1, 2. Okakatanu akɔna waki l’ase Juda la Jɛrusalɛma l’ekomelo ka ɛnɛlɔ k’esambele ka Zɛkariya?

ETENA kakakomɛ ɛnɛlɔ k’esambele ka Zɛkariya, nde aki l’awui efula wa nkana yimba. Nde akahombe keketshama oma lo daka dia Jehowa dia mbisha anto wele bu la losembwe dilanya. Koko ndooko dui diakatshikitana. Anto efula wakatetemala nsala awui wa kɔlɔ, vɔ komonga la losembwe ndo wokelo wa tɛmpɛlɔ ka la Jɛrusalɛma koshila. Lande na kakatshike ase Juda olimu wakawasha Jehowa esadi eto? Onde vɔ wakakalola la Jɛrusalɛma paka dia ndjoleka monga la nsɛnɔ y’amɛna?

² Zɛkariya akeyaka di’ase Juda wakakalola la Jɛrusalɛma waki atɛmɔdi wa Jehowa. Vɔ waki wanɛ “[w]ele Nzambi ka mɛtɛ akasɛngiya yimba” dia ntshika mvudu ndo elimu awɔ la Babilɔna. (Ɛzr. 1:2, 3, 5) Vɔ wakatshike dihole diakaweyaka dimɛna ndo wakonɔ lo wodja wele efula ka l’atei awɔ watɛnaka. Nyomoka tɛmpɛlɔ ka Jehowa aki dui di’ohomba efula le ase Juda asɔ woho wele vɔ waki suke dia minda lɔkɛndɔ la waale la kilɔmɛtrɛ oko 1 600 lo wodja wa waale.

3, 4. Ekakatanu akɔna waki l’ase Juda wakakalola?

 ³ Tokanyiya yema lɔkɛndɔ l’otale lakawande oma la Babilɔna otsha la Jɛrusalɛma. Anto asɔ waki la wenya efula wa nkana yimba ndo nsawola lo dikambo dia lɛnɛ akawahombe todjasɛ. Epalanga wakahombe mbakɔndɔlɛ woho waki Jɛrusalɛma ndo tɛmpɛlɔ ka lɛkɔ olangala. (Ɛzr. 3:12) Otondonga ndo wɛ mbakatandaka lɔkɛndɔ kaamɛ la wɔ, ngande wotoyoyaoka mbala ka ntondo kotoyɛna Jɛrusalɛma? Onde wɛ otonyanga lo mɛna mvudu yakalana yakalolanɛ l’adiyo ndo mpele di’osomba diambonyukɔka diaki la wesho wa weke waki asoko ndo totshoto? Ondo wɛ otokoka mbɛdika mpele diambonyukɔka sɔ la mpele di’etale dia wolo dia la Babilɔna. Koko ase Juda kɔkɔmɔ. Lande na? Nɛ dia l’edja ka lɔkɛndɔ lawɔ l’otale, Jehowa akaakimanyiya ndo akaakokɛ. Kam’akawakome la Jɛrusalɛma, vɔ wakake elambwelo lo dihole diaki tɛmpɛlɔ ndo wakatatɛ nambola Jehowa elambo lushi tshɛ. (Ɛzr. 3:1, 2) Vɔ waki l’ohetoheto w’efula ndo suke dia nkamba olimu. Akɛnamaka dia ndooko dikambo diakakoke mbakɔmɔla.

⁴ Laadiko dia nyomoka tɛmpɛlɔ, ase Juda wakahombe nyomoka esomba ndo mvudu yawɔ. Vɔ wakahombe nkamba dikambɔ dia nkumbo yawɔ monga la mbo ya ndɛ. (Ɛzr. 2:70) Akɛnamaka dia vɔ waki l’elimu efula wa nsala. Aha la ntshimbatshimba, atunyi awɔ wakaye ndo wakasale la wolo dia mbashimba. Ɔlɔshamelo ɔsɔ wakonge l’edja k’ɛnɔnyi 15, ndo yema yema ase Juda wakayɔkɔmɔ. (Ɛzr. 4:1-4) Vɔ wakonge l’okakatanu okina lo ɔnɔnyi 522, etena kakadjanga nkumekanga ka Pɛrɛsiya dia memɛ wokelo tshɛ wakasalemaka la Jɛrusalɛma. Akɛnama dia osomba ɔsɔ hawokamaki nto pondjo.​—Ɛzr. 4:21-24.

5. Ngande wakakimanyiya Jehowa ekambi ande?

⁵ Jehowa akeyaka di’ekambi ande waki l’ohomba w’ekeketshelo ndo dihonga. Nde akɛnya Zɛkariya ɛnɛlɔ k’ekomelo dia nshikikɛ ekambi ande ɔnɛ Nde akawaokaka ngandji ndo akɔsaka welo wakawadjaka dia mbokambɛ la nɛmɔ. Nde akalake dia mbakokɛ naka vɔ nkalola dia tokamba olimu wakandawasha. Lo kɛnɛ kendana la nyomoka tɛmpɛlɔ, Jehowa akate ate: “Dui sɔ diayosalema naka nyayotetemala mpokamɛ dui dia Jehowa Nzambi kanyu.”​—Zɛk. 6:15.

6. a) Ngande watatɛ ɛnɛlɔ k’enanɛi ka Zɛkariya? (Enda osato wele lo mbɔtwɛlɔ.) b) Lande na kakatshikitana mfalasa alangi?

⁶ Ɛnɛlɔ k’enanɛi ndo k’ekomelo ka Zɛkariya mbeyaka monga ɛnɛlɔ kakaleke tshɛ nkeketsha mbetawɔ kawɔ. (Adia Zɛkariya 6:1-3.) Tokanyiya yema kɛnɛ kakɛnyi Zɛkariya. Mfalasa yakayayaka yayakutola pusupusu 4 “oma lam’asa akona 2” wakasalema la nkonga. Woho waki mfalasa l’alangi wotshikitanyi, akakimanyiya dia ntshikitanya ambahemi ayɔ. Zɛkariya akambola ate: “Diangɔ diakɔna dingo na?” (Zɛk. 6:4) Sho la wɔ nangaka mbeya, nɛ dia ɛnɛlɔ kɛsɔ kekɔ la shɛngiya le so.

7, 8. a) Ele didjidji dia akona ahende? b) Lande na kakasalema akona asɔ la nkonga?

⁷ Lo Bible, akona koka monga didjidji dia waolelo kana mandji. Akona wakɛnyi Zɛkariya fɔnaka la akona ahende wadiaso dikambo diawɔ lo prɔfɛsiya ka Danyɛlɛ. Dikona dimɔtshi diekɔ didjidji dia lowandji la Jehowa la l’andja w’otondo ndo la pondjo ndo dikona dikina diekɔ didjidji dia Diolelo dia Mɛsiya diele Yeso Nkumekanga kadiɔ. (Dan. 2:35, 45) Lo nshi ya diye ya lo 1914 etena kakayala Yeso Nkumekanga, akona asɔ tshɛ wakayala ndo wakonge l’ɔkɛndɛ wa laande l’okotshamelo wa sangwelo diaki Nzambi lo dikambo dia nkɛtɛ.

 ⁸ Lande na kakasalema akona asɔ la nkonga? Nkonga ekɔ lowolo la ngaingai ndo la nɛmɔ efula. Diakɔ diele, Jehowa akatɛ ase Isariyɛlɛ dia nkamba la nkonga etena kakawakaka tabɛrnaklɛ ndo oma laasɔ tɛmpɛlɔ la Jɛrusalɛma. (Eto. 27:1-3; 1 Ku. 7:13-16) Woho wele akona asɔ wakasalema la nkonga mɛnyaka woho wele lowandji la Jehowa la l’andja w’otondo ndo Diolelo dia Mɛsiya dimɛna efula, ndo wayokimanyiya anto dia ndjaoka l’ekokelo ndo wayowaela ɛtshɔkɔ efula.

9. Waa na wele ambahemi wa pusupusu, ndo naa ɔkɛndɛ awɔ?

⁹ Ele didjidji dia pusupusu ndo ambahemi ayɔ? Ambahemi ele andjelo, ondo elui wotshikitanyi w’andjelo. (Adia Zɛkariya 6:5-8.) Vɔ mimɔka oma “la ntondo ka Nkumadiɔndjɔ ka nkɛtɛ k’otondo” la ɔkɛndɛ wa laande. Andjelo asɔ tomamaka l’ahole wotshikitanyi dia tokokɛ ekambi wa Nzambi, djekoleko oma le Babilɔna, “wodja wa lo nɔrdɛ.” Diɛsɛ l’ɛnɛlɔ kɛsɔ, Jehowa kimanyiyaka ekambi ande dia mbeya ɔnɛ vɔ hawongaki mfumbe ya Babilɔna nto pondjo. Ohokanyiya woho wakakeketsha dui sɔ ambiki wa tɛmpɛlɔ wa lo nshi ya Zɛkariya! Vɔ wakeyaka dia atunyi awɔ kokoka memadia olimu awɔ.

10. Ngande wakoka prɔfɛsiya ka Zɛkariya kendana la pusupusu ndo ambahemi ayɔ tokimanyiya ɛlɔ kɛnɛ?

¹⁰ Ɛlɔ kɛnɛ, Jehowa ekɔ lo ntetemala nkamba la andjelo dia nkokɛ ndo nkeketsha ekambi ande. (Mal. 3:6; Hɛb. 1:7, 14) Ntatɛ lo 1919, etena kakatshungɔ ekambi wa Jehowa oma lo lɔhɔmbɔ la didjidji la lo Babilɔna ka woke, atunyi awɔ wekɔ lo nsala la wolo diaha ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ mpama. (Ɛny. 18:4) Koko vɔ bu l’akoka wa nsala dui sɔ. Lam’ele andjelo wekɔ lo nkokɛ okongamelo wa Jehowa, sho hatohombe mboka wɔma ɔnɛ ekambi wa Jehowa wayonga lo lɔhɔmbɔ la ɔtɛmwɛlɔ wa kashi nto. (Os. 34:7) Koko oko watɛmɔlaso Jehowa, tayotetemala monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ ndo l’akambo efula wa nsala. Prɔfɛsiya ka Zɛkariya tokimanyiyaka dia mbeya ɔnɛ sho bu lo waale ndo tekɔ lo kokamɛ oma le akona ahende.

11. Lande na kahatahombe mboka wɔma lo dikambo dia ɔlɔshamelo w’ekambi wa Nzambi wayaye?

¹¹ Keema edja, mandji ya pɔlitikɛ ya l’andja waki Satana yayosangana kaamɛ dia nsala la wolo dia ndanya ekambi wa Nzambi. (Ɛzk. 38:2, 10-12; Dan. 11:40, 44, 45; Ɛny. 19:19) Lo prɔfɛsiya ka Ɛzɛkiyɛlɛ, sho mɛnaka mandji shɔ yokombi nkɛtɛ oko wange. Yɔ yekɔ lo takɛndjakɛndja mfalasa ndo yekɔ lo ndjaye la nkɛlɛ k’efula dia ndjɔlɔsha ekambi wa Nzambi. (Ɛzk. 38:15, 16) * Onde sho pombaka ndjioka wɔma? Ndooko! Alembe wa Jehowa wekɔ suke la so. Lo mfɔnu ka woke, andjelo wa Jehowa wayokokɛ ekambi ande ndo wayolanya onto tshɛ lalɔshana la ɛlɔmbwɛlɔ ka Jehowa. (2 Tɛs. 1:7, 8) Ɔsɔ mɛtɛ ayonga lushi la laande! Ko ayɔlɔmbɔla alembe wa Jehowa wa l’olongo?

12, 13. a) Kakɔna kakatɛ Jehowa Zɛkariya nto dia nsala? b) Ngande weyaso dia pami kelɛwɔ Lokonɔ ekɔ didjidji dia Yeso Kristo?

¹² Zɛkariya oto mbakɛnyi waɛnɛlɔ enanɛi asɔ. Koko oma laasɔ nde akasale dui dimɔtshi diakakoke anto akina mɛna ndo diakakeketsha wanɛ wakakaka tɛmpɛlɔ nto. (Adia Zɛkariya  6:9-12.) Apami asato anɛ, Helɛdai, Tobidja, ndo Jedaya, wakakome oma la Babilɔna. Jehowa akatɛ Zɛkariya dia nkɔngɔla mfɛsa la paonyi oma le apami asɔ ndo nkamba la diangɔ sɔ dia nsala “dɛmbɔ dia nkoso dia diambo.” (Zɛk. 6:11, nɔtɛ) Onde dɛmbɔ dia nkoso sɔ diaki dikambo dia nguvɛrnɛrɛ Zerubabɛlɛ, ɔnɛ laki oma lo dioho dia Juda ndo laki kanula ya Davidɛ? Ndooko. Jehowa akatɛ Zɛkariya dia ndɔtsha Jashua Ɔlɔmbɛdi a laadiko dɛmbɔ dia nkoso sɔ l’ɔtɛ. Dui sɔ diakahombe mambiya onto tshɛ lakendaka.

¹³ Onde woho wakawalɔtsha Jashua ɔlɔmbɛdi a laadiko dɛmbɔ dia nkoso sɔ akookonya nkumekanga? Ndooko. Jashua komonga kanula ya Davidɛ, diakɔ diele nde kokoka monga nkumekanga. Woho wakawɔlɔtsha dɛmbɔ dia nkoso aki didjidji dia kɛnɛ kakahombe ndjokomɛ nkumekanga ndo ɔlɔmbɛdi wa lo nshi yayaye, welamɛ Lokonɔ. Bible nembetshiyaka dia Lokonɔ ele Yeso Kristo.​—Isa. 11:1; Mat. 2:23, nɔtɛ.

14. Oko Nkumekanga ndo Ɔlɔmbɛdi a laadiko, olimu akɔna wakamba Yeso?

¹⁴ Yeso ekɔ Nkumekanga ndo Ɔlɔmbɛdi a laadiko. Nde ekɔ lo nɔmbɔla alembe wa Jehowa w’andjelo ndo ekɔ lo nkamba olimu w’efula dia nkimanyiya ekambi wa Nzambi dia ndjaoka l’ekokelo l’andja ɔnɛ wa ngala. (Jɛr. 23:5, 6) Keema edja, Kristo ayodja wedja otshumba lo nsukɛ ɛlɔmbwɛlɔ ka Nzambi ndo mamɛ ekambi wa Jehowa. (Ɛny. 17:12-14; 19:11, 14, 15) Koko la ntondo ka lushi lɔsɔ, Yeso kana Lokonɔ ekɔ l’olimu efula wa nsala.

15, 16. a) Ngande wambokaloyama ekambi wa Nzambi ndo wambowɛdiama nshi nyɛ, ndo oma le onto akɔna? b) Ngande wayonga nkɛtɛ l’ekomelo k’Ɛlɔmbwɛlɔ k’ɛnɔnyi kinunu ka Kristo?

¹⁵ Oko wende Nkumekanga ndo Ɔlɔmbɛdi a laadiko, Yeso akalongola ɔkɛndɛ wa “[mbi]ka tɛmpɛlɔ ka Jehowa.” (Adia Zɛkariya 6:13.) Lo 1919, nde akasale olimu wa wokelo ɔsɔ lo ntshungola ekambi wa Nzambi oma lo shɛngiya y’ɔtɛmwɛlɔ wa kashi, Babilɔna ka woke. Yeso akakaloya etshumanelo ndo akasɔnɛ “ɔhɔmbɔ wa kɔlamelo ndo kɛsɔ.” Olui w’anangɛso w’akitami asɔ wekɔ lo nɔmbɔla olimu w’ohomba wasalema l’etenyi ka la nkɛtɛ ka tɛmpɛlɔ ka woke ka lo nyuma. (Mat. 24:45) Ndo nto, Yeso akɛdia ekambi wa Nzambi lo mbakimanyiya dia ntɛmɔla lo yoho ya pudipudi.​—Mal. 3:1-3.

¹⁶ Yeso nde l’asekande nkumi ya dikanga ndo ɛlɔmbɛdi 144 000 wayɔlɔmbɔla ɛnɔnyi kinunu. L’etena kɛsɔ, vɔ wayokimanyiya anto wa kɔlamelo dia monga kokele. Etena kayoshidiya nkumi ya dikanga ndo ɛlɔmbɛdi ɛsɔ olimu akɔ, paka atɛmɔdi wa mɛtɛ wa Jehowa ato mbayotshikala la nkɛtɛ. L’ekomelo, ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ wayokaloyama tshɛ lo tshɛ!

17. Eshikikelo kakɔna kakasha Jehowa ase Juda nto, ndo shɛngiya yakɔna yaki la losango lɔsɔ le wɔ?

¹⁷ Shɛngiya yakɔna yakonge la losango la Zɛkariya le ase Juda l’etena kɛsɔ? Jehowa akalake dia mbakimanyiya ndo mbakokɛ l’oyango wa vɔ nshidiya tɛmpɛlɔ. Daka sɔ diakawasha elongamelo. Koko vɔ wakakoke ntetemala ndjambola woho wakakoke anto yema tshitshɛ nkamba olimu w’efula ɔsɔ. Diakɔ diele, Zɛkariya akawatɛ dui dimɔtshi diakakoke minya wɔma ndo taamu taki la wɔ. Laadiko dia Helɛdai, Tobidja ndo Jedaya, wanɛ wakaye dia ndjowakimanyiya, Jehowa akate di’anto akina efula vɔ la wɔ “wayoya ndo wayosha lonya lo wokelo wa tɛmpɛlɔ ka Jehowa.” (Adia Zɛkariya 6:15.) Ase Juda waki  l’eshikikelo dia Jehowa akasukɛka olimu awɔ. La dihonga tshɛ, vɔ wakakalola dia nyomotoka tɛmpɛlɔ kaanga mbele nkumekanga ka Pɛrɛsiya akadjanga diaha olimu ɔsɔ kambema. Oshimbelo ɔsɔ waki oko dikona dia woke lo mboka kawɔ, koko Jehowa akadinya aha la ntshimbatshimba. L’ekomelo, wokelo wa tɛmpɛlɔ wakashile lo 515 ntondo ka Kristo. (Ɛzr. 6:22; Zɛk. 4:6, 7) Koko, ɛtɛkɛta wa Jehowa ɛsɔ mɛnyaka nto dui dimɔtshi dioleki woke diasalema ɛlɔ kɛnɛ.

18. Ngande wakotshama Zɛkariya 6:15 ɛlɔ kɛnɛ?

¹⁸ Ɛlɔ kɛnɛ, miliyɔ y’anto yekɔ lo ntɛmɔla Jehowa. Vɔ wekɔ l’ɔngɛnɔngɛnɔ dia mbosha “diangɔ dia[wɔ] dia nɛmɔ,” ɛnyɛlɔ wenya, wolo ndo diangɔ diawɔ dia l’emunyi. Lo nsala ngasɔ, vɔ wekɔ lo nsukɛ tɛmpɛlɔ ka Jehowa ka woke ka lo nyuma. (Tok. 3:9) Ndo sho koka monga l’eshikikelo dia Jehowa mbɔsaka la nɛmɔ woho wasukɛso olimu ɔsɔ la kɔlamelo. Tohɔ dia Helɛdai, Tobidja ndo Jedaya wakela mfɛsa la paonyi ndo ɔnɛ Zɛkariya akakambe la yɔ dia nsala dɛmbɔ dia nkoso. Dɛmbɔ dia nkoso sɔ diaki “eohwelo” kana “diohwelo,” dia weshasha wakawakimɔ dikambo di’ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ. (Zɛk. 6:14; nɔtɛ) Jehowa hohɛki pondjo olimu wakambaso ndo ngandji kɛnyaso lo dikambo diande.​—Hɛb. 6:10.

19. Shɛngiya yakɔna yahomba monga la waɛnɛlɔ wa Zɛkariya le so?

¹⁹ Lo nshi y’ekomelo nyɛ, ekambi wa Jehowa wekɔ lo nkamba olimu wa woke. Dui sɔ diekɔ lo salema diɛsɛ la ɛtshɔkɔ wa Jehowa ndo ɛlɔmbwɛlɔ ka Kristo. Tekɔ l’ɔngɛnɔngɛnɔ dia monga l’okongamelo wa shikaa, watokokɛ ndo wayotshikala pondjo pondjo ndo tekɔ lo mbeya dia sangwelo dia Jehowa lo dikambo di’ɔtɛmwɛlɔ wa pudipudi diayokotshama. Ɔnkɔnɛ, ngɛnangɛna dihole diele la yɛ l’atei w’ekambi wa Jehowa ndo “[h]okamɛ dui dia Jehowa Nzambi ka[yɛ].” Lo nsala ngasɔ mbakokayɛ kokamɛ oma le Nkumekanga kaso ndo Ɔlɔmbɛdi a laadiko ndo oma le andjelo. Sala kɛnɛ tshɛ kakokayɛ nsala dia nsukɛ ɔtɛmwɛlɔ wa pudipudi. Jehowa ayokokokɛ l’edja tshɛ keke dikongɛ di’akambo nɛ ndo pondjo pondjo!