1, 2. Luzingu ya Bayuda na Yeruzalemi vandaka nki mutindu na nsuka ya mbona-meso ya nsambwadi ya Zekaria?

ZIKU Zekaria yindulaka mingi mambu yina yandi monaka na mbona-mesa ya nsambwadi. Yo ke pwelele nde lukanu ya Yehowa ya kupesa bantu ya mbi ndola pesaka Zekaria kikesa. Kansi bantu sobaka kibeni ve. Bantu mingi vandaka kaka kusala mambu ya mbi mpi kisalu ya kutunga tempelo ya Yeruzalemi vandaka me mana ntete ve. Sambu na nki Bayuda yambulaka nswalu kisalu yina Yehowa pesaka bo? Keti bo vutukaka na Yeruzalemi kaka sambu na mambote na bo mosi?

² Zekaria zabaka nde Bayuda yina vutukaka na Yeruzalemi vandaka kusambila Yehowa. “Nzambi ya kieleka pusaka ntima” na bo na kubikisa banzo mpi bimvwama na bo na Bibilone. (Esdrasi 1:2, 3, 5) Bo yambulaka mbanza yina bo zabaka mbote mpi kwendaka kisika yina bamingi zabaka ve. Bayuda yina vandaka kibeni na mfunu ya kutunga diaka tempelo ya Yehowa, yo yina bo salaka nzietelo ya nda mpi ya mpasi na ntoto ya zelo na zelo kiteso ya bakilometre 1 600.

3, 4. Inki bampasi Bayuda kutanaka ti yo ntangu bo vutukaka na Yeruzalemi?

 ³ Yindula nzietelo ya nda yina Bayuda salaka katuka na Babilone tii na Yeruzalemi. Na nzila, bo vandaka ti ntangu mingi ya kusolula mpi kuyindula mutindu bo ta zinga na Yeruzalemi. Bambuta vandaka kuzabisa baleke mutindu Yeruzalemi mpi tempelo vandaka kitoko. (Esdrasi 3:12) Kana nge vandaka pana, nki mutindu nge zolaka kudiwa na mbala ya ntete ya nge me mona Yeruzalemi? Keti nge zolaka kuwa mawa na kumona mutindu Yeruzalemi me beba, me fuluka ti matiti, bibaka me bwa mpi bo me katula bakielo ya mbanza? Ntangu nge ke mona bibaka yina ya kubwa, nge lendaka kuyibuka diaka bibaka ya nda mpi ya ngolo ya Babilone. Kansi Bayuda lembaka ve nitu. Sambu na nki? Sambu na nzila, Yehowa sadisaka bo mpi taninaka bo. Ntangu bo kumaka na Yeruzalemi, bo yantikaka mbala mosi kutunga mesa-kimenga na kisika yina tempelo vandaka mpi bo vandaka kupesa bimenga konso kilumbu. (Esdrasi 3:1, 2) Bo vandaka kikesa mpi ndimaka kusala kisalu. Yo monanaka nde kima mosi ve lenda lembisa bo.

⁴ Ntangu Bayuda vandaka kutunga diaka tempelo, bo vandaka kutunga mpi bambanza ti banzo na bo. Yo lombaka mpi nde bo sala bilanga sambu na kudisa mabuta na bo. (Esdrasi 2:70) Bo vandaka ti bisalu mingi. Na nima, bambeni buyisaka bo na kusala bisalu yina. Bo teleminaka Bayuda bamvula 15 mpi malembe-malembe Bayuda yantikaka kulemba. (Esdrasi 4:1-4) Bayuda kutanaka ti mpasi ya nkaka na mvu 522, ntangu ntotila ya Persia pesaka nsiku nde bo tunga diaka ve Yeruzalemi. Yo monanaka nde bo ta tunga diaka ve Yeruzalemi.—Esdrasi 4:21-24.

5. Inki mutindu Yehowa sadisaka bansadi na yandi?

⁵ Yehowa zabaka nde bansadi na yandi vandaka kibeni ti mfunu ya kikesa. Yandi monisaka Zekaria mbona-meso mosi ya nsuka sambu na kundimisa Bayuda nde yandi ke zolaka bo mpi ke sepelaka sambu bo ke sadilaka yandi ti kikesa. Yo yina Yehowa silaka nde yandi ta tanina bo kana bo vutukila kisalu yina yandi pesaka bo. Yehowa ndimisaka bo nde: “Yo ta salama—kana beno wa ndinga ya Yehowa Nzambi na beno.”—Zekaria 6:15.

6. (a) Inki mutindu mbona-meso ya nana ya Zekaria yantikaka? (Tala kifwanisu ya luyantiku ya disolo.) (b) Sambu na nki bampunda vandaka ti bakulere ya kuswaswana?

⁶ Yo ke monana nde mbona-meso ya nana mpi ya nsuka ya Zekaria kumisaka lukwikilu ya Bayuda ngolo mingi kuluta. (Tanga Zekaria 6:1-3.) Meka kumona mambu yina Zekaria monaka. Bampunda ya bakulere ya kuswaswana, na “kati-kati ya bangumba zole” ya kwivre, ke benda bapusu-pusu iya. Bakulure ya bampunda sadisaka Zekaria na kuswaswanisa bantu yina ke tambwisa bampunda. Zekaria yulaka nde: “Yai inki?” (Zekaria 6:4) Inki mutindu mbona-meso yai ke tadila beto?

7, 8. (a) Bangumba yina zole ke monisa nki? (b) Sambu na nki bangumba yina vandaka ya kwivre?

⁷ Na Biblia, bangumba lenda monisa bimfumu to baluyalu. Bangumba yina Zekaria monaka me fwanana ti bangumba zole yina kele na mbikudulu ya Daniele. Ngumba mosi ke tendula luyalu ya Yehowa ya kukonda nsuka mpi ngumba ya nkaka ke tendula Kimfumu ya Mesia yina Yezu kele Ntotila. (Daniele 2:35, 45) Banda Yezu kumaka Ntotila na 1914, bangumba yai zole me monanaka mpi yo ke lungisaka  mukumba ya nene na lukanu ya Nzambi sambu na ntoto.

⁸ Sambu na nki bangumba yina vandaka ya kwivre? Kwivre kele kibende mosi ya valere mpi ya ke semaka ngolo. Ya kieleka, Yehowa songaka bantu ya Izraele na kutunga nzo-tenta ti kwivre mpi na nima yandi lombaka nde bo tunga tempelo ya Yeruzalemi ti kwivre. (Kubasika 27:1-3; 1 Bantotila 7:13-16) Bangumba yina ya kwivre ke monisa nde luyalu ya Yehowa mpi Kimfumu ya Mesia kele ya kuluta mbote, yo ta natila bantu lutaninu ya kieleka mpi mambote mingi.

9. Bantu ya ke tambwisa bampunda kele banani mpi nki kisalu bo pesaka bo?

⁹ Bapusu-Pusu mpi bantu ya ke tambwisa bampunda ke tendula nki? Bantu ya ke tambwisa bampunda kele bawanzio, ziku bo kele na bimvuka ya kuswaswana. (Tanga Zekaria 6:5-8.) Bo me katuka “na ntwala ya Mfumu ya ntoto ya mvimba” mpi yandi me pesa bo kisalu ya mfunu mingi. Nzambi tindaka bawanzio na kutanina bansadi na yandi, mingi-mingi na “insi ya nordi” disongidila Babilone. Mbona-Meso yai sadisaka bansadi ya Yehowa na kuzaba nde bo ta vandaka diaka ve bampika na Babilone. Mbona-Meso yai pesaka kibeni bantu yina vandaka kutunga tempelo na bilumbu ya Zekaria kikesa! Bo bakisaka nde bambeni na bo ta kuka ve ata fioti kukanga bo nzila.

10. Inki kikesa mbikudulu ya Zekaria ya bapusu-pusu mpi ya bantu ya ke tambwisa bampunda ke pesa beto?

¹⁰ Bubu yai, Yehowa ke sadilaka mpi bawanzio sambu na kutanina mpi kupesa bansadi na yandi kikesa. (Malaki 3:6; Baebreo 1:7, 14) Banda 1919, ntangu bansadi ya Yehowa katukaka na kimpika ya kimpeve na Babilone ya Nene, bambeni na bo ke salaka yonso sambu na kukanga lusambu ya kieleka nzila. (Kusonga 18:4) Kansi bo ta kuka ve. Sambu bawanzio ke taninaka dibundu ya Yehowa, beto fwete wa ve boma nde bansadi ya Yehowa ta vutuka diaka na kimpika ya mabundu ya luvunu. (Nkunga 34:7) Beto ta landa kuvanda na kiese mpi kusala mingi kisalu ya Yehowa. Mbikudulu ya Zekaria ke sadisa beto na kubakisa nde bangumba yina zole ke taninaka beto.

11. Sambu na nki beto fwete wa ve boma ntangu bambeni ta kwisa kunwanisa bansadi ya Nzambi?

¹¹ Kubika fioti bamfumu ya baluyalu yonso ya nsi-ntoto ta vukana sambu na kunwanisa bansadi ya Nzambi. (Ezekiele 38:2, 10-12; Daniele 11:40, 44, 45; Kusonga 19:19) Mbikudulu ya Ezekiele ke monisa baluyalu yai bonso matuti ya me fika ntoto. Bo ke kwisa na bampunda ti makasi sambu na kunwanisa bansadi ya Nzambi. (Ezekiele 38:15, 16) * Keti beto fwete wa boma? Ata fioti ve! Basoda ya Yehowa kele ti beto. Na mpasi ya nene, bawanzio ya Yehowa ta tanina bansadi na yandi mpi ta fwa bantu yonso ya ke buyaka luyalu ya Yehowa. (2 Batesalonika 1:7, 8) Yo ta vanda kilumbu ya kiese mpenza! Kansi nani ta twadisa basoda ya zulu ya Yehowa?

12, 13. (a) Inki Yehowa songaka Zekaria na kusala? (b) Inki ke monisa nde Lutangu yina kele Yezu Kristu?

¹² Zekaria mpamba muntu monaka bambona-meso yina nana. Kansi na nima, yandi salaka kima mosi yina bantu ya nkaka monaka mpi yo pesaka bantu yina vandaka kutunga diaka tempelo ya Nzambi kikesa. (Tanga Zekaria 6:9-12.) Eldai, Tobiya, mpi Yedaya yina katukaka na Babilone kwisaka. Yehowa songaka Zekaria na kubaka arza mpi wolo ya bantu yai tatu sambu na kusala “mpu ya nene ya kimfumu.” (Zekaria 6:11, noti na nsi ya lutiti) Keti bo salaka mpu yina sambu na Guvernere Zorobabele, ya dikanda ya Yuda mpi ntekolo ya Davidi? Ve. Yehowa songaka Zekaria na kulwatisa Yozue, Nganga-Nzambi ya Nene mpu. Ziku, mambu yai yitukisaka bantu yonso yina monaka.

¹³ Keti Yozue, Nganga-Nzambi ya Nene kumaka ntotila sambu yandi lwataka mpu yina? Ve. Yozue vandaka ve ntekolo ya Davidi, yo yina yandi fwanaka ve na kuvanda ntotila. Mpu na yandi vandaka kifwani ya mambu yina ta salama sambu na ntotila mpi nganga-nzambi ya kimakulu yina bo ke bingaka Lutangu. Biblia ke monisa nde Lutangu yina kele Yezu Kristu.—Yezaya 11:1; Matayo 2:23, noti na nsi ya lutiti.

14. Inki kisalu Yezu, Ntotila mpi Nganga-Nzambi ya Nene, ke sala?

¹⁴ Yezu kele Ntotila mpi Nganga-Nzambi ya Nene. Yandi ke twadisaka bawanzio mpi ke salaka yonso sambu na kutanina bansadi ya Nzambi na nsi-ntoto yai ya nku. (Yeremia 23:5, 6) Ntama mingi ve, Kristu ta nunga makanda sambu yandi ke zolaka luyalu ya Nzambi mpi bansadi na yandi. (Kusonga 17:12-14; 19:11, 14, 15) Kansi na ntwala nde mambu yai kusalama, Yezu to Lutangu kele ti kisalu ya nene.

15, 16. (a) Inki mutindu bansadi ya Nzambi kumaka bunkete mpi lusambu ya kieleka vutukaka, nani salaka yo? (b) Ntoto ta kuma nki mutindu na nsuka ya Luyalu ya Kristu ya Bamvula Funda?

¹⁵ Ntangu Yezu kumaka Ntotila mpi Nganga-Nzambi ya Nene, Yehowa pesaka yandi kisalu ya ‘kutunga tempelo na yandi.’ (Tanga Zekaria 6:13.) Na 1919, yandi salaka kisalu yai ntangu yandi katulaka bansadi ya Nzambi na kimpika ya mabundu ya luvunu disongidila Babilone ya Nene. Yezu vutulaka lusambu ya kieleka mpi tulaka “mpika ya kwikama mpi ya mayele.” Bampangi yai ya bo me tulaka mafuta ke twadisaka kisalu ya mfunu na kitini ya tempelo ya nene ya kimpeve awa na ntoto. (Matayo 24:45) Yezu me sadisaka bansadi ya Nzambi na kukuma bunkete mpi na kusambila Nzambi na mutindu ya mbote.—Malaki 3:1-3.

¹⁶ Bantotila 144 000 yina kele mpi banganga-nzambi ta yala ti Yezu Bamvula Funda. Na ntangu yina, bo ta sadisa bansadi ya Nzambi na kukuma bantu ya kukuka. Ntangu bo ta manisa kisalu yai, bansadi ya Yehowa mpamba ta bikala na ntoto. Nsuka-Nsuka, ntoto ta bikala kaka ti lusambu ya kieleka!

17. Inki mambu Yehowa zabisaka Bayuda mpi nki mutindu yo sadisaka bo?

¹⁷ Inki mutindu nsangu ya Zekaria sadisaka Bayuda ya ntangu yina? Yehowa silaka na kusadisa mpi kutanina bo sambu bo manisa kutunga tempelo. Lusilu yai pesaka bo kikesa. Ziku bo vandaka kudiyula nki mutindu bo ta manisa yo sambu bo vandaka bantu fioti. Yo yina Zekaria zabisaka bo nsangu yina pesaka bo kikesa mpi katulaka bo boma. Eldai, Tobiya, mpi Yedaya kwisaka kusadisa bo, Yehowa tubaka mpi nde  bantu mingi ya nkaka ta kwisa kuvukana ti bo sambu na “kutunga tempelo ya Yehowa.” (Tanga Zekaria 6:15.) Bayuda ndimaka mpenza nde Yehowa sadisaka bo na kutunga tempelo. Bo vutukilaka kutunga tempelo ti kikesa ata ntotila ya Persia pesaka nsiku nde bantu kutunga diaka ve na Yeruzalemi. Nsiku yina kangaka bo nzila ya kusala kisalu yina, kansi Yehowa sadisaka bo. Nsuka-Nsuka, na 515 na ntwala ya Kristu, bo manisaka kutunga tempelo. (Esdrasi 6:22; Zekaria 4:6, 7) Mambu yina Yehowa zabisaka bantu ya Izraele ke monisa mpi mambu ya nene ya ke salama bubu yai.

18. Inki mutindu Zekaria 6:15 ke lungana na bilumbu na beto?

¹⁸ Bubu yai, bansadi ya Yehowa kele mingi. Bo ke vandaka na kiese ya kupesa Yehowa ‘bima na bo ya ntalu’ mu mbandu ntangu na bo, ngolo na bo mpi bima na bo. Na mutindu yina, bo ke pesaka maboko na bisalu ya tempelo ya nene ya kimpeve. (Bingana 3:9) Beto fwete vila ve nde Yehowa ke sepelaka mingi ti makabu yina beto ke pesaka yandi. Kuvila ve nde Eldai, Tobiya, mpi Yedaya nataka arza mpi wolo sambu Zekaria kusala mpu ya kimfumu. Mpu yina vandaka ‘kuyibusa’ bo makabu ya luzolo yina bo pesaka sambu na lusambu ya kieleka. (Zekaria 6:14) Yehowa ta vila ve ata fioti kisalu na beto mpi zola yina beto ke monisilaka yandi.—Baebreo 6:10.

19. Mbona-Meso ya Zekaria ke longa beto nki?

¹⁹ Na bilumbu yai ya nsuka, bansadi ya Yehowa ke sala kisalu mosi ya mfunu. Yehowa ke sadisaka beto na kusala yo mpi Yezu ke twadisaka beto. Beto kele na kiese ya kuvanda na dibundu ya Yehowa ya ta bikala mvula na mvula, yina bantu ke zingaka na bumosi mpi na ngemba. Beto me zaba mpi nde lukanu ya Yehowa ya kuvutula lusambu ya bunkete na ntoto ya mvimba ta lungana. Yo yina, sepela na kuvanda Mbangi ya Yehowa mpi “wa ndinga ya Yehowa Nzambi” na nge. Mpidina, Ntotila yina kele Nganga-Nzambi ya Nene mpi bawanzio ta tanina nge. Kangama na lusambu ya kieleka. Ebuna Yehowa ta tanina nge na bilumbu yai ya nsuka mpi kimakulu!