1, 2. Kʼalal tsuts li svukubal kʼusi akʼbat yil Sakariase, ¿kʼu yelan stalelalik li j-israeletike?

KʼALAL tsuts li svukubal kʼusi akʼbat yil li j-alkʼop Sakariase ep van kʼusi la snopbe skʼoplal. Patbat van tajek yoʼonton kʼalal albat yuʼun Jeova ti chakʼbe onoʼox kastigo li buchʼutik muʼyuk stukʼil yoʼontonike. Pe li vaʼ orae muʼyuk toʼox bu jelem stalelal li j-israeletike. Yokel-o muʼyuk stukʼil yoʼontonik xchiʼuk ep kʼusitik yan chopol tspasik. Jech xtok, muʼyuk to bu tsutsem yuʼunik xchaʼmeltsanel li stemplo Jeovae. ¿Kʼu yuʼun ta anil noʼox laj yiktaik li abtelal akʼbat spasik yuʼun li Diose? ¿Mi yuʼun van jaʼ noʼox sventa tal saʼ kʼusi lek chaʼi stukik ti sutik tal ta yosilalike?

² Li Sakariase snaʼoj kʼu yuʼun ti laj yakʼik tal persa sutik tal ta Jerusalen li j-israeletike; snaʼoj lek ti jaʼ ta skoj ti oy xchʼunel yoʼontonik ta stojolal li Jeovae. Li Vivliae chal ti «itijbat yoʼntonic yuʼun [Dios]» sventa sten komel ta yoʼontonik li snaik xchiʼuk li spʼolmalike (Esd. 1:2, 3, 5). Laj yiktaik komel jun jteklum ti xojtikinik leke, vaʼun jaʼ te batik ta jun jteklum ti jutuk mu skotolikuk mi jsetʼuk bu yilojik-oe. Ta sventa ti tsots tajek skʼoplal laj yaʼiik ti xchaʼmeltsanik li stemplo Jeovae, la sten ta yoʼonton sbekʼtalik sventa xanavik talel 1, 600 kilometro ta jun osil ti toj xibal sbae.

3, 4. ¿Kʼusi la snuptan j-israeletik kʼalal te xa ox oyik ta Jerusalene?

 ³ Kʼalal jaʼo chanavik tal li j-israeletike xuʼ van la snopbeik tajek skʼoplal kʼu yelan li Jerusalene. Yaʼiojbeik skʼoplal ti kʼupil toʼox tajek sbae. Li buchʼutik oy xa sjabilalike laj yilik kʼu toʼox yelan yutsil li temploe (Esd. 3:12). Ti teuk jchiʼuktik talel ek li j-israeletike, ¿kʼu van yelan laj kaʼi jbatik kʼalal te xa jkʼelojtik li Jerusalene? ¿Mi chopol tajek van laj kaʼi jbatik kʼalal laj kiltik ti jecheʼ jinil vukʼul xchiʼuk ti muʼyuk xa smelol li Jerusalene xchiʼuk ti noj xa ta momoletik o ta tsʼiʼleletike? O mi xi van laj kaltik xtoke: «Li Babiloniae lek chaʼkʼol li smuroale; jaʼuk li liʼe jinem li smuroale, li bu te to vaʼajtik jutuke jomajtik ta jyalel xtok. Muʼyuk xa stiʼnailtak, mi jaʼuk toyol kʼelob osiletik». Pe li judaetik o li j-israeletike muʼyuk bu xchibajik, yuʼun laj yilik kʼuxi chabiatik xchiʼuk koltaatik talel yuʼun Jeova ti kʼu sjalil xanavik tale. Jaʼ yuʼun, li kʼusi baʼyel la spasik kʼalal kʼotike jaʼ jun «scajleb smoton Dios» ti bu yav toʼox li temploe. Jaʼ te lik xchikʼbeik smoton jujun kʼakʼal li Jeovae (Esd. 3:1, 2). Xmuyubajik tajek li vaʼ orae, ¡muʼyuk xa buchʼu xuʼ xchibajesatik yilel!

⁴ Pe maʼuk noʼox skʼan xchaʼmeltsanik li temploe, yuʼun skʼan spas snaik xtok. Skʼan stsʼunolajik sventa smakʼlin li yutsʼ yalalike (Esd. 2:70). Ep tajek kʼusitik skʼan pasel yuʼunik. Pe ta anil noʼox tal pajesatikuk yuʼun li yajkontraike. Ta slikebale muʼyuk bu la stsakik ta venta li kʼusi albatike, yuʼun jech-o laj yakʼbeik yipal. Pe muʼyuk bu stsʼijiik ek li yajkontraike, yuʼun 15 jabil te xjoyetik-o. Ta skoj taje, ta kʼunkʼun lik chibajikuk li j-israeletike (Esd. 4:1-4). Maʼuk noʼox, li ta sjabilal 522 kʼalal skʼan toʼox xtal li Kristoe, li ajvalil ta Persiae tsots laj yal mantal ti mu xa me stikʼ jsetʼuk skʼobik li ta abtelal xyaket yuʼunike. Li vaʼ orae, muʼyuk xa bu tstsuts-o xchaʼtoyel yuʼunik yilel li jteklume (Esd. 4:21-24).

5. ¿Kʼusi la spas Jeova sventa spatbe yoʼonton li steklumale?

⁵ Li Jeovae snaʼoj kʼusi chtun yuʼunik li j-israeletike. Jaʼ yuʼun, ¿kʼusi van tspas sventa xakʼbe yil steklumal ti skʼanoje xchiʼuk ti tstojbe ta vokol ta sventa li kʼusitik spasojik xa tale? ¿Kʼuxi van chakʼbe xchʼun steklumal ti chchabi mi laj yakʼik persa xchaʼtamel li yabtelik ta svaʼanel temploe? Jaʼ la stunes noxtok li Sakariase, yuʼun oy to kʼusi slajeb laj yakʼbe yil. Li Jeovae laj yalbe yaj-alkʼop ti akʼo sjelubtasbe xchiʼiltak li spatobil oʼontonal liʼe: «Ta xcʼot ta pasel me chavichʼic ta mucʼ, me chachʼunbeic cʼusi chal li Mucʼul Dios avuʼunique» (Zac. 6:15).

6. 1) ¿Kʼusitik to akʼbat yil yuʼun Dios li Sakariase? (Kʼelo li lokʼol ta slikebale). 2) ¿Kʼu yuʼun jelajtik skoloral li kaʼetike?

⁶ Li slajeb kʼusi akʼbat yil yuʼun Dios li Sakariase jaʼ van li kʼusi mas tstsatsubtas xchʼunel koʼontontike (kʼelo Zacarías 6:1-3). Jnopbetik avaʼi skʼoplal li kʼusi laj yil li j-alkʼope. Kʼalal la stoy sate laj yil ti xvil noʼox lokʼel tal chankot kareta ti chapalik xa sventa tspasik kʼope; jaʼ te lokʼik tal ta oʼlol chaʼpʼej vits ti «xcoʼlaj xchiʼuc bronce [o, «ti pasbil ta kovree», TNM]». Li karetaetike jochbilik tal yuʼun jaykot kaʼ ti jelajtik sbone. Ta skoj ti jelajtik skolorale mas kʼun ta kʼelel li jujukot karetaetike. Vaʼun, xi la sjakʼ li Sakariase: «Cajval ¿cʼusi smelol leʼe?» (Zac. 6:4). Li kʼusi laj yil Sakariase te tsakal tajek jkʼoplaltik ek. Jech oxal, xuʼ van xi chkaltik eke: «¿¡Kʼusi xa noʼox smelolal taje Kajval!?».

7, 8. 1) ¿Kʼusi smelolal li chaʼpʼej vitse? 2) ¿Kʼusi smelolal ti pasbilik ta kovree?

⁷ Kʼalal «vitsetik» xi li Vivliae, bakʼintike jaʼ chalbe skʼoplal li ajvaliletike. Li vitsetik laj yil Sakariase xkoʼolaj tajek xchiʼuk li chaʼpʼej vits chalbe skʼoplal li ta albil kʼop yuʼun Daniele. ¿Kʼusi skʼan xal li chaʼpʼej vitsetik taje? Li june jaʼ skʼoplal li mukʼul pasmantal yuʼun Jeova ti muʼyuk chlaj-o skʼoplale. Li xchibal vitse jaʼ skʼoplal li Ajvalilal yuʼun Mesiase, ti jaʼ oy ta skʼob li Jesuse (Dan. 2:35, 45). Kʼalal laj yichʼ vaʼanel ta Ajvalil ta 1914 li Jesuse, jmoj lik abtejikuk tal li chaʼpʼej vitse. Tsots tajek abtejemik talel sventa xkʼot ta pasel li kʼusi tskʼan yoʼonton Dios liʼ ta Balumile.

⁸ ¿Kʼusi smelolal ti «xcoʼlaj xchiʼuc bronce  [o, «ti pasbil ta kovre», TNM]» li vitsetike? Li kovree sabil tajek yuʼunik jech kʼuchaʼal li oroe. Li Jeovae laj yal mantal ti akʼo stunesik kovre kʼalal la smeltsanik li chʼulna pasbil ta nukule xchiʼuk kʼalal la spasik li templo ta Jerusalene (Éx. 27:1-3, TNM; 1 Rey. 7:13-16, TNM). Jech oxal, mi pasbil ta kovre li vitsetik laj yil Sakariase jaʼ chakʼ ta ilel ti toj echʼ xa noʼox lek li mukʼul pasmantal yuʼun Jeovae xchiʼuk li Ajvalilal yuʼun Mesiase. Li chaʼvoʼ ajvaliletik taje jaʼ chakʼik ti junuk noʼox koʼonton xijkuxi ta tsʼakale xchiʼuk ti jtatik epal bendisione.

9. ¿Buchʼu tsbeiltasik li karetaetike xchiʼuk kʼusi yabtel laj yichʼik?

⁹ ¿Kʼusi smelolal li karetaetike xchiʼuk li buchʼutik tsbeiltasik talele? Li buchʼutik tsbeiltasik tal li karetaetike jaʼik anjeletik, ti xuʼ van chʼakbilik lek ta jujuvokʼe (kʼelo Zacarías 6:5-8). Te lokʼik tal ta yeloval li «Yajval sbejel banamile» xchiʼuk albatik lek ti butik skʼan xbatike. ¿Kʼusi sventa ti bu takatik batele? Jaʼ sventa xchabiik li steklumal Jeova ta stojolal li yajkontratakike, pe mas to ta stojolal li jun balumil ta «nortee», jaʼ xkaltik li Babiloniae. Li Jeovae la skʼel lek ti kʼusi xuʼ spas sventa mu xa xchukatik yan velta yuʼun li Babiloniae. Taje patbat van tajek yoʼontonik li buchʼutik tsvaʼanik templo ta skʼakʼalil Sakariase. Yuʼun xchʼunojik xa lek ti muʼyuk onoʼox bu tspajtsanatik yuʼun li yajkontraike.

10. ¿Kʼu yuʼun tspat koʼontontik li albil kʼop laj yal Sakariase?

¹⁰ ¿Kʼusi yakal tspas Jeova ta stojolal li steklumal avie? Jech kʼuchaʼal li ta skʼakʼalil Sakariase, li Jeova ti jaʼ bankilal yuʼun soltaroetike jech-o tstunes yaj-anjeltak sventa xchabi xchiʼuk stsatsubtas li steklumale (Mal. 3:6; Evr. 1:7, 14). Kʼalal kol lokʼel ta skʼob Mukʼta Babilonia ta 1919 li Israel yuʼun Diose, li melel relijione epajem-o talel akʼo mi yichʼoj tajek kontrainel (Apok. 18:4). Koliyal li anjeletike muʼyuk xa bu chijxiʼ mi chij-och ta skʼob yan velta li jecheʼ relijione (Sal. 34:7). Moʼoj, yuʼun jchʼunojtik lek ti jech-o xijmuyubaj chijtunutik ta stojolal Jeova ta spʼejel Balumile. Kʼalal ta jnopbetik skʼoplal li albil kʼop laj yal Sakariase jun koʼonton chkaʼitik xchiʼuk chabibilutik chkaʼitik yuʼun li skeval chaʼpʼej vitse.

11. ¿Kʼu yuʼun muʼyuk chijxiʼ kʼalal mi laj yichʼ tsakel ta kʼop li steklumal Jeovae?

¹¹ Jutuk xa tajek skʼan spas ta jmoj skʼopik li ajvaliletik ta balumile, ¿kʼu yuʼun ti jech tspasike? Yuʼun tskʼan tslajesbeik skʼoplal ta j-echʼel li steklumal Diose (Ezeq. 38:2, 10-12; Dan. 11:40, 44, 45; Apok. 19:19). Li albil kʼop yuʼun Ezequiele chal ti «icʼuben banamil chcʼot [yuʼunik] jech chac cʼu chaʼal lumaltoc» li ajvaliletik taje, ti kajajtik chtalik ta kaʼe xchiʼuk ti solel muʼyuk xkʼuxul yoʼonton chtal stsakik ta kʼop li steklumal Diose (Ezeq. 38:15, 16). * ¿Mi chijxiʼ-o van ta skoj taje? Moʼoj, yuʼun jaʼ tspojutik li yajsoltarotak Jeova ti solel epik ta jyalele. Jaʼ jech, li yajtuneltak Jeova li ta mukʼta tsatsal vokolile jaʼ chchabiatik lek yuʼun li anjeletike. Vaʼun li buchʼutik tskontrainik li mukʼul pasmantal yuʼun Jeovae, chichʼik lajesel-o ta j-echʼel yuʼun li anjeletik taje (2 Tes. 1:7, 8). ¡Batsʼi labal tajek sba chkiltik mi kʼot ta pasel skotol taje! Pe, ¿buchʼu tsbeiltas li anjeletik ti xkoʼolaj ta epal soltaroetike?

12, 13. 1) ¿Kʼusi albat akʼo spas li Sakariase? 2) ¿Kʼuxi jnaʼojtik ti jaʼ skʼoplal Jesukristo li buchʼu «Sqʼuelom» chichʼ biiltasele?

¹² Muʼyuk buchʼu yan laj yil li kʼusitik akʼbat yil Sakarias ti te tsʼibabil kom ta slivroe. Pe kʼalal  akʼbat xa ox yil skotol taje, oy to kʼusi albat akʼo spas ti laj yilik ek li yantike xchiʼuk ti jaʼ senyail li kʼusi chkʼot ta pasel ta tsʼakale. Li senyail taje jaʼ patbat-o yoʼontonik li buchʼutik chchaʼmeltsanik li stemplo Diose (kʼelo Zacarías 6:9-12). ¿Kʼusi ti albat yuʼun Jeovae? Albat ti akʼo xchiʼin ta loʼil li Heldai, Tobías, xchiʼuk Jedaías ti muʼyuk toʼox jal slokʼelik tal ta Babiloniae xchiʼuk ti akʼo skʼananbe sakil takʼin xchiʼuk kʼanal takʼin sventa spas ‹jun kʼupil sba koronae› (Zac. 6:11). ¿Buchʼu van chichʼ li koronae? ¿Mi jaʼ van sventa li ajvalil Sorobabel ti likem tal ta jchop stsʼunbal Juda xchiʼuk ti jaʼ snitilulal li Davide? Labal to van sba chaʼiik li buchʼutik chilik ti maʼuk chichʼ akʼbele. Li Jeovae laj yalbe Sakarias ti jaʼ akʼo xojbe ta sjol li mero bankilal pale Josuee.

¹³ ¿Mi jaʼ van skʼan xal ti yuʼun ch-och ta ajvalil li mero bankilal pale Josuee? Moʼoj. ¿Kʼu yuʼun? Yuʼun maʼuk sbatsʼi nitilulal li Davide. Pe, ¿kʼu yuʼun jaʼ laj yichʼ li koronae? Taje jaʼ noʼox jun senyail li kʼusi chkʼot ta pasel ta stojolal jun ajvalil xchiʼuk ti jaʼ pale ta sbatel osile; li ajvalil taje «Sqʼuelom» chichʼ biiltasel. ¿Buchʼu skʼoplal taje? Li Vivliae jamal chakʼ ta ilel ti jaʼ skʼoplal li Jesukristoe (Is. 11:1; Mat. 2:23). *

14. ¿Kʼusi yabtel yichʼoj li Jesukristo ti jaʼ ajvalil xchiʼuk mero bankilal palee?

¹⁴ ¿Kʼusi yabtel yichʼoj li Jesukristo ti jaʼ ajvalil xchiʼuk mero bankilal palee? Jaʼ tsbeiltas li yajsoltarotak Jeovae, jaʼ xkaltik li epal anjeletike. «Ta sventa sbijil» ch-abtej sventa junuk noʼox yoʼonton li steklumal Dios li ta chopol balumil liʼe (Jer. 23:5, 6). Jutuk xa tajek skʼan slajesbe skʼoplal li ajvaliletike, vaʼun jaʼ jech tspakbe skʼoplal li mukʼul pasmantal yuʼun Jeovae xchiʼuk jaʼ jech tspak jkʼoplaltik ek (Apok. 17:12-14; 19:11, 14, 15). Pe avi ti muʼyuk to chkʼot ta pasel taje, ¿kʼusitik tspas li Jesuse, ti «Sqʼuelom» chichʼ albel skʼoplale?

15, 16. 1) ¿Buchʼu la xchaʼlikes xchiʼuk la slekubtas li stsobobbail yajtsʼaklomtak Kristoe, xchiʼuk kʼuxi yutoj talel? 2) ¿Kʼu xa ox yelan chichʼik ta mukʼ Jeova li krixchanoetik ta tsʼakale?

¹⁵ Maʼuk noʼox laj yichʼ biiltasel ta ajvalil xchiʼuk ta mero bankilal pale li Jesuse, moʼoj, yuʼun laj yichʼ yabtel ta xchaʼmeltsanel xtok «li chʼulna [o templo] yuʼun Mucʼul Diose» (kʼelo Zacarías 6:13). Li ta 1919 la spas li abtelal taje; yuʼun la slokʼes ta Mukʼta Babilonia li steklumal Diose xchiʼuk la xchaʼlikes li stsobobbail yajtsʼaklomtak Kristoe. Maʼuk noʼox, yuʼun la sbiiltas xtok li «tukʼil xchiʼuk pʼijil [mosoile]». Taje jaʼ sventa sbeiltas li abtelal chichʼ pasel li ta yamakʼiltak stemplo ta mantal Jeova li ta Balumile (Mat. 24:45). Jech xtok, li Jesuse slekubtasoj xchiʼuk skoltaojutik talel yoʼ sakuk ti kʼu yelan chkichʼtik ta mukʼ li Jdiostik Jeovae (Mal. 3:1-3).

¹⁶ ¿Kʼusi tspas li ta Jmil Jabil ch-ajvalilaj Kristo xchiʼuk li 144 mil xchiʼiltake? Jaʼ tskoltaik sventa spas ta tukʼil krixchanoetik li yajtuneltak Diose. Mi kʼot ta pasel taje, muʼyuk xa ox me kʼusi ikʼ li ta Balumile. Vaʼun lek xa ox me chaʼmeltsajem li melel yichʼel ta mukʼ Jeovae.

17. 1) ¿Kʼusi albatik ta jamal yuʼun Jeova li j-israeletike? 2) Kʼalal jech albatik taje, ¿kʼu yelan laj yaʼi sbaik?

¹⁷ Li kʼusi laj yil Sakariase jaʼ te laj yakʼ ta ilel Jeova ti chchabi steklumal sventa stsuts yuʼunik xchaʼvaʼanel li temploe xchiʼuk ti tskʼel onoʼox kʼusi tspas yoʼ junuk noʼox yoʼonton xkuxiike. ¡Taje patbat van tajek yoʼonton li j-israeletike! Pe, ¿kʼuxi xa noʼox chvuʼ yuʼunik spasel ti uni jutebik noʼoxe? Xuʼ van la svul yoʼontonik ta sventa taje, pe kʼalal albatik yuʼun Sakarias li kʼusitik to laj yal Jeovae jaʼ van tsatsubtasbat tajek yoʼontonik. Yuʼun li Jeovae laj yal ti maʼuk noʼox chkoltaatik yuʼun li Heldai, Tobías, xchiʼuk Jedaiase, moʼoj, yuʼun xi to laj yale: «Li bochʼotic nom to nacalique chtal coltavanicuc ta xchaʼpasel ec li [chʼulnae]» (kʼelo Zacarías  6:15). ¿Kʼu van yelan laj yaʼiik j-israeletik kʼalal jech albatike? Jpʼel ta yoʼonton la xchʼunik ti chkoltaatik onoʼox yuʼun li Jeovae. Jaʼ yuʼun, ta anil noʼox la xchaʼlikesik li abtelale. Akʼo mi pajtsanatik tajek yuʼun li ajvalil ta Persiae xchiʼuk ti jaʼ jech kʼuchaʼal jun «mucʼta vits» la spas sbae, li Jeovae ta anil noʼox la skʼel kʼuxi xuʼ skolta li steklumale. Vaʼun li ta sjabilal 515 kʼalal skʼan toʼox xtal li Kristoe tsuts yuʼunik xchaʼvaʼanel li temploe (Esd. 6:22; Zac. 4:6, 7). Li kʼusitik albat yuʼun Jeova li Sakariase jaʼ laj yalbe skʼoplal xtok li kʼusitik tsotsik tajek skʼoplal chkʼot ta pasel avie.

18. ¿Kʼuxi chkʼot ta pasel avi li kʼusi chal Zacarías 6:15?

¹⁸ Li avie ta smiyonal xa noʼox krixchanoetik chlokʼ ta yoʼonton chichʼik ta mukʼ Dios «ta sventa li cʼusitic oy [yuʼunike]», jech kʼuchaʼal stakʼinik, yipik xchiʼuk skʼakʼalik (Prov. 3:9). Vaʼun jaʼ jech tskoltaik li smukʼta templo Jeova ta mantale. Kʼalal jech ta jkolta jbatik kʼuchaʼal taje xchiʼuk kʼalal tukʼ-o chkakʼ jbatik ta stojolal li Jeovae, xuʼ me jchʼuntik ta melel ti ep tajek sbalil chile. ¿Mi xvul ta joltik kʼusi la spasik li Heldai, Tobías, xchiʼuk Jedaías sventa xichʼ pasel li jun kʼupil sba koronae? Jaʼ ti laj yakʼik li kʼusitik x-ayan yuʼunike. Jech oxal, li korona taje jaʼ tun-o «sventa snaʼubilic», yuʼun koltavanik ta sventa li melel yichʼel ta mukʼ Jeovae (Zac. 6:14). Jaʼ noʼox jech li avi eke, li Jeovae mi jsetʼuk onoʼox bu chchʼay ta sjol li kʼusitik ta jpastik ta stojolale xchiʼuk kʼalal chkakʼtik ta ilel ti jkʼanojtike (Evr. 6:10).

19. ¿Kʼusi tstij koʼontontik spasel li kʼusitik laj yil Sakariase?

¹⁹ Skotol li kʼusitik lek kʼotem ta pasel avi ta sventa li melel yichʼel ta mukʼ Jeovae, jaʼ svinajeb ti chakʼbutik sbendision li Diose xchiʼuk ti tsbeiltasutik li Kristoe. Lek tajek li organisasion bu oyutike, yuʼun chakʼ ti junuk noʼox koʼontontike, ti chabibiluk xkaʼi jbatik yuʼune xchiʼuk jnaʼojtik ti te oy-o ta sbatel osile. Li Sakariase laj yal ti chkʼot yorail ti muʼyuk xa jsetʼuk ikʼobal li ta melel yichʼel ta mukʼ Jeovae, taje ta persa onoʼox chkʼot ta pasel. Pe avi ti muʼyuk to kʼotem ta pasele, jujunuk kʼakʼal masuk to ep sbalil xkiltik ti liʼ oyutik li ta slumal Jeovae xchiʼuk ‹jchʼunbetik-o kʼusi chal li Mukʼul Dios kuʼuntike›. Mi jech ta jpastike ta me xchabiutik li Ajvalil xchiʼuk li mero bankilal pale kuʼuntike xchiʼuk li anjeletik ti jaʼ tsbeiltasik li karetaetike. Jech oxal, kakʼtik persa bu kʼalal xuʼ kuʼuntik skoltael li melel yichʼel ta mukʼ Jeovae. Vaʼun, li Jdiostik ti jaʼ li bankilal yuʼun soltaroetike ta me xchabiutik avi ti jutuk xa tajek skʼan xichʼ lajesel li chopol balumil liʼe xchiʼuk ta sbatel osil.