Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

Zɛkalaya Yekile Ne Mɔ​—Kɛzi Bɛfale Ɛ Nwo La

Zɛkalaya Yekile Ne Mɔ​—Kɛzi Bɛfale Ɛ Nwo La

Bɛzia bɛrɛla me nwo ɛke na medame mebazia meara bɛ nwo ɛkɛ.”​—ZƐK. 1:3.

EDWƐNE: 89, 86

1-3. (a) Zɛkalaya bɔle ye ngapezo gyima ne abo la, ɛnee tɛnlabelɛ boni a Gyihova menli wɔ nu a? (b) Kɛmɔti a Gyihova zele ye menli ne kɛ “bɛzia bɛrɛla” ɔ nwo ɛkɛ ɛ?

NWOMA bie ɛdu faa, raalɛ bie de kɛndɛne bie mɔɔ lɛ sumi nduazo la anu na mraalɛ nwiɔ mɔɔ lɛ ndɛbalɛ kɛ anloma akoso ɛdeɛ ne la ɛdu faa​—yekile ɛhye mɔ a Zɛkalaya nwunle ye a. (Zɛk. 5:1, 7-9) Kɛmɔti a Gyihova maanle ye ngapezonli ne nwunle yekile ɛhye mɔ ɛ? Tɛnlabelɛ boni a ɛnee Yizilayɛma wɔ nu wɔ mekɛ zɔhane a? Kɛzi Zɛkalaya yekile ne mɔ baboa yɛ ɛnɛ ɛ?

2 Gyihova menli mɔɔ ɛnee ɛyila bɛ nwo zo la anye liele kpole wɔ ɛvolɛ 537 K.Y.M. Mɔɔ bɛ nee bɛ hɔle akɛlɛzonlenlɛ nu ɛvolɛ 70 wɔ Babelɔn la anzi bɛgyakyile bɛ. Anyelielɛ mɔɔ bɛnyianle ye mɔlebɛbo ne la maanle bɛyɛle gyima bɛvale nɔhalɛ ɛzonlenlɛ bɛziele ɛkɛ wɔ Gyɛlusalɛm. Wɔ 536 K.Y.M. bɛdole ɛzonlenlɛ sua ne adiabo ne. Mekɛ zɔhane, ɛnee menli ne “ɛlɛteɛdea di wulupe na bɛ ne pɛ gua.” (Ɛzela 3:10-13) Noko, yeangyɛ bɛdwazole bɛtiale suazilɛ ne. Kɛ mɔɔ ɛnee ngyegyelɛ nee anwohyelelɛ ne le kpole la ati, menli ne asa nu dole, bɛgyakyile ɛzonlenlɛ sua ne ɛzilɛ na bɛbɔle ɔ bo kɛ bɛsi bɛ azua na bɛayɛ bɛ ɛya avule. Ɛvolɛ bulu nee nsia guale nu mɔɔ ɛnee bɛtɛwiele Gyihova ɛzonlenlɛ sua ne si a. Ɛnee ɔhyia kɛ bɛkakye Nyamenle menli ne kɛ bɛzia bɛhɔ Gyihova ɛkɛ na bɛgyakyi bɛ nwonane afoa nu ninyɛne mɔɔ bɛli ɔ nzi la. Ɛnee Gyihova kpondɛ kɛ bɛsia bɛba ye ɛkɛ na bɛfa akɛnrasesebɛ bɛfi bɛ ahonle nu bɛsonle ye.

3 Amaa ye menli ne ahakye deɛmɔti bɛyele bɛ bɛvile Babelɔn la, Nyamenle zoanle ye ngapezonli Zɛkalaya wɔ 520 K.Y.M. Duma Zɛkalaya, mɔɔ ɔ bo kile “Gyihova Ɛhakye” la maanle bɛhakyele nɔhalɛ edwɛkɛ titili bie. Bɛ rɛle vile kɛzi Gyihova liele bɛ la, noko ɛnee Nyamenle tɛkakye ye menli ne. (Kenga Zɛkalaya 1:3, 4.) Ɔvile ɛlɔlɛ nu ɔbɔle bɛ ɛwɔkɛ kɛ ɔbaboa yeamaa bɛava nɔhalɛ ɛzonlenlɛ bɛazie ɛkɛ ne bieko, noko eza ɔbɔle bɛ kɔkɔ kɛ ɔnrɛlie ɛzonlenlɛ mɔɔ ɛnvi ahonle nu la ɔnrɛdo nu. Maa yɛnlea kɛzi Gyihova luale Zɛkalaya ngapezo mɔɔ tɔ nsia nee nsuu azo maanle bɛ anwosesebɛ la. Bieko, duzu a yɛbahola yɛazukoa yɛavi nu ɛnɛ a?

NYAMENLE BABUA NWULEMA NDƐNE

4. Duzu a Zɛkalaya nwunle ye wɔ ye yekile nsia ne anu a? Kɛmɔti a bɛhɛlɛle nwomamobɔleɛ ne anyunlu nee ɔ nzi a? (Nea mɔlebɛbo nvoninli 1.)

4 Yɛkile bie mɔɔ yɛ azibɛnwo la bɔ Zɛkalaya tile 5 ne abo. (Kenga Zɛkalaya 5:1, 2.) Zɛkalaya nwunle kɛ nwomamobɔleɛ mɔɔ ye tendenle kɛyɛ futu 30 (m 9) mɔɔ ye tɛtɛlɛ le futu 15 (m 4.5) la ɛdu faa lua anwomanyunlu! Bɛbuke nuhua mɔɔ bɛkola bɛkenga. Ndɛnebualɛ edwɛkɛ wɔ ɔ nyunlu nee ɔ nzi. (Zɛk. 5:3) Bɛta bɛkɛlɛ nwomamobɔleɛ foa ko ala, ɔti ɛnee edwɛkɛ mɔɔ anyebolo wɔ nu la a wɔ zo a.

Kilisienema ɛnva bɛ nwo ɛnwula awuleyɛlɛ biala anu (Nea ɛdendɛkpunli 5-7)

5, 6. Kɛzi Gyihova bu awule biala ɛ?

5 Kenga Zɛkalaya 5:3, 4. Alesama babu mgbonda ahile Gyihova, titili menli mɔɔ ye duma la bɛ nwo zo la. Ɔluakɛ bɛkulo ye yɛɛ bɛze ye wienyi kɛ, awuleyɛlɛ biala gua bɛ Nyamenle ne duma anwo evinli. (Mrɛ. 30:8, 9) Bie mɔ dwenle kɛ, saa deɛmɔti bɛlɛwua la gyi kpɔkɛ zo a ɔnyɛ ɛhwee. Noko ɔnva nwo adwenle kpalɛ mɔɔ ɔlɛ mɔɔ yemɔti ɔlɛwua la, awie mɔɔ le awule la kile kɛ ye atiakunluwɔzo a ɔdwenle nwo a, na tɛ Gyihova, Ye duma nee Ye mɛla ne ɔ.

6 Ɛyɛle ye nzonlɛ wɔ Zɛkalaya 5:3, 4 kɛ ‘munzule ne bawolo awule awuke biala anu, na ɔbadɛnla ɛkɛ ne toonwo kɔkpula kɛ sua zɔhane kɛyɛ suadu’ ɔ? Gyihova kola nwu ɛtane biala mɔɔ ye menli yɛ la na ɔbua bɛ ndɛne wɔ nwo. Saa awie wua na kpolisima, gyimamenlema, asafo nu mgbanyima anzɛɛ ye awovolɛ annwu ye bɔbɔ a, Gyihova ɛdeɛ ɔnwu ye. Ɔbamaa awule nyɛleɛ biala ala ali. (Hib. 4:13) Nea kɛzi ɔyɛ anyelielɛ kɛ yɛ nee menli mɔɔ bɛkulo kɛ dahuu bɛfa nɔhalɛlilɛ bɛbɔ bɛ ɛbɛla “wɔ debie biala anu” la badu a!​—Hib. 13:18.

7. Kɛ ɔkɛyɛ na nwoma ne mɔɔ ɛdu faa la anu ndeanlɛ ne bie amba yɛ nwo zo ɛ?

7 Gyihova kyi awule biala. Yɛbu ye kɛ ɔle enililɛ kɛ yɛbava Gyihova ɛbɛlabɔlɛ nwo ngyinlazo mɔɔ kpogya la yɛabɔ yɛ ɛbɛla, ɔti yɛngulo kɛ yɛgua ye duma ne anwo evinli. Yɛyɛ ɛhye a, Gyihova ɛnrɛzɛkye yɛ ɛnrɛboka menli mɔɔ ɛndie ye la anwo.

ƆWƆ KƐ YƐDI YƐ EDWƐKƐ ZO “ALEHYENLƐ BIALA”

8-10. (a) Ndanehanlɛ a le duzu? (b) Ndane boni a Belemgbunli Zɛdikaya anli zo a?

8 Edwɛkɛ mɔɔ wɔ nwomamobɔleɛ ne mɔɔ ɛdu faa azo la fa kɔkɔbɔlɛ ɛhye maa menli mɔɔ ‘bɛfa Nyamenle duma bɛka ndane adalɛ biala la.’ (Zɛk. 5:4) Ndane le edwɛkɛ mɔɔ yɛka yɛkile kɛ edwɛkɛ bie le nɔhalɛ anzɛɛ ɛwɔkɛ mɔɔ awie bɔ kɛ ɔbayɛ anzɛɛ ɔnrɛyɛ debie bie la.

9 Saa yɛdua Gyihova duma nu yɛka ndane wɔ edwɛkɛ bie anwo a, anyebolo wɔ nu. Ɛhye a belemgbunli mɔɔ li awieleɛ mɔɔ lile ebia wɔ Gyɛlusalɛm la yɛle a. Zɛdikaya vale Gyihova hanle ndane kɛ ɔbabɛlɛ ɔ nwo aze yeamaa Babelɔn belemgbunli ne. Noko, Zɛdikaya anli ndane mɔɔ ɔhanle la azo. Ɔti, Gyihova zele ye kɛ: “Suzuamgba ala mɔɔ medame a mele tease Awulae Nyamenle ne la, mese, ɛleka holɛ ko ne mɔɔ belemgbunli ne mɔɔ ɔdonle ye ndane ne, na ɔtulule ye ngyehyɛlɛ ne la de, wɔ Babelonia suakpole ne azo la, ɛkɛ ne yɛɛ ɔbawu a.”​—Yiz. 17:16.

10 Belemgbunli Zɛdikaya vale Nyamenle duma hanle ndane, na ɛnee Gyihova anye la kɛ ɔbali zo. (2 Ek. 36:13) Noko, Zɛdikaya anli ye ɛwɔkɛ zo, ɔzele Yigyibitima kɛ bɛboa ye bɛmaa ɔde atua ɔtia Babelɔn. Noko Yigyibitima angola amboa ye.​—Yiz. 17:11-15, 17, 18.

11, 12. (a) Ndane mɔɔ anwo hyia la boni a yɛbahola yɛaha a? (b) Kɛzi ɔwɔ kɛ yɛmaa yɛnwozoyilalɛ ɛwɔkɛ ne ka yɛ ɛbɛlabɔlɛ ɛ?

11 Gyihova tie ɛwɔkɛ mɔɔ yɛdayɛ noko yɛbɔ la. Ɔbu yɛ ndanehanlɛ kɛ anyebolo wɔ nu, na ɔwɔ kɛ yɛdi zo amaa ɔ nye alie yɛ nwo. (Edw. 76:11) Yɛbɔ ɛwɔkɛ dɔɔnwo, na mɔɔ anwo hyia kpalɛ la a le yɛ nwo zo ɛyilalɛ ɛwɔkɛ ne mɔɔ yɛbɔ Gyihova la. Bɛnwozoyilalɛ le ndane mɔɔ yɛka kɛ yɛbavi ahonle kɔsɔɔti anu yɛazonle Gyihova a.

12 Kɛ ɔkɛyɛ na yɛahola yɛali yɛnwozoyilalɛ ndane ne azo ɛ? Yɛyia sɔnea mgbole nee ngyikyi “alehyenlɛ” biala, na yɛdua kɛzi yɛgyinla sɔnea ɛhye mɔ nloa la azo yɛkile kɛzi yɛ nee Gyihova agɔnwolɛvalɛ de la. (Edw. 61:8) Kɛ neazo la, saa ɛ gɔnwo gyimayɛvo anzɛɛ awie mɔɔ nee ye kɔ sukulu la nee yɛ di anyezohulolɛ a, duzu a ɛbayɛ a? Ɛbakpo nyɛleɛ zɔhane wɔava wɔahile kɛ ɛkulo kɛ ɛtie Gyihova ɔ? (Mrɛ. 23:26) Saa yɛwɔ abusua mɔɔ bɛnle ɛzonlenlɛ ko anu a, asoo yɛsɛlɛ Gyihova kɛ ɔboa yɛ ɔmaa yɛla Kilisiene subane mgbalɛ ali, saa bɔbɔ menli mɔɔ yɛ nee bɛ de la ɛnyɛ zɔ a? Asoo yɛsɛlɛ yɛ anwuma Selɛ ne dahuu na yɛda ye ase kɛ ɔkulo yɛ na yemaa yɛra ye tumililɛ ne abo la ɔ? Yɛnyia mekɛ yɛkenga Baebolo ne dahuu ɔ? Yɛambɔ ɛwɔkɛ kɛ yɛbayɛ ninyɛne ɛhye mɔ ɔ? Ɔwɔ kɛ yɛyɛ tieyɛ. Saa yɛyɛ dɔɔnwo wɔ Gyihova ɛzonlenlɛ nu a, ɔkile kɛ yɛkulo ye na amgba yɛyila yɛ nwo zo yɛmaa ye. Yɛ ɛzonlenlɛ ne le ɛbɛlabɔlɛ adenle, yɛnyɛ ala. Saa yɛdi nɔhalɛ yɛmaa Gyihova a, ɔbawie yɛ boɛ kenle bie.​—Mɛla 10:12, 13.

13. Duzu a yɛsukoa yɛfi Zɛkalaya yekile mɔɔ tɔ zo nsia la anu a?

13 Zɛkalaya yekile mɔɔ tɔ zo nsia la ɛmaa yɛnwu kɛ ɔnle kɛ menli mɔɔ kulo Gyihova la wua anzɛɛ ka ndane adalɛ. Yizilayɛma anli bɛ edwɛkɛ zo, noko Gyihova amkpo bɛ. Ɔdele ngyegyelɛ mɔɔ bɛ agbɔvolɛ mɔɔ ɛbɔ bɛ ɛyia vale rale bɛ nwo zo la abo. Yeyɛ neazo yemaa yɛ ɔluakɛ ɔlile ye ɛwɔkɛ zo, na ɔbaboa yɛdayɛ noko. Adenle ko mɔɔ ɔdua zo ɔyɛ ɛhye la a le kɛ yemaa yɛnyia anyelazo kɛ ɔnrɛhyɛ ɔbaye amumuyɛyɛlɛ kɔsɔɔti yeavi azɛlɛ ye azo. Zɛkalaya yekile ne mɔɔ doa zo la maa anyelazo ɛhye anu mia.

GYIHOVA BAYE AMUMUYƐYƐLƐ AVI ƐKƐ

14, 15. (a) Duzu a Zɛkalaya nwunle ye wɔ ye yekile mɔɔ tɔ zo nsuu la anu a? (Nea mɔlebɛbo nvoninli 2.) (b) Raalɛ ne mɔɔ de kɛndɛne ne anu la gyi ɛkɛ maa duzu? Duzu ati a ɔwɔ kɛndɛne ne anu na bɛdua zo ɛ?

14 Mɔɔ Zɛkalaya nwunle nwomamobɔleɛ ne mɔɔ lua anwomanyunlu la, anwumabɔvolɛ ne zele ye kɛ: “Maa ɛ nye zo na nea.” Duzu a ye yekile mɔɔ tɔ zo nsuu la ka nwolɛ edwɛkɛ a? Ɔnwunle kɛ “kɛndɛne” bie ɛlɛse. (Kenga Zɛkalaya 5:5-8.) Kɛndɛne ɛhye mɔɔ ɛnle kpole somaa la lɛ “sumi nduazo.” Mɔɔ bɛdukuele zolɛ la, Zɛkalaya nwunle kɛ “raalɛ bie de nuhua.” Anwumabɔvolɛ ne hanle kɛ, raalɛ ɛhye gyi ɛkɛ ne maa “Amumuyɛ.” Ɔzinle Zɛkalaya anwo kɛ raalɛ ne bɔle mɔdenle kɛ ɔfi kɛndɛne ne anu yeavinde la! Anwumabɔvolɛ ne zuhunle ye dole kɛndɛne ne anu na ɔhanle sumi nduazo ne ɔdole zo. Duzu a ɛhye kile a?

15 Yekile ɛhye maa yɛnwu kɛ Gyihova ɛnlie amumuyɛyɛlɛ biala ɛndo nu wɔ ye menli avinli. Saa ɔnwu debie mɔɔ ɛnle kpalɛ la a, ɔbaye yeavi ɛkɛ ne ndɛndɛ. (1 Kɔl. 5:13) Yɛnwu ɛhye, ɔlua sumi nduazo ne mɔɔ anwumabɔvolɛ ne hanle dole kɛndɛne ne azo bieko la.

Gyihova bɔ mɔdenle biala kɛ ɔbamaa nɔhalɛ ɛzonlenlɛ nwo ade (Nea ɛdendɛkpunli 16-18)

16. (a) Duzu a Zɛkalaya nwunle kɛ bɛyɛ kɛndɛne ne a? (Nea mɔlebɛbo nvoninli 3.) (b) Nienwu a mraalɛ ne mɔ mɔɔ lɛ ndɛbalɛ la nee kɛndɛne ne ɛlɛkɔ a?

16 Yɛnwu mraalɛ nwiɔ bieko mɔɔ bɛlɛ ndɛbalɛ kɛ akoso ɛdeɛ ne la. (Kenga Zɛkalaya 5:9-11.) Nea kɛzi mraalɛ ɛhye mɔ le ngakyile fi raalɛ ne mɔɔ de kɛndɛne ne anu la anwo a! Mraalɛ ɛhye mɔ maanle kɛndɛne ne mɔɔ “Amumuyɛyɛlɛ” wɔ nu la zo hɔle anwuma. Nienwu a bɛ nee ye ɛlɛkɔ a? Bɛlɛfa amumuyɛyɛlɛ bɛahɔ “Babelonia.” Noko, duzu ati a bɛ nee kɛndɛne ne ɛlɛkɔ Babelonia a?

17, 18. (a) Kɛmɔti a Babelonia a “ɔfɛta” kɛ bɛ nee “Amumuyɛyɛlɛ” kɔ ɛ? (b) Kpɔkɛ boni a ɔwɔ kɛ yɛbɔ ye wɔ amumuyɛyɛlɛ nwo a?

17 Yizilayɛma mɔɔ ɛnee wɔ Zɛkalaya mekɛ zo la nwunle kɛ Babelonia a ɔfɛta kɛ bɛfa “Amumuyɛyɛlɛ” bɛkɔ a. Ɛnee Zɛkalaya nee ɔ gɔnwo mɔ Dwuuma ze kɛ Babelonia a amumuyɛyɛlɛ kɔ zo wɔ bɛ mekɛ zo a. Bɛdɛnlanle sua ɛhye mɔɔ ɛnee awozonlezonlenlɛ nee ninyɛndane ɛbu zo la azo, na ɛnee bɛlɛbɔ mɔdenle kɛ bɛbaho bɛatia awozonlezonlenlɛ sunsum ne alehyenlɛ biala. Nea kɛzi yekile ɛhye maanle bɛ nye liele a​—ɔle ɛwɔkɛ mɔɔ kile kɛ Gyihova bamaa nɔhalɛ ɛzonlenlɛ nwo ade!

18 Noko, yekile ne eza hakyele Dwuuma kɛ ɔwɔ kɛ bɛmaa bɛ ɛzonlenlɛ nwo te. Bɛnrɛmaa amumuyɛyɛlɛ ɛnrɛdɛnla Gyihova menli avinli ɛlɛ. Kɛkala mɔɔ yɛra Gyihova ahyehyɛdeɛ ne mɔɔ anwo te, ɛlɔlɛ wɔ nu na yɛnyia banebɔlɛ la, ɔwɔ kɛ yɛboa yɛmaa nwolɛ te. Asoo yɛ “sua” nu te? Ɔnle kɛ yɛmaa amumuyɛyɛlɛ biala tɛnla yɛ sunsum nu paladaese ne anu.

MENLI MƆƆ ANWO TE LA DI GYIHOVA ENI

19. Duzu a yɛsukoa yɛfi Zɛkalaya yekile ne mɔ anu ɛnɛ a?

19 Zɛkalaya yekile mɔɔ tɔ zo nsia nee nsuu la le kɔkɔbɔlɛ kpalɛ maa bɛdabɛ mɔɔ bɛyɛ ninyɛndane la, Gyihova ɛlɛkakye bɛ kɛ ɔ nye ɛnlie ɛtaneyɛlɛ nwo. Ɔwɔ kɛ ye azonvolɛ mɔɔ lɛ ahonle kpalɛ la kyi amumuyɛyɛlɛ. Yekile ɛhye mɔ maa yɛnwu kɛ saa yɛbɔ mɔdenle kɛ yɛbayɛ mɔɔ sɔ yɛ anwuma Selɛ ne anye a, ɔnrɛzɛkye yɛ emomu ɔbabɔ yɛ nwo bane na yeayila yɛ. Nvasoɛ bara mɔdenle mɔɔ yɛlɛbɔ kɛ yɛmaa yɛ nwo ade wɔ ewiade mɔɔ ninyɛndane ɛbu zo wɔ nu la azo. Yɛbahola yɛanyia anwodozo kɛ ɔlua Gyihova moalɛ zo yɛbali konim! Kɛ ɔkɛyɛ na yɛalie yɛali kɛ nɔhalɛ ɛzonlenlɛ bahɔ zo wɔ ewiade mɔɔ amumuyɛyɛlɛ ɛbu zo wɔ nu la ɛ? Duzu a maa yɛdie yɛdi kɛ Gyihova babɔ ye ahyehyɛdeɛ ne anwo bane wɔ anwongyelelɛ kpole ne mɔɔ ɛlɛba la anu ɛ? Bɛbabua kpuya ɛhye mɔ wɔ edwɛkɛ mɔɔ doa zo la anu.