1, 2. Vbọzẹe ne evbibiẹ emọ eso na si osi vbe ivbi iran gha khian dinmwiamẹ?

ARRIAISẸN emwa ne a gu ruẹ e Baibol keghi ya egbe fiohan ne Jehova, vbe iyeke ọni, iran ghi dinmwiamẹ. Nibun vbọ keghi re igbama ni do vba evbibiran vbe odẹ ọghe ẹmwata, ni vbe ya ekhọe obọ iran zẹ odẹ ọghe ẹmwata. (Psm. 1:1-3) Zẹvbe evbibiẹ emọ ni ga e Jehova, ẹi mwẹ wa ma vbe yaro ye ẹghẹ ne ivbi uwa khian ya dinmwiamẹ.—Yae taa 3 Jọn 4.

² Ọrheyerriọ, u sẹtin ye gha si osi rhunmwuda igbama eso ni dinmwiamẹ nẹ, ni ye gbawawẹ deghẹ odẹ ọghe Jehova ẹre ọ gele maan sẹ. Uhiẹn nibun vbọ, kpa hin odẹ ọghe ẹmwata rre. Ọna sẹtin ya ruẹ gha si osi wẹẹ, izọghae ne ovbuẹ mwẹ vbe ugamwẹ e Jehova sẹtin do worua vbene etẹn ni ghaa rre Ẹfisọs vbe orre nokaro ghaa ye. Jesu keghi tama iran wẹẹ: ‘Wa ma ghi hoẹmwẹ mwẹ vbene uwa te ka hoẹmwẹ mwẹ vbe ẹghẹ okaro.’ (Arhie. 2:4) Vbua khian ru ne emwi vberriọ ghẹ sunu daa ovbuẹ nọ mieke na “miẹnfan”? (1 Pit. 2:2) Gia ziro yan igiemwi ọghe Timoti.

3. (a) De vbene Timoti ya khian Ovbiotu e Kristi hẹ? Vbọ rhiẹre ma wẹẹ ọ rhie emwi nọ ruẹ re ye uyinmwẹ? (b) De emwi eha ne Pọl wẹẹ ne Timoti rhie aro tua?

³ Odẹ ukpo 47 C.E. nọ re ẹghẹ okaro ne ukọ e Pọl ya mu otuẹ gha rrie Listra, ẹre Timoti ya rẹn vbekpae imamwaemwi ọghe Ivbiotu e Kristi. Ughaghe ehọnrre ẹre Timoti ghaa khin vbe ẹghẹ na, sokpan ọ keghi rhie emwi ne ọ ruẹ re ye uyinmwẹ. Ukpo eva ghi gberra nẹ, ọna suẹn gha lele Pọl ya gha kporhu vbe ehe ughughan. Vbe ukpo 16 ghi vbe gberra nẹ, e Pọl keghi gbẹn ebe gie Timoti. Ọ keghi kha wẹẹ: “U ghi gha lele avbe ẹmwata ne a maa ruẹn re, kevbe ne uwẹ vbe yayi gbain, rhunmwuda u rẹn emwa ni maa ruẹn emwi. U vbe rẹn wẹẹ, ke ẹghẹ ọvbokhan ruẹn gha dee, u keghi wa rẹn Ebe nii [abọ ọghe Baibol ne a ka ya urhuẹvbo e Hibru gbẹn], ne ọ sẹtin rhie nuẹn ighẹ ẹwaẹn nii ne ọ su ọmwa lae imiẹnfan, vbe ekpa ne a na ya Kristi yi.” (2 Tim. 3:14, 15) Yẹrẹro wẹẹ e Pọl ya unu kaẹn (1) ne a rẹn Evbagbẹn Nọhuanrẹn, (2) ne a yaeyi gbain ighẹ emwi ne a maa ọmwa re, kevbe (3) ne a gha mwẹ ẹwaẹn nii, nọ su ọmwa lae imiẹnfan lekpae amuẹtinyan ne ima mwẹ dae Kristi.

4. De emadogua ne u he loo ya maa ivbuẹ ne giẹre emwi? (Ghee efoto nọ rre omuhẹn.)

⁴ Evbibiẹ emọ ni ga e Jehova keghi hoo ne ivbi iran gha mwẹ irẹnmwi ọghe Evbagbẹn Nọhuanrẹn, ke ne a ya urhuẹvbo e Hibru kevbe ọghe Grik gbẹn. Ibiẹka gha sẹtin rẹn otọ okha ni rre Baibol ni ma lọghọ gbe. Vbe ẹdẹnẹrẹ, otu e Jehova kpemehe emadogua nibun ne evbibiẹ emọ gha sẹtin loo ya maa ivbi iran emwi. De nọ he ladian vbe urhuẹvbo ruẹ? U ghi yerre wẹẹ, irẹnmwi ọghe Evbagbẹn Nọhuanrẹn keghi re ẹyotọ ne a bọ asikẹgbe ne ima gu e Jehova mwẹ yan.

5. (a) Vbe a yae kha ne a “yaeyi gbain” ighẹ emwi ne maa ọmwa re? (b) Vbe ima ya rẹn hẹ wẹẹ te a maa e Timoti emwi ọ ke do gha mwẹ iyayi nọ wegbe vbekpae Jesu?

⁵ Irẹnmwi ọghe Evbagbẹn Nọhuanrẹn wa ru ekpataki. Vbọrhirhighayehẹ, ne a gha taa okha ni rre Baibol ma emọ ma sẹ. Yerre wẹẹ, te a ke egbe ọvbokhan maa e Timoti emwi, ọ ke do gha mwẹ iyayi nọ wegbe. Evba ya ifiẹmwẹ na kha “yaeyi gbain” vbe urhuẹvbo e Grik ọre, “ne a gha mwẹ ilẹkẹtin” ra “ne a gele ya emwi yi wẹẹ ẹmwata nọ.” Ọvbokhan ẹre Timoti ye khin vbe a suẹn gha ya Evbagbẹn Nọhuanrẹn maa re emwi. Sokpan zẹ vbene ẹghẹ ya khian, emwi ne a maa re keghi do yae gha mwẹ iyayi nọ wegbe wẹẹ, e Jesu ọre Mẹzaia. Irẹnmwi ọghẹe ẹre ọ ya iyayi ọghẹe deziẹn. Iyayi ọghẹe wegbe sẹrriọ wẹẹ, ọ na dinmwiamẹ, vbe iyeke ọni, ọ na deba e Pọl vbe iwinna arọndẹ ne a gie yo isi.

6. Vbua khian ya sẹtin ru iyobọ ne ivbuẹ hẹ, ne iran do gha mwẹ iyayi nọ wegbe nọ hẹnhẹn egbe yan ẹmwata ni rre Baibol?

⁶ Vbua khian ya maa ivbuẹ emwi hẹ, ne iran vbe do gha mwẹ iyayi nọ wegbe vbe na ghee Timoti? Okaro, gha mwẹ ẹbo izinegbe rhunmwuda iyayi i re evba biẹ ọmwa biẹ; a i vbe rri ọre vbe ukhu. Ne ivbuẹ mieke na do gha mwẹ iyayi nọ wegbe nọ hẹnhẹn egbe yan ẹmwata ni rre Baibol, te dọmwadẹ iran gha loo ẹwaẹn ne a ya ziro. (Tie Rom 12:1.) Ne ivbi uwa mieke na sẹtin gha loo ẹre ẹse ighẹ ẹwaẹn obọ iran ne a ya ziro, te uwa ne evbibiẹ emọ gha ru iyobọ nọ khẹke ne iran katekate vbe iran gha nọ ọta. Gia ziro yan igiemwi na?

7, 8. (a) De vbene ọtẹn nokpia ọkpa ya ye izinegbe maa ovbi ẹre emwi hẹ? (b) De odẹ eso ne uwa ne evbibiẹ emọ he ya mwẹ izinegbe vbe egbe ivbi uwa?

⁷ E Thomas nọ mwẹ ọmokhuo nọ rre ukpo 11 keghi kha wẹẹ: “Ugbẹnso, ovbi  mwẹ ghi nọ wẹẹ, ‘Ẹi re ẹmwata nọ wẹẹ te emwi hia didaghohi rre? Uwẹ ma yayi wẹẹ, obẹlẹ na ẹre Osanobua loo ro ya yi emwi hia ra?’ ‘Vbọzẹe ne ima i na deba emwa ni rre ẹdogbo ne ima ye sinmwi oseghe ẹvbo, ne ima mieke na ru iyobọ, ne emwi gha zẹ ye?’ I keghi begbe ne I ghẹ wa tama rẹn wẹẹ, ọna ọre imamwaemwi nọ gbae. Te I rhan otọ re ma rẹn evbọzẹe ne ọ na re imamwaemwi nọ gbae. Vbene ẹmwata, ọmwa i wa ya uhukpa do gha mwẹ iyayi nọ wegbe. te ọ rrie ẹghẹ imamwaemwi ọghe ẹmwata ke gbọzinia vbe ekhọe.”

⁸ E Thomas wa rẹn wẹẹ, ne irẹn mieke na sẹtin maa ovbi irẹn emwi, te irẹn gha mwẹ izinegbe. Vbene ẹmwata, akpa nọ khẹke Ivbiotu e Kristi hia ẹre nọ. (Kọl. 3:12) E Thomas rẹnrẹn wẹẹ, ọ gha rhie ẹghẹ, ovbi irẹn ke do gha mwẹ iyayi nọ wegbe rhunmwuda te ọ khẹke ne irẹn ya Evbagbẹn Nọhuanrẹn maa re emwi. E Thomas vbe amwẹ ọnrẹn keghi kha wẹẹ: “Ma keghi hoo ne ima rẹn deghẹ emwi ne ima maa ovbi ima re sẹ ọre ekhọe katekate deghẹ ọ na gha re emwi nọ wa ru ekpataki. Deghẹ ọ ma nọ ọta, orhiọn ima i sotọ. Ọ gha nọ ọta, ma ghi rẹn wẹẹ, ọ rẹn otọ emwi ne ima maa re.”

9. De iyobọ ne evbibiẹ emọ gha ru ne ivbi iran, ne Ẹmwẹ Osanobua mieke na gbọzinia vbe ekhọe iran?

⁹ Evbibiemọ ghaa ya izinegbe maa ivbi iran emwi, ọ gha ru iyobọ ne ivbi iran ya rẹn “uvbẹmwẹ, utanmwẹ, uyomwẹ kevbe udinmwimwẹ” ọghe imamwaemwi ọghe ugamwẹ ẹmwata. (Ẹfis. 3:18) Emwi ne emọ gha sẹtin rẹn otọ re ẹre ọ khẹke ne evbibiẹ emọ gha maa iran re zẹ vbene iran ya waan dee. Zẹ vbene iyayi ọghe emọ nii ya wegbe sayọ, erriọ iran khian vbe ya gha mwẹ udinmwẹ ne iran ya sinmwi oseghe ye emwi ne iran yayi. (1 Pit. 3:15) Vbe igiemwi, ivbuẹ gha sẹtin ya e Baibol rhan otọ re, evbọ sunu vbe ọmwa gha wu ra? Imamwaemwi na mu iran ekhọe ra? * Vbene ẹmwata, te evbibiẹ emọ gha mwẹ ẹbo izinegbe ne iran mieke na sẹtin maa ivbi iran Ẹmwẹ Osanobua, sokpan ẹrhiọn ne a loo ro vbenian keghi biẹ ọmọ esi.—Diut. 6:6, 7.

10. Vbọzẹe ne igiemwi esi ọghe evbibiẹ emọ na ru ekpataki vbe imamwaemwi ọghe ivbi iran?

¹⁰ Igiemwi ne evbibiẹ emọ rhie yotọ wa vbe ru ekpataki, rhunmwuda, ọ sẹtin ya ivbi iran do gha mwẹ iyayi nọ wegbe. E Stephanie, nọ mwẹ emọ ikhuo eha keghi kha wẹẹ: “Te ivbi mwẹ he ye waan dee, vbe I ke nọ egbe mwẹ ọta na wẹẹ, ‘I tama ivbi mwẹ ke ẹghẹ ya fi ẹghẹ evbọzẹe ne imẹ na yayi wẹẹ e Jehova rrọọ ra? I vbe tama iran evbọzẹe ne I na yayi wẹẹ, Osa nọ mwẹ ahoẹmwọmwa kevbe nọ ru emwi nọ gbae vbe ẹghẹ hia ẹre Jehova khin ra? Ivbi mwẹ bẹghe ẹre vbe odẹ ne I ya ru emwi wẹẹ I gele hoẹmwẹ e Jehova ra?’ Ne ivbi mwẹ mieke na gha mwẹ iyayi nọ wegbe, te ọ khẹke ne imẹ rhie igiemwi esi yotọ.”

11, 12. Vbe a ya ẹwaẹn kha? Vbọzẹe ne ẹwaẹn ne a mwẹ ma na hẹnhẹn egbe yan inu ukpo ne ọmwa he gbe vbe a agbọn?

¹¹ Zẹ vbene ima nanaẹn dee sin, ma bẹghe ẹre wẹẹ, e Timoti ghaa mwẹ (1) irẹnmwi ọghe Evbagbẹn Nọhuanrẹn kevbe (2) iyayi nọ wegbe. Sokpan, de emwi ne Pọl yae kha, vbọ khare wẹẹ, Evbagbẹn Nọhuanrẹn gha sẹtin ya e Timoti gha mwẹ “ẹwaẹn nii nọ su ọmwa lae imiẹfan”?

¹² Insight on the Scriptures, Volume 2 keghi rhan otọ re, evba ya ẹwaẹn kha vbe Baibol. Ọni ọre “ne a sẹtin loo irẹnmwi ya sọfurre ye ọlọghọmwa, a vbe yae gbaẹngbe  ne ẹbe, a vbe loo ẹre ya fian emwi gbua vbe odẹ ọghe orhiọn, a sẹtin vbe yae ru iyobọ ne emwa ọvbehe ne iran gha mwẹ alaghodaro vbe odẹ ọghe orhiọn. Ọna ọre ẹwaẹn. Ọ lughaẹn ne ukọnmwẹ.” E Baibol keghi kha wẹẹ “obọ ibiẹka ọ re a na miẹn uyinmwẹ . . . ukọnmwẹ.” (Itan 22:15) Ọna rhiema wẹẹ, odẹ ọkpa ne a ya rẹn ọmwa nọ mwẹ ẹwaẹn ọre wẹẹ, ọ gha yin uyinmwẹ enọwanrẹn. Sokpan ne a do gha yin uyinmwẹ enọwanrẹn nọ wẹro vbe odẹ ọghe orhiọn, ma hẹnhẹn egbe yan inu ukpo ne a he ya vbe agbọn. Ọ keghi hẹnhẹn egbe yan imuohan ọghe Jehova kevbe ekhọe ne a ya họn ẹmwẹ nẹẹn.—Tie Psalm 111:10.

13. De vbene avbe igbama ya rhiẹre ma wẹẹ iran mwẹ ẹwaẹn nọ su ọmwa lae imiẹnfan?

¹³ Igbama ni deziẹn ra ni wẹro vbe odẹ ọghe orhiọn i kie ẹkpotọ yọ ne ukpokpo otu ihegbe kevbe ahoo ọghe ikpakpa gha bi iran yo bi iran rre rhunmwuda te ọ yevbe na ghee “ulẹmwẹ ẹzẹ” nọ “mu yo mu rre.” (Ẹfis. 4:14) Iran keghi hia vbe odẹ ke odẹ ne iran gha mwẹ alaghodaro vbe nọ dekaan irẹnmwi nọ ya ọmwa “rẹn alughaẹn nọ rre ẹkpo emwi nọ maan kevbe ne ẹi maan.” (Hib. 5:14) Avbe igbama ghaa ya ẹwaẹn ru azẹ nọ gua ilele ọghe Baibol ro, ọ gha khọn rẹn wẹẹ evbibiẹ iran ra emwa ọvbehe i rre evba, ọ ghi rhiema wẹẹ iran mwẹ alaghodaro vbe odẹ ọghe orhiọn. (Fil. 2:12) Ẹwaẹn vbenian ẹre ọ su ọmwa lae arrọọ ọghe etẹbitẹ. (Tie Itan 24:14.) Vbua khian ya sẹtin ru iyobọ ne ivbuẹ hẹ, ne iran do gha mwẹ ẹwaẹn vbenian? Okaro, u ghi gi ivbuẹ rẹn wẹẹ, ilele ni rre Baibol ẹre ọ dia emwi hia ne u ru. Nogieva, u ghi gi ẹre gha rhiegbe ma vbe ẹmwẹ ne unu ruẹ kevbe uyinmwẹ ruẹ wẹẹ, ilele ni rre Baibol wa gele hiunsi vbe arrọọ ọghuẹ.—Rom 2:21-23.

14, 15. (a) De emwi eso nọ khẹke ne avbe igbama ka ziro yan deghẹ iran hoo ne iran dinmwiamẹ? (b) Vbua khian ya sẹtin ru iyobọ ne ivbuẹ ya rẹn wẹẹ afiangbe rrọọ deghẹ iran na gha lele uhi e Jehova?

¹⁴ Vbọrhirhighayehẹ, ne a wa gha tama emọ kẹkan, emwi nọ khẹke ne iran ru kevbe nọ ma khẹke ma sẹ hiehie. Ọ khẹke ne evbibiẹ emọ gha gu ivbi iran ziro yan inọta vbenian: ‘Vbọzẹe ne Baibol na gbikhaẹn  ye ahoo ọghe ikpakpa? Vbọzẹe ne I na yayi wẹẹ ilele ọghe Baibol keghi re ọghe umamwẹ imẹ?’—Aiz. 48:17, 18.

¹⁵ Adeghẹ ovbuẹ hoo nọ dinmwiamẹ, ọ khẹke ne u gi ẹre rẹn emwi eva—iwinna ra isievẹn nọ lelẹe khian kevbe afiangbe nọ gha kẹrikian. U vbe gi ovbuẹ rẹn wẹẹ, afiangbe na lae miẹn i gia gie. (Mak 10:29, 30) Emwi vbenian ẹre ọ khẹke ne evbibiẹ emọ gu emọ ziro yan vbene iran te dinmwiamẹ. Nọnaghiyerriọ, ọ khẹke ne evbibiẹ emọ gi ivbi iran rẹn afiangbe ne a lae miẹn vbe a ghaa họn ẹmwẹ ne Jehova kevbe evbọ kẹrikian deghẹ a ma họn ẹmwẹ nẹẹn. Ọna gha ya iran gha mwẹ iyayi nọ wegbe wẹẹ, ne a gha lele ilele ni rre Baibol vbe ẹghẹ hia keghi re ọghe umamwẹ iran.—Diut. 30:19, 20.

16. Vbọ khẹke ne evbibiẹ emọ ru deghẹ ovbi iran nọ dinmwiamẹ nẹ na suẹn gha gbawawẹ?

¹⁶ Vbua khian ru deghẹ ovbuẹ nọ dinmwiamẹ nẹ na suẹn gha gbawawẹ? Oyọnyọn ọghe agbọn na sẹtin viẹn ye ovbuẹ aro. Ọ sẹtin vbe gha biro eveva deghẹ esa rrọọ na gha lele ilele ni rre Baibol. (Psm. 73:1-3, 12, 13) Ovbuẹ gha zowẹ ihan vbenian, u ghi yerre wẹẹ, ẹwaẹn ẹre u khian loo nọ mieke na sẹtin mudia ye odẹ ọghe ẹmwata, vbe ẹi erriọ, ọ wa la uwu agbọn. Ghẹ yọ ọkpankpan yọ re egbe deghẹ ehọnrre nọ ra ọ ma he sẹ vberriọ. Gi ovbuẹ rẹn wẹẹ u hoẹmwẹ ọnrẹn ne u mieke na sẹtin ru iyobọ nẹẹn.

17, 18. De iyobọ ne evbibiẹ emọ gha ru ne ivbi iran ni gbawawẹ?

¹⁷ Ẹmwata nọ wẹẹ, te igbama nọ dinmwiamẹ ya egbe fiohan ne Jehova. Ẹdẹ ne ọmwa ya egbe fiohan ẹre ọ ru eyan wẹẹ, ugamwẹ ọghe Jehova ẹre irẹn khian mu ye okaro vbe arrọọ ọghe irẹn. (Tie Mak 12:30.) E Jehova i ya eyan vberriọ rhẹghẹrẹ, ọ ma vbe khẹke ne ọmwa nọ ru eyan vberriọ vbe yae rhẹghẹrẹ. (Asan. 5:4, 5) Ena ẹre ọ khẹke ne evbibiẹ emọ gha ye ivbi iran re rre, sokpan ọ gha re ẹghẹ nọ khẹke kevbe odẹ ọghe ọghọ vbe ute. Ọ vbe khẹke ne evbibiẹ emọ ka gha ru ezanzan vbe ebe na he gbẹnnẹ ladian vbe otu e Jehova, iran ke rhie adia ne ivbi iran. Odẹ vbenian, te evbibiẹ emọ kọe ye orhiọn ivbi iran vbene ọ ru ekpataki sẹ hẹ ighẹ eyan ne iran ru vbe iran ya egbe fiohan ne Jehova kevbe afiangbe ne a lae miẹn.

¹⁸ Vbe igiemwi, adia eso rre orriete vbe iyeke ne ebe, Questions Young People Ask—Answers That Work, Volume 1 vbe uhunmwuta nọ khare wẹẹ, “Questions Parents Ask.” Ọ keghi kha wẹẹ: “Ọ ma khẹke ne evbibiẹ emọ rherhe suẹn gha roro ẹre wẹẹ ovbi iran lahin odẹ ọghe ẹmwata rre nẹ. Ọmọ nii sẹtin gha mwẹ ọlọghọmwa nọ werriẹ aro daa. Ọ sẹtin gha re ukpokpo otu ihegbe. Ọ sẹtin vbe gha roro ẹre wẹẹ, irẹn i mwẹ alaghodaro vbe iko, vbene igbama nikẹre ye. A sẹtin vbe miẹn wẹẹ, emwi nọ ya ọmọ nii worua vbe odẹ ọghe orhiọn ma kaẹn imamwaemwi ọghe ugamwẹ ruẹ. Ọ gha kẹ, ọ gha re emwi ọvbehe fẹẹrẹ.” Azẹvbiro nibun wa rre orriete na, nọ gha ru iyobọ ne evbibiẹ emọ ne ivbi iran gbawawẹ.

19. De odẹ ne evbibiẹ emọ gha ya ru iyobọ ne ivbi iran ne iran do gha mwẹ “ẹwaẹn nii nọ su ọmwa lae imiẹnfan”?

¹⁹ Iwinna nọkhua kevbe ukpamuyọmọ nọ hiunsi ẹre evbibiẹ emọ mwẹ rhunmwuda, te iran gha maa ivbi iran emwi ‘zẹvbe emwa ni ya Osa yi.’ (Ẹfis. 6:4) Zẹ vbene ima ruẹ ọre dee sin, te evbibiẹ emọ gha maa ivbi iran emwi ne Baibol khare. Ọ ma fo ye evba. Iran ghi vbe ru iyobọ ne iran ya gha mwẹ iyayi nọ wegbe. Te ọ khẹke ne iyayi iran wegbe sẹrriọ wẹẹ, iran ghi ya egbe fiohan ne Jehova, iran vbe gha ya ekhọe hia gae. Erhunmwu ne ima na ọre ne Ẹmwẹ Osanobua, orhiọn nọhuanrẹn ọghẹe kevbe ẹrhiọn ne uwa ne evbibiẹmọ loo, ru iyobọ ne ivbi uwa ya gha mwẹ “ẹwaẹn nii nọ su ọmwa lae imiẹnfan.”