1. Nĩ ũndũ ũrĩkũ Maritha aarĩ na ma naguo wĩgiĩ mũrũ wa nyina? (Rora mbica kĩambĩrĩria-inĩ gĩa gĩcunjĩ gĩkĩ.)

MARITHA, ũrĩa warĩ mũrũmĩrĩri na mũrata wa hakuhĩ wa Jesu aarĩ na kĩeha kĩingĩ, tondũ mũrũ wa nyina, Lazaro, nĩ aakuĩte. Hihi kũrĩ ũndũ ũngĩamũninĩire kĩeha kĩu? Ĩĩ. Jesu aamwĩrire ũũ: “Mũrũ wa nyũkwa nĩ ekũriũka.” O na gũtuĩka Maritha nĩ eetĩkĩrire kũmĩrĩrio nĩ Jesu, ũndũ ũcio ndwaninire kĩeha gĩake. Eerire Jesu ũũ: “Nĩ njũĩ atĩ nĩ akaariũka hĩndĩ ya iriũkĩro mũthenya wa mũthia.” (Joh. 11:​20-24) Aarĩ na ma biũ atĩ andũ nĩ maangĩkariũkio. Jesu nĩ aaringire kĩama na akĩriũkia Lazaro mũthenya o ũcio.

2. Ũngĩenda gũkorũo na ũũma ta ũrĩa Maritha aarĩ naguo nĩkĩ?

² Tũtirerĩgĩrĩra atĩ Jesu kana Ithe no mariũkie andũ aitũ mahinda-inĩ maya. O na kũrĩ ũguo-rĩ, hihi wee ũrĩ na ma biũ ta Maritha atĩ andũ anyu arĩa makuĩte nĩ makaariũkio? No akorũo arĩ mũtumia kana mũthuri waku, mami wanyu, baba wanyu, kana cũcũ na guka wanyu. O na kana hihi no ũkorũo na kĩeha nĩ gũkuĩrũo nĩ mwana waku. Na rĩngĩ nĩ wĩriragĩria mũno kũmũhĩmbĩria, kwaria, na gũkenanĩra hamwe nake. Ũndũ wa  gwĩkĩra ngoro nĩ atĩ, o ta Maritha, ũrĩ na gĩtũmi kĩega gĩa kuuga ũũ: ‘Nĩ njũĩ atĩ mũndũ ũcio nyendete nĩ akaariũka.’ Ningĩ, nĩ ũndũ mwega harĩ Mũkristiano gwĩcũrania kĩrĩa gĩtũmaga ũndũ ũcio ũkorũo ũrĩ wa ma.

3, 4. Ũndũ ũrĩa Maritha eetĩkĩtie wekĩrirũo hinya atĩa nĩ ũrĩa Jesu aacokire gwĩka?

³ Maritha aaikaraga hakuhĩ na Jerusalemu, kwoguo no akorũo ndoonire Jesu akĩriũkia mwana wa mũtumia wa ndigwa hakuhĩ na itũũra rĩa Naini ya Galili. O na kũrĩ ũguo, no kũhoteke nĩ aaiguire ũhoro ũcio. Na ũndũ ũcio nĩ ũhaanaine na rĩrĩa Jesu aariũkirie kairĩtu ka Jairo. Andũ arĩa maarĩ kwa Jairo mũciĩ nĩ “maamenyaga nĩ gakuĩte.” No Jesu nĩ aanyitire guoko gwa kairĩtu kau na akiuga: “Mwana ũyũ, ũkĩra!” Na gagĩũkĩra o rĩo. (Luk. 7:​11-17; 8:​41, 42, 49-55) Maritha na mwarĩ wa nyina Mariamu, nĩ maamenyaga atĩ Jesu nĩ aangĩahonanirie. Nĩ ũndũ ũcio, nĩ moonaga atĩ Jesu angĩarĩ kwao, Lazaro ndangĩakuire. No tondũ rĩu mũrata ũcio wa Jesu nĩ aakuĩte-rĩ, nĩ kũngĩarĩ na kĩĩrĩgĩrĩro? Ririkana atĩ Maritha nĩ aarĩtie ũhoro wa Lazaro gũkaariũkio, “mũthenya wa mũthia.” Nĩ kĩĩ gĩatũmĩte etĩkie ũndũ ũcio? Ũngĩkorũo na ma atĩa atĩ mahinda mokĩte andũ nĩ makaariũkio, o hamwe na endwa aku?

⁴ Kũrĩ na itũmi njega cia gwĩtĩkia ũndũ ũcio. Tũgĩthuthuria imwe ciacio, nĩ ũkuona maũndũ thĩinĩ wa Kiugo kĩa Ngai marĩa kaingĩ ũtahiũhaga kuona ũrĩa mahutanĩtie na kĩĩrĩgĩrĩro gĩaku gĩa gũkoona rĩngĩ andũ anyu arĩa makuĩte.

5. Nĩ kĩĩ gĩatũmire Maritha akorũo na ma atĩ Lazaro nĩ angĩkaariũkio?

⁵ Ririkana atĩ Maritha ndoigire: ‘Ngwĩhoka atĩ mũrũ wa maitũ nĩ akaariũka.’ Oigire: “Nĩ njũĩ atĩ nĩ akaariũka.” Maritha aarĩ na ma tondũ wa ciama iria hihi aaiguĩte ũhoro wacio o na Jesu atanambĩrĩria ũtungata wake. Eerutĩte maũndũ macio arĩ kwao mũciĩ na thunagogi-inĩ rĩrĩa aarĩ mwĩthĩ. Rekei rĩu twarĩrĩrie ciama icio ithatũ ciandĩkĩtwo Maandĩko-inĩ.

6. Elija aaringire kĩama kĩrĩkũ kĩa magegania, na ũndũ ũcio wakonainie atĩa na Maritha?

⁶ Mũndũ wa mbere aariũkirio rĩrĩa Ngai aaheire mũnabii Elija hinya wa kũringa ciama. Nĩ kwarĩ mũtumia wa ndigwa mũthĩni taũni-inĩ ya Zarefathu ya Foinike, wanyitire mũnabii wa Ngai ũgeni. Nĩ ũndũ ũcio, na njĩra ya kĩama Ngai nĩ aatũmire mũtumia ũcio ndagaathirĩrũo nĩ mũtu na maguta nĩguo we na mũriũ matũũre muoyo. (1 Ath. 17:​8-16) Thutha-inĩ, mũriũ wake nĩ aarwarire na agĩkua. No Elija nĩ aamũteithirie. Rĩrĩa Elija aahutagia mwĩrĩ wa mwana ũcio, aahoire ũũ: “Ngai wakwa, ndagũthaitha ũreke muoyo wa mwana ũyũ ũmũcokerere.” Ngai nĩ aaiguire mahoya ma Elija, tondũ gwathiire o ta ũrĩa aahoire na mwana ũcio akĩriũka. Kũu nĩ kuo kũriũka kwa mbere kũrĩa kwandĩkĩtwo thĩinĩ wa Bibilia. (Thoma 1 Athamaki 17:17-24.) Ũhoro wa ma nĩ atĩ Maritha nĩ oĩ ũhoro wĩgiĩ kĩama kĩu.

7, 8. (a) Taarĩria ũrĩa Elisha omĩrĩirie mũtumia wakuĩrĩirũo. (b) Kĩama kĩrĩa Elisha aaringire kĩonanirie ũndũ ũrĩkũ wĩgiĩ Jehova?

⁷ Kĩama gĩa kerĩ kĩrĩa gĩtaarĩirio thĩinĩ wa Maandĩko kĩaringirũo nĩ Elisha, ũrĩa wacokire ithenya rĩa mũnabii Elija. Mũtumia ũmwe Mũisiraeli woĩkaine mũno, ũrĩa waikaraga itũũra rĩa Shunemu, nĩ onirie Elisha ũtugi. Kũgerera mũnabii ũcio, Ngai nĩ aarathimire mũtumia ũcio na akĩmũhe mwana wa kahĩĩ tondũ matiarĩ na mwana marĩ na mũthuri wake, ũrĩa warĩ mũkũrũ. Thutha wa mĩaka ĩigana ũna, kahĩĩ kau nĩ  gaakuire. Ta hũũra mbica kĩeha kĩrĩa kĩarĩ na mũtumia ũcio. Nĩ aahoire mũthuri wake rũtha, na agĩthiĩ rũgendo rwa kilomita 30 nginya kũrĩa Elisha aarĩ, Kĩrĩma-inĩ gĩa Karimeli. Mũnabii ũcio nĩ aatũmire Gehazi ũrĩa wamũteithagia athiage Shunemu kwa mũtumia ũcio nĩguo akariũkie mwana ũcio. Gehazi ndaahotire kũmũriũkia. Thutha ũcio, mũtumia ũcio nĩ aakinyire marĩ na Elisha.​—2 Ath. 4:​8-31.

⁸ Elisha nĩ aathire harĩa mwana ũcio aakometio na akĩhoya. Mũtumia ũcio nĩ aakenire mũno rĩrĩa onire mwana wake ariũkio. (Thoma 2 Athamaki 4:​32-37.) No gũkorũo nĩ aaririkanaga ciugo iria Hana, ũrĩa mbere ĩyo ũtaarĩ mwana, aahoyaga rĩrĩa aatwaraga Samueli hekarũ-inĩ: “Jehova . . . nĩwe ũikũrũkagia mũndũ Kwa-Ngoma [Mbĩrĩra-inĩ], na nĩwe wambatagia mũndũ oime kuo.” (1 Sam. 2:6) Ngai nĩ onanirie hinya wake wa kũriũkania rĩrĩa kahĩĩ kau kaariũkire.

9. Taarĩria ũrĩa Elisha arahutania na ũndũ wa gatatũ wĩgiĩ kũriũka ũrĩa wandĩkĩtwo Bibilia-inĩ.

⁹ No Elisha ndatigĩire hau kũringa ciama. Nĩ aatungatire arĩ mũnabii makĩria ma mĩaka 50, agĩcoka ‘akĩrũara mũrimũ ũrĩa wamũragire.’ Thutha ũcio rĩrĩa mwĩrĩ wa Elisha watigarĩte o mahĩndĩ matheri, Aisiraeli nĩ maatharĩkĩirũo nĩ thũ ciao. Rĩrĩa amwe ao maathiaga gũthika mũndũ wao wakuĩte, nĩ moonire thũ icio na magĩikia mwĩrĩ ũcio harĩa Elisha aathikĩtwo. Tũthomaga ũũ: “Nake ũcio mũkuũ aahutia mahĩndĩ ma Elisha-rĩ, akĩriũka o rĩmwe, akĩrũgama na igũrũ.” (2 Ath. 13:​14, 20, 21) Maũndũ macio megiĩ kũriũka moonagia Maritha atĩ Ngai nĩ arĩ hinya wa kũriũkania. Ũngĩcũrania maũndũ macio, wagĩrĩire gwĩkĩra wĩtĩkio waku hinya atĩ Ngai nĩ arĩ hinya mũingĩ mũno na hatirĩ ũndũ ũngĩmũrema.

10. Nĩ na njĩra ĩrĩkũ Petero aateithirie mũtumia Mũkristiano ũrĩa wakuĩte?

¹⁰ Thĩinĩ wa Maandĩko ma Gĩkristiano ma Kĩngiriki, nĩ tũthomaga ũhoro wa andũ maariũkirio nĩ ndungata cia Ngai. No tuone ũndũ ũcio kũgerera kĩama kĩa Jesu arĩ Naini na rĩrĩa aarĩ kwa Jairo mũciĩ. Ningĩ mũtũmwo Petero nĩ aariũkirie mũtumia Mũkristiano wetagwo Dorokasi kana Tabitha. Petero nĩ aathire harĩa mwĩrĩ wa Dorokasi waigĩtwo na rĩrĩa aakuhĩrĩirie harĩa mwĩrĩ ũcio warĩ, nĩ aahoire. Agĩcoka akiuga: “Tabitha, ũkĩra!” Hĩndĩ o ĩyo akĩriũka na Petero “akĩmũneana kũrĩ o [Akristiano] arĩ muoyo.” Ũhoro ũcio nĩ wamenyekire mũno, nginya “andũ aingĩ magĩtĩkia Mwathani.” Nĩ mangĩarutire ũira wĩgiĩ Mwathani na mũno makĩria atĩ Jehova arĩ na ũhoti wa kũriũkia andũ arĩa makuĩte.​—Atũm. 9:​36-42.

11. Luka aaheanire ũhoro ũrĩkũ wĩgiĩ Eutuko na ũndũ ũcio wekĩkire wahutirie andũ arĩa angĩ atĩa?

¹¹ Nĩ kũrĩ andũ angĩ meeyoneire mũndũ akĩriũkio. Hĩndĩ ĩmwe, mũtũmwo Paulo nĩ maacemanĩtie ngoroba-inĩ thĩinĩ wa itũũra rĩa Teroa, rĩrĩa ũmũthĩ rĩrĩ mwena wa rũgongo wa bũrũri wa Turkey. Paulo aaririe nginya ũtukũ gatagatĩ. Mwanake ũmwe wetagwo Eutuko aathikagĩrĩria aikarĩte ndirica-inĩ. No nĩ aanyitirũo nĩ toro mũritũ, na akĩgwa kuuma ngoroba ya gatatũ. No kũhoteke Luka, ũrĩa warĩ ndagĩtarĩ, nĩwe warĩ wa mbere gũkinya harĩa Eutuko aarĩ, na aamũthuthuria nĩ onire atĩ ti kũgurara agurarĩte kana akaringĩka, ĩndĩ aarĩ mũkuũ. Paulo nĩ aaikũrũkire kuuma ngoroba-inĩ na akĩhĩmbĩria Eutuko, na thutha ũcio akiuga ũũ: “Arĩ muoyo.” Ũgwĩciria ũndũ ũcio wahutirie atĩa andũ arĩa meyoneire? Kũmenya atĩ mwanake ũcio aarĩ mũkuũ no akĩriũkio nĩ gwatũmire ‘maakene mũno.’​—Atũm. 20:​7-12.

12, 13. Kũringana na maũndũ macio twarĩrĩria megiĩ kũriũkanio-rĩ, twagĩrĩirũo kwĩyũria ciũria irĩkũ?

¹² Maũndũ macio magwetetwo hau igũrũ no magũteithie ũgĩe na muonere ta ũrĩa Maritha aarĩ naguo. Ũguo nĩ kuuga atĩ, no tũkorũo na ma atĩ Ngai o we Mũheani wa Muoyo no ahote kũriũkia andũ arĩa makuĩte. O na kũrĩ ũguo, ũndũ wa gwĩkĩra ngoro nĩ atĩ rĩrĩa Jehova aariũkagia andũ acio hatiagaga gũkorũo na ndungata ĩmwe yake ta Elija, Jesu, kana Petero. No tũngiuga atĩa igũrũ rĩgiĩ andũ arĩa angĩ makuĩte? Tondũ kũrĩ hĩndĩ Ngai ataariũkagia andũ-rĩ, hihi andũ ehokeku no meerĩgĩrĩre atĩ Ngai nĩ akaariũkia andũ mahinda mokĩte? Hihi no maigue ta Maritha, ũrĩa woigire ũũ: “Nĩ njũĩ atĩ [mũrũ wa maitũ] nĩ akaariũka hĩndĩ ya iriũkĩro mũthenya wa mũthia”? No nĩ kĩĩ gĩatũmaga Maritha etĩkie ũndũ ũcio, na nĩkĩ o nawe nĩ wagĩrĩirũo gwĩtĩkia ũguo?

¹³ Nĩ kũrĩ mĩhari ĩmwe thĩinĩ wa Kiugo kĩa Ngai yonanagia atĩ ndungata njĩhokeku cia Jehova nĩ ciamenyaga atĩ andũ nĩ makaariũkio ihinda rĩũkĩte. Reke tuone mĩhari ĩmwe.

14. Tũngĩĩruta ũndũ ũrĩkũ wĩgiĩ kũriũkio kwa andũ kuumana na Iburahimu?

¹⁴ Ta wĩcirie ũrĩa Ngai eerire Iburahimu eke na Isaaka, mwana wake ũrĩa eetereire kwa ihinda iraya mũno. Jehova aamwĩrire ũũ: ‘Rĩu ũkĩra woe mũrũguo o ũcio wa mũmwe, ũcio wendete mũno, o we Isaaka, ũkamũrute atuĩke ihaki rĩa njino.’ (Kĩam. 22:2) Ta hũũra mbica ũrĩa Iburahimu aaiguire eerũo ũndũ ũcio! Jehova nĩ aamwĩrĩte atĩ, kũgerera rũciaro rwake andũ othe nĩ mangĩkaarathimwo. (Kĩam. 13:​14-16; 18:18; Rom. 4:​17, 18) Ningĩ Jehova nĩ oigĩte atĩ irathimo ingĩkoneka kũgerera “Isaaka.” (Kĩam. 21:12) No ũndũ ũcio ũngĩahotekire atĩa korũo Iburahimu nĩ aarutire Isaaka arĩ igongona? Paulo atongoretio nĩ roho aatarĩirie atĩ Iburahimu nĩ eetĩkĩtie atĩ Ngai nĩ angĩahotire kũriũkia Isaaka. (Thoma Ahibirania 11:​17-19.) Bibilia ndiugaga atĩ Iburahimu eeciragia angĩathĩkire kwa ihinda rĩa mathaa, mũthenya, o na kana wiki, Isaaka nĩ angĩariũkire. Iburahimu ndaamenyaga rĩrĩa mũriũ wake angĩariũkirio. No nĩ eehokete Jehova biũ atĩ nĩ angĩariũkirie Isaaka.

15. Ayubu aarĩ na kĩĩrĩgĩrĩro kĩrĩkũ?

¹⁵ O na Ayubu nĩ eerĩgagĩrĩra atĩ andũ nĩ mangĩkariũkio. Nĩ aamenyaga atĩ, mũtĩ ũngĩtemwo no ũthundũke na ũhaane ta mũmera mwerũ. No gũtingĩthiĩ ũguo harĩ mũndũ. (Ayub. 14:​7-12; 19:​25-27) Mũndũ  angĩkua, ndangĩhota kwĩriũkia. (2 Sam. 12:23; Thab. 89:48) No ũguo ti kuuga atĩ Ngai ndangĩriũkia mũndũ. Hatarĩ nganja, Ayubu nĩ eetĩkĩtie atĩ Jehova nĩ aigĩte mahinda marĩa angĩkamũriũkia. (Thoma Ayubu 14:​13-15.) O na kũrĩ ũguo, ndaamenyaga rĩrĩa angĩariũkirio. No nĩ aarĩ na ma atĩ ũrĩa wombire muoyo wa mũndũ kuuma o kĩambĩrĩria nĩ angĩamũririkanire na amũriũkie.

16. Mũraika omĩrĩirie mũnabii Danieli atĩa?

¹⁶ Danieli nĩ mũndũ ũngĩ tũũĩ warĩ mwĩhokeku na ũhoro wake nĩ wandĩkĩtwo Maandĩko-inĩ ma Kĩhibirania. Aatungatĩire Ngai mĩaka mĩingĩ arĩ mwĩhokeku, na Jehova nĩ aamũteithagia. Hĩndĩ ĩmwe mũraika nĩ eerire Danieli atĩ, aarĩ “mũndũ mwendeku makĩria,” akĩmwĩra ‘agĩe na thayũ,’ na ‘eyũmĩrĩrie.’​—Dan. 9:​22, 23; 10:​11, 18, 19.

17, 18. Danieli aaheirũo kĩĩrĩgĩrĩro kĩrĩkũ?

¹⁷ No gũkorũo Danieli aarĩ na mĩaka ta 100 rĩrĩa aakuhĩrĩirie mũthia wa ũtũũro wake, na no gũkorũo nĩ eeciragia ũhoro wa ũtũũro wake wa thutha-inĩ. Hihi Danieli nĩ akaariũka? Ĩĩ! Mũthia-inĩ wa ibuku rĩa Danieli, Ngai aamũmĩrĩirie ũũ: “No wee-rĩ, wĩthiĩre nginya o hĩndĩ ĩrĩa ithirĩro rĩgakinya; amu nĩũkahurũka.” (Dan. 12:13) Danieli, ũrĩa hĩndĩ ĩyo warĩ mũkũrũ, nĩ aamenyaga atĩ arĩa makuĩte nĩ gũkoma makomete na atĩ, “mbĩrĩra-inĩ, . . . gũtirĩ rĩĩciria, kana ũmenyi, o na kana ũũgĩ.” Thutha wa ihinda inini, Danieli nĩ angĩakuire na athiĩ mbĩrĩra-inĩ. (Koh. 9:10) No ũcio tiguo warĩ mũthia wake. Aarĩ na kĩĩrĩgĩrĩro.

¹⁸ Danieli agĩthiĩ na mbere kũheo ũhoro eerirũo, ‘Matukũ macio maathira nĩ ũgakorũo ũrũngiĩ harĩa ũtuĩrĩirũo hatuĩke igai rĩaku.’ Ndeerirũo mũthenya kana ũrĩa ihinda rĩu rĩigana. Danieli nĩ aangĩakuire na ahurũke. O na kũrĩ ũguo, ciugo, ‘ũrũngiĩ harĩa ũtuĩrĩirũo hatuĩke igai rĩaku,’ nĩ ciatũmire amenye atĩ nĩ angĩkariũkio. Ũndũ ũcio ũgekĩka “rĩrĩa matukũ macio magathira.”

19, 20. (a) Maũndũ marĩa twarĩrĩria makonainie atĩa na ũrĩa Maritha eerire Jesu? (b) Nĩ maũndũ marĩkũ tũkaarĩrĩria?

¹⁹ Maritha ndaarĩ na nganja o na hanini atĩ mũrũ wa nyina, Lazaro, ũrĩa warĩ mwĩhokeku “nĩ akaariũka hĩndĩ ya iriũkĩro mũthenya wa mũthia.” Kĩĩranĩro kĩrĩa Danieli aaheirũo, na ũũma ũrĩa Maritha aarĩ naguo agĩcokeria Jesu, ciagĩrĩirũo gũtũma Akristiano metĩkie atĩ andũ nĩ makaariũkio.

²⁰ Nĩ tuona maũndũ meekĩkire tene marĩa maronania atĩ andũ no mariũkio. Na athuri na atumia arĩa maatungatagĩra Ngai tene nĩ meerĩgagĩrĩra atĩ kũrĩ hĩndĩ andũ makaariũkio. O na kũrĩ ũguo-rĩ, hihi nĩ harĩ ũndũ ũronania atĩ andũ nĩ makaariũkio o na gũtuĩka kĩĩranĩro kĩu kĩeranĩirũo tene? Angĩkorũo nĩguo, ũndũ ũcio ũratũhe gĩtũmi kĩngĩ kĩega gĩa kwĩrĩgĩrĩra o ta Maritha, atĩ andũ nĩ makaariũkio. Ningĩ-rĩ, ũndũ ũcio ũgekĩka rĩ? Rekei twarĩrĩrie maũndũ macio gĩcunjĩ-inĩ kĩrĩa kĩrũmĩrĩire.