1-3. (a) O njika bete̱medi tumba la Yehova di tano̱ ponda Sakaria a botedino̱ langwa bedinge̱ e? (b) Ońola nje Yehova a baise̱no̱ tumba lao ná ‘di timbe na mo̱’ e?

 M’BO̱M ma kalati mu mapumwe̱, muto ba kwesane̱no̱ o esanja, na bito baba ngo̱ e tano̱ e wungea o mapupulan, bena ba ta ba be̱ne̱ mapupulan ka muloe̱​—man me̱ne̱ me nde byemban be maso̱be̱ o kalat’a Sakaria. (Sak. 5:1, 7-9) Ońola nje Yehova a bolino̱ muto̱ped’ao ńa mudī man me̱ne̱ ma ngińa e? O njika bete̱medi Bonaisrael ba tano̱ o mi mińa e? Njika janda me̱ne̱ ma kalat’a Sakaria ma be̱ne̱nno̱ biso̱ o nin we̱nge̱ e?

² Mbu má 537 B.P.A. mu ta nde mō̱ ma musombise̱ ońola tumba di ta di bake̱ mo̱me̱ne̱ na Yehova. Di ta di te̱se̱be̱ wonja ombusa 70 ma mbu ma mukoma o Babilon. Di busino̱, di ta di pukume̱ye̱ na muńe̱nge̱ kańena di botea o timbise̱le̱ jowe̱ la mbale̱ peńa o Yerusalem. O mbu má 536 B.P.A., eyot’a tempe̱l e ta e mábokabe̱. O ni ponda tumba di ta di “to̱ise̱ kańena mumban mu ta mu sengabe̱ etum.” (Esr 3:10-13) Nde basingedi ba ta beka babo̱. Mitakisan ma jita mi ta mi bo̱bise̱ tumba, na mo̱ jese̱le̱ ebol’a longa la tempe̱l, di botea nde o jombwea mandabo mabu ma babo̱me̱ne̱ na sa pe̱ myonda mabu. Ebol’a longa la tempe̱l a Yehova e te̱m dom la mbu na mutoba esibe̱ wala oboso. E ta e pula ná tumba jumwabe̱le̱ ná di timbe na Yehova, jese̱le̱ pe̱ o se̱le̱ pulise̱ bwam bao ba mo̱me̱ne̱. Yehova a ta a pula ná di timbe na mo̱, na jowe̱ pe̱te̱ mo̱ esibe̱ bo̱ngo̱, na mulema mwe̱se̱ ka nged’a boso.

³ Loba a lomedi tumba lao muto̱ped’ao ńa mudī Sakaria o mbu má 520 B.P.A., o jongwane̱ tumba ná di so̱ṅtane̱ njo̱m a mom di te̱se̱be̱no̱ wonja na Babilon. Din dina la Sakaria di be̱n nde beteledi ná “Yehova o̱nge̱le̱,” di ta langame̱n jo̱nge̱le̱ babo̱ mbal’a mweńa po̱. To̱ná ba dimbedino̱ ne̱ni Yehova a sungino̱ babo̱, Yehova a ta te̱ nde a dia a mo̱nge̱le̱ tumba lao. (Langa Sakaria 1:3, 4.) A boli babo̱ mbaki na ndolo ná a me̱nde̱ jongwane̱ babo̱ o timbise̱le̱ jowe̱ la mbale̱ peńa, nde ome̱le̱ pe̱ babo̱ na ngińa ná a si me̱nde̱ kasa jowe̱ labu yete̱na di titi mususu. Jombweye so̱ te̱ ne̱ni tongwea na me̱ne̱ ma londe̱ mutoba na samba ma Sakaria Yehova umwe̱le̱no̱ babo̱. Njika belēdi pe̱ nika e mokwe̱le̱no̱ biso̱ o nin we̱nge̱ e?

4. Nje Sakaria e̱nno̱ o je̱ne̱ di londe̱ mutoba e, nje pe̱ ye beteledi ba m’bo̱m ma kalati mu be̱n matila bepasi bebane̱ e? (Ombwa duta 1 la bebotedi ba jokwa.)

⁴ Epasi e londe̱ 5 ya kalat’a Sakaria e mabotea nde na je̱ne̱ le mwe̱n. (Langa Sakaria 5:1, 2.) Sakaria e̱n m’bo̱m ma kalati mu mapumwa o ngo̱ mwe bwaba ba lambo ka 30 ma mabo̱ngo̱ (9 m) na tindame̱ la lambo ka 15 la mabo̱ngo̱ na matanu (4.5 m)! Mu m’bo̱m ma kalati mu ta mu wunjabe̱, ńai mu malangabe̱no̱. Mu ta mu be̱ne̱ mwe̱ndi ma bekaisedi, o bepasi bao bebane̱. (Sak. 5:3) Epasi ewo̱ nde e ta e yo̱ko̱ be̱ne̱ matila, mun m’bo̱m ma kalati mu ta so̱ mu be̱ne̱ mwe̱ndi ma mweńa na ma bodilo.

5, 6. Ne̱ni Yehova a me̱ne̱no̱ pat’a jiba te̱ e?

⁵ Langa Sakaria 5:3, 4. Mbel’a moto ńe̱se̱ e mabola Yehova bolangi, nde tobotobo tumba di bambe̱ dina lao. Ba bena ba to̱ndi Loba ba bi ná pat’a jiba te̱ e ‘mańamse̱ dina la Loba [labu].’ (Min. 30:8, 9) Bato bō̱ be ná bo̱nge̱le̱ ná jiba di titi bobe yete̱na njo̱m a bwam ńa bola nika ńe. Nde njo̱m a bwam to̱ po̱ ńa jiba e titi; mukubo mu mabola mwibedi a we̱le̱ sango mweńa buka mulatako mao na Loba. A maye̱use̱ mambenda ma Loba, na langa Yehova na dina lao ka mambo ma titi mweńa.

⁶ Mo̱ o kiki ná o kalat’a Sakaria 5:3, 4 “eboma . . . [e me̱nde̱] so̱lo̱ o ndabo a mwibedi . . . [e me̱nde̱] ja o ndabo abu, e sine̱le̱ mo̱” e? Madale to̱ beye̱i ba we̱le̱be̱ o mo̱mbe̱ ba si meka beko̱kisedi ba Yehova. Be be̱n ngińa o so̱lo̱ o to̱ njika diwuta o bonde̱ beboledi ba bobe oteten a tumba la Yehova. To̱ e be̱ nde ná moto e ná a wuta jiba o miso̱ ma manea, basango b’ebolo, batudu, to̱so̱ bayedi, a titi ná a wuta mo̱ o miso̱ ma Loba, nu boli mbaki ná a me̱nde̱ bonde̱ jiba te̱. (Bon. 4:13) A se̱ lo̱ko̱mea yeno̱ o lata na bato ba mo̱nge̱le̱ ponda ye̱se̱ ná ba be̱ mbale̱ “o mambo me̱se̱”!​—Bon. 13:18.

7. Ne̱ni jeno̱ ná di samba eboma ya m’bo̱m ma kalati mu mapumwe̱ e?

⁷ Loba a si do̱lisan pat’a jiba to̱ po̱. Ye nde biso̱ edube o bupe̱ bete̱sedi basam ba Yehova, o be̱ne̱ bedangwedi be si makwese̱ dina lao mbindo. Je so̱ ná di samba beko̱kisedi ba Yehova be makweleye̱ be̱se̱ ba mabule̱le̱ mbend’ao na m’boṅsan.

8-10. (a) Nje ye ńo̱ la male e? (b) Njika male Kiṅe̱ Sedekia a si londise̱no̱ e?

⁸ Mwe̱ndi mu tilabe̱ o m’bo̱m ma kalati mu mapumwe̱ mwe nde mwa jome̱le̱ ońola ‘mukane̱ dina la Loba so̱ngo̱ a mawo̱ndo̱n.’ (Sak. 5:4) Kana la so̱ngo̱ to̱so̱ ńo̱ la male, nika ńe nde bola la byala o bamse̱ ná lambo le mbale̱, to̱so̱ kakane̱ la bola to̱ si bola la lambo.

⁹ Ńo̱ la male o dina la Yehova le nde lambo le bodilo. Ye nde nje kiṅe̱ ni sukan o konda o Yerusalem e bolino̱. Sedekia a ta a ńo̱ male o dina la Yehova ná a me̱nde̱ sibise̱ mo̱me̱ne̱ owas’a kiṅ’a Babilon. Nde Sedekia a si kombe̱ pe̱ byala bao. Na Yehova a bakwea mo̱ nin mbako ná: “We̱ne̱, . . . o mundi ma kiṅe̱ ni te̱se̱ mo̱ janea, ńena so̱ngo̱ ao [male] nde a yaṅno̱, male mao pe̱ nde a bule̱le̱no̱, ombo’ao, o Babilon nde [Sedekia] a me̱nde̱no̱ wo̱.”​—Hes. 17:16.

¹⁰ Kiṅe̱ Sedekia a ta eto̱m o londise̱ male a ńo̱dino̱ o dina la Yehova. (2 Myan. 36:13) O diwengisan Sedekia a pulise̱ nde jongwane̱ la Egipto ná a te̱me̱ wonja n’eko̱ko̱s’a Babilon.​—Hes. 17:11-15, 17, 18.

11, 12. (a) Njika kakane̱ di buki me̱se̱ jeno̱ ná di bola e? (b) Ne̱ni kakane̱ lasu di matapano̱ longe̱ lasu la buńa te̱ e?

¹¹ Yehova a masenga pe̱ makakane̱ di mabolano̱ mo̱. A mano̱ngo̱ byala basu mweńa, je pe̱ eto̱m o londise̱ mo̱ ná a do̱lisane̱ biso̱. (Mye. 76:12) Oteten a makakane̱ me̱se̱ di mabolano̱ mo̱, di buki me̱se̱ le nde di di mabolano̱ ke̱ di mabake̱ biso̱me̱ne̱ na Yehova. Bake̱ la ńolo le nde bola la kakane̱ o bolea Yehova, to̱ nje e po̱ye̱ biso̱ o longe̱.

¹² Ne̱ni jeno̱ ná di londise̱ kakane̱ di bolino̱ Loba o bolea mo̱ e? Mbadi di malembe̱no̱ makekisan e be̱ masadi to̱ mande̱ne̱ e malee̱ nga di no̱ngi kakane̱ lasu la bolea Yehova “buńa na buńa te̱” mweńa to̱ ke̱m. (Mye. 61:9) K’eyembilan, o wum’asu y’ebolo to̱ o esukulu, moto a botedi te̱ o lee̱le̱ biso̱ eto̱nde̱ nde a si be̱ne̱ mpuli ma diba, mo̱ di me̱ne̱ ná ye bwam o “do̱lisane̱ mangea ma [Yehova],” di pale̱ yi ńai a bedangwedi e? (Min. 23:26) Ye pe̱ te̱ ná je nde o ndabo a mbia ńabedi o dube̱, mo̱ di mabaise̱ Yehova ná ongwane̱ biso̱ ná di benge dangwa ka Kriste̱n to̱ e be̱ nde ná di dingabe̱le̱ na bato ba si madangwe̱ ka biso̱ e? Mo̱ di masisea Sango asu ńa ndolo ńe o mo̱ń be̱be̱ o muka buńa te̱ e, di timbise̱le̱ mo̱ masoma ońola ndolo na bediedi bao e? Mo̱ di mano̱ngo̱ ponda o langa Bibe̱l buńa te̱ e? Mo̱ di si kakane̱ mo̱ ná di mabola man me̱se̱ e? Ye mweńa ná di sengane̱ mo̱. Sengane̱ la mo̱ na bolea la mo̱ na ngudi ńe̱se̱ di malee̱le̱ ná di to̱ndi mo̱, ná na mbale̱ di bake̱ pe̱ biso̱me̱ne̱ na mo̱. Jowe̱ lasu di si be̱ eladingo̱m. Londise̱ la kakane̱ lasu le nde ońola bwam basu, be̱ la jemea di malenea kie̱le̱ ńe mbo̱le̱.​—Ndim. 10:12, 13.

13. Nje je̱ne̱ di londe̱ mutoba la Sakaria di mokwe̱le̱no̱ biso̱ e?

¹³ Je̱ne̱ di londe̱ mutoba la Sakaria jongwane̱ biso̱ o je̱ne̱ ná bato̱nde̱ Yehova ba pandise̱ babo̱me̱ne̱ na pat’a jiba ye̱se̱ na makakane̱ ma mpoṅ. Di so̱ṅtane̱ pe̱ ná Yehova a si com bana ba Israel to̱na mawuse̱ mabu. A ta a so̱ṅtane̱ ná ba ta o bete̱medi ba ngińa kana ba tano̱ ba dingabe̱le̱ na basingedi. A boli biso̱ eyembilan ná a londise̱ makakane̱ mao, a me̱nde̱ pe̱ jongwane̱ biso̱ o londise̱ masu. Mbadi po̱ ńa wanea biso̱ jongwane̱ ńe nde tongwea na bola biso̱ dipita ná son a ponda a mala bo̱le̱ bobe o wase ńe̱se̱. Je̱ne̱ di bupe̱ la Sakaria di mabamse̱ din dipita la mbaki.

14, 15. (a) Nje Sakaria e̱nno̱ o je̱ne̱ di londe̱ samba e? (Ombwa duta 2 la bebotedi ba jokwa.) (b) Muto ńe oteten’esanja e nde eyemban a nje e, ońola nje pe̱ a kwesabe̱no̱ e?

¹⁴ Ombusa je̱ne̱ m’bo̱m ma kalati mu mapumwe̱, ange̱l e kwalane̱ Sakaria ná a “le̱ke̱ miso̱.” Nje din je̱ne̱ lao di londe̱ samba di lee̱no̱ e? E̱n esanja e belabe̱ ná “efa,” ye o busa. (Langa Sakaria 5:5-8.) Y’esanja e ta e be̱ne̱ “ngut’a dipito.” Ponda ngutu e wutedino̱, na Sakaria e̱ne̱ “muto nu jai oteten a efa.” Na ange̱l e kwalane̱ mo̱ ná nu muto nu jai oteten esanja e nde “bobe.” Dutea te̱ mańaka ma Sakaria ponda e̱nno̱ nu muto a mapula busa o y’esanja. Na ange̱l e soke̱le̱ nu muto oteten esanja, e wise̱ pe̱ ni ngut’a dipito o mudumbu m’esanja. Nje nika e mapulano̱ kwala e?

¹⁵ Din dongo la je̱ne̱ di mabonde̱ ná Yehova a si me̱nde̱ jese̱le̱ pat’a bobe to̱ po̱ oteten a tumba lao. A me̱nde̱ jombwea ná a pomane̱ o sumwa mo̱. (1 Kor. 5:13) Ange̱l e boli mbak’a nika ponda e pomane̱no̱ wise̱ ngut’a dipito o mudumbu m’esanja.

16. (a) Nje Sakaria e̱nno̱ e po̱yedi esanj’a efa e? (Ombwa duta 3 la bebotedi ba jokwa.) (b) Owe̱ni ban bito ba be̱n mapupulan balane̱no̱ y’esanja e?

¹⁶ Ombusa nika, na Sakaria e̱ne̱ bito baba na mapupulan ka ma muloe̱. (Langa Sakaria 5:9-11.) A se̱ diwengisan dinde̱ne̱ ba bito ba tano̱ na nu nu ta o esanja! Ban bito ba bolane̱ mapupulan mabu ma ngińa o bambe̱ y’esanja e ta e be̱ne̱ “bobe” ba pumwane̱ mo̱. Owe̱ni balane̱no̱ mo̱ e? Balane̱ nde bobe “o ekombo a Sinear,” to̱so̱ Babilon. Ońola nje balane̱no̱ y’esanja o Babilon e?

17, 18. (a) Ońola nje Sinear ńeno̱ “wuma” yangame̱n o jese̱ “bobe” e? (b) Njika bedomsedi jangame̱nno̱ no̱ngo̱ jombwea bobe e?

¹⁷ Bonaisrael ba mińa ma Sakaria ba so̱ṅtane̱ ońola nje ekombo a Sinear e tano̱ wuma yangame̱n o jese̱ “bobe.” Sakaria na bane̱ Bonayuda ba ta ba bia ná Babilon e ta nde ekombo a bobe, ya musonje, na ya jowe̱ la losango. Kana ba kokedino̱ nde oteten a basibi, ba ta bangame̱n o jana buńa te̱ ná ba si bupe̱ bedangwedi babu ba bobe. Din je̱ne̱ di boli babo̱ mbaki ná Yehova a me̱nde̱ jombwea ná jowe̱ lao di be̱ bosangi.

¹⁸ Di je̱ne̱ jumwe̱le̱ pe̱ Bonayuda ná ba be̱n m’bē̱ ma kombe̱ jowe̱ labu bosangi. Bobe bo titi ná bo kasabe̱ oteten a tumba la Loba, bo si me̱nde̱ pe̱ to̱ kasabe̱. Ombusa Yehova wana biso̱ oteten a bebokedi bao be bosangi, owe̱ni di makusane̱no̱ mo̱ ndolo na bediedi, di be̱n m’bē̱ ma kombe̱ bebokedi bao bosangi. Mo̱ di mapula kombe̱ “ndabo” asu to̱so̱ bebokedi ba Loba bosangi e? Bobe to̱ bō̱ bo si be̱n epolo o paradisi ńasu ńa mudī.

19. Njika janda me̱ne̱ ma Sakaria ma be̱ne̱nno̱ biso̱ o nin we̱nge̱ e?

¹⁹ Me̱ne̱ ma londe̱ mutoba na samba Sakaria e̱nno̱ me nde mome̱le̱ ma ngińa ońola ba bena ba tingame̱ o bola bobe, o jo̱nge̱le̱ babo̱ ná Yehova a si makasa beboledi ba bobe. Bowe̱ Loba ba mbale̱ bangame̱n o singe̱ bobe. Man me̱ne̱ ma mabola pe̱ biso̱ mbaki ná di we̱ te̱ na ngińa o be̱ pat’a bato i do̱lisane̱ Loba, eboma e si me̱nde̱ ko̱ye̱ biso̱. O diwengisan, Yehova a me̱nde̱ be̱ muńe̱nge̱ o komea biso̱ minam. Miwe̱n masu o tika be̱ bosangi oteten a wase ni londi na bobe mi me̱nde̱ kusa bowe̱n. Je ná di be̱ mbaki ná na jongwane̱ la Yehova je ná di tongwe̱le̱! Nde ne̱ni jeno̱ ná di be̱ mbaki ná jowe̱ la mbale̱ di me̱nde̱ tika be̱ o wase ni londi na bobe e? Njika mbaki di be̱nno̱ ná Yehova a me̱nde̱ tata bebokedi bao nika ndenge̱ ninde̱ne̱ e nisiseano̱ e? Di mala o jombwea min myuedi o jokwa di bupe̱.