1, 2. Kema Zacarías tlanki kiita nopa chikompa tlamantli, ¿tlake kichiuayayaj judíos katli itstoyaj Jerusalén?

KEMA Zacarías tlanki kiita nopa chikompa tlamantli tlen toTeotsij kinextilik, uelis pejki moiljuia ipan miak tlamantli. Maske tlauel kiyolchikajki kimatis Jehová kintlatsakuiltiskia katli kichiuayayaj tlen amo xitlauak, nochi san kej ipa itstoyaj. Miakej nojua kichiuayayaj tlen amo xitlauak uan tlen amo kuali. Nojkia, judíos amo kitlamikualchijchijtoyaj nopa teokali. ¿Kenke ayokmo kichijkej nopa tekitl tlen Jehová kinmakak? ¿Tlakuepilijkej inintlal san pampa kinekiyayaj kuali itstosej?

² Zacarías kimatiyaya nopa judíos katli tlakuepilijkej Jerusalén tlaneltokayayaj ipan Jehová. Biblia kiijtoua “toTeko Dios kinyoltilan[ki]” ma kikajteuakaj ininchaj uan ininteki (Esd. 1:2, 3, 5). Kistejkej tlen se tlali kampa kuali tlaixmatiyayaj uan yajkej kampa amo tlaixmatiyayaj. Tlauel kinekiyayaj kikualchijchiuasej nopa teokali, yeka nejnenkej se 1,600 kilómetros maske ueliskia kinpanos tlen amo kuali ipan ojtli.

3, 4. ¿Tlake tlaouijkayotl kiixnamijkej nopa judíos katli tlakuepilijkej Jerusalén?

³ Kema yauiyayaj ipan ojtli, uelis motlajtlaniyayaj kenijkatsa eliyaya  Jerusalén. Sekij kiniljuijtoyaj tlauel yejyektsi eliyaya. Uan ueuentsitsij kiitstoyaj kenijkatsa nopa teokali tlauel ueyi uan yejyektsi eliyaya (Esd. 3:12). Tlaj tojuantij tiitstoskiaj ininuaya, ¿tlake tijyolmajtoskiaj kema tiasitoskiaj Jerusalén? ¿Timotekipachojtoskiaj pampa nopa altepetl nochi tlamisosolijtoya uan mochijtoya se kuatitlamitl? ¿Tikijtojtoskiaj kenijkatsa nopa tepamitl tlen Jerusalén, katli nochi tlamiuelontoya, amo eliyaya sanse ika nopa uejueyi tepamitl tlen eltoya ipan Babilonia? Judíos amo motekipachojkej, pampa kiitstoyaj kenijkatsa Jehová kinmokuitlauijtoya ipan ojtli. Kema asitoj, nimantsi kichijchijkej se tlaixpamitl kampa eltoya nopa teokali, uan mojmostla kimakayayaj Jehová miak tlakajkaualistli (Esd. 3:1, 2). Nelia tlauel yolpakiyayaj uan nesiyaya amo tleno kintsakuiliskia ma kikualchijchiuakaj nopa teokali.

⁴ Amo san monekiyaya kikualchijchiuasej teokali, nojkia monekiyaya kikualchijchiuasej altepemej, kichijchiuasej ininchaj uan motlatojtokisej, kiampa ueliskia kinpanoltisej ininchampoyouaj (Esd. 2:70). Kipixtoyaj miak tekitl, uan ininkualankaitakauaj amo kinekiyayaj ma tekitikaj. Judíos mosentlalijtoyaj tekitisej, yeka amo tleno kintsakuilik. Maske kiampa kichijkej, ininkualankaitakauaj nojua kintetsopkej 15 xiuitl, uan yeka ayokmo kinejkej tekitisej (Esd. 4:1-4). Uan ipan xiuitl 522 a.u.J., katli tlanauatiyaya ipan Persia tlanauatik ayokmo ma tekitikaj ipan Jerusalén. Uelis judíos moiljuijkej amo kema kitlamikualchijchiuaskiaj nopa altepetl (Esd. 4:21-24).

5. ¿Kenijkatsa Jehová kinyolchikajki itekipanojkauaj?

⁵ Jehová kimatiyaya kenijkatsa ueliskia kinyolchikauas itekipanojkauaj. Yeka kinextilik Zacarías nopa chikuexpa tlamantli, kiampa kinnextilik itekipanojkauaj tlauel kinikneliyaya uan kintlaskamatiliyaya nochi tlen kichijtoyaj. Nojkia kinekiyaya ma kimatikaj ya nochipa kinmokuitlauiskia tlaj nojua kichiuaskiaj nopa tekitl tlen kinmakatoya. Jehová kiijtok: “Nochi ya ni panos kema inmojuantij inkikakisej itos[kak] inmoTeko Dios” (Zac. 6:15).

6. 1) ¿Tlake kiitak Zacarías ipan nopa chikuexpa tlamantli tlen toTeotsij kinextilik? (Xikita nopa achtoui tlaixkopinkayotl). 2) ¿Kenke nopa kauayojmej amo sanse nesij?

⁶ Nopa chikuexpa tlamantli tlen Zacarías kiitak kichiua nojua kuali ma titlaneltokakaj (xijpoua Zacarías 6:1-3). Ma timoyoliljuikaj ipan tlen kiitak Zacarías. Kiitak ‘naui tlateuijka carrojmej tlen kisayayaj tlajtlajko tlen ome tepetinij tlen bronce [cobre, TNM]’. Nopa kauayojmej tlen kitilantiauij nopa “tlateuijka carrojmej” amo sanse nesij, yeka amo tikinkuapolouaj. Zacarías tlajtlanki: “¿Tlachke ya nopa?” (Zac. 6:4). Tojuantij nojkia moneki tijmatisej tlake kiixnextia tlen Zacarías kiitak pampa tlauel techyolchikauas.

7, 8. 1) ¿Tlake kiixnextiaj nopa ome tepemej? 2) ¿Kenke tlachijchiualmej ika cobre?

⁷ Biblia kemantika kinixnextia tekichiuanij o tlanauatianij ika tepemej. Nopa ome tepemej tlen Zacarías kiitak eliyayaj sanse ika nopa tepemej katli toTeotsij kinextilik Daniel. Se tepetl kiixnextia san Jehová kinamiki tlanauatis uan san ya nochipa tlanauatijtos. Uan nopa seyok tepetl kiixnextia Mesías iTlanauatijkayo, kampa tekichiua Jesús (Dan. 2:35, 45). Kema kitekimakakej Jesús kej tlanauatijketl ipan 1914, nopa ome tepemej pejkej tekitij sansejko, kiampa kichiuasej ipan Tlaltipaktli tlen toTeotsij mosentlalijtok kichiuas.

⁸ ¿Kenke tlachijchiualmej ika cobre? Sanse kej oro, nopa cobre eli se tepostli tlen tlauel kipatiitaj. Jehová tlanauatik ma kitekiuikaj cobre kema kichijchijkej nopa tabernáculo uan nopa teokali tlen Jerusalén (Éx. 27:1-3; 1 Rey. 7:13-16).  Yeka, pampa nopa tepemej elij tlen cobre, kinextia san Jehová tlauel kuali tlanauatia uan san Mesías iTlanauatijkayo kuali tekichiua. Ni ome tlanauatijkayotl kichiuasej maseualmej tlauel kuali ma itstokaj uan tlauel kinteochiuasej.

9. ¿Ajkia inijuantij kiyakanaj nopa “tlateuijka carrojmej”, uan tlake tekitl kipiaj?

⁹ ¿Tlake kiixnextia nopa “tlateuijka carrojmej” uan ajkia inijuantij kinixnextiaj katli kiyakantiauij? Katli kiyakantiauij nopa “tlateuijka carrojmej” elij iluikaeuanij uan kinxejxelojtokej ika pamitl (xijpoua Zacarías 6:5-8). Inijuantij kistejkej “iixpa toTeko” pampa kinmakakej se tekitl. ¿Tlake tekitl? Kintitlankej ipan se keski tlaltinij kampa kinmanauiskiaj toTeotsij itekipanojkauaj, uan tlauel monekiyaya kinmanauisej tlen Babilonia, “nopa tlali tlen mokaua ika norte”. Kiampa Jehová kinextik ayokmo kema sampa kinuikaskiaj itekipanojkauaj ipan tlali Babilonia. Tlen Jehová kinextilik Zacarías, tlauel kinyolchikajki katli kikualchijchiuayayaj nopa teokali. Motemachijkej amo aka kintsakuiliskia ma kichiuakaj ininteki.

10. ¿Ipan tlake timotemachiaj kema tijpouaj nopa tlajtolpanextili tlen nopa “tlateuijka carrojmej” uan katli kiyakantiauij?

¹⁰ Kej kichijki kema itstoya Zacarías, ipan ni tonali Jehová nojua kinmokuitlauia uan kinyolchikaua itekipanojkauaj ika iluikaeuanij (Mal. 3:6; Heb. 1:7, 14). Ipan 1919, katli kintlapejpenijtoyaj ma yakaj iluikak kiskej tlen Ueyi Babilonia. Uan ipan nochi ni xiuitl tlen panotok, tlauel momiakilijtokej toTeotsij itekipanojkauaj maske kemantika kintlatsakuiltijtokej (Apoc. [Rev.] 18:4). Pampa iluikaeuanij techmokuitlauiaj, uelis timotemachisej ayokmo kema sampa kejuak titsaktosej ipan Ueyi Babilonia (Sal. 34:7). Tojuantij timotemachiaj nochipa tijtekipanojtosej Jehová ika miak pakilistli. Kema timoyoliljuiaj ipan tlen Zacarías kiitak, kichiua ma timotemachikaj nopa tepemej nochipa techmokuitlauijtosej uan amo tleno techpanos.

11. ¿Kenke amo kinamiki timajmauisej maske tijmatij tokualankaitakauaj kinekisej techteuisej?

¹¹ Ayokmo poliui miak tonali kema tekichiuanij katli Satanás kinnauatia mosansejkotilisej pampa kinekisej kintsontlamiltisej toTeotsij itekipanojkauaj (Ezeq. 38:2, 10-12; Dan. 11:40, 44, 45; Apoc. 19:19). Tlajtolpanextijketl Ezequiel kiijtok eliskiaj tlauel miakej, kej “se ueyi mixtli”. Nojkia kiijtok yauij kauajtipa uan kinekij kinteuisej toTeotsij itekipanojkauaj ika nochi ininchikaualis (Ezeq. 38:15, 16). * ¿Kinamiki timajmauisej? Amo, pampa Jehová itlateuijkauaj techpaleuisej. Maske tokualankaitakauaj kinekisej techteuisej kema mochijtos nopa ueyi tlaijiyouilistli, iluikaeuanij techmokuitlauisej uan kintsontlamiltisej nochi katli kiijixnamikij Jehová uan amo kinekij ma kinnauati (2 Tes. 1:7, 8). ¡Tlauel tiyolpakisej ipan nopa tonali! Uan, ¿ajkia kinyakana toTeotsij itlateuijkauaj?

12, 13. 1) ¿Tlake kinauatijkej Zacarías? 2) Xikixtoma kenke tikijtouaj nopa tlakatl tlen kitokaxtiaj “Chamanketl” eli Jesucristo.

¹² Zacarías kiitak chikueyi tlamantli tlen sekinok tlajtolpanextianij amo kiitakej. Teipa, nopa tlajtolpanextijketl kichijki se tlamantli  tlen kinextik tlake panoskia teipa. Tlen kichijki tlauel kinyolchikajki katli kikualchijchiuayayaj nopa teokali (xijpoua Zacarías 6:9-12). Jehová kiiljuik ma kinnamikiti Heldai, Tobías uan Jedaías, katli onasitoyaj Jerusalén, uan ma kintlajtlani plata uan oro tlen kiuikayayaj, uan ma kichijchiua “se corona” (Zac. 6:11). ¿Kenke Jehová kinauatik ma kichijchiua se corona? ¿Kimakaskiaj Zorobabel, katli euayaya Judá uan eliyaya se David iteipaixui? Amo. Jehová kiiljuik ma kitlalili sumo sacerdote Josué.

¹³ ¿Eliskia tlanauatijketl nopa sumo sacerdote Josué? Amo. Ya amo kinamikiyaya elis tlanauatijketl pampa amo eliyaya se iteipaixui David. Kema kitlalilijkej nopa corona, kiixnextik tlen kichiuaskia teipa se tlakatl katli eliskia tlanauatijketl uan sumo sacerdote, tlen kitokaxtiaj “Chamanketl”. Biblia xitlauak kinextia eliskia Jesucristo (Is. 11:1; Mat. 2:23).

14. Pampa Jesús eli tlanauatijketl uan sumo sacerdote, ¿tlake tekitl kichiua?

¹⁴ Jesús eli tlanauatijketl uan sumo sacerdote, uan yaya kinyakana nochi iiluikaejkauaj Jehová. Tlauel chikauak tekititok pampa kineki toTeotsij itekipanojkauaj kuali ma itstokaj uan amo ma kinpano se tlamantli tlen amo kuali (Jer. 23:5, 6). Monechkauia nopa tonali kema Jesús kintsontlamiltis nochi ikualankaitakauaj. Kema kiampa kichiuas kinextis san Jehová kinamiki tlanauatis uan kinmanauis toTeotsij itekipanojkauaj (Apoc. 17:12-14; 19:11, 14, 15). Maske tlauel tijnekij nima ma asi nopa tonali, Jesús o “Chamanketl” achtoui moneki kichiuas seyok tekitl.

15, 16. 1) ¿Tlake tlamantli kichijtok Jesús ipan ni tonali, uan kenke kichijtok nopa? 2) ¿Tlake panos kema tlamis nopa Mil Xiuitl tlen Cristo iTlanauatijkayo?

¹⁵ Jesús amo san eli tlanauatijketl uan sumo sacerdote, nojkia kiselijtok seyok tekitl: kichijchiuas nopa teokali tlen Jehová (xijpoua Zacarías 6:13). Ipan xiuitl 1919 kichijki nopa tekitl, kema kinkixtik toTeotsij itekipanojkauaj tlen Ueyi Babilonia uan kichijki sampa ma kiueyichiuakaj Jehová kej kinamiki. Nojkia kitlapejpenik nopa “tlalnamijkatlatekipanojketl tlen nelia temachtli”, katli kiyakanaskia nopa tekitl tlen mochiua ipan Jehová itlanechikol ipan ni Tlaltipaktli (Mat. 24:45). Jesús nojkia kinmachtijtok tlen melauak uan kinpaleuijtok ma kiueyichiuakaj Jehová kej kinamiki (Mal. 3:1-3).

¹⁶ Ipan nopa Mil Xiuitl kema Jesús tlanauatis, ya uan nopa 144,000 tlanauatianij uan sacerdotes kinpaleuisej ayokmo ma elikaj tlajtlakolejkej nochi katli amo kitlauelkajtosej Jehová. Kema kitlamichiuasej nopa, ipan Tlaltipaktli san mokauasej katli kiueyichiuasej Jehová uan itstosej ipan se xochimili. ¡Kiampa nochi maseualmej tlaueyichiuasej kej kinamiki!

17. Kema Zacarías kiniljuik judíos tlen Jehová kiyolmelajki, ¿ipan tlake motemachijkej, uan tlake kinyololinik ma kichiuakaj?

¹⁷ ¿Kenke tlauel kinyolchikajki judíos tlen Zacarías kinyolmelajki? Jehová kiijtok kinpaleuiskia kuali ma itstokaj uan kinmanauiskia, kiampa ueliskia kitlamikualchijchiuasej nopa teokali. Nopa kinpaleuik ma motemachikaj kuali itstoskiaj uan amo tleno kinpanoskia. ¿Uan kenijkatsa kitlamiltiskiaj ininteki tlaj amo miakej eliyayaj? Tlaj kintekipachouayaya nopa, uelis tlauel moyolchikajkej kema Zacarías nojua kiniljuik tlen Jehová kiiljuijtoya. Maske itstoyaj tlakamej tlen xitlauakej katli kinpaleuiskiaj, kej Heldai, Tobías uan Jedaías, toTeotsij kiijtok tlauel miakej maseualmej tlapaleuiskiaj “para kikualtlalisej iteopa toTeko”  (xijpoua Zacarías 6:15). Nochi judíos motemachiyayaj Jehová kinpaleuiskia, yeka nima pejkej tekitij maske tlanauatijketl tlen Persia kiijtojtoya amo ma tekitikaj. ToTeotsij kejuak kiijkuinik tlen kintsakuiliyaya, katli eliyaya kejuak se ueyi tepetl, uan ipan xiuitl 515 a.u.J., tlankej kikualchijchiuaj nopa teokali (Esd. 6:22; Zac. 4:6, 7). ¿Kenijkatsa tlen Jehová kiijtok uejkajkia senkistok moaxitia ipan ni tonali?

18. ¿Kenijkatsa Zacarías 6:15 moaxitia ipan ni tonali?

¹⁸ Nama, tlauel miakej kitekipanouaj toTeotsij, uan ika nochi ininyolo temakaj “nochi tlamantli tlen [kipiaj]”, kej inintomij uan ininchikaualis, uan nojkia kiiyokatlaliaj tonali pampa kinekij senkistok tlatekipanosej (Prov. 3:9). Jehová tlauel kipatiita tlen tijchiuaj pampa tijpaleuiaj uan pampa amo kema tijtlauelkauaj. Ma tikilnamikikaj kenijkatsa Heldai, Tobías uan Jedaías temakakej nopa tepostli tlen motekiuik ipan nopa corona tlen Zacarías kichijchijki. Uan nopa corona ‘kinilnamikiliyaya’ kenijkatsa tlapaleuijtoyaj ma kiueyichiuakaj Jehová kej kinamiki (Zac. 6:14). Jehová amo kema kiilkauas tlen tijchiuasej pampa tijnekij tijueyichiuasej uan pampa tikikneliaj (Heb. 6:10).

19. ¿Tlake techyololinia ma tijchiuakaj tlen Jehová kinextilik Zacarías?

¹⁹ Nochi tlen mochijtok ipan Jehová itlanechikol pampa tijnekij tijueyichiuasej toTeotsij kej kinamiki, kinextia Jehová tlauel techteochiua uan eli Cristo katli techyakana. Tijtekipanouaj Jehová ipan se tlanechikoli kampa tlauel kuali tiitstokej uan kampa amo tleno techpanos, uan ni tlanechikoli nochipa eltos. Kej Zacarías tlajtolpanextik, monechkauia nopa tonali kema nochi maseualmej kiueyichiuasej Jehová kej kinamiki. Yeka, tlauel ma tijpatiitakaj tiitstosej ipan Jehová itlanechikol uan ma tijkakikaj “itos[kak]” toTeotsij Jehová. Kiampa uelis timotemachisej Jehová techmanauis ipan ni itlamia tonali uan nochipa tiitstosej.