1, 2. Ne a mea ne lavea atu ne tino e uiga ki Molimau a Ieova?

KO OTI ne taku mai ne tino maimoa a uiga tu ‵kese kolā e lavea atu i va o tino o Ieova. E pelā mo ‵tou taina mo tuagane i Nasi Siamani, ne tusi mai te tino tusitala ko Anton Gill: “Ne fai fili malosi a te kau Nasi ki Molimau a Ieova. . . . I te 1939 e toko 6,000 i a latou ne ‵pei atu ki [falepuipui fakasaua].” Kae faitalia eiloa a fakasauaga matagā ne kufaki latou i ei, ne toe fai mai te tino tusitala, ne fakaasi atu ne te kau Molimau a te lotou “loto tali‵tonu kae filemu [uiga filemu mai lalo i tulaga faiga‵ta]” e pelā foki mo te “loto fakamaoni mo te fealofani.”

² I aso fakamuli fua nei, ne lavea ne tino maimoa i Afelika ki Saute a uiga ‵gali i va o tino o te Atua. I te taimi e tasi, ne seki saoloto a Molimau mai ‵lanu kese‵kese i te fenua tenā ke ‵kau fakatasi. Kae i te Aso Sa, i a Tesema 18, 2011, se mea gali ke lavea atu ‵tou taina mo tuagane mai telega kese‵kese kolā e sili atu i te 78,000 mai i Afelika ki Saute mo nisi fenua tai ‵pili atu ne ua‵lolo atu ki loto i te ‵toe koga tafao lasi eiloa i te fa‵kai o Johannesburg ke fakalogo‵logo ki se polokalame faka-te-agaga. Ne fai mai se menetia e tokotasi o te koga ta‵fao e uiga ki a latou kolā ne maopoopo i konā: “Tenei eiloa te ‵toe potukau o tino ‵lei olotou amioga ne lavea ne au i te koga tafao tenei. E fai faka‵lei a gatu o tino katoa. Kae ne ‵fulu fakagaligali aka  eiloa ne koutou a te koga tafao. Kae e silia atu i ei, e ‵kau fakatasi tonu eiloa koutou mo tino mai fenua kese‵kese.”

3. Se a te mea e fai ei ke tu ‵kese ‵tou kautaina?

³ E fakaasi mai i vaegā manatu penā mai i tino sē Molimau me e tu ‵kese tonu eiloa te ‵tou kautaina i te lalolagi kātoa. (1 Pe. 5:9) Se a la te mea e fai ei ke tu ‵kese tatou mai i nisi fakapotopotoga? Mai te fesoasoani o te Muna a te Atua mo tena agaga tapu, e taumafai malosi eiloa tatou ke “‵pei keatea a uiga mua.” Kae ke sui ki te “fakapei ki luga i a [tatou] a uiga ‵fou.”​—Ko. 3:9, 10.

4. Ne a mea ka mafau‵fau ki ei i te mataupu tenei, kae kaia?

⁴ E ‵kese a te tapale o uiga mua, kae e ‵kese foki a te ‵pei keatea. I te mataupu tenei, ka mafau‵fau tatou ki te auala e mafai ei o tapale ne tatou a uiga mua, te pogai e tāua ei ke fai penā, mo te pogai e mafai eiloa o fai a ‵fuliga faitalia me pefea te ‵loto o te aofia o se tino i faifaiga ma‵sei. Ka iloilo aka foki ne tatou a mea e mafai o fai ne tino kolā ko leva i te munatonu ke tumau i te ‵kalo keatea mai i uiga mua. Kaia e manakogina ei a vaegā fakamasauaga penā? Se mea fakafanoanoa, me ne seki tumau i te matapula‵pula a nisi tino kolā ne tavini atu ki a Ieova kae ne toe ‵teka atu ki tua i olotou uiga mua. Tela la, e ‵tau mo tatou katoa o fakatāua malosi te fakailoaga tenei ke fakaeteete: “Ko te tino telā e mafaufau i a ia e tu, ke fakaeteete i a ia ma siga.”​—1 Koli. 10:12.

5. (a) Fakamatala mai a te pogai tāua e ‵tau ei o tapale fakavave keatea ne tatou a uiga mua. (Onoono ki te ata i te kamataga.) (e) E ‵tusa mo te Kolose 3:5-9, ne a faifaiga e aofia i uiga mua?

⁵ Ne a au mea ka fai māfai ko lai‵lai ou gatu, kāti ko manogi ma‵sei foki? Ka tapale fakavave eiloa ne koe se gatu lailai. I se auala tai ‵pau, e ‵tau o gasue‵sue fakavave tatou i te faka‵logo ki te fakatonuga ke ‵pei keatea a faifaiga kolā e ‵teke atu ki uiga o te Atua. E fia faka‵logo tatou ki te fakatonuga manino a Paulo ki Kelisiano i ana aso: “E ‵tau o tapale keatea a mea katoa konā.” Ke na onoono nei tatou ki faifaiga agasala kolā ne taku mai ne Paulo—amioga fakatauavaga sē ‵tau mo amioga lai‵lai.​—Faitau te Kolose 3:5-9.

6, 7. (a) E fakaasi mai pefea ne pati a Paulo me e manakogina a faifaiga mautinoa ke ‵pei keatea a uiga mua? (e) Se a te vaegā olaga ne ola ei a Sakura, kae se a te mea ne fakamalosi atu ke fulitua atu a ia ki ei?

⁶ Amioga fakatauavaga sē ‵tau. A te uiga o te pati i te ‵gana mua o te Tusi Tapu telā ne ‵fuli ki “amioga fakatauavaga sē ‵tau” e aofia i ei a faifaiga fakatauavaga i va o tino kolā e seki fakaipoipo mo amioga fakasotoma. Ne fai atu a Paulo ki taina Kelisiano ke “tamate” olotou “foitino”—ko tena uiga so se manakoga—“e uiga ki amioga fakatauavaga sē ‵tau.” E fakaasi mai i te fakamatalaga a Paulo me e manakogina a faifaiga mautinoa ke fakaseai katoatoa atu a vaegā manakoga ma‵sei penā. Kae e mafai eiloa o manumalo i te taua atu ki manakoga agasala.

⁷ Mafaufau ki te mea ne tupu ki a Sakura * mai i Tiapani. I te taimi ne tupu aka ei a ia, ne faigata ki tou fafine a te nofo tokotasi mo lagonaga sē aoga. Mai i te taimi ko 15 ei ana tausaga, ne kamata o aofia a ia i faifaiga fakatauavaga mo ana famau kese‵kese ke fakafeoloolo aka ana lagonaga sē sologa. Ne taku ‵tonu mai tou fafine mo te mā penei: “Ne iku atu i ei ki te faka‵to fakatolu ne au aku pepe.” Ne fakamatala mai a ia: “Muamua la, ne tokagamalie oku lagonaga i te taimi ne aofia ei au i faifaiga fakatauavaga, mo te mafaufau me e manakogina kae alofagina au. Kae ko te momea aka o toku aofia i ei, ko te momea aka foki o oku lagonaga sē tokagamalie.” Ne tumau eiloa te vaegā olaga tenei ke oko ki te taimi ko 23 ei a tausaga o Sakura. Ne kamata ei tou fafine o sukesuke ki te Tusi Tapu mo Molimau. Ne fiafia malosi  a Sakura ki mea ne tauloto ne ia, kae mai te fesoasoani o Ieova, ne mafai ei o manumalo a ia i ana lagonaga ma‵sei kae mā kae ‵teke atu ki amioga fakatauavaga sē ‵tau. Ko tavini atu nei a Sakura e pelā me se paenia tumau kae ko ‵galo atu foki ana lagonaga sē sologa. I lō te fai penā, e pelā mo ana pati, “Ko fiafia nei au ke tuku faka‵sau atu ki te alofa o Ieova i takitasi.”

8. Ne a nisi mea e mafai o fai ei tatou ke lai‵lai i te kilokiloga a te Atua?

⁸ Amioga lai‵lai. A te pati mua i te Tusi Tapu telā ne ‵fuli ki “amioga lai‵lai” se tugapati e lauefa tena uiga telā e uke atu a mea e aofia i ei i lō agasala fakatauavaga. E mafai o fakasino atu ki faifaiga fakalogo‵mae o te ‵pusi io me ko mea fai fa‵kata ma‵sei. (2 Koli. 7:1; Efe. 5:3, 4) E fakasino atu foki ki faifaiga lai‵lai kae fai ‵funa a se tino, e pelā mo te faitau ki tusi kolā e fakamalosi aka ei a manakoga fakatauavaga io me ko te onoono ki ata ma‵sei, kolā e iku atu ki te faifaiga sē ‵ma o te fai tokotasi.​—Ko. 3:5. *

9. Ne a ikuga o te fakamalosi aka o “lagonaga fakatauavaga sē pulea”?

⁹ A latou kolā e masani o onoono ki ata ma‵sei e ati aka ne latou a “lagonaga fakatauavaga sē pulea,” kae e mafai o iku atu ki te lotou umiti ki faifaiga fakatauavaga. E fakaasi mai ne se sukesukega me i tino kolā ne taku ‵tonu mai me e se mafai o ‵teke atu latou ki te onoono ki ata ma‵sei e fakaasi mai ne latou a fakailoga ‵pau mo tino kolā e umiti ki te kava mo vailakau tapu. E se tioa eiloa o maua a ikuga fakalogo‵mae mai te onoono faeloa ki ata ma‵sei—e pelā mo te lagonaga mā, se gasuesue malosi i se galuega ‵togi, seai se fiafia i te kāiga, ‵talaga o avaga, mo te fakamate. I te fakamanatuga o se tausaga e tasi ne saoloto ei a ia mai te fakavalevale ki ata ma‵sei, ne tusi mai se tagata: “Ne fatoa maua ne au se loto fakamaoni totino telā ne galo.”

10. Ne manumalo pefea a Ribeiro i tena fakavalevale ki ata ma‵sei?

¹⁰ A te tumau i te ‵teke atu ki ata ma‵sei ne fai eiloa mo fai se taua tumau ki tino e tokouke. Kae e pelā mo te mea ne fakaasi mai i te mea ne tupu ki a Ribeiro mai Pasili. Ne tiaki ne Ribeiro tena kāiga i te taimi ko tai matua aka ei a ia, kae ne kamata o galue a ia i se koga faite pepa, kae ne tuku faka‵sau atu ei a ia ki ata ma‵sei. Ne fai mai a ia: “Ne gasolo aka malielie eiloa toku fakavalevale ki ei. Ne oko eiloa ki te tulaga masei ‵ki telā ne seki mafai o faka‵tali au ki te fafine telā ne ‵nofo tasi māua ke na fano ko te mea ke mafai o onoono au ki vitio o ata ma‵sei.” I te aso e tasi, ne onoono atu a Ribeiro ki se fakaputugā tusi kolā e ‵tau o ‵fuli ki pepa, kae ne lavea ne ia a te tusi Te Auala e Maua ei ne se Kāiga te Fiafia Tonu. Ne puke aka ne tou tagata kae faitau ki ei. Ne fakaosofia tou tagata ne mea ne tauloto ne ia mai i ei ke sukesuke ki te Tusi Tapu mo Molimau a Ieova, kae ne leva eiloa te taimi ne taumafai ei a ia o taofi tena faifaiga masei tenā. Se a te mea ne fesoasoani fakamuli atu ki a ia? Ne fakamatala mai a ia: “E auala i ‵talo, sukesukega ki te Tusi Tapu, mo te mafaufau ‵loto ki mea ne tauloto ne au, ne gasolo aka toku loto fakafetai ki uiga o te Atua ke oko ki te taimi ne malosi atu toku alofa ki a Ieova i lō toku manakoga ki ata ma‵sei.” Ona ko te fesoasoani o te ‵mana o te Muna a te Atua mo tena agaga tapu, ne ‵pei keatea ei ne Ribeiro ana uiga mua, ne papatiso, kae ko tavini atu nei e pelā me se toeaina i te fakapotopotoga.

11. Se a te mea e manakogina ke ‵kalo keatea se tino mai i ata ma‵sei?

¹¹ Onoono la me ne uke atu a mea ne fai ne Ribeiro i lō te sukesuke fua ki te Tusi Tapu ke manumalo i tena fakalavelave. Ne ‵tau o talia ne ia ke oko atu te fekau i te Tusi Tapu ki tena loto. E auala i ‵talo mo te mafaufau ‵loto, ne malosi atu tena alofa ki te Atua i lō tena manako malosi ki ata ma‵sei. A te atiakaga o te  alofa malosi ki a Ieova mo te takalialia ki mea ma‵sei ko te ‵toe auala ‵lei ke ‵kalo keatea mai i ata ma‵sei.​—Faitau te Salamo 97:10.

12. Se a te mea ne fesoasoani atu ki a Stephen ke ave keatea ana uiga kaitaua mo pati faka‵mae loto?

¹² E masani sāle o fakaasi atu ne tino ita vave a te lotou uiga kaitaua i pati faka‵mae loto. A te ‵tonuga loa, e se fesoasoani atu a vaegā amioga penā ki te fiafia o se kāiga. Ne fakamatala mai a Stephen, se tamana mai Ausetalia: “Ne masani o pati masei sāle au kae ne ita vave sāle foki i tamā mea fua. Ne mavae fakatolu māua mo taku avaga kae ko fai foki o ‵tala te ma avaga.” Kae ne kamata o sukesuke a te kau Molimau mo te tauavaga ki te Tusi Tapu. Ne a mea ne iku mai i te taimi ne kamata ei o tautali atu a Stephen ki fakatakitakiga i te Tusi Tapu? Ne fai mai tou tagata: “Ne momea aka fakavave o ‵lei te motou kāiga. Ona ko te fesoasoani o Ieova, ko fakatāua malosi nei ne au a te filemu mo te tokagamalie, ko se pelā mo aso mua i te taimi ne fai ei au mo pōmu i te loto ita mo te kaitaua, telā ko pili o ‵pa i so se tamā mea sē ‵lei.” I aso nei, ko tavini atu a Stephen e pelā me se tavini fesoasoani, kae ko uke foki a tausaga ne tavini atu tena avaga e pelā me se paenia tumau. Ne fai mai a toeaina i te fakapotopotoga e kau atu ki ei a Stephen: “A Stephen se taina filemu kae galue malosi, kae e maua foki ne ia te uiga loto maulalo.” E se masaua ne latou se taimi ke kaitaua ei tou tagata. E mata, ne talia ne Stephen a pati tavae konā? Ne fai mai a ia: “Ne seki mafai lele eiloa o maua ne au a fakamanuiaga ‵gali konei moi ne seki talia ne au te fesoasoani o Ieova ke ‵fuli katoatoa oku uiga.”

13. Se a te mea e fakamataku malosi ei te kaitaua, kae se a te fakailoaga i te Tusi Tapu ke fakaeteete?

¹³ Ona ko pogai ‵lei, ne fakailoa mai te Tusi Tapu ke ‵teke atu ki te kaitaua, pati faka‵mae loto, mo te paka‵laga valevale. (Efe. 4:31) Se mea fakafanoanoa, me e masani o iku atu a vaegā uiga penā ki amioga fakasaua. E mafai o ‵kilo atu a te lalolagi ki te uiga kaitaua e pelā me se mea masani, kae e se fakaaloalo atu ei ki te ‵tou Mafuaga. Ne ‵tau o ‵pei kea‵tea katoa ne tino e tokouke olotou auala fakalogo‵mae konei a koi tuai o ‵pei ki uiga ‵fou.​—Faitau te Salamo 37:8-11.

14. E mata, e mafai o fai se tino saua mo fai se tino agamalu?

¹⁴ Mafaufau ki te fakaakoakoga a Hans, telā ne tavini atu e pelā me se toeaina i se fakapotopotoga i Austria. “A ia se tokotasi o toe taina agamalu telā e manako koe ke fetaui koulua,” ko pati a te kouotineita o te kau toeaina i te fakapotopotoga a Hans. Kae ne seki uiga agamalu faeloa a Hans. I te taimi koi tai talavou ei, ne kamata o inu kava malosi tou tagata, kae ne gasolo aka ana uiga saua. I te taimi e tasi ne kaitaua tou tagata ona ko te konā kae tamate ne ia tena famau fafine, telā ne fakasala ei tou tagata ki te 20 tausaga i te falepuipui. Muamua la, ne seki ‵fuli ne te olaga i te falepuipui a uiga saua o Hans. E seki leva kae ne fakatoka ne tena mātua se toeaina ke fesokotaki atu ki tena tama i te falepuipui, kae ne kamata o fai te akoga faka-te-Tusi Tapu a Hans. Ana muna: “Ne faigata ‵ki eiloa ke ‵pei keatea oku uiga mua. Ne fakamalosi mai a tusi fai‵tau i te Tusi Tapu e pelā mo te Isaia 55:7, telā e fai mai: ‘A tino amio ma‵sei ke tiaki olotou uiga ma‵sei,’ mo te 1 Kolinito 6:11, telā e fai mai i ei e uiga ki a latou kolā ne tiaki olotou auala agasala: ‘Kae ne fai eiloa penā a nisi tino i a koutou i aso mua.’ I te fia o tausaga, ne fesoasoani mai mo te kufaki a Ieova e auala i tena agaga tapu ke pei au ki uiga ‵fou.” Mai tua o tausaga e 17 mo te āfa, ne fakasaoloto ei a Hans mai te falepuipui e pelā me se Kelisiano papatiso. Ana muna: “Ko oko eiloa i toku fiafia ki te lasi o te alofa fakamagalo mo te loto fakamagalo o Ieova.”

15. Se a te uiga telā ko lauiloa, kae ne a muna a te Tusi Tapu e uiga ki ei?

¹⁵ I tafa o pati faka‵mae loto, a te pati loi se  uiga mua foki. E pelā mo te masani, e ‵loi sāle a tino ki te ‵togiatuga o lafoga i mea tau pisinisi io me ‵loi latou e uiga ki olotou agasala. E ‵kese mai i ei, a Ieova “ko te Atua fakamaoni.” (Sala. 31:5) Tela la, e manako a ia ko “koutou taki tokotasi” o ana tino tapuaki “ke fai‵pati . . . ki otou tuakoi ki te mea tonu” kae e se ko te “mea sē tonu.” (Efe. 4:25; Ko. 3:9) Tela la, e ‵tau o fai atu ne tatou te mea tonu faitalia me e mafai o fakamā io me e se ‵lei.​—Faata. 6:16-19.

16. E mafai pefea o manuia se tino i te ‵pei keatea o uiga mua?

¹⁶ E se mafai ne se tino i tena malosi eiloa o ‵pei keatea a uiga mua. A tino kolā ne taku mai i te mataupu tenei—Sakura, Ribeiro, Stephen, mo Hans—ne ‵tau o taua malosi atu ke fakagata olotou faifaiga ma‵sei. Ne manumalo latou mai te ‵tala atu olotou mafaufau mo loto ki te ‵mana o te Muna a te Atua mo tena agaga tapu. (Luka 11:13; Epe. 4:12) Ke maua a mea aoga mai te ‵mana tenā, e ‵tau mo tatou o fai‵tau ki te Tusi Tapu i aso katoa, mafaufau ‵loto ki ei, kae ‵talo atu faeloa mō te poto mo te malosi ke fakagalue aka a pati fakatonutonu i te Tusi Tapu. (Iosu. 1:8; Sala. 119:97; 1 Tesa. 5:17) E maua foki ne tatou mai te Muna a te Atua mo tena agaga tapu a mea aoga māfai e fakatoka kae ‵kau atu tatou ki fakatasiga a te fakapotopotoga. (Epe. 10:24, 25) E se gata i ei, e fia fakaaoga faka‵lei ne tatou a auala kese‵kese kolā e tuku mai nei i ei a mea‵kai faka-te-agaga ki tino o te Atua i te lalolagi kātoa.​—Luka 12:42.

17. Se a te mea ka sau‵tala ki ei i te mataupu fou?

¹⁷ Ko oti ne mafau‵fau tatou ki nai faifaiga ma‵sei kolā e ‵tau o tapale kae ‵pei keatea ne Kelisiano. Kae e mata, tenā eiloa te mea e manakogina ke maua te taliaga a te Atua? Ikai. E ‵tau foki o fakapei ki luga i a tatou a uiga ‵fou. I te mataupu fou, ka mafau‵fau tatou ki nai vaega o uiga ‵fou kolā e ‵tau o fai mo vaega tumau o ‵tou gatu fakatusa.