1, 2. Otja otjirimunikise tja Sakarja otjitja-7 tjaatji ya komaandero, Ovajuda moJerusalem va ri mongaro iṋe?

OTJA otjirimunikise tja Sakarja otjitja-7 tji matji ya komaandero, omuprofete u novingi mbi ma sokuripurira ko. Jehova wa kwizika kutja ma sutisa ovandu ovanavizeze kozondjito zawo zourunde. Omakwizikiro nga, tjiri ya yanḓiparisa Sakarja. Nungwari ngunda kape notjiṋa tji tja runduruka. Ovandu ngunda aave kora ovizeze nokutjita ourunde. Nu omatungururiro wondjuwo ya Jehova moJerusalem ngunda ya ri kokure nokumanuka. Peya vi Ovajuda ve ise otjiungura tji va pewa i Jehova tjimanga nao? Nu hapo va yaruka kehi rawo kutja ve kaungure oviṋa vyawo oveni uriri?

² Sakarja aa tjiwa nawa kutja Ovajuda mba yaruka koJerusalem va ri ovakarere va Mukuru. Owo va ri imba ‘Muhona ka yandjere ombepo yokuyenda,’ nave isa ozonganda zawo nozongetjefa zawo. (Esra 1:2, 3, 5) Owo va isa ehi ndaave tjiwa nawa, nave tjindire kehi ndi ve hiya rora okumuna. Andakuzu omatungiro wondjuwo ya Jehova kaya ri omananḓengu ku wo, owo katja ve toora ouyenda ouzeu wozokilometa 1 600 mozondjira ozombi.

3, 4. Omapirukiro waye Ovajuda ngu va muna indu tji va yaruka koJerusalem?

 ³ Ouyenda mbwi mape ya wa ri vi? Otja Ovajuda tjaave kayenda, owo mape ya aave ripura ohunga nomaturiro wawo omape ku mave katura. Owo va zuva kutja Jerusalem tja ri otjihuro otjiwa rukuru. Nu imba ovanene motjiwondo va munine omuano ondjuwo ondjapuke ya Jehova mu ya ri ombwa rutenga. (Esra 3:12) Hapo andakuzu wa ri mouyenda mbwi, otjo kara mongaro iṋe indu tji mo munu Jerusalem otjikando otjitenga? Otjohihamwa omutima tji mo munu omivero, nozomira za Jerusalem aza nyonwa? Mape ya otjosasaneka ozomira za Jerusalem nḓa kuna inḓa oza Babilon ozonene nozonamasa? Hapo Ovajuda va raisa ongaro iṋe? Owo va yanḓipara. Otjikeṋa tji tje ve vatera okuyanḓipara? Jehova wa kara puna wo okuvetjevera nokuvevatera mouyenda wawo auhe okuya koJerusalem. Otjiṋa otjitenga tji va tjita, indu tji va vaza mo Jerusalem, okutungurura otjipunguhiro nu ave u tu okupunguhira Jehova ozombunguhiro eyuva arihe. (Esra 3:1, 2) Owo ve rirongerere okuungura, nu aape munika tjimuna kape notjiṋa tji matji yenene okuveteya ombango.

⁴ Ovaisrael aave hepa okutungurura ondjuwo ondjapuke, novihuro nozondjuwo zawo wina. Nu aave hepa okukuna ovikunino kutja ve tumbe omaṱunḓu wawo. (Esra 2:70) Oviungura mbyaave sokuungura aavi munika tjimuna ovingi nu ovizeu. Nu tjimanga ovanavita na wo va uta okuvepirukira. Omapirukiro nga ya kambura oure wozombura 15, nu Ovajuda va uta okurihahiza. (Esra 4:1-4) Omapirukiro warwe nga karapo ya ri mombura ndji 522 K.O.Z., indu ombara ya Persie tji ya tjaera omatungiro wa Jerusalem okukayendisiwa komurungu. Aape munika aayo Jerusalem katji nokutungururwa rukwao.—Esra 4:21-24.

5. Jehova wa vatera vi otjiwaṋa tje?

⁵ Jehova aa tjiwa kutja otjiwaṋa tje matji hepa ye. Kunao wa yandja otjirimunikise otjisenina ku Sakarja, okuraisira Ovajuda kutja eye ngunda we ve suvera nu u nondangi koviṋa avihe mbi ve mu tjitira. Neye we ve kwizikira kutja me ve tjevere, tji va ungura oviungura mbye ve pa. Ohunga nokutungurura ondjuwo ye, Jehova wa kwizika kutja, “Imbi avihe mavi tjitwa eṋe tji mwa kara nonḓuviro, tjiri, komatwako wa Muhona Ndjambi weṋu.”—Sak. 6:15.

6. (a) Otjirimunikise tja Sakarja otjitja-8 tja uta vi? (Tara kotjiperendero pomautiro.) (b) Ongwaye oukambe mbwi tji wa panguka movivara?

⁶ Otjirimunikise tja Sakarja otjisenina mape ya matji tu yanḓiparisa tjinene pu avihe. (Lesa Sakarja 6:1-3.) Kondja okuripura na imbi Sakarja mbya muna. “Pokati kozondundu mbari zongoporo,” pa kapitira omatemba yane wovita, ngahino nga ungurirwa ovita. Oukambe mbwaau nana omatemba nga, wa ri novivara pekepeke. Ovyo mavi tu vatere okuhaṋa pokati kovahinge vomatemba nga. Nu Sakarja wa pura kutja, “Omatemba nga maye hee tjike?” (Sak. 6:4) Eṱe wina matu vanga okutjiwa, mena rokutja otjirimunikuse hi tji ṱuna kweṱe atuhe.

7, 8. (a) Ozondundu mbari nḓa, ze kuramena po tjike? (b) Ongwaye ozondundu nḓa tji za ungurwa pongoporo?

⁷ MOmbeibela, ozondundu ze kuramena po omauhona poo ozohoromende. Ozondundu nḓa tamunwa mehungi ra Sakarja, izemwe na inḓa nḓa tamunwa momaprofetero wa Daniel. Ondundu imwe i kuramena po ouhonapare wa Jehova oukarerere nu wouye auhe. Nu ondundu indji oyarwe i kuramena po Ouhona mbu ri kehi yomananeno wa Jesus. (Dan. 2:35, 45) Okuza koruveze Jesus tja rira ombara mombura ndji 1914, ozondundu azeembari nḓa opu za ri, nu za kara norupa momayenenisiro wombango ya Mukuru kombanda yehi.

⁸ Ongwaye ozondundu nḓa tji za ungurwa pongoporo? Tjimuna ongoldo, ongoporo wina  otjitenda tji tji nonḓengu onene. Jehova wa raera Ovaisrael kutja ngave ungurise ongoporo ndji okutunga Ondanda yOmaturiro. Nu kombunda aave sokuungurisa kondjuwo ondjapuke ya Muhona moJerusalem. (Eks. 27:1-3; 1 Ozomb. 7:13-16) Kunao ozondundu mbari zongoporo nḓa, ze tu zemburukisa ovikaṋena vyapeke vyousemba wa Jehova womananeno, nOuhona wa Messias, mbu mau kaeta ondjamo nozondaya ozengi.

9. Oouṋe mbe ri ovahinge womatemba, nu ve notjiungura tjaye?

⁹ Nambano ngatu tare komatemba wovita rukwao. Omatemba novahinge wawo, ye kuramena po ye? Ovahinge vomatemba nga ovaengeli, nu ngahino mba haṋewa movimbumba. (Lesa Sakarja 6:5-8.) Owo mave piti “okuza ku Muhona wehi arihe,” nu ve notjiungura tjapeke okuyenenisa. Hapo owo va pewa otjiungura tjaye? Ovahinge, nomatemba wawo va hindwa kotuveze tworive, okukayama otjiwaṋa tja Mukuru. Nu tjinene “komukuma wokeyuva kokunene,” mehi ra Babilon. Motjirimunikise hi, Jehova wa raisa kutja Babilon kamaatji huura otjiwaṋa tje rukwao. Ripura uriri kutja imba mbaave tungu ondjuwo ondjapuke momayuva wa Sakarja, va yanḓiparisiwa pu pe ṱa pi! Owo nai aave tjiwa kutja ovanavita na wo kamaave ve tjaere.

10. Omaprofetero wa Sakarja ohunga nomatemba wovita novahinge wawo maye yenene vi okutuvatera ndino?

¹⁰ Tjimuna tji pa ri momayuva wa Sakarja, Jehova ngamba u tjevera nokuyanḓiparisa otjiwaṋa tje okupitira movaengeli ve. (Mal. 3:6; Hebr. 1:7, 14) Okuza kombura ndji 1919, indu otjiwaṋa tja Jehova tji tja kuturwa ku Babilon otjinene poo kozongamburiro zoposyo mouye, ovanavita na wo va kondja nomasa okutjaera kutja omerikotemeneno wouatjiri aye he kurire ko. Nungwari kavena pu va toṋa. (Omavan. 18:4) Mena rokutja tu nombatero okuza kovaengeli, eṱe katu sokutira kutja otjira tja Jehova mape ya atji huurwa i yozongamburiro zoposyo rukwao. (Eps. 34:7) Nungwari matu yenene okukara nongamburiro yokutja otjiwaṋa tja Mukuru mouye auhe, matji kayenda komurungu okumukarera nondjoroka. Omaprofetero wa Sakarja ye tu vatera okumuna kutja eṱe tu ri kehi yondjeverero yozondundu mbari nḓo.

11. Ongwaye tji tu ha sokutira indu otjiwaṋa tja Mukuru tji matji wirwa moruyaveze?

¹¹ Moruyaveze rwopopezu, ozohoromende za Satan maze rikutu kumwe, okukondja okuyandeka otjiwaṋa tja Mukuru. (Esek. 38:2, 10-12; Dan. 11:40, 44, 45; Omavan. 19:19) Omaprofetero wa Esekiel ye sasaneka otjimbumba otjinamasa tjovandu hi, ku notjivepo tji matji hingi mehi arihe. Nowo va kavire koukambe nu mave wire otjiwaṋa tja Mukuru nomazenge omanene. (Esek. 38:15, 16) * Hapo matu sokuvetira? Kako! Tu nombatero yotjimbumba tja Jehova tjovita munda wetu. Moruveze rwondatumisire ondirise ndwo, ovaengeli va Jehova mave tjevere otjiwaṋa tje, nu mave yandeke imba avehe mbu mave pirukire omananeno wa Jehova. (2 Tes. 1:7, 8) Indo tjiri ma ri rire eyuva ehimise! Nu hapo ouṋe ngu ma hongorere otjimbumba tja Jehova tjovaengeli?

12, 13. (a) Sakarja wa raerwa kutja nga tjite vi? (b) Matu tjiwa vi kutja omurumendu ngu isanewa Orutavi u kuramena po Jesus Kristus?

¹² OSakarja erike ngwa muna ovirimunikise 8  mbyo. Okuzambo wa tjita otjiṋa tji tja munika ku varwe nu tji tja yanḓiparisa imba mbaave tungurura ondjuwo ondjapuke ya Muhona. (Lesa Sakarja 6:9-12.) Sakarja wa raerwa kutja nga kambure oviyandjewa vyosilveri nongoldo mbya yandjwa i ovahuurwa mba, ooHeldai, Tobija, na Jedaja mba kotoka okuza koBabilon, nu ma ungure po “ekori rouhona.” (Sak. 6:11) Nu hapo Sakarja wa raerwa kutja nga tweko ekori rouhona kotjiuru tja Serubabel, Omunane ohongora womuhoko wa Juda, nu ngwa ri ondekurona ya David? Kako. Jehova wa raera Sakarja kutja nga twako ekori rouhona kotjiuru tjOmupristeri Omunene, Josua. Ihi mape ya tja himisa ovatarere.

¹³ Hapo ekori rouhona ndi, Omupristeri Omunene Josua nda twakewa, re mu tjita kutja ma rire ombara? Kako, Josua kena pa ri ondekurona ya David, kunao kaa yenene okurira ombara. Indu Josua tja twakewa ekori rouhona, ya ri omaprofetero uriri, nu aaye raisa imbi mbi mavi katjitwa kombara nomupristeri omukarerere woruyaveze. Omupristeri omunene ngwa ririsiwa ombara u isanewa Orutavi. Omatjangwa ye raisa oukahu kutja Orutavi ndwi, oJesus Kristus.—Jes. 11:1; Mat. 2:23.

14. OtjOmbara notjOmupristeri Omunene, otjiungura tjaye Jesus tje na tjo?

¹⁴ Jesus ongu ma hongorere otjimbumba tja Jehova tjovaengeli, otjOmbara na wina otjOmupristeri Omunene. Eye u ungura oukukutu okutjita kutja ovakarere va Mukuru ve kare mondjeverero, nandarire kutja ve ri mouye ourunde mbwi. (Jer. 23:5, 6) Moruyaveze rwopopezu, Kristus ma yandeke oviwaṋa, nu ma yandja oruvara komananeno wa Mukuru, nokurwira po ovakarere va Mukuru. (Omavan. 17:12-14; 19:11, 14, 15) Nungwari ngunda Orutavi ndwi aru hiya eta ombanguriro, orwo ru noviungura ovingi okuyenenisa.

15, 16. (a) Ovakarere va Mukuru ndino va kohororwa vi, nu ouṋe ngwe ve kohorora? (b) Ovikeṋa mbi mavi tjitwa komaandero wOzombura Eyovi zOuhonapare wa Kristus?

¹⁵ Jesus wina wa pewa otjiungura ‘tjokutunga’ ondjuwo ondjapuke ya Muhona. (Lesa Sakarja 6:13.) Kundino, otjiungura tja Jesus tjokutunga tji kamburira mo okukutura ovakarere va Jehova vatjiri ku Babilon otjinene, nokuyarura ko ombongo yOvakriste mombura ndji 1919. Eye wina wa zika “omukarere omuṱakame nomunazondunge,” okuhongorera po ondyero yomerikotameneno wouatjiri kombanda yehi. (Mat. 24:45) Jesus wina u kohorora ovakarere va Mukuru, nokuvevatera okurikotamena ku Mukuru momuano omukohoke.—Mal. 3:1-3.

¹⁶ MOzombura Eyovi zOuhonapare, Jesus nozombara novapristeri 144 000, mave tjiti kutja ovandu avehe ovaṱakame ve rire ohomonena. Ihi tji tja tjitwa, ovandu mbe karera Mukuru mouatjiri porwawo, ombu mave sewa kombanda yehi nda kohororwa. Korusenina, ovandu avehe kombanda yehi mave rikotamene ku Jehova erike!

17. Omayanḓiparisiro waye Jehova nga yandja kOvajuda, nu ye ve ṱuna vi?

¹⁷ Hapo ombuze ya Sakarja ya ṱuna vi kOvajuda voruveze rwe? Jehova we ve kwizikira kutja me ve tjevere, nokuvevatera kutja ve mane okutunga ondjuwo ondjapuke. Omakwizikiro wokutja ondjuwo ondjapuke mai tungwa mape ya ye ve pa omaundjiro. Nu hapo ovandu ovaṱiṱi nao motjivaro, mave yenenisa vi oviungura ovingi nao? Sakarja we ve raera otjiṋa tji tja isako emuma poo omakeyakeyero ngu va ri na wo. Pendje nooHeldai, Tobija, na Jedaja, mba yandja oviyandjewa, Mukuru wa hungira ohunga novandu varwe ovengi mbu ‘mave ya okuvatera okutungurura Ondjuwo ondjapuke  ya Muhona.’ (Lesa Sakarja 6:15.) Ovajuda va ri nongamburiro yokutja Jehova me ve vatere motjiungura tjawo hi. Nowo va yaruka nouvanḓe okukatungurura ondjuwo ondjapuke, nangarire kutja va tjaererwe okuungura otjiungura hi. Tjimanga Jehova wa isapo ovipwite mbyaavi tjaere omatungiro ngo, nu mombura ndji 515 K.O.Z., ondjuwo ondjapuke ya manuka okutungwa. (Esra 6:22; Sak. 4:6, 7) Posi yokutja omambo wa Jehova ngo, ya handjaura oviṋa ovinene mbi mavi tjitwa moruveze rwetu.

18. Etjangwa ra Sakarja 6:15, ri yenenisiwa vi ndino?

¹⁸ Ovandu ovengi ndino ve rikotamena ku Jehova. Nu ve nonḓero yokuyandja “ovitengakuhora vyovihape” vyawo, tjimuna oruveze rwawo, omasa wawo nomauini wawo. Momuano mbwo, owo ve yandja oruvara kondyero yomerikotameneno wouatjiri kombanda yehi. (Omiano 3:9) Hapo eṱe matu tjiwa vi kutja Jehova u tjaterwa indu tji matu yandja oruvara kotjira tje? Zemburuka kutja ooHeldai, Tobija, na Jedaja, va eta oviungurisiwa vyekori rouhona Sakarja nda ungura. Ekori rouhona ndi, ra ri “otja otjizemburukiro” tjoviyandjewa vyawo komerikotameneno wouatjiri. (Sak. 6:14) Momuano otjingewo, oviungura norusuvero ndu tu raisa ku Jehova, kamaavi zembwa ko. (Hebr. 6:10) Ovyo mavi karerere mourizemburuka wa Jehova.

19. Ovirimunikise vya Sakarja mavi sokuṱuna vi ku eṱe ndino?

¹⁹ Avihe mbya yenenisiwa momerikotameneno wouatjiri momayuva omasenina nga, otjiraisiro otjikahu tjokutja Jehova u tu sera ondaya, nokutja Kristus u honapara otjombara. Tu nondjoroka kutja tu ri motjira tja Jehova otjikarerere, nu tji tji nondjeverero. Nu tu tjitwa kutja ondando ya Jehova ohunga nomerikotameneno wouatjiri mai “tjitwa,” poo mai yenenisiwa. Kunao raisa ondangi kutja oove omukarere wa Jehova, nu “kara nonḓuviro, tjiri, komatwako wa Muhona Ndjambi” woye. Tji wa tjiti nao, ove mo kara kehi yondjeverero yOmbara nOmupristeri wetu Omunene, novahinge vomatemba wovita vomeyuru. Yandja oruvara okuura komerikotameneno wouatjiri. Tji wa tjiti nao, mo kara nongamburiro kutja Jehova me ku ṱakamisa nawa mouye mbwi, nga konga aruhe!