1, 2. Uzye ivintu vyali uli uku Ayuda umu Yelusalemu lino icilolwa cakwe Zakaliya icalenga 7 casizile?

LINO icilolwa cakwe Zakaliya icakusyalikizya casila, kasema wii wakweti ivingi sana ivya kwelenganyapo. Yeova walanzile ukuti wali nu kupeela umulandu antu ataali na ucisinka pa vicitwa vyao ivipe. Ulayo uu wakomelizye sana Zakaliya. Nomba pasi casenwike. Kwali antu ataali na ucisinka nupya kwali na acitanga ivintu ivipe. Nupya pa nsita ii ala ukukuula cipya cipya ing’anda ya kupepelamo kucili ukutali nu kusila. U mulandu ci uno Ayuda yatelile zuwa umulimo uno Yeova wayapeezile? Uzye yawezile uku Yelusalemu ukuti yazifye sile uwikalo wao?

² Zakaliya wamanyile ukuti aonsi na anaci aile uku Yelusalemu yaali aakapepa yakwe Yeova. Ali yano ‘yakuntikilwe na Leza’ ukusya mang’anda nu uculuzi wao. (Ezila 1:2, 3, 5) Yafumile uku mpanga ino yaelizye nu kuya uku ncende ino aingi yatatazile yalolepo. Ndi cakuti ukukuula cipya cipya kuno Yeova wayanenyile kutacindime, nga yatapisile ulwendo ulutale ulwa makilomita 1,600 umu mpanga itale ukupitamo.

3, 4. Iintazi ci zino Ayuda afumile umu uzya yakweti?

³ Elenganyini pali vino ulwendo lwatalimfile ukufuma uku  Babiloni ukuya uku Yelusalemu. Antu yasumvile insita ikulu sana ala yakwelenganya nu kulanda pa cifulo cino yayangako. Yuvwilepo vino umusumba wa Yelusalemu walolekanga ningo mpiti. Aikolo sana yaweniko vino ing’anda ya kupepelamo iya lulumbi yalolekanga. (Ezila 3:12) Ndi cakuti mwali pamwi nayo, uzye nga muvwile uli ukulola umusumba uno mwali nu kutandika ukwikalamo uwa Yelusalemu pa muku wa kutandikilako? Uzye nga muvwile ulanda ukulola vino ivikuulwa vyali ivyononeke ala mwamela na masote? Uzye nga mwatandike ukwelenganya pa upusano uwali pa musumba wa Babiloni uwali na malinga yaili alino nu musumba wa Yelusalemu uwali ni liinga ilitamoke ni vipongo ivikulu apaali impongolo alino na pano paali impungu zya yalinzi? Nomba Ayuda yatatoovwike. Pa nsita ii ala yailolela mpiti vino Yeova wayazwilizye umu nzila lino yayanga uku Yelusalemu. Icakutandikilako cino yacisile lino yafisile u kupanga kavuwa apaali ing’anda ya kupepelamo mpiti, nupya yatandike ukupeela impolelwa kuli Yeova. (Ezila 3:1, 2) Calolekanga kwati pataali icali nu kuyatoovola.

⁴ Imilimo yuze ino aina Izlaeli yaali nu kuomba ndi yamala ukukuula ing’anda ya kupepelamo, u kukuula imisumba ya kwikalamo, kukuululula mang’anda, ukulima ivyalo, alino nu kusakamala indupwa zyao. (Ezila 2:70) Calolike kwati imilimo yavulisye. Nupya pataalengile, alwani izile nu kwezya kulesya umulimo. Cii casenzile imyaka 15, nupya aina Izlaeli yatandike ukutoovoka panono panono. (Ezila 4:1-4) Intazi yuze izile iyako umu mwaka wakwe 522 B.C.E. lino umwene wa ku Pesya walanzile ukuti yate ukukuula umu Yelusalemu. Calolike kwati umusumba utalakuulwa.—Ezila 4:21-24.

5. Uzye Yeova wazwilizye uli antu yakwe?

⁵ Yeova wamanyile vino aomvi yakwe yalondekwanga. Leza wapeezile Zakaliya icilolwa ca kusyalikizya pakuti alange Aayuda ukuti wayatemwa nu kuyataizya pa milimo ino yaomvile alino nu kuyalaya ukuti wali nu kuyacingilila ndi yaswilila uku mulimo uno wayapeezile. Lino Yeova walanzile pa kukuula ing’anda ya kupepelamo, wayalavile ukuti: ‘Cilacitika kuno muli ndi mwalondela ningo vino Yeova wamukonkomezyanga.’—Zaka. 6:15.

6. (a) Uzye icilolwa cakwe Zakaliya icakutampilapo catandike uli? (Lolini icikope cakutandikilako.) (b) U mulandu ci uno imilolekele ya mfwalasi yapusanile?

⁶ Icilolwa cakwe Zakaliya icakusyalikizya icalenga 8 limwi ali cino cali icakukomelezya sana. (Welengini Zakaliya 6:1-3.) Mwelenganye ukuti vii vikucitika: Maceleta ya ulwi “yakufuma pakasi ka myamba iili iya cela ca mukuwa.” Imfwalasi izikutinta maceleta yayo zili ni milolekele ipusane pusane. Cii icalenga cangupale ukupusanya aakupisya maceleta. Zakaliya uzya wati: “Uzye amaceleta yaya nayo aacani?” (Zaka. 6:4) Naswe kwene tukulonda ukumanya, pano icilolwa cii icitukuma.

7, 8. (a) Uzye imyamba iili ikaimililako vyani? (b) U mulandu ci uno imyamba yapangilwa nu mukuwa?

⁷ Muli Baibo, imyamba insita zimwi ikaimililako mawene, nanti mauteeko. Imyamba iyalumbulwa umwi lyasi lyakwe Zakaliya yakolana ni myamba iili iyalumbulwa umu usoowelo wakwe Danieli. Umwamba onga ukaimililako ukateeka wa papela pela wakwe Yeova uwa manda pe. Umwamba uze ukaimililako Uwene wa Umesiya uno Yesu ali kateeka. (Dan. 2:35, 45) Ukufuma pano Yesu watesilwe pa cilimba ca wene umu 1914, imyamba yonsi yoili yatwalilila  ukuyako nupya yacindama sana umu kufikilizya ukulonda kwakwe Leza pano nsi.

⁸ U mulandu ci uno imyamba yapangilwa nu mukuwa? Wakwe vino goldi waya, umukuwa nao kwene i cela camuteengo sana. Yeova walanzile ukuti icela kwene cii icayengesa sana ciomviwe umu kukuula itenti lya kupepelamo alino na pa kukuula ing’anda ya kupepelamo umu Yelusalemu. (Kufu. 27:1-3; 1 Yamw. 7:13-16) Fwandi icilinga ukulanda ukuti umukuwa wa myamba iili ukatwiusya imiyele isuma sana yakwe Yeova kateeka wa papela pela alino nu Wene Wakwe Mesiya, ulaleta ivintu ivisuma sana uku yantu yonsi.

9. Uzye ya kapisya ya maceleta aaweni, nupya u mulimo ci uno yapeezilwe?

⁹ Uzye maceleta na akwelapo yakaimililako cani? Aakapisya maceleta a maumba ya angeli, limwi angeli yayo yaya mu maumba apusane pusane. (Welengini Zakaliya 6:5-8.) Yakaafuma uku “mweneco wa nsi yonsi” nu mulimo uiyele uno yapeelwa. U mulimo ci uiyele uno yapeezilwe? Ya kapisya ya maceleta pamwi na maceleta yao yatumilwe uku kuombela uku vifulo vimwi. Umulimo wao wali u wakucingilila antu yakwe Yeova, sana sana kuli yaayo aku mpanga ya ku katutu, kuli kuti impanga ya Babiloni. Yeova wali nu kusininkizya ukuti aina Babiloni yataali nu kuteeka antu yakwe uzya nupya. Cii cifwile cateekizye sana ya kakuula umu manda yakwe Zakaliya! Yataali nu kusakamikwa ukuti alwani yao yali nu kwiza vulunganya umulimo.

10. Uzye usoowelo wakwe Zakaliya uukalanda pa maceleta alino na ya kapisya ya maceleta yayo ungatwazwa uli ndakai?

¹⁰ Wakwe vino cali umu manda yakwe Zakaliya, na ndakai kwene Yeova acili akaomvya angeli ukucingilila nu kukomya antu yakwe. (Malaki 3:6; Ayeb. 1:7, 14) Ukufuma pano Izlaeli wakwe Leza wafumile umu uzya wa unkolanya umu 1919, ukupepa kwa cumi kwatwalilila ukulunduluka asi mulandu nu kukaanya kwa yalwani. (Umbw. 18:4) Vino angeli yakatucingilila, tutalinzile ukutiina ukuti limwi antu yakwe Yeova nupya kwene yangaca yateekwe uzya uku mipepele ya ufi. (Masa. 34:7) Fwandi aomvi yakwe Yeova umu nsi yonsi yalatwalilila ukuombesya nu kuya ni nsansa. Ndi twelenganya sana pa vilolwa vyakwe Zakaliya, tusitwisika ukuti twacingililwa umu cisao ca myamba iili.

11. U mulandu ci uno tutalinzile ukutinila ukuzanza ukuliza pa yantu yakwe Yeova?

¹¹ Likwene sile mauteeko aakatungululwa na Satana umu nsi yonsi yasya yace yalemenkane nu kukatukila antu yakwe Leza nu kulonda ukuyonona. (Ezek. 38:2, 10-12; Dan. 11:40, 44, 45; Umbw. 19:19) Usoowelo wakwe Ezekelo ukalanda pa vita vivyo ukuti vilaya iumba ilikalamba wakwe vino ikumbi likavimbilikizya impanga nu kwiza kuti vituzanze ale ivisoka cuze, iivikwela na pa mfwalasi. (Ezek. 38:15, 16) * Uzye tulinzile ukutiina? Awe! Pano aaya uku lusansa lwitu aingi sana. Pa nsita iiya itale lino kulaya ucuzi ukulu cuze, asilika yakwe Yeova kuli kuti angeli, yalaombela pamwi ukuti yacingilile antu yakwe Yeova nu konona yonsi aakakanya ukateeka wakwe uwa papela pela. (2 Tesa. 1:7, 8) Ulaya uwanda uiyele sana uuwa! Nomba uzye a weni alatungulula ivita vyakwe Yeova ivya kwiyulu?

12, 13. (a) I vyani vino yanenyile Zakaliya ukucita? (b) Twamanya uli ukuti umonsi aakaamwa ukuti Ululembelya a Yesu Klistu?

¹² Zakaliya waweni ivilolwa 8 vino kutaali na muze uwaweniko. Lyene wacisile vimwi vino yaayo aakuulanga cipya cipya ing’anda yakwe Leza yaali nu kulolako pakuti yakomeleziwe. (Welengini Zakaliya 6:9-12.) Zakaliya yamunenyile ukuti akasende siluva na goldi ukufuma uku onsi yatatu aafumile uku Babiloni, kuli kuti Helidai, Tobiya, na Yedaya nu kupanga icilongwe. (Zaka. 6:11) Uzye Zakaliya yamunenyile ukuti aike icilongwe pa mutwe wakwe Kateeka mukalamba Zulubabeli uwa mu lupwa lwakwe Yuda nupya uwafumile umu mupanda wakwe Davidi? Awe. Aalolangako yafwile yazungwike sana ukulola kuno akwika icilongwe pa mutwe wakwe Simapepo Mukalamba, Yoswa.

¹³ Uzye ukwika icilongwe pa mutwe wakwe Simapepo Mukalamba Yoswa kwamulenzile ukuti aye umwene? Awe, Yoswa ataafumile umu mupanda wakwe Davidi umwafumanga ya kateeka nupya ataalinzile ukwikala pa wene. Fwandi ukwika icilongwe pa mutwe wakwe wali usoowelo, uwalozyanga uku mwene aatangafwa nupya simapepo. Simapepo mukalamba uwali nu kuya umwene ali Lulembelya. Malembelo yakalondolola ningo sana ukuti Ululembelya a Yesu Klistu.—Eza. 11:1; Mate. 2:23.

14. Vino Yesu u Mwene nupya Simapepo Mukalamba, u mulimo ci uno akaomba?

¹⁴ Vino Yesu ali Mwene nupya Simapepo Mukalamba, aliwe akatungulula ivita vyakwe Yeova ivya mwi yulu. Fwandi akaombesya pakuti antu yakwe Leza yonsi capamwi yangatwalilila ukucingililwa umu nsi ii itale. (Yele. 23:5, 6) Uku nkoleelo, Klistu alatungulula ivita vya kwi yulu nu kucimvya inko pakuti acingilile antu yakwe Yeova. (Umbw. 17:12-14; 19:11, 14, 15) Nomba lino atali alete upinguzi, umonsi aakaamwa ukuti Ululembelya alinzile ukuomba umulimo uze ucindame sana.

15, 16. (a) U mulimo ci uwa kusangulula antu yakwe Leza uwacitwa ndakai, nupya a weni uwaomba umulimo uwo? (b) I vyani ivilacitika umu myaka izimbi iya kuteeka kwakwe Klistu?

¹⁵ Nanti icakuti Yesu u Mwene nupya Simapepo Mukalamba, Yeova wamupeezile umulimo nauze uwa “kukuula ing’anda” yakwe iyakupepelamo. (Welengini Zakaliya 6:13.) Ndakai, umulimo wa kukuula uno Yesu waomba u kufumya ya kapepa ya cumi umu uzya kuli Babiloni Mukulu nu kuwezya ukupepa kwa cumi ukwa Ina Klistu umu 1919. Nupya wasonsile ‘muomvi mutailwe uwa mano’ ukuti atungulula umulimo pano nsi kuli kuti umu musolo wa ng’anda ya kupepelamo iya unkolanya. (Mate. 24:45) Nupya Yesu watwalilila ukusangulula antu yakwe Leza nu kuyazwa ukupepa ningo Yeova.—Malaki 3:1-3.

¹⁶ Lino Klistu alateeka pa myaka izimbi, wene pamwi na yano alaateeka nayo ali 144,000 aene nupya ya simapepo yalazwa antu ukuya amalilike. Lino umulimo uwo waombwa, ya kapepa yakwe Leza acumi sile aalasyala pano nsi. Lyene, umu nsi yonsi mulaya sile ukupepa kwa cumi wakwe vino Yeova walondanga ciye pa kutandika!

17. A mazwi ci yauze yano Yeova wanenyile Ayuda, nupya amazwi yaayo yayazwilizye uli?

¹⁷ Uzye amazwi yakwe Zakaliya yazwilizye uli Ayuda pa nsita iiya? Yeova walavile ukuti wali nu kucingilila Ayuda pakuti yakamale ukukuula ing’anda ya kupepelamo. Vino Yeova wanenyile Ayuda ukuti ing’anda ya kupepelamo yali nu kukuulwa, yafwile yakomeleziwe sana. Nomba, uzye antu anono sile yali nu kuomba uli umulimo ukulu cuze?  Amazwi na yauze yano Zakaliya wavwanzile yalenzile kuti Ayuda yate ukuvwa intete. Ayuda yaombiile pamwi na antu yauze acisinka wakwe Helidai, Tobiya, na Yedaya, nupya Leza walanzile ukuti kwali na yauze aali nu “kwiza mukwazwilizya ukukuula cipya cipya ng’anda yakwe Yeova.” (Welengini Zakaliya 6:15.) Vino Ayuda yamanyile ukuti Yeova wayazwanga, kwaula nu kusumba insita yatandike ukuomba nupya kwene, iyatandika nu kukuula nanti icakuti yayalesizye. Pataalengile avino Yeova wasisizyepo iviindo vyakwe ya kateeka, nupya Ayuda yamazile ukukuula ing’anda ya kupepelamo umu 515 B.C.E. (Ezila 6:22; Zaka. 4:6, 7) Nomba vino Yeova walanzile vikalanga ukuti kwaya cimwi icicindame sana icikacitika ndakai.

18. Uzye ilembelo lyakwe Zakaliya 6:15 likufikiliziwa uli ndakai?

¹⁸ Ndakai, antu aingi cuze yakaiza umu kupepa kwa cumi, nupya yakaitemelwa ukusangwilako “icuma,” kuli kuti insita yao, amaka, na vyuze vino yakwata umu kutungilila ukupepa kwa cumi. (Mapi. 3:9) Uzye twamanya uli ukuti Yeova akauvwa ningo sana lino tukutungilila ukupepa kwa cumi? Iusyini ukuti Helidai, Tobiya, na Yedaya yaleesile ivyakupangila cilongwe cino Zakaliya wapanzile. Icilongwe lyene caomviwanga wa “ciusizyo” pali vino yatungilile ukupepa kwa cumi. (Zaka. 6:14) Naswe kwene Yeova ataliilila imilimo ino tukamuombela nu kutemwa kuno tukalanga kuli aliwe. (Ayeb. 6:10) Yeova alatwalilila ukwiusya imilimo itu amanda pe.

19. Uzye ivilolwa vino Zakaliya waweni vingatwazwa uli ndakai?

¹⁹ Vyonsi vii ivyaomba mu kupepa kwa cumi mu manda yaa aakusyalikizya vikalangilila sile ukuti Yeova akatupolelela nu kuti Yesu ali ntunguluzi itu. Twaya mwi uvi ilicingililwe, nupya ililatwalilila sile ukuyako. Vino Yeova akalonda ukupepa kwa cumi ukuya ‘vilacitika.’ Mwasyuka pa kuya pa yantu yakwe Yeova, fwandi mwauvwila sana vino Yeova akumunena. Lyene ndi mukucita vivyo, Simapepo Mukalamba pamwi na yayo aakapisya maceleta yalatwalilila ukumucingilila. Fwandi mwaezya apapezile amaka inu ukutungilila ukupepa kwa cumi. Ndi mukuombesya, Yeova wa maumba alaamucingilila ndakai, nupya alatwalilila ukumucingilila amanda pe!