1-3. (a) I vyani vino antu yakwe Yeova yacitanga lino Zakaliya watandike sile ukusesema? (b) U mulandu ci uno Yeova wanenile antu yakwe ukuswilila kuli aliwe?

ULUPAPULO ulwapapukanga, umwanaci uwali mu cimpokoso, alino na anaci yaili aakweti mapapiko kwati akwe na makungwe—vilolwa vyonsi vii vikazanwa umwi buku lyakwe Zakaliya. (Zaka. 5:1, 7-9) U mulandu ci uno Yeova walangile kasema wii ivilolwa vii ivyakuzungusya? I vyani ivyacitikanga ku ina Izlaeli pa nsita iiya? Uzye ivilolwa kwene vii ivyalembwa mwi buku lyakwe Zakaliya vingatwazwa uli ndakai?

² Mu 537 B.C.E. wali umwaka wakusekela ku antu aipeezile kuli Yeova. Pacisila cakwikala imyaka 70 mu uzya, yakulwilwe ukufuma ku Babiloni. Yali sana nu luzango ukuswilila ku Yelusalemu mu kuwezya ukupepa kwa cumi nupya. Mu 536 B.C.E., mufula wa ng’anda yakwe Leza watandike ukukuulwa. Pa nsita iiya antu “yapundisyanga sana nga na mazwi yao yuvwikanga  ukutali.” (Ezila 3:10-13) Nomba nanti ciye vivyo, antu atalondanga kuti yatwalilile ukukuula yatandike ukuyatiinya sana. Antu yatoovwike pa mulandu ni vyacitikanga, na ci calenzile yate ukukuula ing’anda yakwe Leza nu kwika mano ku kukuula mang’anda yao nu kulima ivyalo. Papisile imyaka 16 ale ing’anda yakwe Yeova itatala yasila ukukuulwa. Antu yakwe Leza yalondekwanga ukuiusya ukuti yalinzile ukuwelela kuli Yeova nu kuta ukwika ivintu vya pa lwao pa nkoleelo. Yeova walondanga ukuti yaswilile kuli aliwe, yate ukuvwa intete nu kulapepa nu mwenzo onsi.

³ Pakuti Leza aazwe antu ukwiusya umulandu uno wayafumizizye mu uzya ku Babiloni, wayatumiile kasema Zakaliya mu 520 B.C.E. Izina kwene ilya kuti Zakaliya, ilikapiliula ukuti “Yeova Akaiusya,” i lyali nu kulenga iiluke. Nanti icakuti aina Izlaeli yilile vino Yeova wayacitile, wene waiusyanga. (Welengini Zakaliya 1:3, 4.) Wayalavile ukuti wali nu kuyazwa ukuwezya ukupepa kwa cumi, nomba wayacelwile nu kuti ataali nu kuyalekelezya yamupepa ni myenzo iili. Lekini tulole vino icilolwa cakwe Zakaliya icalenga 6 ni calenga 7, vyalondolola vino Yeova wazwilizye aina Izlaeli. Nupya, i vyani vino tungasambililako ndakai?

4. I vyani vino Zakaliya waweni mu cilolwa cakwe icalenga 6, nupya u mulandu ci uno ulupapulo lwalembilwe ku mbali zyonsi zyoili? (Lolini cikope cakutandikilako.)

⁴ Cipande 5 ca mwi buku lyakwe Zakaliya catandikila ni cilolwa iciiyele. (Welengini Zakaliya 5:1, 2.) Zakaliya waweni ulupapulo ulwapapukanga nu muza ulwakweti mamita 9 mu utali alino mu wipi mamita 4.5! Lwali ulupombolwele limwi ala ulupekanyiziwa ukuwelengwa. Lwakweti ilandwe lya upinguzi, ku mbali zyonsi zyoili. (Zaka. 5:3) Ilingi, ulupapulo lwalembwanga sile ku mbali yonga, fwandi ivyeo ivyali pa lupapulo luu lwene vyali ivicindame sana pano lwalemvilwe kuu na kuu.

5, 6. Uzye Yeova akalola uli ukwiya mu musango uli onsi?

⁵ Welengini Zakaliya 5:3, 4. Antu yonsi yalalondolola kuli Leza, maka maka antu yakwe pano yakaamilwa kwi zina lyakwe. Yayo yonsi aatemwa Leza iiluka ukuti ‘ukwiya kungalenga iifye zina lyakwe Leza wao.’ (Mapi. 30:8, 9) Asi mulandu ni vingalenga ukuti umuntu alonde ukwiya, umupuupu wensi akalola ukuti ivilondwa vyakwe ivicindama ukucila Yeova. Nupya asicindika isunde lyakwe Leza, akasaluula Yeova ni Zina lyakwe.

⁶ Uzye imulola pali Zakaliya 5:3, 4 ukuti ‘ulutipu . . . lungaponela umu ng’anda ya muntu wensi umwivi . . . lungikalilila mu mang’anda yakwe nu konona vyonsi’? Fwandi Yeova angasokolola nu kupingula yakacita ya viipe mu yantu yakwe. Angasokolola icili consi iciipe icili mu yantu yakwe nanti cingafisama uli. Nanti umupuupu angafisama uli kuli yakapokola, aamwingizya incito, ya eluda, nanti ku yavyazi, lelo atange afisame kuli Leza, uwalanda ukuti umwivi wensi alasokololwa. (Ayeb. 4:13) Cikazipa wakwe cimwi ukuya pamwi na antu aaya na kampingu musanguluke “insita zyonsi”!—Ayeb. 13:18.

7. Uzye tungataluka uli ku lutiipu lwa lupapulo ulwapapukanga?

⁷ Ukwiya kwa musango uli onsi kusizanzya Yeova. Tukalonda ukulanga umucinzi kuli Yeova lino tukulondela vyonsi vino akalonda, nu kucita vintu ivitange vilete muzewanya pi zina lyakwe. Nga tukucita vivyo tulapusuka lino Yeova alapingula yayo yonsi aasimuvwila.

8-10. (a) Uzye umulapo i cani? (b) U mulapo ci uno Umwene Zedekiya wafizilwe ukusunga?

⁸ Lyene ulupapulo ulwapapukanga lwatwazile ilandwe lya kucelula kuli yayo ‘akalapa ufi umwi zina lyakwe Leza.’ (Zaka. 5:4) Umulapo auwo uno antu yakalapa pakuti yalange ukuti vino yakulanda ivya cumi nanti uno yakalapa pa kulaya ukuti yalacita nanti yatalacita cimwi.

⁹ U mulandu ukome sana ukulapila mwi zina lyakwe Yeova. Vikwene avino umwene wakusyalikizyako ukuya pa Cilimba ca wene mu Yelusalemu wacisile. Zedekiya walafile mulapo mwi zina lyakwe Yeova ukuti alaombela umwene wa ku Babiloni. Nomba, Zedekiya atasungilile umulapo wakwe. Ni cacitike icakuti, Yeova wamupingwile ukuomvya amazwi yaa akuti: ‘Nemo ne Yeova nalapa nati, . . . [Zedekiya] kakafwile ku Babiloni, pano wene wasuula umulapo, nupya wonona nu upangano uno napangine nu mwene wa ku Babiloni, wiyo uwamutesile na pa cilimba ca wene.’—Ezek. 17:16.

¹⁰ Umwene Zedekiya walafile kuli Yeova ukuti alasungilila umulapo uno walafile mwi zina lyakwe Leza. (2 Mila. 36:13) Nomba mu cifulo ca kucita vivyo, Zedekiya waswilile ku Eguputo pakuti sile asangukile aina Babiloni.—Ezek. 17:11-15, 17, 18.

11, 12. (a) U mulapo ci ucindame sana uno tukalapa? (b) U mu nzila ci muno umulapo witu uwa kuipeela ukatwavwila mu mikalile itu?

¹¹ Nupya Yeova akauvwa ku malayo yano tukalaya. Akacindika imilapo itu, nupya tulinzile ukuifikilizya pakuti tumuzanzye. (Masa. 76:11) Pa malayo yonsi yano tukalaya, ulayo ucindame sana auwa uno tukalaya pa kuipeela kuli Yeova. Nga twaipeela kuli Yeova ala twamulaya ukuti tulamuombela nanti vintu vingatala uli.

¹² Tungalanga uli ukuti sweswe ya cumi ku mulapo uno twalafile pa kuipeela? Vino tukacita nga tweziwa na mezyo akalamba nanti anono i vingalanga vino twacindika isyuko lino twakwata ilyakulumbanya Yeova ‘pe na pe.’ (Masa. 61:8) Mungacita uli ndi cakuti umwi wino mukaomba nawe umwanaci nanti monsi watandika ukulonda kuti aamucinya? Uzye mungakana vino wamunena nu kulanga ukuti mukulonda ukuvwila Yeova? (Mapi. 23:26) Nga ndi cakuti mukaikala mu ng’anda ino yonsi asi yakapepa, uzye mukalenga Yeova ukuti amwazwe ukutwalilila ukuya akome muli ukapepa nanti cakuti pasi nanti wenga akulonda ukucita vivyo? Uzye tukapepa kuli Yeova cila wanda, ukumutaizya pa kutuleta umwi uvi lyakwe na pa kututemwa kuno watutemwa? Uzye tukapatulako insita ya kuwelenga Baibo cila wanda? Uzye tutaalavile ukuti tumacitanga vyonsi vii? Tulinzile ukuya ni cuvwila. Ukuombesya muli ukapepa kukalanga ukuti twatemwa Yeova nupya twaipeela kuli aliwe mu cumi. Ukapepa ukatutungulula uku umi. Ukufikilizya malayo itu kwayelako ku usuma witu nu kuya ni cisinka kulalenga tukakwate ivisuma ku nkuloleelo.—Malan. 10:12, 13.

13. I vyani vino tungasambilila ku cilolwa cakwe Zakaliya icalenga 6?

¹³ Icilolwa icalenga 6 cakwe Zakaliya catwazwa ukulola ukuti antu atemwa Yeova yatalinzile ukulaiya nanti ukulapa imilapo ya ufi. Nupya twalola nu kuti nanti cakuti aina Izlaeli yaluvyanyanga, Yeova ataatile ukuyazwa. Uvwikisye uwavya uno yalimo lino alwani yao yayatiinyanga. Watulangilile ivya kucita lino wafikilizye amalayo yakwe, nupya naswe kwene alatwazwa ukufikilizya amalayo itu. Inzila yonga ino akatwazwilamo u kutupeela upaalilo wa kuti likwene sile wasya ace afumyepo iviipe vyonsi ivikacitika mu nsi. Icilolwa cakwe Zakaliya icalondelelapo cikalondolola ningo pa upaalilo uu.

14, 15. (a) Uzye Zakaliya waweni cani mu cilolwa ci icalenga 7? (Lolini icikope cakwe ciili.) (b) Uzye umwanaci uwali mu cikunkuwiti akaimililako cani, nupya u mulandu ci uno yamuswilizizye mu cikunkuwiti nu kutupikapo?

¹⁴ Pacisila cakuti Zakaliya walola lupapulo ulwapapukanga, umungeli wamunenyile ‘ukusanzula amanso.’ Uzye icilolwa cakwe icalenga 7 cali nu kusokolola cani? Lyene alola cikunkuwiti, icikaamwa ukuti “cimpokoso,” cikufuma. (Welengini Zakaliya 5:5-8.) Icimpokoso cii cakweti “ntupiko ya mutovwe.” Lino yafumyapo intupiko, Zakaliya alola “umwanaci atenzi mwenemo.” Lyene umungeli alondolola ati umwanaci wii ali mu cimpokoso ali “Uyi kwene.” Mutale mwelenganye vino Zakaliya watiinyile lino waweni umwanaci wii akwezya ukufuma! Umungeli wacisilepo cimwi zuwa zuwa, waswilizye umwanaci wii umu cimpokoso atupikapo ni citupiko icinyome sana. Uzye ci cikupiliula cani?

¹⁵ Icilolwa cii cikatulanga sile ukuti Yeova atalalekelezya uyi uli onsi ukuponela antu yakwe. Alasininkizya ukuti wafumiziwapo zuwa zuwa. (1 Kol. 5:13) Umungeli wiya walenga tusininkizye cii pano waswilizye umwanaci mu cimpokoso atupika napo.

16. (a) I cani cino Zakaliya wankonkinyepo ukulola cacitika ku cimpokoso? (Lolini cikope cakwe citatu.) (b) Aekwi kuno anaci ali na mapapiko yatwazile icimpokoso?

¹⁶ Mu cilolwa icalondelilepo kwalolike anaci yaili akweti amapapiko alolekanga kwati akwe na makungwe. (Welengini Zakaliya 5:9-11.) Uzye anaci yaa yaili yapusine uli nu mwanaci uwali mu cikunkuwiti! Anaci yaa yene yaomvizye mapapiko  yao aamaka ku kunyemwilako cimpokoso umwali “Uyi.” Aekwi kuno yatwazile? Uyi uu yautwazile ku Babiloni. U mulandu ci uno yatwalile icimpokoso ku Babiloni?

17, 18. (a) U mulandu ci uno Babiloni wayelile ali ‘musumba ulinge’ umwakwikala “Uyi”? (b) I vyani vino tulinzile ukucita?

¹⁷ Ku ina Izlaeli amu manda yakwe Zakaliya, Babiloni wali umusumba ulinge uwakutwalako cimpokoso. Zakaliya na Ayuda yauze yafwile yali nu kusininkizya ukuti Babiloni wali umusumba uwiipe sana mu manda yao. Lino iikalanga mumu yezyanga na maka yao yonsi ukuti yalwisye ivipe ivyacitanga antu yaya ataali akapepa. Fwandi cilolwa cii calenzile yalole ukuti Yeova wali nu kusangulula kupepa kwa cumi!

¹⁸ Nupya, icilolwa ciwisyeko Ayuda pa mulimo uno yakweti uwakutwalilila ukuzifya ukupepa kwa cumi. Uyi utalatala uzumiliziwe ukwingila nanti kwikala mu yantu yakwe Yeova. Vino twaletwa mwi uvi lyakwe Leza licingililwe nupya umwaya ukutemwa, twakwata umulimo wa kutwalilila ukulizifya. Uzye tukalonda ukusungilila “ing’anda” itu iyausaka? Uyi wa musango onsi utafwile ukuzanwa muli paladaise wa unkolanya ali kuti iuvi lyakwe Yeova.

19. Uzye ivilolwa vyakwe Zakaliya vikapiliula cani kuli sweswe ndakai?

¹⁹ Ivilolwa vii viili vyakwe Zakaliya icalenga 6 na 7 vyayelako ku kucelula yayo yonsi aataya ni cisinka, nupya i vyakuisyako ukuti Yeova asilekelezya yakacita ya viipe. Vino sweswe yakapepa yakwe acumi, tulinzile ukupata sana uyi. Nupya ivilolwa vii vyayelako ku kutulanga ukutemwa kuno Tata witu uwa kwiyulu watutemwa. Ndi tukuombesya ukuya antu yano Leza angatemwa nu kucingilila, tutalapokelela iciitipu. Lelo, Yeova alatupolelela. Ukuombesya kwitu ukwakutwalilila ukuya ausaka mu nsi ii umwavula iviipe kwakwata upiliulo. Tulinzile ukumanya ukuti Yeova aangatwavwa ukucita vyonsi vii! Nomba uzye tungasininkizya uli ukuti ukupepa kwa cumi kulatwalilila umu nsi kwene ii umwazuula antu aasipepa? I cani icalenga tusininkizye ukuti Yeova alacingilila iuvi lyakwe lino ucuzi ukulu cuze uliza? Amauzyo yaa yalasukwa mu cipande icilondelilepo.