1, 2. (a) Udhedhẹ vẹ ma rẹ sae reawere riẹ enẹna? (b) Fikieme ma gbe bi ro wu uvi udhedhẹ nẹnẹ hẹ? (Rri uwoho nọ o rrọ emuhọ uzoẹme na.)

MAI kpobi ma gwọlọ yeri uzuazọ udhedhẹ nọ ma rẹ jọ ruawa ha. Eva e were omai gaga inọ Jihova ọ rẹ kẹ omai “udhedhẹ” riẹ, onọ u re ru udu kie omai vi je ru nọ ma gbẹ rọ ruawa ga hrọ họ. (Fil. 4:​6, 7) Yọ fikinọ ma roma mudhe kẹ Jihova no, u ru nọ ma be rọ “reawere udhedhẹ kugbe Ọghẹnẹ,” je wo emamọ usu kugbei.​—Rom 5:1.

² Dede na, oke nọ Ọghẹnẹ ọ te rọ kẹ omai uvi udhedhẹ u rri te he. Evaọ oke urere nana, ozighi ọ da oria kpobi fia yọ ahwo buobu a rẹ rọ orai kpodẹ hẹ. (2 Tim. 3:​1-4) O gwọlọ nọ mai Ileleikristi ma re mugba kẹ ọwọsuọ Setan jẹ whaha iwuhrẹ erue nọ ọ be wha haro. (2 Kọr. 10:​4, 5) Rekọ ẹsejọ, obọ ahwo uviuwou mai nọ a rrọ ukoko ho ọwọsuọ nọ ọ mae ga o re no ze. Ahwo uviuwou mai jọ a rẹ sai se omai ẹkoko fiki eware nọ ma rọwo, vuẹ omai nọ ma be wha ohẹriẹ fihọ uviuwou na, hayo vuẹ omai nọ ma gbe no ukoko na ha a te siọ omai. Ẹvẹ u fo nọ ma re rri ọwọsuọ nọ ọ rẹ sai no uviuwou mai ze? Ẹvẹ  ma sai ro thihakọ ebẹbẹ nọ e rẹ sai noi ze?

3, 4. (a) Eme iwuhrẹ Jesu e rẹ sae wha ze? (b) Oke vẹ o rẹ mae rọ bẹ re ohwo o kru ẹgbakiete riẹ?

³ Jesu ọ riẹ nọ iwuhrẹ riẹ i ti fi ohẹriẹ họ udevie ahwo, yọ o te gwọlọ nọ ilele riẹ a re wo udu re a sai mugba kẹ ọwọsuọ. Ọwọsuọ otiọna ọ rẹ sai kpomahọ udhedhẹ nọ o rrọ uviuwou. Jesu ọ ta nọ: “Wha du roro ho inọ mẹ nyaze ti fi udhedhẹ họ otọakpọ na; orọnikọ udhedhẹ hẹ, rekọ ọgbọdọ. Mẹ nyaze ti fi ohẹriẹ họ udevie ọmọ avọ ọsẹ riẹ, udevie ọmọtẹ avọ oni riẹ, gbe udevie aye uwou-orọo avọ oniọrọo riẹ. Evaọ uzẹme, ewegrẹ ohwo a te jọ ahwo uwou obọriẹ.”​—Mat. 10:​34-36.

⁴ Nọ Jesu ọ ta nọ “Wha du roro ho inọ mẹ nyaze ti fi udhedhẹ họ otọakpọ na,” ọ jẹ gwọlọ fiobọhọ kẹ ahwo nọ a jẹ gaviezọ kẹe roro kpahe oware nọ o rẹ sai noi ze nọ a te zihe ruọ ilele riẹ. Iwuhrẹ riẹ e rẹ sai fi ohẹriẹ họ udevie ahwo. Avro ọ riẹ hẹ, uzẹme Uvie na Jesu ọ nyaze ti whowho kẹ ahwo, orọnikọ ọ nyaze ti fi ohẹriẹ họ udevie ahwo ho. (Jọn 18:37) Rekọ nọ ahwo uviuwou ohwo gbe egbẹnyusu ekpekpe riẹ a gbẹ rọwo iwuhrẹ uzẹme na ha, o rẹ sae jọ bẹbẹ re ohwo na o kru ẹgbakiete riẹ.

5. Ebẹbẹ jọ vẹ ilele Jesu a rẹriẹ ovao dhe no?

⁵ Jesu o dhesẹ nọ ọwọsuọ ahwo uviuwou o te jọ usu ebẹbẹ nọ ilele riẹ a ti thihakọ rai. (Mat. 10:38) Re ilele Jesu a sai kru ẹgbakiete rai, a thihakọ ẹkoko nọ a se rai gbe ahwo uviuwou rai nọ e se rai. Ghele na, erere nọ o te rai no o vrẹ eware nọ i vru mi ai.​—Se Mak 10:​29, 30.

6. Eme ma rẹ kareghẹhọ nọ ahwo uviuwou mai a tẹ be gwọlọ whaha omai egagọ Jihova?

⁶ O tẹ make rọnọ ahwo uviuwou mai a be gwọlọ whaha omai egagọ Jihova, ma re gbe you rai, rekọ ma rẹ kareghẹhọ nọ Jihova avọ Jesu ma rẹ mai you. (Mat. 10:37) Ma rẹ jẹ riẹ nọ Setan ọ te gwọlọ rọ usu okpekpe nọ ma wo kugbe ahwo uviuwou mai dawo omai re ma gbẹ sai kru ẹgbakiete mai hi. Joma ta kpahe idhere jọ nọ ahwo uviuwou mai a sae rọ wọso omai gbe epanọ ma sai ro thihakọ rai.

7. Ẹvẹ u fo nọ inievo nọ erivẹ-orọo rai e rrọ ukoko ho a re rri uyero rai?

⁷ Ebaibol na ọ ta nọ ahwo nọ a rọo a ti “wo uye evaọ oma rai.” (1 Kọr. 7:28) Otẹrọnọ ọzae hayo aye ra ọ rrọ ukoko ho, o rẹ sai ru nọ ebẹbẹ nọ e rẹ romavia evaọ orọo ra i re ro bu vi epanọ u fo, onọ o rẹ wha awaọruọ ze. Ghele na, u wuzou gaga re who rri uyero ra epanọ Jihova o rri rie. Fikinọ ọrivẹ-orọo ra ọ rrọ ukoko enẹna ha, yọ ẹjiroro nọ whọ rẹ rọ hẹriẹ hayo fa orọo ra ha. (1 Kọr. 7:​12-16) Dede nọ ọzae nọ ọ rrọ ukoko ho ọ rẹ sae karo evaọ eware nọ i wobọ kugbe egagọ Ọghẹnẹ hẹ, o gwọlọ nọ aye na ọ rẹ kẹe adhẹẹ keme ọye o wuzou uviuwou na. Epọvo na re, nọ aye ọ gbẹ make rrọ ukoko ho, o gwọlọ nọ ọzae na o re you rie nevaze je tete iei.​—Ẹf. 5:​22, 23, 28, 29.

8. Onọ vẹ whọ rẹ sae nọ omara nọ ọrivẹ-orọo ra ọ tẹ be whaha owhẹ inọ who ru te epanọ whọ gwọlọ họ evaọ egagọ Ọghẹnẹ?

⁸ Kọ eme who re ru nọ ọrivẹ-orọo ra ọ tẹ be whaha owhẹ eware jọ evaọ egagọ Ọghẹnẹ? Wọhọ oriruo, ọzae oniọvo-ọmọtẹ jọ ọ vuẹ riẹ nọ edẹ jọ ọvo o re kpohọ usiuwoma evaọ oka na. Whọ tẹ rẹriẹ ovao dhe ẹbẹbẹ otiọye, nọ omara nọ: ‘Kọ ọzae mẹ ọ be whaha omẹ nọ mẹ siọ  Ọghẹnẹ ba ẹgọ? Otẹrọnọ ere o rrọ họ, kọ mẹ sai ru oware nọ ọ ta na?’ Whọ tẹ be hai roro te ziezi, o rẹ sai fiobọhọ kẹ owhẹ whaha oghẹrẹ ebẹbẹ jọ evaọ orọo ra.​—Fil. 4:5.

9. Ẹvẹ esẹgbini a sai ro wuhrẹ emọ rai re a yoẹme kẹ ọsẹ hayo oni rai nọ ọ rrọ ukoko ho?

⁹ O rẹ sae jọ bẹbẹ kẹ oniọvo nọ ọrivẹ-orọo riẹ ọ rrọ ukoko ho re ọ yọrọ emọ riẹ ziezi. Wọhọ oriruo, o gwọlọ nọ o re wuhrẹ emọ na re a yoẹme kẹ uzi Ọghẹnẹ nọ o ta nọ: “Wha yoẹme kẹ esẹgbini rai.” (Ẹf. 6:​1-3) Rekọ ẹvẹ o rẹ jọ nọ ọrivẹ-orọo ra o gbe bi fi izi Ebaibol hiruo ho? Hae rọ adhẹẹ kẹ ọrivẹ-orọo ra jẹ rọ ere fi emamọ oriruo hotọ kẹ emọ ra. Daoma tẹrovi emamọ uruemu riẹ, je dhesẹ nọ who rri rie ghaghae. Whọ ta ikpehre eme kpahe ọrivẹ-orọo ra evaọ iraro emọ ra ha. Ukpoye, ru ae riẹ nọ ohwo kpobi ọ rẹ jiroro kẹ omariẹ sọ ọ rẹ gọ Jihova. Emamọ uruemu emọ na o rẹ sai ru nọ ọsẹ hayo oni o re ro kurẹriẹ ziọ ukoko na.

10. Ẹvẹ esẹgbini Ileleikristi a sai ro wuhrẹ emọ rai uzẹme Ebaibol nọ ọrivẹ-orọo jọ ọ gbẹ rrọ ukoko ho?

¹⁰ Ẹsejọ, ọrivẹ-orọo nọ ọ rrọ ukoko ho ọ rẹ sae ta nọ emọ rai a ru ehaa jọ nọ e rọwo kugbe izi Ebaibol ho, hayo wuhrẹ ae eware nọ i no Ebaibol ze he. Ezae jọ nọ e rrọ ukoko ho a rẹ gwọlọ nọ eyae rai a rọ Ebaibol na wuhrẹ emọ rai hi. O make rrọ ere na, aye nọ ọ rrọ ukoko na ọ rẹ daoma re o wuhrẹ emọ riẹ uzẹme Ebaibol na. (Iruẹru 16:1; 2 Tim. 3:​14, 15) Wọhọ oriruo, ọzae nọ aye riẹ ọ rrọ ukoko na ọ rẹ sae ta nọ aye na o du wuhrẹ obe kugbe emọ rai hi hayo wha ae kpohọ ewuhrẹ hẹ. U fo re aye na o yoẹme kẹ ọzae riẹ, ghele na ọ rẹ sae gbẹ ta kpahe eware nọ ọ rọwo  kẹ emọ na oke kpobi nọ uvẹ na u te rovie, onọ u ti fiobọhọ kẹ emọ na wo emamọ uruemu jẹ riẹ Jihova ziezi. (Iruẹru 4:​19, 20) Uzẹme riẹ họ, emọ na ọvo a te jiroro kẹ omarai uwhremu na sọ a rẹ gọ Jihova.​—Izie. 30:​19, 20. *

11. Eme ọ rẹ sae wha ẹbẹbẹ fihọ udevie ohwo avọ ahwo uviuwou riẹ nọ a rrọ ukoko ho?

¹¹ Ẹsejọhọ nọ Isẹri Jihova a mu Ebaibol na họ ewuhrẹ kugbe omai obọ, ma vuẹ uviuwou mai hi. Nọ ẹrọwọ mai o muhọ ẹga no, ma te ti mu eware nọ ma bi wuhrẹ na họ ẹta kẹ ae. (Mak 8:38) Otẹrọnọ ẹrọwọ ra ọ wha ẹbẹbẹ fihọ udevie ra avọ ahwo uviuwou ra, roro kpahe eware jọ nọ whọ rẹ sai ru kpahe ebẹbẹ itieye, re whọ sai kru ẹgbakiete ra.

12. Fikieme ahwo uviuwou mai nọ a rrọ ukoko ho a sae rọ wọso omai, kọ ẹvẹ ma sai ro dhesẹ ororokẹ kẹ ai?

¹² Wo ororokẹ rọkẹ ahwo uviuwou ra nọ a rrọ ukoko ho. Nọ eva e be were omai nọ ma duku uzẹme Ebaibol no na, ahwo uviuwou mai a rẹ sai roro nọ a viẹ omai họ no hayo ma kuomagbe ukoko ebi jọ no. A rẹ sai roro nọ ma gbe you rai hi keme ma gbe bi lele ai ru ehaa sa-sa nọ a bi ru hu. A sai tube roro nọ onana u ti kpomahọ uzuazọ mai evaọ obaro yoyoma. Ma sai dhesẹ ororokẹ nọ ma tẹ daoma wo otoriẹ oware nọ a bi ro roro ere, jẹ gaviezọ kẹ ae nọ a tẹ be vuẹ omai oware nọ onana o be rọ kẹ ae uye. (Itẹ 20:5) Pọl ukọ na ọ daoma wo otoriẹ “oghẹrẹ ahwo kpobi” re ọ sae ta usiuwoma kẹ ai, yọ u ti fiobọhọ kẹ omai re nọ ma tẹ rọ aro kele iei.​—1 Kọr. 9:​19-23.

13. Ẹvẹ ma rẹ rọ ta ẹme kẹ ahwo uviuwou mai nọ a rrọ ukoko ho?

¹³ Ta ẹme avọ adhẹẹ. Ebaibol na ọ ta nọ: “Jọ eme rai e hae jọ wowou ẹsikpobi.” (Kọl. 4:6) Ma rẹ sae lẹ se Jihova re ọ kẹ omai ẹzi ọfuafo riẹ re u fiobọhọ kẹ omai dhesẹ ubi ẹzi na nọ ma tẹ be ta ẹme kẹ ahwo uviuwou mai. U du fo ho re ma hai lele ai vravro kpahe iwuhrẹ erue rai kpobi. A tẹ ta ẹme jọ hayo ru omai oware jọ nọ o da omai gaga, joma rọ aro kele oriruo ikọ Jesu. Pọl o kere nọ: “Nọ ahwo a tẹ la omai eka, ma re ru oware nọ o rẹ wha oghale se ai; nọ a te bi kpokpo omai, ma re thihakọ avọ odiri; nọ a tẹ raha odẹ mai, ma rẹ kpahe ẹme wolẹ.”​—1 Kọr. 4:​12, 13.

14. Erere vẹ o re noi ze nọ ma te dhesẹ emamọ uruemu?

¹⁴ Dhesẹ emamọ uruemu. Ẹme nọ ma rẹ ta avọ adhẹẹ kẹ ahwo uviuwou nọ a be wọso omai u re fiobọhọ, rekọ emamọ uruemu nọ ma re dhesẹ o mai wuzou. (Se 1 Pita 3:​1, 2, 16.) Rọ uzuazọ uyero ra dhesẹ kẹ ahwo ra nọ Isẹri Jihova a bi wo evawere evaọ orọo rai, yọrọ emọ rai ziezi, a rrọ fuafo evaọ uruemu gbe ugboma, je bi yeri uzuazọ evawere. O tẹ make rọnọ ahwo uviuwou mai a kurẹriẹ hẹ, eva e rẹ were omai ghele inọ ma bi ru eva were Jihova.

15. Ẹvẹ ma sae rọ ma omaa kpahe iyero nọ e rẹ wha ẹbẹbẹ ze?

¹⁵ Ma omaa kpahe obaro. Roro kpahe iyero jọ nọ e rẹ sae wha ẹbẹbẹ ze, jẹ daoma riẹ oware nọ who ti ru nọ e tẹ romavia. (Itẹ 12:​16, 23) Oniọvo-ọmọtẹ jọ nọ ọ be rria obọ Australia ọ ta nọ: “Ukoko na o were ọsẹ ọzae mẹ vievie he. Fikiere taure ma te ti weze bru ei, mẹ avọ ọzae mẹ ma rẹ kake lẹ se Jihova re o fiobọhọ kẹ omai riẹ epanọ ma sae rọ ta ẹme kẹe wowolẹ nọ ọ tẹ make ta ekpehre ẹme kẹ omai. Yọ ma rẹ daoma ruẹrẹ izoẹme jọ fihọ nọ ma sai ro lele iei jiroro. Ma re fi  oke nọ ma te rria te họ, re ma sae whaha ẹme nọ ma rẹ ta thethei nọ o rẹ sai su kpohọ avro kpahe egagọ.”

16. Eme whọ rẹ kareghẹhọ nọ udu u te bi brukpe owhẹ fikinọ eva ra e be were ahwo uviuwou ra ha?

¹⁶ Uzẹme riẹ họ, o lọhọ re whọ sae whaha ebẹbẹ kpobi nọ i re no obọ ahwo uviuwou ra nọ a rrọ ukoko ho ze he. Udu o rẹ sai brukpe owhẹ nọ whẹ avọ ahwo uviuwou ra wha te bi wo ebẹbẹ keme who you rai yọ whọ gwọlọ ru eva were ae. Otẹrọnọ ere o rrọ owhẹ oma, kareghẹhọ nọ usu ra kugbe Jihova whọ rẹ rọ karo kẹ uyoyou nọ who wo kẹ uviuwou ra. Ẹrọwọ ra o gbe whrehe he, o rẹ sai ru ahwo uviuwou ra riẹ nọ izi Ebaibol i wuzou kẹ owhẹ vi oware ofa kpobi. Oghẹrẹ kpobi nọ o rrọ kẹhẹ, riẹ nọ whọ rẹ sae gba amọfa họ rọwo uzẹme na ha. Ukpoye, ru re a jọ uzuazọ ra ruẹ nọ ma te ru lele izi Jihova o rẹ wha ewoma se omai. Jihova o rovie uvẹ na fihọ kẹ ohwo kpobi re ọ salọ sọ ọ rẹ gọe hayo ọ rẹ gọe he.​—Aiz. 48:​17, 18.

17, 18. Eme o rẹ sai fiobọhọ kẹ owhẹ thihakọ nọ a te si ohwo uviuwou ra jọ no ukoko?

¹⁷ Nọ a te si ohwo uviuwou mai jọ no ukoko hayo nọ ọyeọvo o te no ukoko, o rẹ da te onwa. Ẹvẹ whọ sai ro thihakọ edada yena?

¹⁸ Ruabọhọ iruẹru egagọ Jihova. Hai se Ebaibol na kẹse kẹse, ruẹrẹ oma kpahe kẹ ewuhrẹ jẹ hai kpohọ ewuhrẹ ẹsikpobi, hai kpohọ usiuwoma, jẹ hae lẹ re Jihova ọ kẹ owhẹ ẹgba nọ who re ro thihakọ. (Jud 20, 21) Kinọ eware nana kpobi e gbẹ be bọ owhẹ ga ha? Jọ oma o rrọ owhẹ hẹ! Whọ tẹ ruabọhọ iruẹru egagọ Ọghẹnẹ, nọ oke o be nyaharo na udu u ti kie owhẹ vi. Roro kpahe oriruo odibo Jihova nọ o kere Olezi avọ 73 na. U wo oke jọ nọ o ro wo eriwo ọthọthọ evaọ egagọ Jihova yọ onana o jẹ kẹe uye gaga, rekọ egagọ Ọghẹnẹ nọ ọ roma kẹ i fiobọhọ kẹe kpọ eriwo riẹ vi. (Ol. 73:16, 17) Whọ tẹ ruabọhọ egagọ Ọghẹnẹ u ti fiobọhọ kẹ owhẹ ru epọvo na re.

19. Ẹvẹ whọ sai ro dhesẹ nọ who bi ru lele ọkpọvio Jihova nọ a te si ohwo no ukoko?

¹⁹ Ru lele ọkpọvio Jihova. Ọruẹrẹfihotọ nọ a re ro si ohwo no ukoko o rẹ sai fiobọhọ kẹ ohwo nọ o ru thọ na gbe amọfa, dede nọ o rẹ da gaga evaọ oke ọsosuọ. (Se Ahwo Hibru 12:11.) Wọhọ oriruo, Jihova ọ ta nọ ma “siọ usu ba ẹnya kugbe” erahaizi nọ e rọwo kurẹriẹ hẹ. (1 Kọr. 5:​11-13) Ghele epanọ o be da omai te kẹhẹ, ma rẹ whaha usu kpobi nọ ma rẹ nya kugbe ohwo uviuwou mai nọ a si no ukoko, makọ evaọ ifonu, ileta, gbe uwou nọ ma rẹ rọ ifonu hayo itanẹte vi sei.

20. Eme ma re gbe rẹro riẹ?

²⁰ Gbe wo irẹro. Uyoyou u re “rẹro eware kpobi,” u re ru nọ ma re ro rẹro nọ ahwo nọ a no ukoko na no a ti zihe ze. (1 Kọr. 13:7) Who te muẹrohọ nọ ohwo uviuwou ra jọ nọ a si no ukoko o bi bruoma kpiroro, whọ sae lẹ se Jihova re ọ kẹe ẹgba nọ ọ rẹ sae rọ jẹ uzizie Jihova rehọ, nọ ọ ta nọ: “Kurẹriẹ bru omẹ ze.”​—Aiz. 44:22.

21. Eme who re ru otẹrọnọ ohẹriẹ o rrọ uviuwou ra fikinọ whọ rrọ ukoko na?

²¹ Jesu ọ ta nọ ma te you ohwo-akpọ jọ vi ọyomariẹ, kiyọ ma rri te ohwo nọ ọ rẹ jọ olele riẹ hẹ. Ghele na, o wo imuẹro nọ ilele riẹ a ti wo udu nọ a ti ro kru ẹgbakiete rai ghelọ ọwọsuọ uviuwou. Otẹrọnọ ukoko na nọ whọ rrọ u fi “ọgbọdọ” hayo ohẹriẹ họ uviuwou ra no, fievahọ Jihova nọ o ti fiobọhọ kẹ owhẹ thihakọ ẹbẹbẹ na. (Aiz. 41:​10, 13) Jọ u mu owhẹ ẹro nọ eva ra e be were Jihova avọ Jesu yọ a te ghale owhẹ fiki ẹrọwọ ra.