1, 2. Lelo i ngikadilo’ka yādi’mo Bayuda ba mu Yelusalema ku mfulo kwa kimonwa kya busamba-bubidi kya Zekadia?

ZEKADIA pa kupwa kumona kimonwa kya busamba-bubidi, wālangulukile’po bininge. Wākankamikilwe na mulao wa Yehova wa kupa bantu ba budimbidimbi mfuto. Inoko bano bantu kebāshintyilepo. Bavule bādi bakilonga bibi ne bilongwa bya budimbidimbi, kadi tempelo ya mu Yelusalema yādi keyapwile kūbakwa. Mwanda waka Bayuda bālekele bukidibukidi mwingilo wēbapele Yehova? Le bājokēle ku Yelusalema mwanda’tu wa kulumbulula būmi bwabo kete?

² Zekadia wādi uyukile amba Bayuda bājokēle ku Yelusalema bādi batōtyi ba Yehova. I boba “batununwe na Leza mu mushipiditu wabo” bāshiya mōbo ne mingilo yabo mu Babiloni. (Ezela 1:2, 3, 5) Bāshile kīkalo kyobādi bayukile senene, ino bāenda ku ntanda kwādi kekwafikile nansha dimo bavule mu bukata mwabo. Bayuda bāmwene amba kūbakulula tempelo ya Yehova kwādi na mvubu, o mwanda bāitabije kwenda lwendo lwa kintu kya makilometele 1600, benda batyibuluka mu ntanda ya byaka.

3, 4. Le Bayuda bājokēle mu Yelusalema bātenwe na bikoleja’ka?

³ Langa’po bidi mwādi mulepele lwendo lwa kutamba ku Babiloni  kwenda ku Yelusalema. Kitatyi ne kitatyi bantu bādi besambila ne kulangulukila pa kifuko kyobādi benda’ko. Banunu bēbasapwidile mwādi munengelele dibajinji Yelusalema ne tempelo. (Ezela 3:12) Shi nobe wādi wenda nabo, le wādi wa kwiivwana namani pa kumona Yelusalema musunsa obe mubajinji? Le wādi wa kwiivwana bibi pa mwanda wa masala a kibundi, mutumpe biyombo bā ne mumbu mishale pululu pa bifuko pādi dibajinji milango ne biteba? Padi wādi wa kudingakanya ino mumbu na mumbu mikomo bininge ya mu Babiloni. Nansha nankyo, Bayuda kebātyumukilwepo mutyima. Mwanda waka? Mwanda mu bula bwa lwendo lwabo, Yehova wēbakweshe ne kwibalama. Abo’tu bafika mu Yelusalema, bāubaka kisōkelo pa kifuko pādi tempelo ne kwanza kulambula bitapwa kudi Yehova difuku ne difuku. (Ezela 3:1, 2) Bādi bapyasakane kadi beteakanye senene mwanda wa kwingila. Bimweka’mba kekwādipo kintu nansha kimo kyādi kibwanya kwibatyumuna mutyima.

⁴ Pobādi bobakulula tempelo, Bayuda bādi banenwe kadi ne kūbakulula bibundi ne mobo abo. Bādi basakilwa kudima madimi amba bamone mwa kudishisha bisaka byabo. (Ezela 2:70) Bādi na mingilo mivule ya kwingila. Na pano kala, balwana nabo bāiya kebakimbe kwibakankaja. Kuno kulwibwa kwāendelele mu bula bwa myaka 15, ne kino kyālengeje Bayuda bashilule bityebitye kutyumukwa mutyima. (Ezela 4:1-4) Kikoleja kikwabo kyēbatene mu 522, pāletele mulopwe wa Peleshia mbila ya kwimika lūbako lo-lonso mu Yelusalema. Byāmwekele amba kino kibundi kekikyubakululwapo nansha dimo.​—Ezela 4:21-24.

5. Lelo Yehova wākweshe namani bantu bandi?

⁵ Yehova wādi uyukile amba bantu bandi basakilwa bukomo ne bukankamane. O mwanda wāpele Zekadia kimonwa kya mfulo mwanda wa kwibakulupija’mba wibasenswe ne amba umwene na mvubu bukomo bobalonga bwa kumwingidila. Wālaile kwibalama shi bajokele ku mwingilo wāebapele. Yehova wānenene pa mwanda utala kūbakulula tempelo amba: “Kine kino’ki kikafika namino’u, shi mukakōkela ne bupyasakane diwi dya Yehova Leza wenu.”​—Zekadia 6:15.

6. (a) I muswelo’ka wāshilwile kimonwa kya mwānda kya Zekadia? (Tala kifwatulo ku ngalwilo.) (b) Mwanda waka tuno tubalwe twādi na misombelo mishileshile?

⁶ Kimonwa kya mwānda kadi kya mfulo kya Zekadia ye kino kyākomeje bininge lwitabijo lwa bantu bonso. (Tanga Zekadia 6:1-3.) Tompa kumona mu ñeni byobya byāmwene Zekadia. “Umbukata mwa ngulu ibidi” ya mukuba mwatamba tubalwe tukoka makalo aná. Tuno tubalwe twādi na misombelo mishileshile, mine yādi ikwasha batentamine’po betujingulule senene. Zekadia wāipangwile amba: “Lelo bine bino’bi i bika?” (Zekadia 6:4) Netu tusakilwa kwibiyuka, mwanda kino kimonwa kitutala ne batwe.

7, 8. (a) Lelo ngulu ibidi yelekeja bika? (b) Mwanda waka ino ngulu i ya mukuba?

⁷ Mu Bible, ngulu yelekejanga malopwe nansha imbikalo. Ngulu yāmwene Zekadia yo yonka ngulu ibidi itanwa ne mu bupolofeto bwa Danyele. Lūlu lumo pa ino lwelekeja lupusa lwa Yehova lwa kuludika ntanda yonso nyeke ne nyeke, lukwabo nalo lwelekeja Bulopwe bupelwe Meshiasa buludikwa na Yesu bu Mulopwe. (Danyele 2:35, 45) Tamba ku ngalwilo kwa buyo bwa mu 1914, pābikikilwe Yesu bu Mulopwe, ino ngulu yonso ibidi idi’ko kadi idi na mwingilo mukatampe mu kufikidila kwa mpango ya Leza itala ino ntanda.

⁸ Mwanda waka ino ngulu i ya mukuba?  Kyuma kya mukuba kikalanga na mvubu mpata kadi kikelemanga bininge. Na bubine, Yehova wāsapwidile bene Isalela bengidije mukuba pobādi bōbaka tabenakulo ne pobāubakile tempelo ya mu Yelusalema mwenda mafuku. (Divilu 27:1-3; 1 Balopwe 7:13-16) Ino ngulu ya mukuba ilombola mulumbulukidile bubikadi bwa Yehova bwa ntanda yonso ne Bulopwe bupelwe Meshiasa, bwine bukaletela bantu mutyima-ntenke ne madyese mavule.

9. Le boba bendeja makolo i bāni, ne i mwingilo’ka obapelwe?

⁹ Lelo makalo ne boba beendeja belekeja bāni? Boba beendeja i bamwikeulu, padi bafunkila pa bibumbo palapala bya bamwikeulu. (Tanga Zekadia 6:5-8.) I batambe “kumeso a Mfumwetu wa panopanshi ponsololo,” bāpebwe mwingilo wa pa bula. Bano bamwikeulu i batumwe ku bifuko kampanda mwanda wa kukakinga bantu ba Leza nakampata ku Babiloni, ‘ku ntanda ya kungala.’ Kupityila ku kino kimonwa, Yehova wākulupije bantu bandi amba kebakamunwapo monka bupika na Babiloni. Langa’po bidi kino mokyākankamikile bobaki ba tempelo ba mu mafuku a Zekadia! Bāyukile amba balwana nabo kebakabwanyapo kwibakankaja.

10. Lelo bupolofeto bwa Zekadia bwa makalo ne boba beendeja bwitukwasha namani dyalelo?

¹⁰ Dyalelo nadyo, Yehova ukingidijanga bamwikeulu bandi mwanda wa kukinga ne kukankamika bantu bandi. (Malaki 3:6; Bahebelu 1:7, 14) Tamba mu 1919, panyongolwelwe bantu ba Leza mu bupika bwa kyelekejo bwa Babiloni Mukatampe, balwana nabo batompele kulonga bukomo bwa kukankaja mutōtelo wa bine uleke kwendelela ne kusambakana konso. (Kusokwelwa 18:4) Inoko kebabwenyepo. Bamwikeulu byobakiñanga bulongolodi bwa Yehova, o mwanda ketudipo kyotutyinina’mba bantu ba Yehova bakamunwa monka na mutōtelo wa bubela. (Ñimbo ya Mitōto 34:7) Inoko, tukekala nyeke na nsangaji ne kuvudilwa mingilo potutōta Yehova. Bupolofeto bwa Zekadia bwitukwasha twivwanije amba tudi na mutyima-ntenke kadi twi bakingwe na ino ngulu ibidi.

11. Mwanda waka ketufwaninwepo kukwatwa moyo pangala pa bulwi butengēle bantu ba Leza?

¹¹ Panopano ponka bibumbo bya politike bya ino ntanda ya Satana bisa kwikuta mu kimo mwanda wa kukimba konakanya bantu ba Leza. (Ezekyele 38:2, 10-12; Danyele 11:40, 44, 45; Kusokwelwa 19:19) Mu bupolofeto bwa Ezekyele, bino bibumbo i bilombolwe’mo bipūta ntanda pamo bwa makumbi. Bitentamine pa tubalwe kadi bīya na bulobo mwanda wa kutamba bantu ba Leza. (Ezekyele 38:15, 16) * (Tala kunshi kwa dyani.) Lelo tufwaninwe kwibikwatwa moyo? Kijila! Tudi na kibumbo kya bulwi kya Yehova ku wetu mutamba. Pa kyamalwa kikatampe, bamwikeulu ba Yehova bakakinga bantu bandi ne konakanya bonso balwa na buludiki bwa Yehova. (2 Tesalonika 1:7, 8) Dikekala bine difuku dya kasekuseku! Ino le i ani ukendeja kibumbo kya mūlu kya bulwi kya Yehova?

12, 13. (a) Lelo Yehova wāsoñenye Zekadia kulonga bintu’ka bikwabo? (b) Le tubayuka namani amba muntu utelelwe bu Musambo ufunkilanga padi Yesu Kidishitu?

¹² Zekadia wāmwene kino kimonwa kya mwānda bunka bwandi. Inoko kupwa wālongele kintu kyāmwenwe na bantu bonso ne kyākankamikile boba bādi bobakulula tempelo ya Leza. (Tanga Zekadia 6:9-12.) Bantu basatu, ba Heledai, Tobiya, ne Yedaya, bātambile ku Babiloni. Yehova wāsapwila Zekadia kukongakanya ndalama ne olo yāile na bano bantu ne kupunga nayo ‘kilukwa.’ (Zekadia 6:11) Le kino kilukwa kyādi kya kuvwika Mbikavu Zelububele, mwine wādi wa ku kisaka kya Yuda ne wa ku lukunwa lwa Davida? Mhm. Yehova wāsapwidile Zekadia avwike kilukwa ku mutwe wa Kitobo Mukatampe Yoshua. Kino ye kino kyātulumwine bonso bādi’po.

¹³ Le kino kilukwa kyāikadije Kitobo Mukatampe Yoshua bu mulopwe? Aa. Yoshua byakādipo wa kulukunwa lwa Davida, nanshi kādipo ufwaninwe kwikala bu mulopwe. Kuvwikwa kwaāvwikilwe kino kilukwa kwādi kufunkila pa bintu bikalongeka kumeso ne pa mulopwe wa nyeke kadi kitobo, utelelwe bu Musambo. Bible ushintulula’mba uno Musambo i Yesu Kidishitu.​—Isaya 11:1; Mateo 2:23.

14. Yesu byadi Mulopwe kadi Kitobo Mukampe, le wingilanga mwingilo’ka?

¹⁴ Yesu i Mulopwe kadi i Kitobo Mukatampe. Wendejanga kibumbo kya bulwi kya bamwikeulu ba Yehova ne kwingila bininge mwanda wa bantu ba Leza bekale na mutyima-ntenke mu ino ntanda ya bukalabale. (Yelemia 23:5, 6) Panopano ponka, Kidishitu usa kunekenya mizo pasa kubingija buludiki bwa Leza ne kulwila bantu ba Yehova. (Kusokwelwa 17:12-14; 19:11, 14, 15) Ino pano kepafikile dino difuku, Yesu, nansha Musambo, wingilanga mwingilo mukatampe.

15, 16. (a) Lelo bantu ba Leza i bajokejibwe ne kutōkejibwa namani dyalelo, ne na ani? (b) Lelo ntanda ikekala namani ku mfulo kwa Umbikalo wa Myaka Kanunu wa Kidishitu?

¹⁵ Yesu byadi Mulopwe kadi Kitobo Mukampe, wāpelwe mwingilo wa kūbaka “njibo ikola ya Yehova.” (Tanga Zekadia 6:13.) Mu 1919, waingile uno mwingilo wa lūbako na kunyongolola bantu ba Leza mu lupusa lwa mitōtelo ya bubela, ke Babiloni Mukatampe kadi. Yesu washimikulwile kipwilo ne kutonga “umpika mukōkele ne mudyumuke.” Kino kisumpi kya batutu bashingwe māni kyendejanga mwingilo wa mvubu wingilwa mu kipindi kya pano pa ntanda kya tempelo mikatampe ya ku mushipiditu. (Mateo 24:45) Kadi Yesu watōkeje bantu ba Leza, ne kwibakwasha balame mutōtelo utōka.​—Malaki 3:1-3.

¹⁶ Yesu pamo ne balopwe nandi kadi babitobo 144 000, bakaludika mu bula bwa myaka kanunu. Mu bula bwa kino kitatyi, bakafikija bantu ba kikōkeji ku bubwaninine. Bano balopwe kadi babitobo pobakavuya mwingilo wabo, pano pa ntanda pakashala’nka batōtyi ba bine ba Yehova kete. Mfulo mfulō, mutōtelo wa bine ye ukekala’ko nyeke!

17. Lelo Yehova wāpele Bayuda kikulupiji’ka kikwabo, ne uno musapu wēbakweshe namani?

¹⁷ Lelo musapu wa Zekadia wākweshe namani Bayuda ba mu kine kitatyi’kya? Yehova wālaile kwibakwasha ne kwibakinga mwanda wa bavuye tempelo. Uno mulao wēbapele kikulupiji. Inoko byobādi butyetye, padi ye bano bādi balangalanga mwa kupwila uno mwingilo mukatampe. O mwanda Zekadia wēbasapwidile kintu kyādi kya kwibapwa moyo ne kutatana.  Pamo na ba Heledai, Tobiya, ne Yedaya bāile kwibakwasha, Yehova wānenene amba bantu bakwabo bavule “bakāya ne kūbaka mu njibo ikola ya Yehova.” (Tanga Zekadia 6:15.) Bayuda bādi bakulupile amba Yehova ukwatakanyanga mwingilo wabo. Bājokēle na bukankamane ku mwingilo wa kūbakulula tempelo, nansha mulopwe wa Peleshia byaātūdile’ko kijila kya kwibakankaja. Kuno kukankajibwa kwādi pamo’nka bwa lūlu lukatampe lwibajika kobenda, nansha nankyo Yehova wēlutalwile bukidibukidi bonka. Mfulo mfulō, tempelo yāpwa kūbakwa mu 515 Kidishitu Kaile. (Ezela 6:22; Zekadia 4:6, 7) Inoko, kadi bino binenwa bya Yehova bifunkila ne pa kintu kikatampe kilongeka dyalelo.

18. Lelo Zekadia 6:15 ufikidilanga namani dyalelo?

¹⁸ Dyalelo, kudi bantu midiyo batōta Yehova. Badi na nsangaji pobamupa ‘bintu byabo,’ kimfwa kitatyi, bukomo, ne tumweno twabo. Mu uno muswelo, bakwatakanyanga tempelo mikatampe ya ku mushipiditu ya Yehova. (Nkindi 3:9) Kadi tukulupilei amba Yehova umwene na mvubu byonso byotulonga. Vuluka’mba ba Heledai, Tobiya, ne Yedaya bāletele ndalama ne olo, kupwa Zekadia wāpunga nayo kilukwa. Kino kilukwa kyādi “kivulukilo” kya byabuntu byobāletele ku mutōtelo wa bine. (Zekadia 6:14) Yehova kakelwapo nansha dimo mwingilo otumwingidila ne buswe botumusenswe.​—Bahebelu 6:10.

19. Lelo kimonwa kya Zekadia kitutala namani?

¹⁹ Mu ano mafuku a mfulo, bantu ba Yehova i babwanye kwingila mwingilo mukatampe. Kino i kibwanike kupityila ku madyese a Yehova ne ku buludiki bwa Kidishitu. Tudi na nsangaji pa kwikala mu bulongolodi bushimatyije, buleta mutyima-ntenke, kadi bwa nyeke, ne pa kuyuka’mba mpango ya Yehova itala mutōtelo utōka ikafikidila. Nanshi sangela kifuko kyobe mu bantu ba Yehova, kadi kōkela na “bupyasakane diwi dya Yehova Leza.” Shi ulonge uno muswelo, nabya ukakingwa na Mulopwe wetu kadi Kitobo Mukatampe ne na bamwikeulu. Longa bukomo bobe bonso mwanda wa kukwatakanya mutōtelo wa bine. Yehova ukakulama mu ino ngikadilo ya bintu​—ne nyeke ne nyeke!