1, 2. Niñ i bé lelaa inyu Lôk Yuda i Yérusalem, i mamélél ma yiinda i nyônôs isaambok i Sakaria?

NANO nu yiinda i nyônôs isaambok i Sakaria i yé mamélél, ngandak mam i ntagbe mpôdôl mu ño. Yéhôva a nti bés botñem ntiik le a ga yoñ ngéda ni bôt ba ngitelepsép inyu maboñok map mabe. Unu mbônga u bi lédés Sakaria. Ndi, mam ma bi héñha bé. Ngitelepsép ni maboñok mabe mape ma bé ma ngi yii, yak maoñ ma témpel Yéhôva i Yérusalem ma bé bé bebee i mal. Lelaa Lôk Yuda i bi pala tjôô bôlô Djob a bi ti bo? Baa ba bi témb ndik i loñ yap inyu ke ni bisu i yéñ gwéñe gwap?

² Sakaria a bé yi le, Lôk Yuda i i bi témb i Yérusalem i bé bôlôm ni bôda ba hémle. Bon ba bé nsoñgi u “ba bobasôna Nyambe a tinde” i nyodi mambai map, i het ba bé nwee, ni i nwas likuhlene jap li nkus. (Esra 1:2, 3, 5) Ba bi yék loñ i ba bé yi loñge loñge inyu ke ngim homa libim ikété yap li bé ngi tehe. Ibale maoñ ma témpel ma bane bé bo nseñ, ki ba bi neebe bé ndutu i ke mbôñgô liké u 1 600 kilôméta ikété minledek mi disi.

3, 4. Imbe ngolba Lôk Yuda i i bi témb, i bi boma?

 ³ Lelaa liké li li bé le li ba? Mu kii bôt ba Lôk Yuda ba bé ke, ba bi tégbaha ngandak ngéda i hoñol lelaa mandap map ma mondo ma bé le ma ba. Ba bi nok le tison i Yérusalem i bé lam kiyaga. Mimañ mi bôt mi mi bé ipôla yap, mi bi tehe lipém témpel i bééna ngéda kwañ. (Esra 3:12) Ibale u ba mu i lôñ yap, lelaa u bé le u nôgda ngéda u bi tehe Yérusalem inyu ngélé yoñ bisu liyééne joñ li mondo? Baa u bé le u nôgda njôghe, u ma tehe mandap ma ma bi kwok ikété put lipan? Baa u bé le u hégha mabap ma ngui ma mapénd ma Babilôn ni mini mintjék mi mabap ma Yérusalem, ma ma bééna bihôk bikeñi bi bi bé nene i bahoma batat ba bé telbene? Ndi, bôt ba bi kôhna makénd. Ba bi nôgda woo u Yéhôva i ngii yap mu mbôñgô wap njel mahuu. Yom bisu ba bi boñ, ngéda ba bi pam i bé le, ba bi oñ juu li sesema i homa témpel i bé kôba, ba bôdôl ki sémél Yéhôva bisesema. (Esra 3:1, 2) I tehe maséé map ma bisu, i bé nene wee yom yo ki yo i bé bé le i tômbôs bo.

⁴ U héya bôlô maoñ ma témpel, Lôk Israel i bé lama tiimba oñ bitison gwap. Ba bé lama ki bôñgôl mandap, sal nwom, ni jés mahaa map. (Esra 2:70) Nson ba bééna u bé nene mbegee ikeñi ngandak. Kunda yada, ngolba i bi nyek​—i bééna ngui, i bedek ndigi bet ni bet. To hala kii ba bi hoo bé ti moo i bibôdle, ngolba i 15 nwii i bi noñ i bi bii ndéñbe yap i wéna. (Esra 4:1-4) Mam ma bi kônde ôbi i nwii 522 B.N.Y., ngéda kiñe Persia i bi sôña le ba kena maoñ ma témpel i Yérusalem ni bisu. A bé wengoñle tison i, i bé lama ha bé ôña.​—Esra 4:21-24.

5. Kii Yéhôva a boñ ngéda a bi nôgda le litén jé li ntéé bôlô?

⁵ Yéhôva a bé yi kii litén jé li bééna toi ngôñ. Yéhôva a bi ti Sakaria yiinda i nsôk inyu yigye Lôk Yuda le, nye Yéhôva, a bé gwés bo, le a bé diihe mam ba bi boñ letee ni ha, ni i ti bo botñem ntiik le a bé lama sôñ bo ibale ba ntémb i bôlô Yé. Inyu maoñ ma témpel, Yéhôva a bôn le: “Hala a’ léña ibale ni ntibil nôgôl kiñ Yéhôva Nyambe nan.”​—Sakaria 6:15.

6. (a) Lelaa yiinda i nyônôs juem i mbôdôl? (Béñge titii i bibôdle.) (b) Inyuki bihosi bi, bi bééna minsonol mintén mintén?

⁶ I nene le yiinda i nyônôs juem i Sakaria, i i nsôk, i nlédés hémle iloo bini biyiinda bipe. (Añ Sakaria 6:1-3.) Hégda le jam a bi tehe: Bikak bi gwét bi-na “ipôla dikôa diba . . . di mamuna,” nkôôbaga inyu gwét. Bihosi bi ñôt bikak bi gwét bi bééna minsonol mintén mintén. Hala a bé hôla i boñ maselna ipôla bakis bihosi. Ha nyen Sakaria a bat le: “Ini i yé kii?” (Sakaria 6:4) Yak bés di gwé ngôñ i yi jam li, inyule i yiinda i, i ntihba bés.

7, 8. (a) Dikôa diba tini di yé yimbne i kii? (b) Inyuki dikôa ti di yé mbañak ni mamuna?

⁷ Ikété Bibel, dikôa di nla ba yimbne i biane. Dikôa di ñañ u Sakaria di yé nlélém ni dikôa diba di mbañ Daniel. Hikôa hiada hi yé yimbne i kunde Yéhôva a gwé i ngii ngiinda yosôna i boga ni boga. Hii hipe, hi bak yimbne i Ane i Mésia i moo ma Yésu.  (Daniel 2:35, 45) Ibôdôl nu Yésu a yila kiñe i nwii 1914, dikôa ti tjo diba di yé ha inyu yônôs nson u tôbôtôbô ikété sômbôl Djob hana isi.

⁸ Inyuki dikôa ti, di yé mbañak ni mamuna? Kiki gôl, mamuna ma yé yom i gwé mahee ngandak. Yéhôva a bi bat litén jé le li gwélél i sélél ini, i i mbai, ngéda ba bé oñ lap, yak ni témpel i Yérusalem i mbus ngéda. (Manyodi 27:1-3; 1 Bikiñe 7:13-16) Dikôa di mamuna diba tini, di nhôñlaha bés bilama bi kahap i Yéhôva ngii bihégél gwé, ni bi Ane Mésia, i i ga lona bôt ba binam nwee lôñni bisai.

9. Bonjee ba yé bakis bikak bi gwét, ni umbe nson ba nkôhna?

⁹ Nano di témb i ñañ u bikak bi gwét. Bikak bi ni bakis gwap bi nkobla le kii? Bakis bikak ba yé biañgel; i nla ba le ba yé ntjegek môga môga, tole mintôñ mintôñ. (Añ Sakaria 6:5-8.) Ba yé pam i “bisu bi Nwet nu hisi hiosôna” ni nson u tôbôtôbô i yônôs. Umbe nson ba bi kôs? Ba yé om bikak bi gwét ni bakis gwap i ngim mabôga ma tôbôtôbô. Ba nlama tat litén li Yéhôva, téntén i “pes ñombok,” le loñ i Babilôn. Yéhôva a ngwés tibil yigye le Babilôn a ga yilha ha bé litén jé minkol. Kinje hogbe inyu bet ba bé oñ témpel i ngéda Sakaria ba bi kôhna! Ba bé kon ha bé woñi le baoo bap b’a téé bôlô yap.

10. Litén li Djob i len ini, ngéda li nwan yiinda i Sakaria inyu bikak bi gwét ni bakis gwo, li nla ba nkwoog nkaa ni kii?

¹⁰ Kiki dilo di Sakaria, Yéhôva nu mintôñ a ngi gwéélak biañgel gwé inyu tat ni lédés litén jé. (Malaki 3:6; Lôk Héber 1:7, 14) Jon ibôdôl kii Israel nu mbuu a bi pam minkôm mi Babilôn Nunkeñi i nwii 1919, baoo ba bañga base ba nla ha bé kéñ mahol mé, tolakii ba nwaa bé kolba yo. (Masoola 18:4) Kiki biañgel bi ntat bés, di nlama bé kon woñi le ntôñ u Yéhôva u témb u yila nkol i pes mbuu. (Tjémbi 34:8) Maselna ni hala, di nlama ba nkwoog nkaa le bagwélél ba Djob ba nkoñ isi wonsôna b’a ke ni bisu i too i pes mbuu. Mu kii di ñôt pék i yiinda i Sakaria, di mpééna bé le di yé i si yiiye i dikôa ti tjo diba.

11. Inyuki di nlama bé kon woñi ngéda di nok le biane bi ga nôgla ni mahoñol le bi jôs litén li Djob?

¹¹ Ndék ngéda, biane bi m’bô bi nkoñ isi u Satan bi ga nôgla ni mahoñol le bi tjé litén li Djob. (Ezékiel 38:2, 10-12; Daniel 11:40, 44, 45; Masoola 19:19) Mbañ Ezékiel i nkal le biane bini bi ga hô isi kiki ond, bi lok ngwéé ni hiun hikeñi, i ngii bihosi. (Ezékiel 38:15, 16) * Baa di nlama kon yom yo ki yo woñi? Heeni! Di gwé ntôñ gwét bihosi i pes yés. Ha ngéda njiiha keñi i, biañgel bi Yéhôva nu mintôñ bi ga lo kiki ntôñ gwét inyu sôñ litén li Djob, ni inyu tjé ba ba nkolba kahap yé. (2 Tésalônika 1:7, 8) Kinje jam a’ ba yokela! Ndi  njee a yé nkena ntôñ gwét u Yéhôva u u yé ngii?

12, 13. (a) Nano kii ba yé bat Sakaria le a boñ? (b) Toñol lelaa mut ba nsébél le Pom a yé yimbne i Yésu Kristô.

¹² Sakaria a bi bana biyiinda juem le nyetama a bi tehe. Nano a yé yoñ ngaba ni bôt bape i biyônôl bi ngim mbañ i i nti i bet ba ga tiimba oñ témpel makénd. (Añ Sakaria 6:9-12.) Ba bi kal Sakaria le a kot silba ni gôl i nlôl ni Heldai, Tôbia, ni Yédaya​—bôt baa ba, ba bé tip lôl i Babilôn​—inyu uñgus ‘ntut nkeñi’ ni makébla map. (Sakaria 6:11) Baa ba bi kal Sakaria le a kéhi wo i ño u ngomin Sérubabel, nu a bé mut litén li Yuda, a lôlak i ndaye David? To. I bôt ba bé béñge nye, ba bé le ba ba nhelek ngéda ba bi tehe nye a mbii ntut i ño Prisi Keñi le Yôsua.

¹³ Kii ba bé ha Prisi Keñi le Yôsua ntut, baa hala a bi yilha nye kiñe? Heeni, Yôsua a bé bé i ndaye i Kiñe David, jon a bé bé le a ba kiñe. Ntut a bi haba u bé yimbne i mbañ i bé lama yônôl ngim mut nu a bé lama ba kiñe ni prisi i boga ni boga. I prisi keñi i ba yilha kiñe, i gwé jôl le Pom. Bitilna bi ñunda loñge loñge le Pom a yé Yésu Kristô.​—Yésaya 11:1; Matéô 2:23.

14. Umbe nson Yésu a nyônôs kiki Kiñe ni Prisi Keñi?

¹⁴ Mu kii a yé nlélém ngéda Kiñe ni Prisi Keñi, Yésu a yé nkena ntôñ gwét u Yéhôva nyoo ngii. Ni i tel i, a nsal ni ngui inyu boñ le litén li Djob jolisôna li niñ nwee, tolakii li niñ ikété béba nkoñ isi unu. (Yérémia 23:5, 6) Ndék ngéda, Kristô a’ yoñ ño u ntôñ gwét u u ga tjé biloñ, inyu nit kahap i Djob, ni inyu sôñ bagwélél ba Yéhôva. (Masoola 17:12-14; 19:11, 14, 15) Ndi ilole a nlona tjiba, Pom a gwé soso bôlô i boñ.

15, 16. (a) Lelaa ba ntiimba téé bañga base ni pubus yo i len ini? (b) Njee a yé boñ jam li? (c) Mam ma ga sôk ba lelaa i mamélél ma Ane i hikôô hi nwii?

¹⁵ U héya le ba bi téé nye Kiñe ni Prisi, Yésu a bé lama ki “oñ témpel i Yéhôva.” (Añ Sakaria 6:13.) Ikété bôlô maoñ Yésu a gwé i len ini, a lam-ga pémés bañga bagwélél ba Djob i Babilôn Nunkeñi, a tiimba ki téé bañga base i nwii 1919. Nlélém ngéda a bi téé ki “nkol u maliga ni u pék” inyu yoñ ño ikété nson u mbôña munu bikotoo bi témpel ikeñi i mbuu. (Matéô 24:45) Yésu a bé ki a pégi i pubus litén li Djob, kayéle a hôla bo i ti Djob bibégés bipubi.​—Malaki 3:1-3.

¹⁶ I si Énél i hikôô hi nwii, Yésu ni 144 000 biprisi ni bikiñe b’a yilha bôt ba binam ba ba téé sép, peles. Mbus b’a mal boñ hala, bagwélél ba Djob botama bon ba ga yégle ‘isi. Sôk i nsôk, bibégés bipubi bi ga tiimba tééba i nya i yôni!

17. Bimbe bikwo bi nkaa Yéhôva a bi ti Lôk Yuda i mbus ngéda, ni lelaa nwin wé u bi tihba bo?

¹⁷ Lelaa nwin u Sakaria u bi tihba Lôk Yuda i ngéda yé? Yéhôva a bi bôn le ba ga sal ikété nwee, a tatak ki bo. I ba nkwoog nkaa le témpel i bé lama ôña, i bi lona bo botñem. Ndi lelaa ndék bôt ndigi i bé le i boñ nson nkeñi unu? Bibuk bi Sakaria bi bi  noñ, bi bi héya bo woñi tole pééna i i bé le i yégle miñem nwap. U héya i bôt ba téé sép kiki Heldai, Tôbia, ni Yédaya, ba bé nit bo, Djob a bi kal ki le ngandak ipe i bé lama “lo i hôla maoñ ma témpel i Yéhôva.” (Añ Sakaria 6:15.) Kiki ba bééna bôdôl le Djob a ga nit bo, bon ba Lôk Yuda ba bi pala jôp i bôlô, tolakii ba bi sôña bo i boñ hala. Ndék ngéda i mbus, Yéhôva a bi héya ngolba i bé bo bisu kiki hikôa hikeñi, kayéle témpel i bi mal ôña i nwii 515 B.N.Y. (Esra 6:22; Sakaria 4:6, 7) Ndi bibañga bi Yéhôva bi ntoñol mam ma nlôôha makeñi munu dilo tjés.

18. Lelaa kaat Sakaria 6:15 i nyon dilo tjés tini?

¹⁸ I len ini, didun di bôt di njôp i bañga base, ni le ñem u ntinde bo i ti Djob “nkus wap,” kiki bo ngéda yap, ngui yap, ni bigwel bi moo inyu nit témpel mbuu ikeñi i Yéhôva. (Bingéngén 3:9) Lelaa di nyi ntiik too Yéhôva a ndiihe i nit di nit bañga base? Bigda le Heldai, Tôbia, ni Yédaya ba bi lona bisélél inyu bañ ntut u Sakaria a uñgus. Ntut u bé kiki “mbigda,” i makébla map ba bi ti inyu bañga base. (Sakaria 6:14) Nlélém i len ini, Yéhôva a ga hôya bé nson wés ni gwéha di ñunda inyu yé kekikel. (Lôk Héber 6:10) Bi ga yén ikété mahoñol ma Yéhôva i boga ni boga.

19. Lelaa biyiinda bi Sakaria bi nla tihba bés i len ini?

¹⁹ Mam momasôna ma nyônôl bañga base munu dilo di nsôk tini, ma ñunda le Yéhôva a nsayap litén jé, ni le Kristô nyen a nkena jo. Di yé ikété ntôñ u umi siñ, nwee, ni u u ga ba i boga ni boga. Bitééne bi Yéhôva inyu bibégés bipubi bi ‘ga bôña.’ Jon diihe libak joñ li ngwélél Yéhôva, ‘u tibil nôgôl kiñ Yéhôva Nyambe woñ.’ Mbus, u ga la yén i si bipapai bi Kiñe ni Prisi yés Keñi, ni bi bakis bikak bi gwét. Yoñ ngaba i nya i yôni kiki la yoñ i nit bañga base. Mu kii u mboñ hala, u nla ba nkwoog nkaa le Yéhôva nu mintôñ a ga sôñ we munu mamélél ma hiai hini​—ni i boga ni boga!