1. Ñanyi luketekelo lwajinga ne Mata na mambo a mulongo wanji wafwile? (Monai kipikichala kitanshi.)

MULUNDA wa kwa Yesu aye Mata wajinga na bulanda. Nkasanji aye Lazalasa wafwile. Nanchi kwajingapo muntu wakonsheshe kumutekenesha nyi? Ee. Yesu wamubuujile’mba: “Nkasobe usakusanguka.” Kino kechi kyapwishishe bulanda bo ajinga nabo ne, bino Mata waswile byaambile Yesu. Mata wamwambijile’mba: “Nayuka namba ukasanguka mu juba jikapelako.” (Yoa. 11:20-24) Washiinwe’mba kino kikamweka kulutwe. Kepo Yesu aubile kya kukumya. Wasangwile Lazalasa pa jonkaja juba.

2. Mambo ka o mwafwainwa kwikela na luketekelo lwajingapo ne Mata?

² Pa kino kimye kechi tuketekela Yesu nangwa Shanji kusangula batemwe betu pa jonkajo juba inge bafwa ne. Nanchi muji luketekelo lwajingapo ne Mata lwa kuba’mba batemwe benu bakasangulwa kulutwe nyi? Kampe mwafwisha benakwenu, bainenu, bashenu, nangwa bankambo yenu. Nangwa kampe muji na bulanda na mambo a kufwisha mwanenu. Mubena kutengela kimye kyo mukamupakachilamo, kwisamba nanji ne kuseka nanji. Byonka byajinga Mata, ne anweba muji na bishinka byafwainwa kwimulengela kwamba’mba: ‘Nayuka namba mulongo wami ukasanguka.’ Pano bino, kyawama bingi mwina  Kilishitu yense kulanguluka pa ene mambo o ashiinwa’mba kukekala lusanguko.

3, 4. Bañanyi Yesu bo asangwile, kabiji kino kyafwainwa kyakoseshe byepi luketekelo lwa kwa Mata mu lusanguko?

³ Mata waikalanga mu Yelusalema, onkao mambo kyamweka kechi wajingako Yesu byo asangwile nsongwalume mwana wa mwanamukazhi wafwilwa mu muzhi wa Naina mu kibunji kya Ngalilea ne. Bino kyamweka waumvwine uno sawakya. Wafwainwa waumvwine ne Yesu byo asangwile mwana wa mukazhi wa kwa Yelusa. Bantu bajinga mu nzubo mwaikalanga uno mwana “bayukile’mba wafwa.” Bino Yesu wamukwachile ku kuboko ne kumwambila’mba: “Obewa mwana, buka!” Kabiji ponkapotu uno mwana waimene. (Luka 7:11-17; 8:41, 42, 49-55) Mata ne Maliya bayukile’mba Yesu ubuka bikola. Onkao mambo, balangulukile’mba inge kya kuba Yesu wajingapo, Lazalasa inge kechi wafwile ne. Bino na mambo a kuba’mba uno mulunda wa kwa Yesu wafwile, ñanyi luketekelo lo bajinga nalo? Vulukai kuba’mba Mata waambile’mba Lazalasa ukasanguka kulutwe, “mu juba jikapelako.” Ki ka kyamulengejile kushiinwa? Kabiji mambo ka ne anweba o mwafwainwa kushiinwa kuba’mba kukekala lusanguko kulutwe ne balongo benu nabo kampe bakasangulwa?

⁴ Kuji bishinka byafwainwa kwimulengela kushiinwa. Byo tusakupitulukanga mu bishinka bimo, kampe musakutaana bintu bimo mu Mambo a Lesa byo mwabulanga kulangulukapo’mba byakwatankana na luketekelo lwenu lwa kukamona batemwe benu bafwa.

5. Ñanyi bintu byalengejile Mata kushiinwa’mba Lazalasa ukasanguka?

⁵ Vulukai kuba’mba Mata kechi waambile’mba ‘Kampe nkasami ukasanguka’ ne. Waambile’mba: “Nayuka namba ukasanguka.” Mata washiinwe na mambo a bya kukumya byamwekele kala Yesu saka akyangye ne kutendeka mwingilo wanji pano pa ntanda ne. Mata wafunjile pa bino bya kukumya saka akiji mwanyike pa nzubo ne mu nshinagoga. Tusakwisamba pa mashimikila a lusanguko asatu anembwa mu Binembelo amukwashishe kwikala na luketekelo.

6. Ñanyi kya kukumya kyaubile Elaija, kabiji kino kyakwashishe byepi Mata?

⁶ Lusanguko lutanshi lwaubiwe kimye Lesa kyo apele ngauzhi wanji aye Elaija bulume bwa kuba bya kukumya. Uno ngauzhi bamutambwijile ku mwanamukazhi wafwilwa muyanji waikalanga mu muzhi wa Zalefwata mu kyalo kya Fenesha. Mu jishinda ja kukumya, Lesa walengejile kajo ne manyi a uno mwanamukazhi kubula kupwa, kya kuba aye ne mwananji wa mulume kechi bafwile ku nzala ne. (1 Mfu. 17:8-16) Mu kuya kwa kimye, mwananji wakolelwe ne kufwa wafwile. Bino Elaija wamukwashishe. Byo akwachile pa kitumbi, Elaija walombele’mba: “Lesa wami, nemusashijila, bumi bwa uno mwana bubwele mwi aye.” Ne kya kine, kyamwekele. Lesa waumvwine lulombelo lwa kwa Elaija, kabiji mwana waikele na bumi jibiji. Luno lo lusanguko lutanshi lwanembwa mu Baibolo. (Tangai 1 Bamfumu 17:17-24.) Mata wafwainwa wafunjile pa kino kyamwekele.

7, 8. (a) Lumbululai byaubile Elisha pa kuba’mba apwishe bulanda bwajinga na mwanamukazhi. (b) Kya kukumya kyaubile Elisha kimwesha’mba Yehoba uji byepi?

⁷ Lusanguko lwa bubiji lwanembwa mu Binembelo ke lwaubile ngauzhi Elisha waswaine Elaija. Mwanamukazhi wayile bingi nkuwa mu Shunema watambwijile Elisha. Lesa wapesheshe uno mwanamukazhi wajinga ñumba ne mwatawanji kabiji basemene mwana, byonkatu bibalayile ngauzhi. Byo papichile myaka icheche, uno mwana wafwile. Fwanyikizhai bulanda bwajinga na bainanji uno mwana. Uno inetu walombele luusa ku bamwatawanji kuya ku Mutumba wa Kamela kwajinga Elisha kwalepele makilomita 30. Ngauzhi watumine kalume wanji aye Gehazi kutangilako kubwela ku Shunema. Gehazi wakankelwe kusangula kalombwana. Kepo bainanji uno  kalombwana bafikile pamo ne Elisha.—2 Mfu. 4:8-31.

⁸ Elisha watwelele mu nzubo mwajinga kitumbi, kabiji walombele. Uno kalombwana wasangwilwe mu jishinda ja kukumya kabiji inanji wasangalele bingi. (Tangai 2 Bamfumu 4:32-37.) Kabiji kyamweka uno mwanamukazhi wavulukile byalombele Hana wajinga ñumba kala kimye kyo aletele Samwela na kwingijila pa ntente wa lusambakeno amba: “Yehoba . . . utwala muntu ku Kilende, kabiji usangula muntu.” (1 Sam. 2:6) Lesa byo asangwile uno kalombwana mu Shunema, wamwesheshe kuba’mba uji na bulume bwa kusangula bafwa.

9. Lumbululai byaubiwe lusanguko lwa busatu lwanembwa mu Baibolo.

⁹ Bino Elisha byo afwile, kwamwekele kya kukumya kikwabo. Elisha waingijile mwingilo wa bungauzhi myaka kukila pa 50, kabiji wakolelwe “kikola kyonka kyamwipayile.” Elisha bamuzhiikile, kabiji pa kupitapo kimye pashajiletu bikupa. Mu kuya kwa kimye, nzhita ya balwanyi yaishile na kulukuka ntanda. Bena Isalela bamo bayilenga na kuzhiika mwanamulume wafwile. Byo bamwene balwanyi, awa muntu wafwile bamutayile mu kilende mwajinga bikupa bya kwa Elisha ne kunyema. Baibolo waamba’mba: “Uno muntu wafwa byo akunkwile ku bikupa bya kwa Elisha, wasangukile ne kwimana.” (2 Mfu. 13:14, 20, 21) Ano mashimikila afwainwa akoseshe bingi lwitabilo lwa kwa Mata. Washiinwe kuba’mba Lesa uji na bulume bwa kushinda lufu. Ne anweba mwafwainwa kulanguluka pa ano mashimikila byo emukwasha. Akemulengela kushiinwa’mba Lesa uji na bulume bukatampe.

10. Petelo waubile byepi na mwanamukazhi mwina Kilishitu wafwile?

¹⁰ Mu Binembelo bya bwina Kilishitu bya Kingiliki, muji mashimikila a lusanguko lwaubile bakalume ba Lesa ba kishinka. Twaji kwisamba pa lusanguko lwaubile Yesu kwipi na muzhi wa Naina ne mu nzubo ya kwa Yelusa. Mutumwa Petelo naye wasangwilepo muntu umo. Uno muntu wajinga mwanamukazhi mwina Kilishitu aye Dokasi (Tabita). Petelo wayile mu kibamba mwajinga mubiji wa uno mwanamukazhi saka babena kunengezha bya kuya na kumuzhiika. Petelo byo afikile pepi na kitumbi, walombele. Kepo aambile’mba: “Tabita, buka!” Ne aye walabilemo, kabiji Petelo waichile bena Kilishitu bakwabo ne “kwibamwesha Tabita amba mumi.” Kino kyamwekele kyayukanyikilwe kya kuba “bavula baitabijile mwi Nkambo.” Bano bantu baitabijile babuujilenga bakwabo mambo awama pe Yesu ne kusapwila kuba’mba Yehoba uji na bulume bwa kusangula bafwa.—Byu. 9:36-42.

11. Shayuka wa michi aye Luka walumbulwile’mba ki ka kyamwekejile nsongwalume, kabiji kyamwekele kyalengejile bantu kumvwa byepi?

¹¹ Kwaubiwe ne lusanguko lukwabo lwamweneko bantu. Pa kimye kimo, mutumwa Paulo wayile na kupwila mu kibamba kya peulu mu Toloasa, mpunzha iji ku buyeke-muzhika bwa kyalo kya Turkey. Paulo waambilengatu kufika ne pakachi ka bufuku. Nsongwalume umo aye Yutikusa waikele pa kipenze saka ateleka byaambilenga Paulo. Byo aponejile mu tulo, waponene panshi kufuma pa kibamba kya busatu kya peulu. Kampe shayuka wa michi aye Luka wakunkulukile bukiji ne kufika pajinga Yutikusa, kabiji byo amutajiletajile wataaine kuba’mba kechi wikozhezhetu nangwa kupungilatu ne, bino wafwile! Paulo wakunkulukile panshi, waponena pa kitumbi ne kwikikumbata ne kubijika’mba: “Ukiji mumi.” Kino kya kukumya kyakoseshe bingi lwitabilo lwa bantu bashinkilwepo. Byo bamwene kuba’mba nsongwalume wafwile kabiji wasanguka, “batemenwe bingi.”—Byu. 20:7-12.

12, 13. Ñanyi mepuzho o twafwainwa kulangulukapo pa mashimikila a lusanguko o twisambapo?

¹² Lusanguko lo twisambapo lwafwainwa kwimulengela kwikala na luketekelo lwajingapo  ne mata. Ano mashimikila etukwasha kushiinwa’mba Lesa wetu Mwine Mwina Bumi uji na bulume bwa kusangula bantu bafwa. Twamona kuba’mba kwajinga bakalume ba Lesa ba kishinka Yehoba bo aingijishe kuba bya kukumya, nabiji Elaija, Yesu, Petelo ne bakwabotu. Pano nga aba bafwile pa bimye bikwabo bano bakalume ba Lesa ba kishinka saka bafwako? Inge kya kuba’mba pa bimye bimo Lesa kechi wasangwilenga bantu ne, nanchi banabalume ne banabakazhi ba kishinka baketekejile kuba’mba Lesa ukasangula bafwa kulutwe nyi? Nanchi bakonsheshe kwikala na luketekelo lwajingapo ne Mata waambile’mba: “Nayuka namba [nkasami] ukasanguka mu juba jikapelako” nyi? Pano mambo ka o aikejile na luketekelo, kabiji mambo ka ne anweba o mwakonsha kwikela na luno luketekelo?

¹³ Mu Mambo a Lesa muji mashimikila avula amwesha kuba’mba bakalume ba Yehoba ba kishinka bayukile’mba kukekala lusanguko kulutwe. Twayai twisambeko pa mashimikila amo.

14. Jishimikila ja kwa Abalahama jitufunjishapo ka pa lusanguko?

¹⁴ Akilangulukai pa kintu Lesa kyo abuujile Abalahama kuba kwi Izaka, nswanyi ye bapembejile pa myaka yavula. Yehoba waambile’mba: “Senda mwanobe yenkawa umotu ye watemwa aye Izaka, . . . ne kumulambula . . . ke mulambo wa kusoka.” (Nte. 22:2) Mwalanguluka’mba Abalahama waumvwine byepi ku muchima pa uno mukambizho? Yehoba walayile’mba kupichila mu baana ba kwa Abalahama, bisaka byonse bya pano pa ntanda bikobilwa bibusa. (Nte. 13:14-16; 18:18; Loma 4:17, 18) Kabiji Yehoba waambile’mba abino bibusa bikapichila “mwi Izaka.” (Nte. 21:12) Pano kino kyakonsheshe kubiwa byepi inge kya kuba Abalahama waipayile Izaka ne kumulambula? Paulo walumbulwile’mba Abalahama waitabijile kuba’mba Lesa wakonsha kusangula Izaka mu bafu. (Tangai Bahebelu 11:17-19.) Baibolo kechi waambapo’mba Abalahama walangulukilenga’mba umvwe akookele uno mukambizho, Lesa ukasangula Izaka umvwe papitatu maola acheche, nangwa juba jimo, nangwa mulungu umo ne. Abalahama kechi wayukile kimye mwananji kyo akasangulwa ne. Bino waketekejile’mba Yehoba ukasangula Izaka.

15. Mushakulu Yoba wajinga na ñanyi luketekelo?

¹⁵ Mushakulu Yoba naye watengejilenga lusanguko lwa kulutwe. Wayukile kuba’mba inge kichi bekitema, kisapuka jikwabo ne kwikala na misampi nobe kichi kya katataka. Bino kino kechi kyo kyakonsha kumwekela muntu. (Yoba 14:7-12; 19:25-27) Inge muntu wafwa, kechi wakosha kwisangula mwine ne kwikala mumi jibiji ne.  (2 Sam. 12:23; Sala. 89:48) Kino kechi kibena kulumbulula’mba Lesa wakonsha kukankalwa kusangula muntu ne. Yoba waitabijile kuba’mba Yehoba wanengezha kimye kyo akamuvulukilamo. (Tangai Yoba 14:13-15.) Yoba kechi wayukile kimye kyo bakamuvulukilamo ne. Nangwa byonkabyo, aye waketekejile kuba’mba Mwine walengele bumi bwa bantu ukamuvuluka ne kumusangula.

16. Ñanyi byambo bya lutundaiko malaika byo abuujile Danyela?

¹⁶ Danyela ye mwanamulume mukwabo wa kishinka ye tutanga mu Binembelo bya Kihebelu. Waingijile Lesa mu bukishinka pa myaka yavula, kabiji Yehoba wamukwashishe. Pa kimye kimo, malaika waishile na kubuula Danyela amba: “Obewa muntu wanemekwa bingi. Wikale mu mutende. Kosa, kine ukose.”—Da. 9:22, 23; 10:11, 18, 19.

17, 18. Ñanyi mulaye ye balayile Danyela kutazha ku bwikalo bwanji bwa kulutwe?

¹⁷ Danyela wajinga pepi kufikizha myaka 100 kabiji wajingatu pepi kufwa. Wafwainwa walangulukilenga pa kikamumwekela inge wafwa. Nanchi Danyela ukekala mumi jibiji nyi? Kwa kubula nangwa kuzhinaukatu ne. Ku mpelo ya buku wa Danyela kuji mulaye wamulayile Lesa amba: “Obewa, chinchika kufika ne ku mpelo. Ukalaala.” (Da. 12:13) Danyela wayukile’mba bafwa balaala, kabiji “mu Kilende . . . kechi muji . . . kulanguluka, kuyuka kintu nangwa kwikala na maana ne.” Danyela wayukile’mba katataka akaye mu kilende. (Sapwi. 9:10) Bino kechi kyalumbulwilenga’mba inge wafwa kyapwa kechi ukekala na bumi jibiji ne. Bamulayile’mba ukasangulwa.

¹⁸ Kabiji ngauzhi Danyela bamubuujile’mba: “Ku mpelo ya moba akapelako ukabuuka ne kutambula mpunzha yobe.” Kechi bamubuujile kimye nangwa juba jo akabuuka ne. Danyela wafwainwe kufika ku mpelo, ko kuba’mba kufwa ne kukookoloka. Bino, byambo bya kuba’mba ‘ukabuuka ne kutambula mpunzha yanji’ kulutwe bimwesha kuba’mba pakapita kimye pa kuba’mba uno mulaye wa lusanguko akafike. Uno mulaye ukafika “ku mpelo ya moba akapelako.” Baibolo wa Jerusalem Bible waamba’mba Danyela bamulayile’mba: “Ukasangulwa ku mpelo ya kimye.”

19, 20. (a) Byo twisambapo mu uno mutwe byakwatankana byepi na byambo byaambile Mata kwi Yesu? (b) Tukesamba pa ka mu mutwe walondelapo?

¹⁹ Mata wajinga na bishinka byamulengejile kushiinwa’mba nkasanji aye Lazalasa “ukasanguka mu juba jikapelako.” Mulaye ye balayile Danyela ne lwitabilo lwakosa lwajinga ne Mata mu lusanguko lwamwekela mu byo akumbwile Yesu, byafwainwa kukosesha lwitabilo lwa bena Kilishitu lelo jino. Kine, kukekala lusanguko.

²⁰ Bantu basangwilwe kala bo twisambapo bamwesha kuba’mba bantu bakonsha kusangulwa kufuma ku bafu. Banabalume ne banabakazhi baingijilanga Lesa baitabijile kuba’mba kukekala lusanguko kulutwe. Nanchi kuji bishiino bimwesha’mba lusanguko lo balayile kala lwakonsha kubiwa nangwa papita kimye kyabaya nyi? Inge kobiji, ko kuba’mba nabyo byafwainwa kwitulengela kwikala na luketekelo lwajingapo ne Mata kuba’mba lusanguko lukekalako. Pano luno lusanguko lukobiwa ñanyi kimye? Tukesamba pa ano mepuzho mu mutwe walondelapo.