1, 2. Kʼalal laj yilbel te Zacarías te sjukebal najalsitil, ¿bin yak spasbelik-a te judioetik te ayik ta Jerusalén?

KʼALAL te j-alwanej Zacarías laj yilbel te sjukebal najalsitil, bayal te bin ya xjuʼ ya spas pensar. Bayalniwan smukʼul yoʼtan la sta te bitʼil la yal ta jamal te Jehová te ya yakʼbey kastigo te machʼatik ya x-elkʼajik. Jaʼukmeto, ta yorail-abi maba jelonem stalel te ants winiketike. Bayal machʼatik yakikto ta elekʼ sok ta spasel te bin chopole. Jaʼnix jich te judioetik maba lajem yuʼunik schaʼpasel te templo yuʼun Jehová. ¿Bin yuʼun ora la yijkʼitayik spasel te aʼtelil akʼbotik yuʼun te Diose? ¿Jaʼnaxbal sujtik ta slumalik yuʼun jaʼ ya xbajtʼ ta yoʼtanik sleelxan lekil kuxlejalile?

² Te Zacarías snaʼoj te ay schʼuunel yoʼtanik ta stojol Jehová te judioetik te sujtik talel ta Jerusalén. Te Biblia ya yal te «tijbot yoʼtanic yuʼun Dios» ta yijkʼitayel jilel snaik sok snegosioik (Esdras 1:2, 3, 5). La yijkʼitayik jilel te kʼinal te yilojik ta lek, bajtʼik ta jun lugar te jteb ma spisilik maʼyuk yilojik ta jkʼaxel. Ta swenta te kʼax mukʼ skʼoplal yuʼunik te ya yichʼ chaʼpasel te templo, ma la sxiʼik beel 1,600 kilometro te banti kʼax chujkʼultik sba sok te bayal bin chopol ya xjuʼ ya staike.

3, 4. ¿Bin wokoliletik la sitintayik te judioetik te sujtik ta Jerusalene?

³ Te bitʼil namal beenik sujtel te judioetik, ta melel bayal tiempo  la snop ta yoʼtanik binwan yilel te Jerusalén te jaʼ yachʼil slumalik ya xkʼot. Yaʼiyojik te kʼax tʼujbil-a te Jerusalén. Te meʼel mamaletik yilojik te kʼax tʼujbil te temploe (Esdras 3:12). Te lajuk jokintik sujtel te israeletik, ¿binwan yaʼiyel la kaʼiy jbatik kʼalal la kiltik ta sbabial buelta te Jerusalene? ¿Labal jmel koʼtantik ta swenta te lajem ta jkʼaxel te mukʼul lum sok te nojel ta jaʼmal? ¿Labal jpajtik te stsʼajkʼul Babilonia te kʼax pimik sok te stsʼajkʼul Jerusalén te jinemik sok te jopajtik, te maʼyuk spuertaul sok toyol ilo-kʼinaletik yuʼun? Jaʼukmeto maba chebaj yoʼtan te judioetik, melel la yilik bin-utʼil kanantayotik sok koltayotik talel yuʼun Jehová ta be. Te bin nail la spasik kʼalal kʼotik ta Jerusalén jaʼ te skajtijib chikʼbil majtʼanil te bantinix ay-a ta temploe. Tey jajch yakʼbeyik chikʼbil majtʼanil ta jujun kʼajkʼal te Jehová (Esdras 3:1, 2). Kʼax bayal yip yoʼtanik te jich yilel te maʼyuk bin ya xchebajtesbot yoʼtanik yuʼun.

⁴ Ma jaʼuknax ya skʼan te ya schaʼpasik te templo, jaʼnix jich ya skʼan te ya schaʼjachik te lumetik yuʼunike. Ya skʼan ya spas snaik sok te ya xtsʼumbajik yuʼun ya smakʼlin sfamiliaik (Esdras 2:70). Bayal aʼtelil ya skʼan pasel. Jaʼukmeto te machʼatik skontrainejik te smelelil yichʼel ta mukʼ Dios, ora ay bin jajch spasik yuʼun ya stejkʼanik te aʼtele. Ta sjajchibale, te israeletik maba la yichʼik ta wenta. Jaʼukmeto jalaj quince jaʼbil te kontrainele, te israeletik kʼunkʼun chebaj yoʼtanik (Esdras 4:1-4). Te bin jkʼaxel maba lek kʼot ta pasel, jaʼ te la yakʼ mantal te ajwalil yuʼun Persia ta jaʼbil 522 te kʼalal mato jaʼuk jkʼajkʼaleltik-ae te ya yichʼ tejkʼanel te aʼtel ta Jerusalén. Jich yilel te maʼyuk bin-ora ya xchaʼyichʼ pasel te Jerusalene (Esdras 4:21-24).

5. ¿Bin la spas te Jehová swenta ya yakʼbey yip yoʼtan te lum yuʼune?

⁵ Te Jehová snaʼoj bin ya skʼanik te judioetike. Jaʼ yuʼun la yakʼbey yil junxan najalsitil te Zacarías yuʼun ya yakʼbey snaʼik te kʼuxik ta yoʼtan sok te lek ya yaʼiy sba ta swenta spisil te bin spasojik talele. Jaʼnix jich yoʼtan ya yakʼbey snaʼik te ya yichʼik kanantayel yuʼun teme ya schaʼjachik spasel te aʼtelil la yakʼ ta stojolike. Ta swenta te Zacarías jich la yakʼbey snaʼik ta swenta te aʼtelil ta schaʼpasel te temploe: «Hich ya xcʼoht ta pasel teme yac achʼuhumbeyic spasel te bin ya yal te Jehová te Dios awuʼunique» (Zacarías 6:15).

6. 1) ¿Bin ya xchiknaj ta ilel ta sjajchibal te waxakeb najalsitil yuʼun te Zacarías? (Ilawil te lokʼomba ta sjajchibal te articulo). 2) ¿Bin yuʼun te yan yilelik te kabayoetike?

⁶ Te slajibal yuʼun te swaxakebal najalsitiletik te la yil te Zacarías, jaʼniwan te ya yakʼbeyxan yip te schʼuunel koʼtantike (kʼopona te sjun Zacarías 6:1-3). Jpastik tulan yuʼun ya jnop ta koʼtantik bin la yil te Zacarías: chaneb karretaetik te kʼax yip lokʼik talel ta yolil cheb witsetik te pasbilik ta bronce, jich yilel te chapalik ta yakʼel guerra. Yanyantik yilel te kabayoetik te snitojik te karretaetik, jich oranax ya xchiknaj ta ilel te yanyantik-a te karretaetike. Te Zacarías jich la sjojkʼoy: «Tatil, ¿bin a ini?» (Zacarías 6:4). Te najalsitil-abi jaʼnix jich akʼbil ta jtojoltik, jaʼ yuʼun ya jojkʼoybey jbatik-euk bin ya skʼan ya yal.

7, 8. 1) ¿Bin señail te cheb witsetike? 2) ¿Bin yuʼun pasbilik ta bronce te witsetike?

⁷ Ta Biblia, te witsetik ay jaʼ señail te ajwaliletik o te bantito kʼalal ya xwentainwanike. Te witsetik te ya xchiknajik ta najalsitiletik yuʼun te Zacarías jteb ma pajalik sok cheb witsetik te ya yalbey skʼoplal jun albilkʼop yuʼun te Daniel. Jun wits jaʼ señail te jaʼnax stukel ya xmantalaj te Jehová sok te sbajtʼelkʼinal ya xjalaj ta Ajwalil. Te yane, jaʼ señail te Wentainel yuʼun te Mesías te jaʼ ay ta skʼab te Jesuse (Daniel 2:35, 45). Te kʼalal la yichʼ yaʼtel ta ajwalil te Jesús ta 1914 te wits ini pajal jajch ta aʼtel-euk sok te yan witse, tulan skʼoplal te yaʼtelik ta skʼotesel ta pasel te skʼanojel yoʼtan te Dios liʼ ta Balumilale.

⁸ ¿Bin yuʼun te pasbilik ta bronce? Te  bronce kʼax lebil jichnix bitʼil te oro. Te Jehová la yakʼ ta mantal te ya skʼan ya yichʼ tuuntesel te takʼin-abi te mero xlipet te kʼalal ya yichʼ pasel te nailpakʼ templo sok te templo ta Jerusalén (Éxodo 27:1-3; 1 Reyes 7:13-16). Jaʼ yuʼun, te bitʼil pasbilik ta bronce te witsetike ya yakʼ ta ilel ta jamal te maʼyuk bin ya spaj te jaʼnax stukel ya xmantalaj te Jehová sok te Wentainel yuʼun te Mesías. Ta swenta te cheb wentainel-abi, lek ya xbajtʼ kuxinukik te ants winiketik sok ya staik bayal bendision.

9. ¿Machʼatik yak stijbelik te karretaetike, sok bin ya xbajtʼ spasik?

⁹ ¿Bin señail te karretaetik sok te machʼatik yak stijbelike? Chʼul-abatetik te machʼatik yak stijbelik te jichniwan te chajpanbilik ta tsobol jtsojb (kʼopona te sjun Zacarías 6:5-8). Ya xlokʼik «ta stojol te Ajwalil yuʼun swohlol bahlumilal» yuʼun ay bin kʼax tulan skʼoplal ya xbajtʼ spasik. ¿Bin-a? Ay banti ya yichʼik tikunel bael yuʼun ya skanantayik te lum yuʼun Jehová ta stojol skontratakik, jaʼ ya skoltayikxan ta stojol te Babilonia te jaʼ «qʼuinal ta stojol norte». Jaʼ-abi, ya skʼan ya yal te ma xyakʼ Jehová te ya xchaʼchukot yuʼun Babilonia te j-abatetik yuʼune. Ta melel, la sta smukʼul yoʼtanik yuʼun te machʼatik yakik ta spasel te templo ta skʼajkʼalel te Zacarías. Schʼuunej sok spisil yoʼtanik te maba ya xkomotik ta aʼtel yuʼun te skontratakike.

10. ¿Bin ya yakʼ schʼuun koʼtantik te albilkʼop yuʼun te Zacarías ta swenta te karretaetik sok te machʼatik yak stijbelike?

¹⁰ Jich bitʼil kʼot ta pasel ta skʼajkʼalel te Zacarías, ta ora ini jaʼnix jich te Jehová yak ta stuuntesel te chʼul-abatetik yuʼun swenta ya skanantay te lum yuʼun sok ya yakʼbey yip yoʼtan (Malaquías 3:6; Hebreos 1:7, 14). Jaʼto tal ta jaʼbil 1919 te akʼot ta libre yuʼun te Mukʼul Babilonia te Israel yuʼun Dios, te smelelil relijion yak ta mukʼubelxan manchukme yichʼoj tulan kontrainel (Apocalipsis 18:4). Ta swenta te kanantayel yuʼun te chʼul-abatetike, te j-abatotik yuʼun Dios maʼyuk bin yuʼun ya skʼan ya jxiʼtik te ya jchaʼkichʼtik chukel yuʼun te lotil relijione (Salmo 34:7). Jaʼ kʼaxto schʼuunej koʼtantik te maba ya jkom jbatik te j-abatotik yuʼun Jehová te ayotik ta swolol Balumilal ta abatinel sok stseʼelil koʼtantik ta stojol te Dios kuʼuntik. Te kʼalal ya jnop ta koʼtantik te albilkʼop yuʼun te Zacarías, ya yakʼ jnaʼtik te maʼyuk bin chopol ya jtatik sok te kanantaybilotik yuʼun te cheb witsetike.

11. ¿Bin yuʼun ma skʼan ya jxiʼtik te utsʼinel ya xbajtʼ yichʼ te lum yuʼun Dios?

¹¹ Nopolixme te ya stsob sbaik te ajwaliletik te ay yipik ta balumilal yuʼun Satanás ta slajinel te lum yuʼun te Diose (Ezequiel 38:2, 10-12; Daniel 11:40, 44, 45; Apocalipsis 19:19). Te albilkʼop yuʼun te Ezequiel ya yal te ya smak te Balumilal te yip te ajwaliletik jich bitʼil tokal. Jaʼnix jich ya yal te kajajtik ta kabayoetik sok te ya yutsʼinik sok slab yoʼtanik te lum yuʼun te Diose (Ezequiel 38:15, 16). * ¿Yabal skʼan ya jxiʼtik? Ta melel maʼuk. Te ipal chʼul-abatetik yuʼun Jehová yame sjokinotik. Ta yorail te tulan wokolil-abi te j-abatetik yuʼun Dios kanantaybilik yuʼun te ipal chʼul-abatetik, te jaʼ ya xbajtʼ slajinik te machʼatik ya skontrainik te bitʼil jaʼnax stukel ya xmantalaj te Jehovae (2 Tesalonicenses 1:7, 8). ¡Bin-nax koʼtantik yuʼun ta kʼajkʼal-abi! Jaʼukmeto, ¿machʼa ya swol te ipal chʼul-abatetik yuʼun te Jehovae?

12, 13. 1) ¿Bin la yalbey Jehová te akʼa spas te Zacarías? 2) ¿Bin yuʼun ya jnaʼtik te jaʼ skʼoplal Jesucristo te machʼa «Spuhl» sbiile?

¹² Jaʼnax te Zacarías la yil te waxakeb najalsitiletik te tsʼibaybil ta slibroe. Ta patil, ay bin la spas ta sit yantik te ay bin ya skʼan ya yal te ya xbajtʼ yakʼbey yip yoʼtan te machʼatik yak schaʼpasbelik te templo yuʼun te Diose (kʼopona te sjun Zacarías 6:9-12). Te Jehová la yalbey te Zacarías te kʼopojuk sok te Heldai, Tobías sok Jedaías te julelikto tal ta Babilonia sok te akʼa skʼanbey plata sok oro swenta ya spas tʼujbil «corona a» (Zacarías 6:11). ¿Machʼa ya yichʼ akʼbeyel te koronae? ¿Jaʼbal te Zorobabel te talem ta jchajp tsʼumbalil Judá soknix ta stsʼumbal te Davide? Maʼuk, te Jehová ya yalbey te Zacarías te akʼa yakʼbey ta sjol te korona te mukʼul sacerdote Josué. Chamnax yoʼtanik yuʼun te machʼatik la yilike.

¹³ ¿Yabal skʼan ya yal-abi te ya x-och ta ajwalil te mukʼul sacerdote Josué? Maʼuk. Ma xjuʼ x-och ta ajwalil, melel maba talem ta stsʼumbal te Davide. Ay bin señail te la yichʼ akʼbeyel skorona, la yakʼ ta naʼel te ay bin ya xbajtʼ kʼotuk ta stojol te machʼa ya x-och ta ajwalil sok ta sacerdote ta sbajtʼelkʼinal te «Spuhl» ya yichʼ akʼbeyel sbiile. ¿Machʼa-a? Te sJun Dios ya yakʼ ta ilel ta jamal te jaʼ te Jesucristoe (Isaías 11:1; Mateo 2:23).

14. ¿Bin aʼtelil ya spas te Jesús jich bitʼil ajwalil sok mukʼul sacerdote?

¹⁴ Te Jesús jaʼ ajwalil sok mukʼul sacerdote, sok jaʼ jwolwanej yuʼun te ipal chʼul-abatetik yuʼun Jehová. Tulan ya x-aʼtej swenta te lum yuʼun Dios kanantaybil ya yaʼiy sba ta chopol balumilal ini (Jeremías 23:5, 6). Jtebxanix ya skʼan yuʼun ya stsal te nasionetik, jich ya xbajtʼ skoltaybey skʼoplal te bitʼil jaʼnax ya xmantalaj te Jehová sok ya skoltay te j-abatetik yuʼune (Apocalipsis 17:12-14; 19:11, 14, 15). Jaʼukmeto te kʼalal mato xkʼot te yorail-abi, te Jesús o «Spuhl» ay mukʼ aʼtelil te ya skʼan ya spas.

15, 16. 1) ¿Machʼa la schaʼjach sok la slekubtes te kongregasion ta kʼajkʼal ini, sok bin-utʼil spasoj? 2) ¿Bin ya xkʼot ta pasel ta slajibal te jmil jaʼbil ya xwentainwan te Cristoe?

¹⁵ Ma jaʼuknax la yichʼ akʼbeyel yaʼtel te Jesús ta ajwalil sok mukʼul sacerdote, jaʼnix jich akʼbot ta stojol spasel «te templo yuʼun Jehová» (kʼopona te sjun Zacarías 6:13). Te aʼtelil ini, la spas ta 1919 kʼalal la slokʼes ta libre te lum yuʼun Dios ta stojol te Mukʼul Babilonia sok la schaʼjach te kongregasion yuʼun te jchʼuunjeletike. Jaʼnix jich la stsa «te aʼbat te jun yoʼtan soc pʼij» yuʼun ya swentain te smelelil yichʼel ta mukʼ Dios liʼ ta Balumilal (Mateo 24:45). Jaʼnix jich te Jesús yak ta slekubtesel te lum yuʼun Jehová sok yak skoltaybel swenta maʼyuk yabakul te bitʼil ya yichʼ ta mukʼ te Diose (Malaquías 3:1-3).

¹⁶ Kʼalal te Jesús sok te 144,000 ajwaliletik sok sacerdoteetik ya xwentainwanik jmil jaʼbil, ya skoltayik te ants winiketik te jun yoʼtanik ta stojol Dios swenta tojil ants winiketik ya xkʼotik. Te kʼalal jich ya xkʼot ta pasele, jaʼnax ya x-ayinix liʼ ta Balumilal te lekubenix te machʼatik ya yichʼik ta mukʼ te Diose. Jaʼto-abi jkʼaxel lekubenix ya xjil te bitʼil smelelil ya yichʼ ichʼel ta mukʼ te Diose.

17. 1) Ta patil, ¿bin la yalbey ta jamal Jehová te israeletike? 2) ¿Bin-utʼil tijbot yoʼtanik yuʼun?

¹⁷ ¿Bin-utʼil tijbot yoʼtanik te judioetik yuʼun te bin la yal te Zacariase? Te Jehová yaltiklanbeyojix ta jamal te lek ya xbajtʼ ayinik sok te kanantaybilik yuʼun swenta ya xjuʼ slajinik spasel te temploe, kʼax bayal akʼbot smukʼul yoʼtanik yuʼun. Jaʼukmeto, ¿bin-utʼil ya xjuʼ ya slajinik te aʼtelil jich bitʼil maba bayalike? Ta melel, chʼay bael te bin ya snaʼulan yoʼtanik o te xiwelik kʼalal te Zacarías la slajin yalel te bin albil yuʼun te Diose. Ma jaʼuknax ya yichʼik koltayel yuʼun winiketik te jun yoʼtanik ta stojol Dios jich bitʼil te Heldai, Tobías sok Jedaías, jaʼnix jich te Dios la yal te ya xkoltayotik yuʼun  yantik ta spasel «te templo yuʼun Jehová» (kʼopona te sjun Zacarías 6:15). Jich te judioetik la snaʼik ta lek te ya xkoltayotik yuʼun te Jehová. Jaʼ yuʼun oranax jajch spasik te aʼtelil manchukme yaloj ta jamal te ajwalil yuʼun Persia te ma xjuʼe. Ta patil bael te Dios la slokʼes te bin ya xmakawan ta aʼtel te jich kʼoem bitʼil mukʼul wits ta stojolik. Ta jaʼbil 515 te kʼalal mato jaʼuk jkʼajkʼaleltik-ae juʼ ta pasel te temploe (Esdras 6:22; Zacarías 4:6, 7). Jaʼukmeto te bin la yal te Jehová aytoxan bitʼil mukʼ skʼoplal yak ta kʼoel ta pasel ta ora ini.

18. ¿Bin-utʼil yak ta kʼoel ta pasel ta ora ini te Zacarías 6:15?

¹⁸ Ta ora ini, bayal miyon ta tul ants winiketik ya x-abatinik ta stojol Dios. Ya xtijbot yoʼtanik ta yakʼel te bintik ay yuʼunik jich bitʼil stiempoik, stakʼinik sok yipik ta skoltayel te smelelil yichʼel ta mukʼ Dios (Proverbios 3:9). Ya xjuʼ ya jchʼuuntik sok spisil koʼtantik te mukʼ skʼoplal ta yoʼtan Jehová te bin ya jpastik ta stojol sok te jun koʼtan ya kakʼ jbatike. Juluk ta koʼtantik te jaʼ la yakʼik oro sok plata te Heldai, Tobías sok Jedaías swenta te Zacarías ya spas te korona. Te korona-abi, la yichʼ tuuntesel «scuenta snaʼojibal» te ay bin la yakʼik ta skoltayel te smelelil yichʼel ta mukʼ Dios (Zacarías 6:14; TNM). Jaʼnix jich te Jehová maʼyuk bin-ora ya xchʼay ta yoʼtan te bin ya jpastik ta stojol sok te skʼuxul koʼtantik ta stojole (Hebreos 6:10).

19. ¿Bin-utʼil ya skʼan ya stij koʼtantik te najalsitiletik la yil te Zacariase?

¹⁹ Spisil te bin juʼem ta pasel ta swenta te smelelil yichʼel ta mukʼ Dios ta slajibal kʼajkʼal ini, ya yakʼ ta ilel ta jamal te yakʼoj bendision te Jehová sok te jaʼ ay ta jwolwanej te Cristoe. Te j-abatotik yuʼun Dios ayotik ta jun organisasion te lek aye, te banti lek ya kaʼiy jbatik sok te sbajtʼelkʼinal ya xjalaje. Te skʼanojel yoʼtan te Jehová ta swenta te smelelil yichʼel ta mukʼ ya xkʼot ta pasel, jich bitʼil la yal jilel te Zacarías. Jich yuʼun, ayuk bayal skʼoplal kuʼuntik te bitʼil ayotik ta lum yuʼun te Jehová sok akʼa jchʼam kaʼiytik te «bin ya yal te Jehová» te Dios kuʼuntike. Teme jich ya jpastike, yame kichʼtik kanantayel yuʼun te Ajwalil sok te Mukʼul Sacerdote kuʼuntik sok te chʼul-abatetik te yak stijbelik te karretaetike. Jpastik tulan te bantito kʼalal ya xjuʼ kuʼuntik ta skoltaybeyel skʼoplal te smelelil yichʼel ta mukʼ Dios. Teme jiche, ya jchʼuuntik ta lek te ya skanantayotik te Jehová ta slajibal kʼajkʼal yuʼun te chopol balumilal ini sok ta sbajtʼelkʼinal.