1, 2. 1) ¿Baʼax jeetsʼelil jeʼel u páajtal u yantaltoʼon teʼ kʼiinoʼobaʼ? 2) ¿Baʼaxten maʼ tu páajtal u yantaltoʼon jeetsʼelil tu chúukaʼanil? (Ilawil le foto yaan tu káajbal le xookaʼ.)

 TULÁAKLOʼON k-kʼáat kuxtal ich jeetsʼelil yéetel mix baʼal ka u beet k-chiʼichnaktal. Toʼoneʼ kiʼimak k-óol, tumen Jéeobaeʼ ku tsʼáaiktoʼon le jeetsʼelil yaantiʼoʼ. Le jeetsʼelilaʼ ku yáantik k-puksiʼikʼal utiaʼal maʼ u chʼíikil tuukul tiʼ baʼaloʼob jeʼel u chiʼichnakkúuntikoʼoneʼ (Fili. 4:6, 7). Tsʼoʼoleʼ tumen tsʼoʼok k-kʼubik k-kuxtal tiʼ Jéeobaeʼ, yaantoʼon jeetsʼelil tu yéetel, tumen ku páajtal k-bisikba tu yéetel (Rom. 5:1).

² Baʼaleʼ maʼ kʼuchuk u kʼiinil u tsʼáaik Dios jeetsʼelil jach tu chúukaʼaniliʼ. Kuxaʼanoʼon tu tsʼook kʼiinoʼob, le oʼolal jach talam le kuxtalaʼ yéetel kuxaʼanoʼon ich kʼasaʼan máakoʼob (2 Tim. 3:1-4). Tsʼoʼoleʼ le máaxoʼob meyajtik Diosoʼ táan u baʼateloʼob tu contra Satanás bey xan tu contra le baʼaloʼob maʼ jaajtak ku kaʼansikoʼ (2 Cor. 10:4, 5). Baʼaleʼ le baʼax maas beetik k-chiʼichnaktaloʼ k-láakʼtsiloʼob maʼatech u meyajtikoʼob Jéeoba. Maʼ xaaneʼ yanoʼobeʼ ku pʼaʼastikoʼonoʼob yoʼolal baʼaxoʼob k-creertik wa ku yaʼalikoʼob táan k-jatsik  le familiaoʼ. Maʼ xaaneʼ jeʼel tak u yaʼalikoʼob bey maʼ u láakʼoʼonoʼobeʼ. ¿Baʼax unaj k-ojéeltik yoʼolal le chʼaʼpachtajil ku yantal ichil k-láakʼtsiloʼoboʼ? ¿Baʼax unaj k-beetik wa k-chʼaʼpachtaʼal tumen k-láakʼtsiloʼob?

3, 4. 1) ¿Baʼax jeʼel u yúuchul tiʼ le máaxoʼob kun tsaypachtik Jesusoʼ? 2) ¿Baʼax beetik u maas talamtal u tsaypachtaʼal Jesús?

³ Jesuseʼ u yojel le baʼaxoʼob tu kaʼansoʼ yaan u beetik u jatskuba le máakoʼoboʼ yéetel maʼ unaj u sajaktal u disipuloʼob ken joʼopʼok u chʼaʼpachtaʼaloʼobiʼ. Lelaʼ jeʼel u luʼsik le jeetsʼelil tiʼ le familiaʼoboʼ. Jesuseʼ tu yaʼalaj: «Maʼ a tuklikeʼex wa taalen in taas jeetsʼelil way luʼumeʼ; maʼ taalen in taas jeetsʼeliliʼ, baʼaxeʼ taalen in beet u yantal baʼatelil. Tumen taalen in beet u jatskuba le máakoʼoboʼ; le hijotsiloʼ yaan u bin tu contra u papá, le hijatsiloʼ tu contra u maama, yéetel le x-ilibtsiloʼ tu contra u suegra. U jaajileʼ tu yotoch máakeʼ tiʼ kun antal u enemigoʼobiʼ» (Mat. 10:34-36).

⁴ ¿Baʼaxten tu yaʼalaj Jesús: «Maʼ a tuklikeʼex wa taalen in taas jeetsʼelil»? Tumen u kʼáat ka u yil máak baʼaxoʼob ken u aktáant wa ku joʼopʼol u tsaypachtik. U jaajileʼ Jesuseʼ taal u kaʼans u jaajil, maʼ u beetik u yantal jatslantáambailiʼ (Juan 18:37). Baʼaleʼ le baʼax tu yaʼaloʼ jeʼel u yúuchleʼ. Le oʼolal tu yaʼaleʼ yaan kʼiineʼ maʼ chéen chʼaʼabil kun beetbil baʼax tu kaʼansiʼ, maases wa maʼ tu kʼaʼamal u jaajil tumen u amigoʼob máak wa u láakʼtsiloʼob.

5. ¿Baʼaxoʼob tsʼoʼok u aktáantik le máaxoʼob tsaypachtik Jesusoʼ?

⁵ Jesuseʼ tu yaʼalaj tiʼ u disipuloʼobeʼ yaan u muʼyajoʼob, tumen yaan u chʼaʼpachtaʼaloʼob tumen u láakʼtsiloʼob (Mat. 10:38). Utiaʼal u páajtal u tsaypachtikoʼob Cristoeʼ, ku chúukpajal u yóoloʼob ken pʼaʼastaʼakoʼob yéetel ken pʼektaʼakoʼob tumen u láakʼtsiloʼob. Baʼaleʼ ku kʼamkoʼob u maas yaʼabil tiʼ le ku peʼertikoʼoboʼ (xok Marcos 10:29, 30).

6. ¿Baʼax unaj u kʼaʼajaltoʼon wa k-pʼektaʼal tumen k-láakʼtsiloʼob ikil k-meyajtik Jéeoba?

⁶ Wa k-pʼektaʼal tumen k-láakʼtsiloʼob ikil k-meyajtik Jéeobaeʼ, maʼ unaj u xuʼulul k-yaabiltikoʼobiʼ. Kex beyoʼ maʼ unaj k-tuʼubsikeʼ maas unaj k-yaabiltik Dios yéetel Cristo (Mat. 10:37). Maʼ unaj k-tuʼubsik xaneʼ, Satanaseʼ ku meyajtiʼ le yaabilaj k-uʼuyik yoʼolal k-láakʼtsiloʼob utiaʼal maʼ k-beetik le baʼax ku yaʼalik Jéeobaoʼ. Koʼoneʼex ilik baʼaxoʼob jeʼel u yúuchleʼ yéetel bix jeʼel u aktáantaʼaleʼ.

7. ¿Baʼax maʼ unaj u tuʼubul tiʼ máax maʼatech u meyajtaʼal Dios tumen u núupiʼ?

⁷ Le Bibliaoʼ ku yaʼalikeʼ le máaxoʼob ku tsʼoʼokol u beeloʼoboʼ «yaan u yantaltiʼob yaʼab problemas» (1 Cor. 7:28). Tsʼoʼoleʼ wa maʼ j-Jaajkunaj u núup máakeʼ, maas ku yantal talamil ichiloʼob. Kex beyoʼ, maʼ unaj u tuʼubultoʼon bix yaniloʼon tu táan Diosiʼ. Wa u núup máak maʼ u kʼáat u meyajt Jéeobaeʼ, maʼ u kʼáat u yaʼal wa jeʼel u páajtal u pʼatkubaʼob wa u divorciarkubaʼobeʼ (1 Cor. 7:12-16). Le atantsil meyajtik Diosoʼ unaj u yeʼesik tsiikil tiʼ u yíicham kex maʼ tu yáantaʼal u meyajt Dios. Le íichamtsil meyajtik Dios xanoʼ kʼaʼabéet u yaabiltik u yatan yéetel u kanáantik kex maʼatech u meyajtik Jéeoba (Efe. 5:22, 23, 28, 29).

8. ¿Baʼax unaj k-tuklik wa ku yaʼalik k-núup jach yaʼab tiempo k-peʼertik ikil k-meyajtik Jéeoba?

⁸ ¿Baʼax unaj k-beetik wa k-núupeʼ ku joʼopʼol u yaʼalik jach yaʼab tiempo k-peʼertik ikil k-meyajtik Dios? Maʼ xaaneʼ le íichamtsiloʼ jeʼel u yaʼalik tiʼ u yatan ka jóokʼok kʼaʼaytaj chéen wa baʼax kʼiin ichil le semanaoʼ. Wa ka úuchuktoʼon beyaʼ, maʼalob ka k-tukle: «¿Táan wa u yaʼalikten in núup ka in xul in meyajtik Jéeoba? Wa maʼatecheʼ, unaj in beetik le baʼax ku yaʼalikoʼ». U beetik máak beyaʼ jeʼel u yáantaj utiaʼal maʼ u yantal talamiloʼobeʼ (Fili. 4:5).

9. ¿Bix jeʼel u yáantik u paalal le máax meyajtik Dios utiaʼal ka eʼesaʼak tsiikil tiʼ u núup maʼ j-Jaajkunajeʼ?

 ⁹ Wa u núup máak maʼatech u meyajtik Jéeobaeʼ, jach ku talamtal xan u líiʼsaʼal le paalaloʼoboʼ. Kʼaʼabéet u kaʼansaʼaltiʼob u kʼaʼabéetil u yuʼubikoʼob u tʼaan u taataʼob yéetel u yeʼeskoʼob tsiikil tiʼob, jeʼex u yaʼalik le Bibliaoʼ (Efe. 6:1-3). Chéen baʼaleʼ, ¿kux túun wa u núup máak maʼatech u beetik le baʼax ku yaʼalik le Bibliaoʼ? Kex beyoʼ kʼaʼabéet u yeʼesaʼal tsiikil tiʼ. Unaj u maas beetaʼal u cuentail le baʼaloʼob maʼalobtak ku beetkoʼ yéetel u tsʼaʼabal u diosboʼotikil tiʼ. Le máax meyajtik Jéeobaoʼ maʼ unaj u yaʼalik baʼaloʼob maʼ maʼalobtak tu contra u núup tu táan u paalaliʼ. Baʼaxeʼ unaj u tsoliktiʼob cada juntúul máak kun yéeyik wa yaan u meyajtik Dios wa maʼ. Le baʼaxoʼob maʼalobtak ku beetik le paalaloʼoboʼ jeʼel u yáantik u núup máak utiaʼal ka taakchajak u kaanbal tiʼ Jéeobaeʼ.

10. ¿Bix jeʼel u yáantik u paalal juntúul sukuʼun wa kiik maʼ j-Jaajkunaj u núupeʼ?

¹⁰ Maʼ xaaneʼ le íichamtsil wa atantsil maʼatech u meyajtik Jéeobaoʼ u kʼáat ka táakpajak u paalal tiʼ kʼiinbesajoʼob ku bin tu contra le baʼax ku yaʼalik le Bibliaoʼ wa ka u kanoʼob baʼax ku kaʼansik uláakʼ religionoʼob. Yaan íichamtsil maʼ j-Jaajkunajeʼ jeʼel u yaʼalik tiʼ u yatan maʼ u kaʼansik tiʼ u paalal le baʼaxoʼob ku yaʼalik le Bibliaoʼ. Kex beyoʼ, le atantsiloʼ unaj u yilik u beetik tuláakal le ku páajtal utiaʼal u kaʼansik tiʼ u paalal le baʼaxoʼob ku yaʼalik le Bibliaoʼ (Hech. 16:1; 2 Tim. 3:14, 15). Maʼ xaaneʼ maʼ tu chaʼabal u tsʼáaik xook tiʼ u mejen paalal yéetel le Bibliaoʼ wa u biskoʼob muchʼtáambal. Kex le kiik yaan u beetik le baʼax ku yaʼalik u yíichamoʼ, letiʼeʼ jeʼel u páajtal u tsoliktiʼob baʼaxoʼob ku creertik ken yanak u súutukileʼ. Bey jeʼel u yáantkoʼob u kʼaj óoltoʼob Jéeoba bey xan baʼax ku yaʼalikoʼ (Hech. 4:19, 20). Ken máanak kʼiineʼ,  letiʼobeʼ yaan u chʼaʼtuklikoʼob wa yaan u meyajtikoʼob Jéeoba wa maʼ (Deu. 30:19, 20). *

11. ¿Baʼax jeʼel u taasiktoʼon talamil yéetel k-láakʼtsiloʼob maʼatech u meyajtikoʼob Dioseʼ?

¹¹ Ka káaj k-xokik le Biblia yéetel u j-jaajkunajoʼob Jéeobaoʼ, maʼ xaaneʼ maʼ t-aʼalaj mix baʼal tiʼ k-láakʼtsiloʼobiʼ. Baʼaleʼ jeʼex úuchik u bin u muʼukʼaʼantal k-fejeʼ, t-tsʼáaj cuenta maʼ unaj k-sajaktal k-aʼaltiʼob le baʼaxoʼob k-creertikoʼ (Mar. 8:38). Wa tsʼoʼok u joʼopʼol u yantaltoʼon talamil tu yéeteloʼob ikil k-meyajtik Jéeobaeʼ, ¿baʼax unaj k-beetik utiaʼal u kaʼa antaltoʼon jeetsʼelil tu yéeteloʼob yéetel maʼ u xuʼulul k-meyajtik Jéeoba? Koʼoneʼex ilik jujunpʼéeliʼ.

12. ¿Baʼaxten jeʼel k-pʼektaʼal tumen jujuntúul k-láakʼtsiloʼob ken káajak k-meyajtik Dioseʼ, yéetel baʼax jeʼel u páajtal k-beetkeʼ?

¹² Unaj k-ilik k-naʼatik baʼax ku tukultik k-láakʼtsiloʼob maʼ j-Jaajkunajoʼobiʼ. U jaajileʼ jach kiʼimak k-óol k-kanik le baʼaxoʼob ku kaʼansik le Bibliaoʼ. Baʼaleʼ maʼ xaaneʼ k-láakʼtsiloʼobeʼ jeʼel u tuklikoʼob chéen táan k-tuʼusleʼ wa chéen junpʼéel sectaʼon. Maʼ xaaneʼ jeʼel u tuklikoʼob tsʼoʼok u xuʼulul k-yaabiltikoʼob tumen maʼatech k-táakpajal teʼ kʼiinbesajoʼob ku beetkoʼoboʼ. Maʼ xaaneʼ saajkoʼob k-castigartaʼal tumen Dios ken kíimkoʼon. Kʼaʼabéet k-ilik k-naʼatik baʼax ku tuklikoʼob, le oʼolal unaj k-uʼuyik baʼax ku yaʼalikoʼob utiaʼal k-ojéeltik baʼax chiʼichnakkúuntikoʼob (Pro. 20:5). Maʼalob ka k-beet jeʼex tu beetil apóstol Pabloeʼ, letiʼeʼ ku yilik u naʼatik kaʼach «tuláakal u jejeláasil máakoʼob», tumen letiʼe baʼax áantik utiaʼal u páajtal u kʼaʼaytiktiʼob le maʼalob péektsiloʼ. Wa k-beetik beyoʼ yaan u páajtal k-tsikbaltik tiʼ k-láakʼtsiloʼob le baʼaxoʼob k-creertikoʼ (1 Cor. 9:19-23).

13. ¿Bix unaj k-tʼaan yéetel k-láakʼtsiloʼob?

¹³ Maʼ k-baʼateltʼaan. Le Bibliaoʼ ku yaʼalik: «Tʼaanakeʼex mantatsʼ yéetel utsil» (Col. 4:6). Unaj k-kʼáatik tiʼ Jéeoba ka u yáantoʼon yéetel u kiliʼich muukʼ utiaʼal u páajtal k-tsikbal yéetel k-láakʼtsiloʼob yéetel jeetsʼelil bey xan yéetel utsil. Maʼ unaj k-baʼateltʼaan yoʼolal baʼaxoʼob k-creertikiʼ. Wa ku yaʼalikoʼobtoʼon baʼal bey xan wa ku beetik u kʼasaʼaniloʼob toʼoneʼ, unaj k-beetik jeʼex le apostoloʼoboʼ. Pabloeʼ tu yaʼalaj: «Le kéen poʼochʼkoʼon tumen le máakoʼoboʼ k-bendecirkoʼob, le kéen chʼaʼpachtaʼakoʼoneʼ ku chúukpajal k-óol k-muʼyajte, le kéen aʼalaʼak baʼaloʼob maʼ jaajtak t-contraeʼ k-núukik yéetel utsil» (1 Cor. 4:12, 13).

14. ¿Baʼax utsiloʼob ku taasik k-beetik le baʼax k-kanikoʼ?

¹⁴ Unaj k-beetik baʼax maʼalob. Kex jeʼel u yáantaj maʼ k-baʼateltʼaan yéetel k-láakʼtsiloʼobeʼ, jach jeʼel u yáantaj xan k-beetik le baʼax k-kanikoʼ (xok 1 Pedro 3:1, 2, 16). Wa k-beetik baʼax maʼalobeʼ yaan u yilaʼal u j-jaajkunajoʼob Jéeobaeʼ ku yantal kiʼimak óolal ichil u familiaʼob, ku kanáantik u paalaloʼob yéetel ku biskoʼob junpʼéel toj kuxtal. Kex maʼ u meyajtaʼal Jéeoba tumen k-láakʼtsiloʼobeʼ, ku kiʼimaktal k-óol k-ojéeltik táan k-lúubul utsil tiʼ Jéeoba ikil k-meyajtik yéetel chúukaʼan óolal.

15. ¿Baʼax unaj k-beetik utiaʼal maʼ k-baʼateltʼaan yéetel k-láakʼtsiloʼob?

¹⁵ K-tuklik baʼax jeʼel u taasik talamileʼ. Unaj k-tuklik baʼaxoʼob jeʼel u beetik k-baʼateltʼaan yéetel k-láakʼtsiloʼobeʼ yéetel baʼax unaj k-beetik utiaʼal maʼ k-ketik tiʼob (Pro. 12:16, 23). Juntúul kiik kajaʼan Australiaeʼ ku yaʼalik: «In suegroeʼ maʼatech u kʼamik le baʼax ku kaʼansik le Bibliaoʼ. Le oʼolal táanil tiʼ k-tʼanik tiʼ telefonoeʼ, teen yéetel in wíichameʼ k-kʼáatik u yáantaj Jéeoba utiaʼal maʼ k-kʼuuxil ken k-núuk baʼax ku yaʼalik. K-ilik k-tsikbal tiʼ baʼaloʼob uts tu tʼaan u yuʼubik. Tsʼoʼoleʼ utiaʼal  maʼ k-baʼateltʼaan tu yéetel yoʼolal religioneʼ, k-ilik maʼ u sen xáantal táan k-tʼaan».

16. ¿Baʼax jeʼel u yáantkoʼon wa yaan kʼiin ku yantaltoʼon junpʼéel kʼuuxilil yéetel k-láakʼtsiloʼobeʼ?

¹⁶ U jaajileʼ yaan kʼiineʼ jeʼel k-beetik u kʼuuxil k-láakʼtsiloʼob yoʼolal baʼaxoʼob k-aʼalikeʼ. Maʼ xaaneʼ lelaʼ jeʼel u beetik u yaatal k-óoleʼ, tumen k-yaabiltmoʼob yéetel maʼ k-kʼáat k-beet u kʼuuxiloʼobiʼ. Wa k-uʼuyikba beyaʼ, unaj u kʼaʼajaltoʼoneʼ kʼaʼabéet k-maas yaabiltik Jéeoba tiʼ k-láakʼtsiloʼob. Beyoʼ yaan k-áantkoʼob u tsʼáaʼob cuentaeʼ, u beetaʼal le baʼax ku yaʼalik le Bibliaoʼ jeʼel u yáantik máak u salvart u kuxtaleʼ wa maʼ. Kex beyoʼ unaj u kʼaʼajaltoʼoneʼ maʼ tu páajtal k-obligartik mix máak u meyajt Jéeoba. Chéen jeʼel u páajtal k-áantkoʼob u yiloʼob le utsiloʼob ku taasiktoʼon k-meyajtik Jéeobaoʼ. U yaabilaj Dioseʼ ku tsʼáaik xan tiʼob u páajtalil u chʼaʼtuklikoʼob wa yaan u meyajtikoʼob Dios wa maʼ (Isa. 48:17, 18).

17, 18. ¿Baʼax unaj k-beetik wa ku xuʼulul u meyajtaʼal Jéeoba tumen juntúul k-láakʼtsil?

¹⁷ Wa ku jóoʼsaʼal ichil u kaajal Jéeoba juntúul k-láakʼtsil, wa ku yaʼalik maʼ u kʼáat u seguert u meyajtik Jéeobaeʼ, jach ku yaatal k-óol. ¿Baʼax unaj k-beetik wa ka úuchuktoʼon beyoʼ?

¹⁸ Unaj k-tsʼáaik k-óol k-meyajt Jéeoba. Utiaʼal u muʼukʼaʼantal k-fejeʼ kʼaʼabéet k-xokik sáamsamal le Bibliaoʼ, kʼaʼabéet k-líiʼsikba utiaʼal le muchʼtáambaloʼoboʼ yéetel k-biniʼ, kʼaʼabéet k-jóokʼol kʼaʼaytaj yéetel k-kʼáatik u yáantaj Dios utiaʼal u chúukpajal k-óol k-meyajte (Jud. 20, 21). Baʼaleʼ ¿baʼax unaj k-beetik utiaʼal maʼ k-chʼíikil tuukul tiʼ le baʼax tu beetaj k-láakʼtsiloʼ? Maʼ u xuʼulul k-tsʼáaik k-óol k-meyajt Jéeoba. Wa k-beetik beyaʼ yaan u yáantkoʼon utiaʼal maʼ k-chʼíikil tuukul tiʼ le baʼax úuchoʼ yéetel maʼ u lúubul k-óol. Koʼoneʼex ilik le baʼax úuch tiʼ le máax tsʼíibt le Salmo 73. Letiʼeʼ chʼíik u yil chéen le baʼaxoʼob maʼ maʼalobtak ku beetaʼaloʼ, lelaʼ tu beetaj u jach chiʼichnaktal. Baʼaleʼ ka tu tsʼáaj u yóol u meyajt Jéeobaeʼ kʼexpaj bix u tuukul (Sal. 73:16, 17). Wa k-beetik beyoʼ jach jeʼel u yáantkoʼoneʼ.

19. ¿Bix jeʼel k-eʼesik k-kʼamik le castigo ku tsʼáaik Jéeobaoʼ?

¹⁹ Unaj k-kʼamik le castigo ku tsʼáaik Jéeobaoʼ. Kex tu káajbal yaj u yuʼubaʼaleʼ, ku taasik utsil tiʼ tuláakal, maases tiʼ le máax kʼebanchajoʼ (xok Hebreos 12:11). Jéeobaeʼ ku yaʼaliktoʼon ka xuʼuluk k-bisikba yéetel máaxoʼob ku lúubloʼob tiʼ nojoch kʼeban yéetel maʼatech u arrepentiroʼob (1 Cor. 5:11-13). Kex yaj t-óoleʼ, wa maʼ kʼaʼabéeteʼ maʼ unaj k-tʼaan tu yéetel tiʼ telefonoiʼ, k-túuxtik mensaje tiʼ, mix k-túuxtik carta wa correo tiʼ jeʼel baʼaxak red socialileʼ.

20. ¿Baʼax maʼ unaj u xuʼulul k-tsʼíiboltikiʼ?

²⁰ K-tsʼíiboltik u kʼuchul u kʼiinil u suut. Le yaabilajoʼ tuláakal baʼax ku páaʼtik, le oʼolal k-tsʼíiboltik u kʼuchul u kʼiinil u suut yiknal Jéeoba le máaxoʼob náachchajaʼanoʼob tiʼoʼ (1 Cor. 13:7). Wa k-ilik táan u kʼexik u kuxtal juntúul k-láakʼtsileʼ, jeʼel u páajtal k-kʼáatik tiʼ Jéeoba ka áantaʼak tumen le Biblia utiaʼal ka u kʼam le invitacionaʼ: «Suunen tin wiknal» (Isa. 44:22).

21. ¿Baʼax unaj k-beetik wa u jatsmuba k-familia ikil k-tsaypachtik Jesús?

²¹ Jesuseʼ tu yaʼaleʼ kʼaʼabéet k-maas yaabiltik letiʼ tiʼ jeʼel máaxakeʼ. Letiʼeʼ u yojel u disipuloʼobeʼ yaan u chúukpajal u yóoloʼob u beetoʼob baʼax unaj kex ka chʼaʼpachtaʼakoʼob tumen u láakʼtsiloʼob. Wa u jatsmuba k-familia ikil k-tsaypachtik Jesuseʼ, unaj k-kʼáatik u yáantaj Jéeoba utiaʼal k-aktáantik (Isa. 41:10, 13). Maʼ unaj u tuʼubultoʼoneʼ Jéeoba yéetel Jesuseʼ kiʼimak u yóoloʼob yoʼolal baʼax k-beetik, le oʼolal yaan u tsʼáaikoʼobtoʼon yaʼab utsiloʼob. ¿Máasaʼ jach ku kiʼimakkúuntik k-óol k-ojéeltik lelaʼ?