1, 2. Ana ŵandu aŵecete yamtuli ya Mboni sya Yehofa?

ŴANDU ŵajinji ayiweni kuti Ŵamboni sya Yehofa akwete ndamo syambone. Mwambone, mundu jwine lina lyakwe Anton Gill, jwalembile ya ndamo syambone sya abale ni alongo mundaŵi ja ulamusi wa Nazi ku Germany. Jwalembile kuti, “Cipani ca Nazi caŵengaga ni Ŵamboni sya Yehofa. . . . Pakwika mu 1939, Ŵamboni sya Yehofa ŵakwana 6,000 ŵaliji ali ŵaŵisile [mundende syakulagacisya ŵandu].” Jwalakwe ŵasasilesoni kuti atamose Ŵamboniŵa ŵasimanaga ni yindu yakusawusya mnope, nambo ŵaliji ŵakulupicika, ŵakuwusimana mtima, soni ŵakamulana.

² Mu 2011, ŵandu ku South Africa nombe nawo ŵaciweni cindu cine capajika pasikati pa ŵandu ŵa Mlungu. Pa ndaŵi jine, Ŵamboni ŵa m’cilamboci ŵakulekangana cilu nganatendelaga yindu pampepe. Nambope, Lyamlungu line pa December 18, 2011, yaliji yakusimonjesya kwawona abale ni alongo ŵakulekangana cilu ŵakupunda 78,000 ŵakutyocela ku South Africa soni yilambo yakuŵandikana ali atemi pano pa msongano wapajika. Msonganowu ŵatendele paluŵala lyakuputila mpila mumsinda wa Johannesburg. Pakusala ya yindu yayatendekweyi, jumo mwa ŵakulolela maloga ŵasasile kuti, “Nganinaliwoneje likuga lya ŵandu lyakamulana  mpela lyeleli. Wosope akuwoneka kuti awete cenene. Soni ŵandu ŵenu aswejesye maloga. Nambo cakusangalasya mnope cili cakuti, jemanja ŵangasagulana.”

3. Ana cici cacikusatendekasya likuga lyetu kuŵa lyapajika?

³ Maloŵe gakutyocela kwa ŵandu ŵanganaŵa Ŵamboni mpela gelega gakulosya kuti likuga lyetu lili lyapajika. (1 Pet. 5:9) Ana likusalekangana wuli ni makuga gane? Ni cikamucisyo ca Maloŵe ga Mlungu soni msimu weswela, tukusalingalinga ‘kuwula umundu wakala,’ ni ‘kuwala umundu wasambano.’—Akolo. 3:9, 10.

4. Ana citutagulilane cici mungani ajino, soni ligongo cici?

⁴ Patuwusile umundu wakala ngatukusasosekwa kuwuwalasoni. Mungani ajino, citutagulilane yampaka tutende kuti tuwule umundu wakala, umbone wakutenda yeleyi mwacitema, soni ligongo lyakwe yili yakomboleka kuwula umundu wakala atamose twatendaga yakusakala mnope. Citulolesoni yakusosekwa kutenda ŵandu ŵatemi yaka yejinji mu usyesyene kuti akawalasoni umundu wakalawu. Ligongo cici tukusosekwa kutagulilana yeleyi? Ligongo lyakuti ŵane ŵaŵele ali mkutumicila Yehofa awujilile ku yitendo yawo yakala. Ni ligongo lyakwe “jwakuganisya kuti ali cimile asamale kogopela ata kugwa.”—1 Akoli. 10:12.

5. (a) Apelece cisyasyo cakulosya ligongo lyakwe tukusosekwa kuwula mwacitema umundu wakala. (Alole ciwulili cacili kundanda kwa nganiji.) (b) Ana pa Akolose 3:5-9, pana yitendo yapi yayili mbali ja umundu wakala?

⁵ Ana mpaka tutende wuli naga cakuwala cetu ciŵilile, kapena cikoposya liwungo? Mpaka tuciwule mwacitema. Mwakulandana ni yeleyi, tukusosekwa kucenga mwacitema naga tumanyilile kuti tukutenda yindu yine yakusayiŵenga Mlungu. Tukusosekwa kupikanila yaŵasasile Paulo kuti ‘tuyijase yosope yeneyi kwakutalika.’ Kwende tutagulilane yindu yiŵili yakusakala yaŵayisasile Paulo. Yindu yakwe yili yamsese soni yausakwa.—Aŵalanje Akolose 3:5-9.

6, 7. (a) Ana maloŵe ga Paulo gakulosya camtuli kuti pakusasosekwa mtawu kuti tukombole kuwula umundu wakala? (b) Ana pandanda Sakura ŵatendaga ndamo jakusakala japi, soni ana cici cacamlimbikasisye kuti acenje ndamo jakweji?

⁶ Msese. M’Baibulo maloŵe gakuti “msese” gakusapwatikapo gonana ni mundu jwine jwele mwamalamusi nganituŵa najo paulombela nambosoni kugonana acalumepe kapena acakongwepe. Paulo ŵasalile Aklistu acimjakwe kuti ‘atendekasye cilu cawo kuŵa cewe ku ndamo sya cilambo mpela cikululu.’ Yeleyi yikugopolela kutyosya nganisyo silisyose syakumbila yamsese. Yaŵasasile Pauloyi yikulosya kuti pakusasosekwa mtawu kuti tukombole kutyosya nganisyo syakusakala. Kutenda yeleyi kuli kwakusawusya, nambo mpaka tukombole.

⁷ Kwende tulole yayamtendecele mlongo jwine jwa ku Japan lina lyakwe Sakura. * Jwalakwe paŵakulaga, ŵalimbanaga ni lipowo soni nganaŵaga jwakusangalala. Ali akwete yaka 15, ŵatandite gonana ni acalume ŵakulekanganalekangana. Ŵatendaga yeleyi pakusaka kumasya lipowo. Jwalakwe ŵasasile kuti, “Pandanda, nalipikanaga kuti ndili jwakusangalala. Naliwonaga kuti ndili jwakusosekwa soni kuti ŵandu akunonyela. Nambo yakuyicisya yakwe yaliji yakuti panajendelecele kutenda ndamoji ni panalipikene kuŵa jwangasangalala.” Sakura ŵajasile citumbo maulendo gatatu. Jwalakwe ŵajendelecele kutenda ndamoji mpaka paŵayice yaka 23. Kaneko, ŵatandite kulijiganya Baibulo ni Ŵamboni sya Yehofa. Jwalakwe ŵanonyelaga mnope yaŵalijiganyaga. Ni cikamucisyo ca Yehofa, Sakura ŵakombwele kuleka ndamo jakwe jakutenda yamsese soni kulimbana ni nganisyo syakulipikana kuŵa jwakusakala. Apano  jwalakwe akutenda upayiniya wakutamilicika, soni ngakusatenda lipowo. Jwalakwe ŵasasile kuti, “Ndili jwakusangalala mnope ligongo lyakunonyeledwa ni Yehofa lisiku lililyose.”

8. Ana yindu yine yapi yampaka yitutendekasye kuŵa ŵangaŵajilwa pameso pa Mlungu?

⁸ Yausakwa. M’Baibulo, maloŵe gakuti “yausakwa” gakusagopolela yejinji, ngaŵape kutenda yamsese. Maloŵega gakusapwatikapo ndamo sine syakusakala mpela kwemba sona kapena ngwelegulo syakutukana. (2 Akoli. 7:1; Aef. 5:3, 4) Gakusapwatikaposoni yindu yine yakusatenda ŵandu mwakusisa, mpela kuŵalanga mabuku gakulimbikasya yagonana kapena kulolela yakuŵagula, yampaka yimlimbikasye mundu kutanda ndamo jang’andila kuyalo.—Akolo. 3:5. *

9. Ana cici campaka citendekwe naga mundu akukusya ndamo “jangalilekasya pa yindu yamsese”?

⁹ Ŵandu ŵakusanonyela kulolela yakuŵagula akusaŵa ‘ŵangalilekasya pa yindu yamsese.’ Yakuyicisya yakwe akusakola cisyoŵe cakunonyela yamsese. Ŵakuwungunya, asasile kuti kola cisyoŵe cakulolela yakuŵagula yili yakulandana ni kola cisyoŵe cakumwelesya ukana kapena mtela wakusokonasya mtwe. Ni ligongo lyakwe yili yangasimonjesya kuti kulolela yakuŵagula kukwete yakuyicisya yakogoya, mpela kutenda sooni, ngakamula cenene masengo, ngasangalala ni liŵasa, kulekangana ulombela, soni kuliwulaga. Pali pamasile caka cimo mundu jwine ali alesile kulolela yakuŵagula, ŵasasile kuti jwaliji jwakusangalala ligongo jwatanditesoni kulicimbicisya msyene.

10. Ana Ribeiro ŵamasisye camtuli cisyoŵe cakulolela yakuŵagula?

¹⁰ Kwa ŵandu ŵajinji, kuleka kulolela yakuŵagula jili ngondo jekulungwa. Nambo kulola yayamtendecele Ribeiro jwa ku Brazil, mpaka tuyiwone kuti yili yakomboleka kupunda ngondoji. Ribeiro jwatyosile kumangwakwe ali jwacinyamata kwawula kumalo gane kukukamula masengo gakoca yipepala kucitutu. Yipepala yine yakolaga yipikica yakuŵagula. Ribeiro jwatite, “Mwapanandipanandi, natandite kunonyela yakuŵagula. Cisyoŵeci cayice pakogoya mnope mwamti nagambaga kujiwona kokoŵa ndaŵi jakuti uganja wangu utyoce pamlango kuti ndoleleje mafidiyo gakuŵagula.” Lisiku line kumasengo, Ribeiro ŵajiweni buku jakuti Chinsinsi cha Chimwemwe cha Banja pamabuku gaŵasakaga kugajoca. Ŵajijigele bukuji ni kutanda kujiŵalanga. Yaŵaŵalasileyo yamkamucisye kuti atande kulijiganya Baibulo ni Ŵamboni sya Yehofa. Nambo yamjigalile ndaŵi kuti cisyoŵe cakusakala cila cimale. Ana jwakombwele wuli kucimasya? Jwalakwe ŵatite, “Kupopela, kulijiganya Baibulo soni ganicisyaga yangulijiganyayo kwangamucisye kumanyilila ndamo syambone sya Yehofa ni natandite kumnonyela. Cinonyelo cangu pa Yehofa pacakusile kupunda kunonyela kwangu yakuŵagula, ni panakombwele kuyileka.” Ni cikamucisyo ca Maloŵe ga Mlungu, soni msimu weswela, Ribeiro jwakombwele kuwula umundu wakala. Jwalakwe jwabatiswe mwamti apano ali jwamkulungwa jwa mumpingo.

11. Ana cici campaka cimkamucisye mundu kuti alece kulolela yakuŵagula?

¹¹ Ana ayiweni yaŵatesile Ribeiro kuti akombole kumasya cisyoŵe cakwe cila? Jwalakwe nganagambaga kuŵalangape Baibulo, nambo ŵakundagasoni kuti yakuŵalangayo yimyice pamtima. Kupopela soni ganicisya mwakusokoka maloŵe ga Mlungu kwamkamucisye gomeka cisyoŵe cakulolela yakuŵagula. Kumnonyela mnope Yehofa ni kuŵenganaga ni yakusakala kuli kwakamucisya pakumasya cisyoŵe cakusakalaci.—Aŵalanje Salimo 97:10.

12. Ana cici cacamkamucisye Stephen kuleka kuŵa jwakupya mtima, soni jwakuŵeceta maloŵe gacipongwe?

¹² Ŵandu ŵakupya mtima mwacitema akusawutucila kuŵeceta maloŵe gacipongwe. Tukumanyilila kala kuti peŵasa ŵandu ngaŵa mkusangalala nayo yeleyi. Mtati jwine jwa ku Australia, lina lyakwe Stephen jwatite, “Naliji mundu jwaukali mnope, mwamti nakalipaga atamose payindu yamnono. Une ni ŵamkwangu twaŵele tuli mkulekangana kaje ulombela katatu, mpaka twasigele panandi kwamba kuwumasya.” Kaneko Ŵamboni ŵatandite kulijiganya Baibulo ni liŵasali. Ana Stephen paŵatandite kuya yajikusasala Baibulo yakuyicisya yakwe yaliji yamtuli? Jwalakwe ŵatite, “Une ni ŵamkwangu twatandite kunonyelana mnope. Ni cikamucisyo ca Yehofa, apano ndili jwamtendele. Nambo pandanda, naliji jwakusawusya kwabasi mwamti ŵandu nganandandaga mele.” Apano, Stephen ali jwakutumicila jwakamucisya, soni ŵamkwakwe aŵele ali mkutenda upayiniya kwa yaka yejinji. Acakulungwa ŵa mumpingo ŵakusasongana ni Stephen ŵatite, “Stephen ali m’bale jwambone, jwakulipeleka, soni jwakulinandiya.” Acakulungwawo nganam’woneje ali atumbile. Ana Stephen akusalikwesya ligongo lya kum’yamicilaku? Jwalakwe ŵatite, “Yosope yeneyi ngamkaniyikomboleka yikaŵe kuti nganinamkunda Yehofa kungamucisya kucenga umi wangu.”

13. Ligongo cici kupya mtima kuli kwakogoya, soni ana Baibulo jikusatukalamusya cici?

¹³ Baibulo jikusatusalila kuti tuŵambaleje kupya mtima, kuŵeceta yacipongwe, soni kulalata. (Aefeso 4:31) Ndamo syelesi, ndaŵi syejinji sikusatandisya yaciwawa. Cilamboci cangakuwona kupya mtima mpela cindu cekulungwa, nambo kukusamsakalisya Mlungu. Abale ni alongo ŵajinji acenjile ndamo syakusakalasi kuti awale umundu wasambano.—Aŵalanje Salimo 37:8-11.

14. Ana yili yakomboleka mundu jwakupya mtima kucenga nikuŵa jwakufasa?

¹⁴ Kwende tulole cisyasyo ca m’bale Hans, jwakutumicila mpela jwamkulungwa jwa mumpingo ku Austria. Jwakulondesya masengo ga acakulungwa jwa mumpingo wa m’baleju ŵatite, “Jwalakwe ali m’bale jwakufasa kwabasi.” Nambo pandanda, m’bale Hans nganaŵa m’yiyi. Paŵaliji mnyamata, ŵakolelwaga, soni ŵaliji jwakupya mtima mnope. Lisiku line ali akolelwe, ŵam’wuleje jwamkongwe jwine juŵaliji uganja wakwe. Pambesi pakwe, ŵamlamwile kuti akatame kundende kwa yaka 20. Nambo, kutama kundende nganikucenga umundu wa Hans. Pali papite ndaŵi, mamagwe ŵalinganyisye yakuti jwamkulungwa jwa mumpingo jwine akalijiganyeje Baibulo ni mwanagwawojo. Hans jwatite, “Jaliji ngondo jekulungwa kuti mbule umundu wangu wakala. Nanonyelaga mnope lilemba lya Yesaya 55:7, lyalikusati, ‘Mundu jwakusakala alece yitendo yakwe yakusakala,’ nambosoni lya 1 Akolinto 6:11, lyalikusasala ya ŵandu ŵaŵalesile ndamo syakusakala kuti, ‘Ŵane mwa jemanja mwaliji m’yiyi kala.’ Kwa yaka yejinji, Yehofa aŵele ali mkungamucisya mwakuwusimana mtima kuti mbwale umundu wasambano.” Ali akamwile ukayidi kwa yaka 17 ni hafu, Hans ŵamkopwesye. Pandaŵiji ŵaliji ali abatiswe ni kuŵa Mklistu. Jwalakwe ŵaŵecete kuti, “Ngusam’yamicila mnope Yehofa ligongo lya canasa cakwe cekulungwa soni kululuka kwakwe.”

15. Ana ŵandu ŵajinji asyoŵelele cici masiku agano, nambo ana Baibulo jikusasala yamtuli panganiji?

¹⁵ Konjecesya pa maloŵe gacipongwe, kulambusya kulisoni mbali ja umundu wakala. Masiku agano, kutila msongo, kapena kulambusya  ni cakulinga cakuti akapocela cilango cili cisyoŵe ca ŵandu ŵajinji. Nambo Yehofa ali “Mlungu jwa usyesyene.” (Sal. 31:5) M’yoyo, jwalakwe akusasaka kuti jwakutumicila jwakwe “jwalijose aŵeceteje yakuwona kwa jwine ni mjakwe,” ngaŵaga ‘kulambusyana.’ (Aef. 4:25; Akolo. 3:9) Yeleyi yikugopolela kuti tuŵeceteje yakuwona mwangajogopa kuti citutende sooni, kapena citupocele cilango.—Miy. 6:16-19.

16. Ana mpaka tutende wuli kuti tukombole kuwula umundu wakala?

¹⁶ Nganituŵa tukombwele kuwula umundu wakala mwamacili getu. Ŵandu ŵatwakolasile munganiji ŵatesile mtawu mnope kuti akombole kuleka ndamo syawo syakusakala. Kuti akombole, ŵakundile macili ga Maloŵe ga Mlungu soni ga msimu weswela kulongolela nganisyo ni mitima jawo. (Luk. 11:13; Ahe. 4:12) M’wejisoni kuti maciliga gatukamucisyeje, tuŵalanjeje Baibulo lisiku lililyose, ni ganicisyaga yatuŵalasileyo. Tupopelejesoni mwangalecesya, kum’ŵenda Mlungu kuti atupe lunda ni macili kuti tukombole kamulicisya masengo yatuŵalasile yila. (Yos. 1:8; Sal. 119:97; 1 Ates. 5:17) Cindu cine cili kosecela misongano ja mpingo soni kusimanikwa pamisonganojo. (Ahe. 10:24, 25) Tukamulicisyejesoni masengo yosope yalikupeleka likuga mpela cakulya causimu.—Luk. 12:42.

17. Ana tucitagulilana cici mungani jakuyicisya?

¹⁷ Mungani ajino, tusiweni ndamo sine syatukusosekwa kuwula. Nambo ana kwamba kuwula ndamosi kuli kwakwanila kuti Mlungu atunonyeleje? Iyayi. Tukusosekwa sano kuwala umundu wasambano. Mungani jakuyicisya tucilijiganya ndamo syasili mbali ja umundu wasambano syatukusosekwa kuwala.