolo ne anu folɛdulɛ yɛle gyima la, duzu a vile nu rale a? Ɔka kɛ: “Yɛ agyalɛ ne zɔle. Dɛba ne, saa awie ka me a, me ahonle kola futu kpole kpalɛ, noko kɛkala ɔlua Gyihova moalɛ zo megyakyi ɛyavalɛ.” Ɛnɛ, Stephen le asafo nu sonvolɛ na ɔ ye noko ɛyɛ dahuu adekpakyelɛ ɛvolɛ dɔɔnwo. Mgbanyima mɔɔ wɔ Stephen asafo ne anu la ka kɛ: “Ɔngulo ɛdendɛlɛ, ɔyɛ gyima ɛsesebɛ yɛɛ ɔle bɛlɛvo.” Bɛtɛnwunle kɛ yeva ɛya ɛlɛ. Asoo Stephen die ɛhye anwo nganvolɛ maa ɔ nwo ɔ? Ɔka kɛ: “Saa meammaa Gyihova amboa me yeammaa meangakyi bɔkɔɔ a, anrɛɛ meannyia subane ngɛnlɛma ɛhye mɔ.”

13. Duzu a ɛyavalɛ fa ba a, na kɔkɔbɔlɛ boni a Baebolo ne fa maa a?

13 Ndelebɛbo kpalɛ bie ati, Baebolo ne bɔ kɔkɔ kɛ yɛye ɛya, aholoba nee ɛdeɛdeanlɛ biala yɛgua. (Ɛfɛ. 4:31) Subane zɛhae maa bɛyɛ basabasa. Ewiade ne bu ɛyavalɛ kɛ ɛtane ɛnle nwo, noko ɔnli yɛ Bɔvolɛ ne eni. Ɛnee ɔwɔ kɛ menli dɔɔnwo ne ala ye subane ɛtane ɛhye mɔ gua na bɛahola bɛawula subane fofolɛ ne.​—Kenga Edwɛndolɛ 37:8-11.

14. Awie mɔɔ yɛ basabasa la bahola ayɛ bɛtɛɛ ɔ?

14 Fa Hans mɔɔ le asafo nu kpanyinli wɔ Austria asafo bie anu la kɛ neazo. Hans asafo ne anu mgbanyima avinli ngitanwodivolɛ ne ka kɛ: “Ɔboka mediema mɔɔ bɛle bɛtɛɛ mɔɔ ɛbahulo kɛ ɛnwu ye la anwo. Noko, tɛ mekɛ ne amuala a ɛnee Hans le bɛtɛɛ a. Mɔɔ ɛnee ɔtɛdwule ɛvolɛ 20 la, ɔ nye liele nzanlonlɛ nwo, na ɔmaanle ɔyɛle basabasa. Kenle ko bie mɔɔ ɔvale ɛya wɔ mekɛ mɔɔ yebo la, ɔhunle bɛlɛra bie mɔɔ ɔ nee ye de la, na bɛdole ye efiade ɛvolɛ 20. Alimoa ne, efiade ɛlalɛ ne ammaa Hans angyakyi ɛya mɔɔ ɔfa la. Nzinlii, ye mame maanle asafo nu kpanyinli bie hɔkpɔlale ye wɔ efiade ɛkɛ, na Hans bɔle ɔ bo kɛ ɔsukoa Baebolo ne. Ɔka kɛ: “Ɛnee ɔyɛ se kɛ mebaye me subane dɛba ne meagua. Baebolo tɛkese le kɛ Ayezaya 55:7, mɔɔ ka kɛ: “Bɛmaa amumuyɛnli ne ɛgyakyi ɛtaneyɛlɛ,” nee 1 Kɔlentema 6:11, mɔɔ ka menli mɔɔ ɛgyakyi ɛtaneyɛlɛ anwo edwɛkɛ kɛ: “Kɛ ɛnee bɛ nuhua bie mɔ de la ɛne” la maanle me anwosesebɛ. Gyihova ɛnyia me nwo abotane, na yelua ye sunsum nwuanzanwuanza ne azo yeboa me yemaa mewula subane fofolɛ ne.” Mɔɔ Hans pɛle ɛvolɛ 17 nee foa wɔ efiade ne la, bɛyele ye kɛ Kilisienenli mɔɔ bɛzɔne ye. Ɔka kɛ: “Meda Gyihova ase kɛ yeze me anwunvɔne na yeva me ɛtane yehyɛ me a.”

15. Subane boni a ɛbu zo a, na duzu a Baebolo ne ka ye wɔ nwo a?

15 Saa ɛye aholoba ɛbɔlɛ ɛsie ahane a, adalɛbɔlɛ noko boka subane dɛba ne anwo. Kɛ neazo la menli dɔɔnwo bɔ adalɛ amaa bɛandua adwule anzɛɛ amaa bɛandwe bɛ nzo wɔ bɛ ɛtane ne mɔ anwo. Noko Gyihova le “nɔhavo Nyamenle.” (Edw. 31:5) Ɔti, ɔkulo kɛ ye azonvolɛ ne mɔ anu “ko biala” ka ‘nɔhalɛ kile ɔ gɔnwo’ mɔɔ ɔmbɔ “adalɛ” a. (Ɛfɛ. 4:25; Kɔl. 3:9) Ɔti, ɔwɔ kɛ yɛka nɔhalɛ saa bɔbɔ ɔbamaa yɛ nyunlu agua aze anzɛɛ yɛ nwo ahyele yɛ a.​—Mrɛ. 6:16-19.

KƐ ƆYƐLE MƆƆ BƐLILE KONIM LA

16. Kɛ ɔkɛyɛ na awie aye subane dɛba ne agua bɔkɔɔ ɛ?

16 Awie mɔdenlebɔlɛ angome ɛnrɛmaa ɔnrɛhola ɔnrɛye subane dɛba ne ɔnrɛgua. Ɛnee ɔwɔ kɛ Sakura, Ribeiro, Stephen, nee Hans mɔɔ bɛbɔ bɛ aluma wɔ edwɛkɛ ɛhye anu la bɔ mɔdenle kpalɛ na bɛahola bɛagyakyi bɛ subane ɛtane ne mɔ. Bɛlile konim ɔlua Nyamenle Edwɛkɛ ne nee ye sunsum nwuanzanwuanza ne mɔɔ bɛmaanle ɔnyianle bɛ adwenle nee bɛ ahonle ne azo tumi la azo. (Luku 11:13; Hib. 4:12) Amaa tumi ɛhye aboa yɛ la, ɔwɔ kɛ yɛkenga Baebolo ne dahuu, yɛdwenledwenle nwo, na yɛsɛlɛ Gyihova dahuu kɛ ɔmaa yɛ nrɛlɛbɛ nee anwosesebɛ amaa yɛava Baebolo nu folɛdulɛ yɛali gyima. (Dwɔh. 1:8; Edw. 119:97; 1 Tɛs. 5:17) Eza saa yɛsiezie yɛ nwo na yɛkɔ debiezukoalɛ dahuu a, Nyamenle Edwɛkɛ ne nee ye sunsum nwuanzanwuanza ne boa yɛ. (Hib. 10:24, 25) Bieko, ɔwɔ kɛ yɛfa ndenle ngakyile mɔɔ bɛdua zo bɛmaa Nyamenle menli mɔɔ wɔ ewiade amuala sunsum nu aleɛ la yɛdi gyima kpalɛ.​—Luku 12:42.

Kɛ ɔkɛyɛ na yɛaye subane dɛba ne yɛagua bɔkɔɔ ɛ? (Nea ɛdendɛkpunli 16)

17. Duzu a yɛbazuzu nwo wɔ edwɛkɛ mɔɔ doa zo la anu a?

17 Yɛzuzu subane ɛtane ngakyile mɔɔ ɔwɔ kɛ Kilisienema ye gua bɔkɔɔ la anwo. Noko asoo ɛhye ala a ɔwɔ kɛ yɛyɛ na Nyamenle anye alie yɛ nwo a? Kyɛkyɛ. Eza ɔwɔ kɛ yɛwula subane fofolɛ ne. Wɔ edwɛkɛ mɔɔ doa zo la anu, yɛbazuzu subane fofolɛ ne foa ngakyile mɔɔ ɔwɔ kɛ yɛwula ye dahuu la anwo.

^ ɛden. 7 Tɛ bɛ aluma kpalɛ ɔ.

^ ɛden. 8 Nea Questions Young People Ask​—Answers That Work, Volume 1 buluku ne tile 25.